ZINGEVING Moeder, waarom leven wij? Wat is onze plek in deze wereld? Wat is het doel van het leven? Wat wil ik bereiken in dit leven? Is het rechtvaardig dat er armen en rijken zijn? Zijn we wel voorzichtig genoeg met ons leefmilieu? Krijg ik voldoende respect van mijn medemens? Toon ik voldoende respect voor anderen? Iedereen stelt zich zulke vragen. Ook – en zelfs vooral – kinderen en jongeren. Zingeving is het zoeken naar de betekenis, het doel, het nut van het leven. Het is het vorm geven aan de overtuigingen, waarden en gevoelens die je handelen richting geven. Erachter komen waar jij in jouw situatie veel belang aan hecht en ontdekken hoe dat komt. Ervaren dat anderen soms aan andere dingen belang hechten en inzien waarom dat zo is. Zingeving is het verrijken van de relaties die we ervaren als een individu: de relatie met jezelf, met de ander en met je omgeving.
Waarom zingeving binnen scouting? Scouting is meer dan hossen door de bossen en een paar knopen leggen. Met scouting streven we de ontwikkeling van de totale persoonlijkheid na. Stapje voor stapje willen we de ontwikkeling op o.a. moreel, emotioneel, sociaal en spiritueel gebied stimuleren. De missie van FOS Open Scouting zegt niet voor niets: “Als vrienden helpen we elkaar groeien tot volwaardige en waarde(n)volle mensen in de maatschappij. Hiervoor gebruiken we de wet en belofte als leidraad. Samen gaan wij op zoek naar meer zingeving voor ons bestaan in wederzijds respect. Zo bouwen wij aan een betere, meer democratische wereld.” In onze visie dagen we onze leden, leid(st)ers en medewerkers uit om op zoek te gaan naar zingeving. Om waarden te ontdekken, keuzes te maken en ernaar te handelen. Om bereid te zijn te luisteren naar de keuzes van anderen en de eigen keuzes aan de hand daarvan te toetsen. Het speelterrein ‘zingeving en maatschappij’, de methode ‘wet en belofte’, onze waarden, … Stuk voor stuk vormen ze een essentieel onderdeel van onze fundamenten en ademen ze het belang van zingeving binnen scouting uit. De eenheid is dan ook een prima omgeving om het over zingevingsvragen te hebben. Filosoferen aan het kampvuur, diepzinnige gesprekken voeren na een activiteit, verwonderd zijn over de pracht van de omgeving tijdens een tocht, samen de wildste theorieën verzinnen in het schijnsel van een zaklamp, … Het zijn ideale momenten om in een ongedwongen sfeer even stil te staan bij de vragen des levens.
Zingeving binnen een actief pluralistisch kader Er bestaan oneindig veel zingevingsvragen en elke vraag kent al evenveel mogelijke antwoorden. Bij het zoeken naar antwoorden laten mensen zich inspireren door hun medemensen, eigen ervaringen, inzichten, redeneringen en emoties. Ook een levensbeschouwing kan een mogelijke set van antwoorden bieden. En daar komt de aap uit de mouw, want als actief pluralistische organisatie schuift FOS Open Scouting geen levensbeschouwing naar voor. Het is echter niet omdat we geen antwoordenkader voorop stellen, dat we niet over levensvragen kunnen nadenken natuurlijk. Ons actief pluralisme speelt een belangrijke rol in het werken rond zingeving. Het bepaalt het kader waarbinnen zingevingsvragen besproken worden. Binnen een actief pluralistisch kader kunnen verschillende mens- en wereldbeschouwingen met elkaar geconfronteerd worden zonder dat dit een strijd wordt. Levensbeschouwingen kunnen dus zeker een plaats krijgen binnen het werken rond zingeving. Alleen schuiven we binnen Open Scouting niet één levensbeschouwing naar voor, maar plaatsen we steeds meerdere mogelijke antwoorden naast elkaar. Op die manier laten we kinderen en jongeren bewust worden van verschillende antwoordmogelijkheden. Uit al die antwoordmogelijkheden een bewuste keuze maken, daar draait het om.
Zingeving gaat voor ons dus om het samen zoeken naar antwoorden op fundamentele vragen. En daarbij gaat het meer om het proces – hoe geven we zin aan ons handelen – dan om het uiteindelijke antwoord. Bij een gesprek rond het kampvuur over ieders toekomstdromen gaat het veel meer om de discussie en de argumenten dan om het feit dat Jef bakker wil worden en Anna vrachtwagenchauffeur. We willen geen saaie opsomming van mogelijke beroepen, maar een stevig gesprek over het belang van geld, tijd voor vrienden en familie, nood aan een inhoudelijke uitdaging, … waarbij iedereen luistert naar elkaars argumenten en de eigen ideeën weer in vraag durft te stellen.
Aan de slag! Tot hiertoe las je voornamelijk mooie woorden op papier. Nu moet je er natuurlijk ook mee aan de slag in je eigen tak.
Mogelijke thema’s Zingeving is een erg ruim begrip. Om enkele concretere thema’s af te kunnen bakenen, grijpen we even terug naar de visie ‘Ik in scouting’ uit de Fundamenten van Open Scouting. Daarin worden Fossers uitgedaagd om op zoek te gaan naar waarden, keuzes te maken en ernaar te handelen. Dat zoeken gebeurt steeds in relatie: Ik & mezelf – de relatie tot onszelf – je eigen overtuigingen, waarden en gevoelens kunnen benoemen en erover kunnen reflecteren, jezelf beter leren kennen en een positief zelfbeeld opbouwen, je eigen doelen bepalen en er naartoe werken. Ik & de ander – de relatie tot anderen – de ander leren kennen, aanvaarden en respecteren in zijn eigenheid, luisteren naar de meningen van anderen en er je eigen ideeën aan toetsen. Ik in de groep – je plaats in de groep bepalen, nadenken over de rol die jij in de groep kan en wil opnemen en welke plaats anderen in de groep hebben en krijgen. Ik & mijn inzet – je engagement bepalen, initiatief durven nemen, ergens verantwoordelijkheid voor opnemen. Ik in de maatschappij – de relatie tot je omgeving – betekenis geven aan de dingen in je leefwereld, je omgeving in vraag stellen, zoeken naar antwoorden, je eigen rol in de verbetering van je omgeving bepalen.
Je rol als leiding Je opdracht als leid(st)er zal er voornamelijk uit bestaan om: •
de juiste sfeer te creëren. Zingevingsvragen raken een persoon rechtstreeks in de ziel. Het is niet fijn om over je diepste gedachtenroerselen te praten als
3—
− Zingeving — Activiteiten
Elkaar binnen zo’n open arena tegemoet komen, vergt een specifieke ingesteldheid. Een actief pluralistische houding aannemen betekent je best doen om je in de mening van anderen in te leven. Je gaat de discussie niet uit de weg, maar voert een open gesprek en probeert naar elkaar toe te groeien. Je bent je ervan bewust dat een mening nooit af is: je aanvaardt dat een andere mening gevolgen kan en mag hebben en je bent altijd bereid je visie opnieuw te bekijken en eventueel te wijzigen. Je durft je eigen vooroordelen opzij te zetten en behandelt iedereen op een eerlijke en gelijkwaardige manier.
•
•
deze niet serieus genomen worden. Het is dan ook belangrijk om eerst een sfeer te creëren waarin kinderen en jongeren met respect naar elkaar kunnen luisteren. de mogelijkheid te bieden aan kinderen en jongeren om te reflecteren over zichzelf, anderen, de wereld rondom hen. Kinderen en jongeren m.a.w. de kans geven om op zoek te gaan naar hun eigen waarheid, overtuiging en deze te toetsen aan die van anderen. Daarbij is het belangrijk om hen andere mogelijkheden te laten zien, dieper in te gaan op hun vragen en hun overtuigingen in vraag te stellen (zonder hen aan te vallen uiteraard). de openheid te creëren om eigen overtuigingen te beleven, uit te drukken en te delen met anderen. Levensbeschouwing, geloof en religie kunnen voor sommige kinderen en jongeren net wel of net niet een antwoord bieden op hun levensvragen. Actief pluralisme houdt in dat al deze mogelijke antwoorden – zolang ze niet in strijd zijn met de principes van onze federatie – met evenveel respect aanvaard worden.
Aandacht hebben voor zingeving in je scoutswerking hoeft dus niet meteen te betekenen dat je zware gespreksavonden of pompeuse ceremonies organiseert. Zingeving kan je makkelijk verweven in je gewone wekelijkse werking.
Concrete ideeën Volledig uitwerkte ideeën, activiteiten en spelen kunnen we in dit artikel niet geven. Om de smaak te pakken te krijgen, vind je hier per tak wel al een korte samenvatting van een mogelijke activiteit. De uitgebreide versies van deze activiteiten vind je samen met vele andere mogelijke spelen op de FOSwiki, pagina ‘zingeving’. Bevers-Zeehonden: Het Standbeeld Alle Bevers-Zeehonden lopen rond. Als je in je handen klapt, moet iedereen stil blijven staan. Je roept luid een emotie zoals ‘blij’, ‘boos’ of ‘verdrietig’. Alle kinderen veranderen zo snel mogelijk in een standbeeld dat deze emotie uitdrukt. Als je terug in de handen klapt, lopen de kinderen terug neutraal rond. De Bevers-Zeehonden leren door dit spel hun emoties uitdrukken en zien ook hoe de andere kinderen deze emotie beleven. Welpen: Verschil & gelijkenis De Welpen zitten in een cirkel op de grond. Je vraagt hen na te denken over de persoon links van hen: wat is een verschil tussen jou en de Welp naast je? Op welk vlak zijn jullie hetzelfde? De Welpen leren een invulling geven aan de begrippen ‘anders’, ‘verschillend’ en ‘gelijkend’. Ze moeten nadenken over zichzelf en de ander. Als er kinderen in de groep worden uitgesloten kan je door dit spel zijn of haar kwaliteiten in de verf zetten en zet je de groep aan tot nadenken. JVG’s-Aspiranten: Als ik iemand anders kon zijn Vraag eerst aan de leden van je tak om op een stukje papier neer te schrijven welke persoon ze zouden willen zijn (1), op wie ze het minst willen gelijken (2), wie er op hen gelijkt (3) en waarom ze dit denken/willen. Met deze drie namen (en de redenen) in de hand laat je de JVG’s-Aspiranten opsplitsen in kleinere groepjes. Hier kunnen ze veilig hun keuzes naar elkaar toe motiveren. Op deze manier zal iedereen zich bewust worden van de verschillen en gelijkenissen in hun tak. Deze activiteit kan meer succes hebben wanneer de deelnemers erover geïnformeerd zijn op voorhand. Deze extra tijd kan hen toelaten om foto’s en documentatie over hun keuzes te verzamelen.
Seniors: 24u uit mijn leven Iedereen uit de Seniorploeg krijgt 3 cirkels, elk opgedeeld in 24 taartstukken. Elk taartstuk stelt één uur van de dag voor. Elke Senior kleurt in de cirkel hoeveel uur hij/zij spendeert aan slapen, werken, huiswerk, spelen, anderen helpen, huishoudelijk werk, sporten, wandelen, alleen zijn en nadenken, online zijn, … Er zijn 3 cirkels, één voor een weekdag, één voor een dag in het weekend en één voor een droomdag, de ideale dag. Nadat iedereen ingekleurd heeft, worden de cirkels opgehangen in het lokaal. Er wordt rondgegaan en iedereen geeft wat uitleg bij zijn/haar cirkels. Leiding & stam: Stilstaand parcours Het “Stilstaand parcours” vergt redelijk wat voorbereiding, maar je krijgt er een sterk zingevend moment met je leiding of stam voor in de plaats. Alle deelnemers gaan individueel of in kleine groepjes langs een reeks onbemande posten waar opdrachten liggen, die in de buurt van het kampterrein of lokaal opgesteld zijn (voldoende ruim uit elkaar, er mag enkele minuten gewandeld worden). Alle posten doen je op de een of andere manier met een leuke methodiek stilstaan bij een aspect van jezelf: je ecologische voetafdruk, dingen die levensbelangrijk zijn voor jou, idealen en personen waaraan je je spiegelt, hoe gelukkig je bent, je lichaam, de prioriteiten in je leven, je geloof, ... Nadat de tijd op is (niet iedereen hoeft noodzakelijk alle posten te doen) is er nog een kort gezamenlijk gesprek tussen de deelnemers. Redelijk wat voorbereiding, maar heel veel materiaal ligt kant-en-klaar op jou te wachten op de FOSwiki!
Ken je grenzen Ieder heeft zo zijn eigen antwoord op en mening over zingevingsvragen en –antwoorden. Dat geldt ook voor jezelf. Het is dan ook soms een aanlokkelijk idee om je eigen antwoordenkader, filosofie, levensbeschouwing of geloof door te geven. En dat is binnen een actief pluralistisch kader nu net niet de bedoeling. Het staat je vrij je eigen mening te verkondigen, maar plaats je eigen ideeën steeds op gelijke voet met andere ideeën. Kinderen en jongeren zijn op zoek. Dit moeten we waarderen en respecteren, ongeacht ons persoonlijk oordeel over hun overtuigingen. Zingevingsvragen komen makkelijker naar boven op moeilijke momenten in het leven. Belangrijke keuzes of een groot verlies … het zijn momenten waarop kinderen en jongeren meer met zingevingsvragen bezig zijn. Een luisterend oor en een klankbord kunnen daarbij een grote hulp zijn. Dit is echter niet hetzelfde als hulpverlening of therapie aanbieden. Daar eindigt jouw taak als leid(st)er en roep je beter gespecialiseerde hulp in.
5—
− Zingeving — Activiteiten
VG’s-Juniors: Mijn levenslijn Je geeft alle VG’s-Juniors een blad papier en een pen. Je laat hen hierop elk op hun manier een levenslijn tekenen van hun geboorte tot vandaag. Laat hen individueel nadenken wat voor hen belangrijke momenten in hun leven waren en laat hen die momenten op de levenslijn aanduiden. Je kan hen van de levenslijn ook een artistiek kunstwerk laten maken. In groep kan je dan elkaars levenslijn bespreken. Je kan aanvullend ook vragen de lijn verder te trekken in de toekomst en hen laten aanduiden welke momenten zij belangrijk zouden vinden om in de toekomst mee te maken. Let op dat niemand onder druk gezet wordt om ongewild iets met de groep te delen.
Bronnen Exploring spirituality. WAGGGS. 2000. Fiches Sensactions. Les Scouts. 2005. Scouting and spiritual development. World Scout Bureau. 2001. Spi Animer, vivre les différences. Scouts en Guides Pluralistes de Belgique. 2004.
Colofon Een realisatie van de Beleidscommissie. Met steun van de Vlaamse Gemeenschap Verantwoordelijke uitgever FOS Open Scouting vzw David Berg Kortrijksesteenweg 639, 9000 Gent www.fosopenscouting.be © 2009 FOS Open Scouting
