Zicht op Nieuwe Armoede. Signaleringsrapport crisisarmoede in Amersfoort

Zicht op Nieuwe Armoede Signaleringsrapport crisisarmoede in Amersfoort

Zicht op Nieuwe Armoede Colofon

Gegevens verzameling

Drs. H.A.W. Bakker, beleidsadviseur

R.A. Timmer, medewerker zelfstandigen, gemeente Amersfoort

G. Latumahina, 1e medewerker Werk inkomen en zorg, gemeente Amersfoort Drs. R.A.H.M. Ernst, communicatieadviseur gemeente Amersfoort MSc. A. Schaap, consulent Geldloket Amersfoort L. van Dongen, consulent Geldloket Amersfoort

J. van Kommer, projectleider Geldloket Amersfoort

Redactie

Drs. M.P. Cevaal, teamleider Geldloket Amersfoort Drs. H.G. Kroon, directeur Stadsring51/Geldloket Eindredactie

Drs. H.G. Kroon

e

Signaleringsrapport crisisarmoede in Amersfoort

Geldloket Amersfoort Amersfoort, september 2015

Geldloket Amersfoort Zicht op Nieuwe Armoede

3

1 Inleiding...................................................................................................................... 7

1.1 Nieuwe armoede.........................................................................................................7

1.2 Publiekscampagne geeft gezicht aan nieuwe armoede............................................................8

1.3 Leeswijzer rapport......................................................................................................9

2 Armoede krijgt ander gezicht............................................................................... 11

2.1 Baanverlies treft modale inkomens................................................................................. 11

2.2 Zzp’ers onder druk.................................................................................................... 12

2.3 Woningmarkt in het slop............................................................................................. 12

2.4 Meer mensen onder armoedegrens................................................................................. 13

2.5 Crisis raakt ook Amersfoort.......................................................................................... 14

3 Nieuwe armoede..................................................................................................... 17

3.1 Publiekscampagne: ‘de crisis treft iedereen’..................................................................... 17 3.1.1 Ondersteuning Geldloket Amersfoort........................................................................ 17 3.1.2 Bereik campagne................................................................................................ 18 3.1.3 Campagne werkt preventief.................................................................................. 19

3.2 Risicogroepen.......................................................................................................... 19 3.2.1 Inkomen: ondernemers in zwaar weer...................................................................... 19 3.2.2 Type woning: eigen huis in crisis kwetsbaar............................................................... 21 3.2.3 Woongebied: nieuwe armen in rijke wijken................................................................ 22 3.2.4 Leefsituatie: kinderen dupe nieuwe armoede............................................................. 23 3.2.5 Leeftijd: nieuwe arme vaak ouder........................................................................... 23

4 Knelpunten ondersteuning nieuwe armen.........................................................27

4.1 Ondernemen............................................................................................................ 27 4.1.1 Hoge uitval Besluit bijstandverlening zelfstandigen (BBZ)............................................... 27 4.1.2 Schuldsanering voor ex-ondernemers vaak niet haalbaar................................................ 29 4.1.3 Dienstverlening gemeente en schuldhulpverlening aan (ex-)ondernemers sluit onvoldoende aan.......................................................................................... 30 4.1.4 Nieuwe Amersfoortse aanpak: hulp aan ondernemers in moeilijkheden.......................... 31 4.1.4.1 Ondernemersproject bundelt kennis................................................................. 31 4.1.4.2 Inzet vrijwillige budgetcoaches houdt ondernemers op de rit.................................. 32

4

Zicht op Nieuwe Armoede

Inhoudsopgave

4.2 Wonen................................................................................................................... 32 4.2.1 Regels schuldsanering en hypotheekregels staand behoud woning in de weg........................ 33 4.2.2 Hypotheekverstrekkers bieden onvoldoende maatwerk.................................................. 33 4.2.2.1 Bank werkt niet mee aan lagere maandlasten.................................................... 34 4.2.2.2 Bank werkt niet mee aan vrij laten vallen spaargeld in hypotheek........................... 34 4.2.3 Te weinig sociale huurwoningen............................................................................. 35 4.2.4 Beslaglegging leidt tot onoplosbare schulden.............................................................. 36 4.2.5 Sociale huurwoningen te duur voor mensen met bijstand............................................... 37 4.2.6 Woonkostentoeslag gemeente Amersfoort sluit onvoldoende aan...................................... 38 4.2.7 Nieuwe Amersfoortse aanpak: verruiming woonkostentoeslag...................................... 38

4.3. Scheiden............................................................................................................... 38

4.3.1 Advocaatkosten te hoog om alimentatie bij te stellen................................................... 39 4.3.2 Inkomen onder druk als scheidingsverzoek nog niet is geregistreerd.................................. 40 4.3.3 Nieuwe Amersfoortse aanpak: ondersteuning maatwerkvangnet bij schrijnende situaties... 40 4.4 Kennis & kunde schuldhulpverlening .............................................................................. 41

4.4.1 Communicatieve vaardigheden nog niet op peil .......................................................... 41 4.4.2 Nieuwe expertise vereist...................................................................................... 41 4.5 Overige signalen....................................................................................................... 41

4.5.1 Hoog niet-gebruik inkomensvoorzieningen................................................................. 41 4.5.2 Schuldenaren aan verkeerde adres: faillissement lost schulden niet op............................... 42 4.5.3 Herfinanciering schulden door kredietbank in de praktijk niet mogelijk.............................. 43 4.5.4 Nieuwe Amersfoortse aanpak: ondersteuning maatwerkvangnet bij inkomensproblemen...................................................................................... 44

5 Samenvatting en conclusies.................................................................................46

5.1.Signalen nieuwe armoede............................................................................................ 46

5.1.1 Kenmerken nieuwe armoede.................................................................................. 46 5.1.2 Knelpunten beleid en dienstverlening....................................................................... 48 5.2. Verbeteringen aanpak nieuwe armoede.......................................................................... 52

5.2.1 Amersfoortse aanpak.......................................................................................... 52 5.2.2 Aanbevelingen.................................................................................................. 53

Bijlagen

..................................................................................................................... 55

Artikel Binnenlands Bestuur: Gemeenten schieten ‘nieuwe armen’ vaker te hulp.............................. 55

Artikel Sprank, opinieblad Divosa; Amersfoort geeft ondernemende burgers weer moed..................... 57


5

In dit rapport worden met ‘nieuwe armen’ die mensen aangeduid die doorgaans goed opgeleid zijn en vóór de crisis financieel niets te klagen hadden. Zij zijn als gevolg van de crisis in financiële problemen geraakt door baanverlies of omzetverlies als ondernemer, al dan niet gecombineerd met vermogensverlies in de woning of een onverkoopbare woning.

6


1.Inleiding

1.1 Nieuwe armoede

Leo Veenman, beginnende vijftiger, kan er nog steeds

‘In aantallen was de armoede sinds het midden van de

niet bij. Zijn keurige huis in de wijk Nieuwland is drie maanden geleden verkocht. Eindelijk, na 18 maanden. Maar daarna kwam de kater. Want wat overbleef was

jaren tachtig niet eerder zo hoog’, kopte een persbericht van het CBS in december 2013. ‘De economische crisis die eind 2008 begon werkt de laatste jaren sterk door in de armoedecijfers.’1

een forse restschuld. Hij woont nu tijdelijk met zijn gezin in de vakantiewoning van zijn broer. Tot twee jaar geleden werkte Leo als accountmanager bij een groothandel in transportmiddelen. “Ik had een goede baan. We konden doen wat we wilden. Tot de reorganisatie. In november 2013 hoorden we dat de verkoop-

Een nieuwe golf armoede raast sinds 2008 over Nederland, logischerwijs vaak aangeduid als ‘crisisarmoede’. Anderen noemen het ‘verborgen’ of ‘stille’ armoede, verwijzend naar het taboe dat rust op armoede en schulden. In dit rapport spreken we over ‘nieuwe armoede’.

afdeling werd wegbezuinigd. Eerlijk gezegd had ik het

De slachtoffers duiden we aan met ‘nieuwe armen’.

wel zien aankomen. Toch schrik je, als je hoort dat

Deze keuze hangt samen met het feit dat de crisis

na 20 jaar je baan ophoudt.” Leo schatte zijn kansen

nieuwe bevolkingsgroepen raakte én nieuwe proble-

positief in. En er was wat spaargeld. Maar die nieuwe

vermogensdaling in de eigen woning. Dubbele pech.

baan kwam niet. En met 70% van zijn laatstverdiende loon kon de hypotheek van hun huis uiteindelijk niet meer worden opgebracht. Toch blijft Leo positief. Hij ziet de economie aantrekken. “Vroeg of laat levert dat

men veroorzaakte: inkomensdaling in combinatie met Een huizenmarkt die op slot raakte in combinatie met gebrek aan betaalbare huurwoningen. Driedubbel pech. En het kan nog erger, als de financiële problemen uiteindelijk leiden tot een gezinsbreuk.

werk op. Ik denk eraan om voor mezelf te beginnen.

De crisis heeft nog meer slachtoffers gemaakt. Veel

Ondertussen blijf ik gewoon solliciteren.”

mensen zijn noodgedwongen gaan ondernemen, omdat de uitzichten op een baan klein zijn. Ondanks een arbeidsmarkt die in 2015 weer voorzichtig aantrekt,

De situatie van Leo Veenman (de naam is gefingeerd, net als de andere persoonsnamen in dit rapport) staat niet op zich. Inmiddels is het al lang niet meer zo dat alleen de onderkant van de samenleving met armoede kampt. Dat blijkt duidelijk uit de cijfers bij schuldhulpverlening. Daar melden zich ook steeds meer middeninkomens. Klemgezet door de crisis, tweeverdieners met een koopwoning, ondernemers. Ze wijken in sociaaleconomisch opzicht sterk af van de traditionele risicogroepen. Ook hun problemen zijn anders. De economische crisis die begon in 2008 veranderde

leven velen van hen op de rand van het bestaansminimum. Ook dat is nieuwe armoede. Deze mensen maken lang niet altijd schulden en zijn vaak niet in beeld bij gemeente of schuldhulpverlening. Andere slachtoffers van de crisis hebben noodgedwongen een baan geaccepteerd ‘onder hun niveau’. Omdat ze willen werken. Werkende armen. Nog geen schulden. Wel leven ze op de rand van het bestaansminimum. De crisis heeft al met al meer slachtoffers gemaakt dan uit de officiële statistieken blijkt.

het beeld van armoede grondig. Armoede kwam steeds dichterbij. Soms letterlijk. Vrijwel iedereen kent slachtoffers in de directe omgeving, de eigen straat, onder familie, vrienden. Mensen als Leo Veenman. Daardoor is het besef ontstaan dat armoede iedereen kan overkomen. Armoede kreeg een ander gezicht! Geldloket Amersfoort Zicht op Nieuwe Armoede

7

1.2 Publiekscampagne geeft gezicht aan nieuwe armoede

‘Meters maken’ in aanpak nieuwe armoede Dit rapport beschrijft ook knelpunten in lokale en landelijke regelgeving, lacunes in beschikbare voorzie-

Nieuwe armoede treft ook regio’s die er van oudsher economisch sterk voorstaan, zoals Amersfoort. In de afgelopen jaren klopten meer inwoners van Amersfoort voor hulp aan bij hun gemeente. Omdat ze er op eigen kracht niet meer uitkwamen. Ook bij de schuldhulpverlening is vanaf 2011 een duidelijke stijging te zien in het aantal aanmeldingen.2 Wie zijn de nieuwe armen? Wat zijn hun problemen? Waar zijn ze te vinden? Hoe bereiken we ze vroegtijdig? En waarmee kunnen we ze het beste helpen? Anders geformuleerd: op welke onderdelen moet het armoedebeleid worden aangepast of uitgebreid om in te spelen op de behoeften van de nieuwe doelgroep? Om antwoord te krijgen op deze vragen, startten Stadsring51 en de gemeente Amersfoort eind 2013 een publiekscampagne. Deze werd in 2014 herhaald. De campagne attendeert mensen die door de crisis zijn getroffen, op de (gratis) ondersteuningsmogelijkheden van het Geldloket. Deze Amersfoortse voorziening richt zich op het voorkomen van schulden. Het Geldloket is een zelfstandig onderdeel van stichting Stadsring51, de organisatie die in Amersfoort ook verantwoordelijk is voor schuldhulpverlening.3 De campagne sprak veel mensen aan. De cliëntcontacten in het campagnejaar 2014 zijn door het Geldloket en de gemeente Amersfoort gebruikt om een beeld te krijgen van de nieuwe doelgroep. De bevindingen zijn besproken in een gezamenlijke projectgroep. In totaal zijn 355 casussen nader onderzocht, allemaal schrijnende situaties van nieuwe armoede. Sommige cliënten klopten op tijd aan voor hulp, omdat ze zich zorgen maakten en een sparringpartner zochten. Anderen meldden zich aan omdat de schulden hen al boven het hoofd waren gegroeid. En zij daar hulp voor zochten. De cliënten zijn inwoners van Amersfoort en afkomstig uit alle lagen van de bevolking. Ieder mens is anders, elke situatie is uniek. De casussen leverden een diepgaand inzicht op van de nieuwe doelgroep en hun financiële problemen. Daarmee biedt het voorliggende rapport waardevolle aanknopingspunten aan alle gemeentes die hun armoedebeleid willen

8

aanpassen aan de behoeften van de nieuwe doelgroep. Zicht op Nieuwe Armoede

ningen en haperingen in de uitvoering daarvan. Deze signalen zijn na bespreking in de projectgroep voor zover mogelijk ‘werkenderwijs’ opgepakt. Dat leverde een winstgevende samenwerking op tussen gemeente en Geldloket. Daarover later meer.

1.3 Leeswijzer rapport

Hoofdstuk 5 bevat een samenvatting met conclusies en aanbevelingen. De conclusies en aanbe-

Hoofdstuk 2 beschrijft het fenomeen nieuwe

velingen hebben als doel het armoedebeleid te versterken, zowel landelijk als lokaal. Dat is nodig om

armoede. Wat houdt nieuwe armoede in? Wat

te voorkomen dat de nieuwe doelgroep afhaakt en

zijn uitingsvormen? Oorzaken (crisis) én gevolgen

verder in de problemen komt.

(armoede) worden kort behandeld. We schetsen in dit hoofdstuk eerst het landelijke beeld om vervolgens in

Amersfoort is een stad met een sociaal hart. Met een

te zoomen op de Amersfoortse situatie.

bestuur dat gelooft in de kracht van preventie. Door de gezamenlijke aanpak zijn én kunnen veel mensen

In hoofdstuk 3 gaan we in op de resultaten

met financiële problemen op tijd worden geholpen.

van onze dossierstudie. Aan de hand van sociaaleconomische kenmerken behandelen we de verschillen tussen ‘nieuwe’ en ‘traditionele’ armen. Ook vergelijken we de groep nieuwe armen met het totaal van de Amersfoortse bevolking. Zijn er risi-

Amersfoort, september 2015 Henk Kroon, directeur

cogroepen aan te wijzen, bevolkingsgroepen waarin nieuwe armoede relatief vaak voorkomt?

In hoofdstuk 4 wordt aan de hand van casussen beschreven welke problemen nieuwe armen ervaren als zij om hulp vragen omdat zij hun huishoudboekje niet sluitend krijgen. Waar lopen ze tegenaan als het gaat om wetten, regels en persoonlijke bejegening? De casussen zijn gekozen uit de grote groep nieuwe armen die in 2014 voor hulp aanklopten bij het Geldloket of bij Stadsring51. Waargebeurde, persoonlijke verhalen. Ze benoemen heel concreet hoe mensen die door de crisis zijn getroffen er financieel voorstaan en vaak met de rug tegen de muur staan omdat er geen snelle oplossing is voor hun problemen. Bijvoorbeeld omdat het huis niet verkocht wordt en de bank niet meewerkt aan een tijdelijke oplossing. Veel nieuwe armen die we spraken zitten klem. De casussen maken ‘voelbaar’ wat de gevolgen zijn van crisis voor mensen. De persoonsnamen die in de casussen voorkomen, zijn gefingeerd.

Geldloket Amersfoort

9

10


2. Armoede krijgt ander gezicht

2.1 Baanverlies treft modale inkomens

Gert de Jager is timmerman. De laatste 10 jaar werkte

De economische achteruitgang vertaalde zich de

hij bij een kleine aannemer in Hilversum. Daar voelde

afgelopen jaren in massaal baanverlies. De werk-

hij zich prima thuis. Door de malaise in de bouw ging

loosheid steeg van 3.7% in het laatste kwartaal 2008 tot 8.1% in eerste kwartaal 2014.5 Het CPB verwacht

in 2013 het bedrijf bijna op de fles. Voor de 11 perso-

dat de werkloosheid in 2015 daalt naar 7,2%.6 Dit is

neelsleden volgde collectief ontslag via het UW V. Door

echter nog altijd bijna twee keer zo hoog als in 2008.

het ontslag daalde zijn inkomen van € 1.566 netto tot

Voor veel mensen zijn er nauwelijks perspectieven

€ 1.049 (W W-uitkering). Gelukkig heeft zijn vrouw Lia

op een nieuwe baan. Vooral oudere werklozen komen niet of nauwelijks meer aan een nieuwe baan.

een leuke baan als verkoopster bij een groot warenhuis. Daarmee verdient zij netto € 1.344 per maand. Gert is 53 jaar en de banen als timmerman liggen niet voor het oprapen. Zijn W W stopt op 1 mei 2016. Is hij niet voor die tijd aan het werk dan heeft hij geen inkomen meer. Hij komt niet in aanmerking voor bijstand omdat zijn vrouw meer verdient dan € 1.304 per maand, de bijstandsnorm voor gehuwden. Gelukkig is de hypotheek op hun koopwoning in het Soesterkwartier bijna afgelost. Anders kunnen ze de vaste lasten niet meer opbrengen.

Janet de Groot, 48 jaar, was tot februari 2014 directiesecretaresse bij een middelgroot makelaarskantoor in Amersfoort. Zij verdiende dat jaar € 2.695 bruto per maand. Netto hield zij daar € 1.906 aan over. De € 753 voor de huur van haar appartement in het Vermeerkwartier kon ze daar ruimschoots van betalen. Door de crisis op de huizenmarkt moest het kantoor fors inkrimpen. Janet raakte haar baan kwijt en ontvangt nu een W W-uitkering van netto € 1.257 per maand. Daarvan komt ze net rond. Ze is alleenstaand. Vindt ze niet op tijd een baan dan belandt ze,

Voor de crisis hadden ze geen financiële zorgen:

als in februari 2016 haar W W-uitkering stopt, in de

tweeverdieners, zoals Gert en Lia. Tot het plotselinge

bijstand. Kan ze dan nog wel in haar leuke apparte-

ontslag. Hetzelfde lot trof ondernemers met een goed gevulde orderportefeuille. Hun opdrachten namen af.

ment blijven wonen? Voor huurtoeslag komt ze niet

Het lukt al deze mensen niet meer om rond te komen.

in aanmerking met deze huur die boven de huurtoe-

De hypotheek kan niet meer worden opgebracht.

slaggrens ligt. Ze heeft de nodige ervaring met de

Dan volgt het besef dat het huis onder water staat.4 Gebeurtenissen met vaak fatale gevolgen.

woningmarkt en weet dat betaalbare woningen in Amersfoort niet voor het oprapen liggen.

Baanverlies leidt tot een WW-uitkering en dat betekent maximaal 70% van het laatstverdiende loon. Bij een modaal inkomen van € 1.906 netto per maand leidt dat tot een inkomensachteruitgang van € 648. De WW-duur is in maanden even lang als het arbeidsverleden in jaren. Zeven jaar arbeidsverleden betekent dus zeven maanden WW.7 Na WW volgt bijstand, tenminste, als er geen partner is met een inkomen boven bijstandsniveau. Bijstand betekent een tweede


11

terugval. Voor alleenstaanden bedraagt de uitkering

Tekenend voor de deplorabele financiële situatie

€ 904 netto per maand. Dat is geen vetpot en veel

waarin veel zzp’ers verkeren, is de casus van Carla

te weinig om daarvan de huur van een vrije sector

Bosscha. Nog niet zo lang geleden voor zichzelf

woning te betalen.

begonnen. Van de opbrengsten uit haar onderneming komt ze sinds 2014 niet meer rond.

2.2 Zzp’ers onder druk

Carla Bosscha, 36 jaar, studeerde in 2007 af als interieurarchitect. Daarna werkte ze vier jaar als

Sinds het begin van de crisis is zichtbaar geworden dat vaste banen steeds meer verdwijnen. Omgezet

verkoopadviseur bij een meubelwarenhuis. In 2011

in tijdelijke banen. Of het werk wordt uitbesteed

verhuisde ze naar Kattenbroek, een jonge wijk in

aan ‘zelfstandigen zonder personeel’ (zzp’ers). Van

Amersfoort. In datzelfde jaar gaf ze haar baan op.

dat laatste zijn de bouw, zorg en de transportsector

Carla trad toe in een maatschap met drie andere

goede voorbeelden.

Ook als bedrijven failliet gaan en mensen ontslag

architecten. Eerst ging dat nog redelijk. Maar sinds 2014 krijgt ze alleen nog opdrachten als ze ver onder

krijgen, leidt dat tot meer inschrijvingen van zzp’ers

de prijs werkt. Haar kantoorgenoten zijn niet veel

bij de Kamer van Koophandel. In dat geval omdat

beter af. “De tarieven staan zo onder druk dat het voor

een (andere) baan niet voorhanden is. Feitelijk is er

mij als zzp’er niet meer aantrekkelijk is. De crisis is

dan sprake van verborgen werkloosheid.

Dé zzp’er bestaat niet Sommige zzp’ers zijn hoogopgeleid, anderen laagopgeleid. Sommigen verkopen dien-

heel voelbaar. Het is ontzettend moeilijk. Ik ben weer aan het solliciteren op vaste banen, maar dat valt niet mee.” Carla factureert gemiddeld per maand zo’n € 2.600 aan haar klanten. Na aftrek van de bedrijfs-

sten, andere producten. Sommigen richten

kosten en de belasting houdt ze hier ongeveer € 2.015

zich op consumenten als klant, anderen op

aan over. De netto hypotheeklasten zijn hoog: € 1.085

het grotere bedrijfsleven. Sommige zzp’ers

per maand. En daarnaast zijn er nog de overige vaste

zijn geboren ondernemers, anderen zijn vooral professionals en blinken uit in hun vak. Toch is er één algemeen kenmerk van

lasten zoals de verzekeringen voor opstal, overlijdensrisico, inboedel, WA, ziektekosten, de gemeentelijke

alle zzp’ers: het zijn allemaal kleine onder-

heffingen, kosten voor vereniging van eigenaren,

nemers. Dit ene feit betekent dat zzp’ers

gas, water, licht, telefoon, internet/tv, enzovoorts.

doorgaans maar een beperkte financiële

Momenteel teert Carla in op haar spaargeld.

buffer hebben en dus kwetsbaar zijn voor tegenvallers.

Tussen 2007 en 2014 is het aantal zzp’ers gestegen

2.3 Woningmarkt in het slop

van 522.660 naar 901.155.8 Steeds meer mensen kiezen dus - al dan niet uit positieve motieven - voor het ondernemerschap. Maar diezelfde (kleine) ondernemer blijkt in crisistijd uiterst kwetsbaar. Het CBS maakte in 2013 bekend dat zzp’ers er in 2012 fors op achteruit gingen: gemiddeld 2,7 procent. Terwijl de gemiddelde koopkracht van de Nederlandse bevolking in dat jaar met 1 procent afnam.9

12


Jarenlang was het eigen huis een waardevol bezit. Met de crisis kantelt dit beeld. Duidelijk wordt dat de koopwoning zich in tijden van economische achteruitgang ontwikkelt als belangrijke risicofactor voor armoede en schulden. Dat risico manifesteert zich bij de volgende drie ‘life–events’.

In de eerste plaats bij baanverlies. Als mensen

Ter illustratie: de gedwongen verkopen van wonin-

werkloos raken geven ze weliswaar minder uit,

gen met NHG15 zijn van 2006-2013 meer dan vervijf-

maar de hypotheeklasten worden niet minder. Deze

voudigd.16 Door deze ontwikkelingen verloor het

vaste lasten leggen een substantieel beslag op het

huis in de afgelopen jaren haar glans als investe-

gezinsinkomen. Ter illustratie: de netto koopquote10

ring. Wat overblijft, is een plek om in te wonen.

stijgt van 15,9% in 2009 naar 17,2% in 2012. Ook

Huizenbezitters blijken kwetsbaar. In hoofdstuk 3

laten landelijke cijfers zien dat het aantal huishou-

komen we hier op terug.

11

dens met hypotheekachterstand (van drie maanden of meer) toeneemt: van circa 36.000 in 2007 tot ruim 100.000 woningen in 2013.12 Ergo, veel mensen kunnen door inkomensterugval de hypotheeklasten niet meer opbrengen. In de tweede plaats bij verhuizing. Niet alleen op de banenmarkt maar ook op de woningmarkt slaat de crisis toe. Gevoed door een sterk gedaald consumentenvertrouwen stort de huizenverkoop volledig in. De daling van het aantal verkooptransacties is met 50% ronduit dramatisch. Mensen raken hun huis niet meer kwijt. Dit maakt het bijzonder moeilijk om te verhuizen naar een goedkopere woning. Daar komt bij dat huren in de particuliere sector vaak erg duur is en het beschikbare aanbod aan sociale huurwoningen gering. Verhuizen is dus meestal geen optie. De crisis

2.4 Meer mensen onder armoedegrens Armoede is volgens de definitie van de Verenigde Naties het niet kunnen voorzien in de primaire levensbehoeften. Vrij vertaald houdt dat in dat er onvoldoende geld is voor onderdak (woning), kleding, gas, water, licht en voldoende eten. Inmiddels horen ook computer en telefoon tot de eerste levensbehoeften. Armoede is een breed begrip dat niet in één enkel cijfer is samen te vatten. De meest gangbare indica-

zet mensen gevangen in hun eigen huis!

tor voor armoede is het inkomen dat een huishouden

In de derde plaats bij noodzakelijke verkoop,

Doorgaans wordt dit inkomen vergeleken met het

bijvoorbeeld wanneer mensen die samen een woning hebben gekocht uit elkaar gaan. Want de crisis op de woningmarkt heeft ook effect op de huizenprijzen. Vanaf de jaren negentig was de eigen woning een belangrijke bron van vermogensopbouw. Mensen spaarden in hun eigen huis. In de periode 1995 – 2008 stegen de huizen explosief in waarde. De rente was relatief laag. Bovendien werd het banken steeds makkelijker gemaakt kredieten te verlenen op een

kan besteden (na aftrek van premies en belastingen). sociaal minimum. Mensen zijn volgens dit criterium arm als zij afhankelijk zijn van een inkomen op of vlak boven bijstandsniveau. De effecten van de crisis op het huishoudboekje van huishoudens vinden hun weerslag in de landelijke armoedecijfers. De afgelopen jaren zijn steeds meer mensen onder de armoedegrens uitgekomen. Dat laten de jaarlijkse Armoedesignalementen van CPB

steeds minder goed onderpand.

en CBS zien. In 2013 waren ruim 1,2 miljoen mensen

Vanaf 2008 verandert dat beeld in snel tempo. De

bevolking. Meer dan 1,4 miljoen mensen moesten in

huizenprijzen komen onder druk te staan. Tot begin 2014 dalen de prijzen met ruim 21%.13 Het opgebouwde vermogen verdampt daarmee in snel tempo.

arm.17 Dat komt overeen met bijna 8 procent van de 2013 rondkomen van een ‘laag inkomen’. In aantallen was de armoede sinds het midden van de jaren tachtig niet eerder zo hoog.18 De crisis heeft dus veel

Dat laatste blijkt uit de volgende cijfers.

mensen letterlijk arm gemaakt.

Heeft in 2008 bijna driekwart van eigen woningen

Met zzp’ers is het vermoedelijk nog slechter gesteld.

nog overwaarde, in 2013 is dit gedaald tot minder dan de helft.14 Ruim een derde staat ‘onder water’.

Uit onderzoek van het SCP blijkt dat bijna een op de zes zzp’ers in 2014 onder de armoedegrens leeft.19

Daarbij is de hypotheekschuld hoger dan de waarde. Als dan de woning noodgedwongen moet worden verkocht, ontstaat er een restschuld. Veel huishoudens komen daardoor in de rode cijfers.


13

Beroep op schuldhulpverlening verdubbeld

2.5 Crisis raakt ook Amersfoort

Mensen die in armoede leven, lopen een verhoogde

Amersfoort is in veel opzichten een krachtige stad, met

kans om in de schulden te raken. Het is dan ook

een jonge, hoog opgeleide bevolking. De ‘Atlas voor

niet verwonderlijk dat de schuldenproblematiek in Nederland de laatste jaren fors is toegenomen.

Gemeenten’ vergelijkt elk jaar de 50 grootste gemeen-

De volgende cijfers maken dat duidelijk.

sche positie dan neemt Amersfoort in 2014 de 5e plaats

tes van Nederland. Als het gaat om de sociaaleconomiin op de ranglijst. Deze positie dankt de stad onder

In 2014 heeft 32,1% van de huishoudens een beta-

andere aan een laag percentage bijstandsgerechtigden,

lingsachterstand. In 2009 was dit 24,8%.20 Er is dus

lage werkloosheid en relatief weinig huishoudens onder

een stijgende lijn in het aantal huishoudens met

het sociaal minimum.

financiële problemen. Op basis van het rapport ‘Huishoudens in de rode

Ook op andere indicatoren onderscheidt Amersfoort

cijfers’21 kan worden becijferd dat één op de zes

zich in positieve zin. In de periode 2008-2012 staat

huishoudens problematische schulden heeft of het

Amersfoort in de top vijf van steden met de grootste

risico loopt om deze te krijgen. Dat zijn schulden

banenontwikkeling. Het gemiddeld besteedbaar inko-

waar mensen zelf niet meer uitkomen.

men (GBI) is voor inwoners van Amersfoort hoger dan dat voor inwoners van andere (grote) steden.

Gemeentes hebben een - sinds 2012 wettelijke - taak om in die situaties hulp te bieden. In de afgelopen jaren hebben steeds meer mensen zich gemeld bij de schuldhulpverlening van hun gemeente. Landelijk gezien is tussen 2008 en 2014 het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening verdubbeld.22 Op basis van de hierboven genoemde cijfers lijdt het geen twijfel dat door de crisis méér mensen in de schulden zijn geraakt. Ook de omvang van de schuldenlast is gestegen. De gemiddelde schuld in 2014 bedraagt ruim € 38.500. In 2008 was dat nog

Toch laat de crisis ook Amersfoort niet onberoerd. In de ‘Monitor Economische ontwikkeling 2012’ beschrijft de Kamer van Koophandel de toen al zichtbare toenemende leegstand in kantoren en een oplopende werkloosheid.25 Ook meer recente cijfers van de gemeente Amersfoort laten de effecten van de crisis zien. De werkloosheid26 neemt toe van 4% in 2008 tot 6.2% in 2014. In aantallen is er in deze periode sprake van een stijging van 3.824

€ 29.900.23

werkzoekenden in 2008 tot 6.218 werkzoekenden in

De gevolgen van schulden zijn vaak dramatisch. Niet

55% ruim achter bij de landelijke stijging van 118%.28

alleen voor de schuldenaar, maar ook voor zijn omgeving. Onderzoek wijst uit dat schuldenproblemen onder meer bijdragen aan stress in relaties, gezondheidsproblemen, langduriger uitkeringsafhankelijkheid en een hoger ziekteverzuim op de werkvloer. Deelname aan allerlei activiteiten wordt te duur.

2014.27 Wel blijft de stijging van de werkloosheid met

In ‘Regio in beeld 2014’ spreekt het UWV de verwachting uit dat het aantal mensen met een WW-uitkering in de regio Amersfoort tot eind 2015 nog verder toeneemt en dat het economisch herstel pas in de loop van 2015 leidt tot minder WW-uitkeringen. Tekenend voor de

Mensen komen terecht in een sociaal isolement.

crisis is dat de Amersfoortse werklozen van de afge-

Ook de maatschappelijke impact van schulden is

werkloos.29

groot. Onlangs berekende het NIBUD dat een schuldsituatie die niet wordt opgelost de maatschappij ruim € 100.000 kost.24

lopen jaren hoger zijn opgeleid, ouder zijn en langer

In navolging van het landelijke beeld is ook in Amersfoort het aantal startende ondernemers sinds 2006 sterk gestegen.30 Voor Amersfoort geldt dat 50% van alle bedrijven bestaat uit eenmanszaken. Dat is ten opzichte van andere stedelijke regio’s een hoog percentage.31

14


Ook andere armoede-indicatoren in Amersfoort

Amersfoort: dé zzp-stad van Nederland

zijn in de afgelopen jaren op rood gesprongen. Zo

De gemeente Amersfoort neemt met

Burgerweeshuis steeg het aantal kinderen dat

9.800 zzp’ers in 2013 de 14e plek in op de

hulp kreeg met 88%. In 2011 wordt de voedselbank

ranglijst van gemeentes met de meeste

opgericht waarop anno 2015 meer dan 300 mensen

zzp’ers. Het percentage zzp’ers ligt met

wekelijks een beroep doen.40

6,5% van de bevolking hoger dan het landelijk gemiddelde van 4,8%.32

neemt het aantal aanvragen bij stichting Leergeld in de periode 2009-2013 toe met 320%.39 Bij het

Tenslotte de schuldhulpverlening. Daar melden mensen zich als zij niet meer op eigen kracht de financiële problemen kunnen oplossen. Amersfoortse

Echter, niet alleen het aantal starters groeit sinds 2006, ook het aantal opheffingen. De Kamer van Koophandel schrijft de toename toe aan de economische crisis. ‘Mensen in loondienst verloren hun baan en zijn zelf gaan ondernemen, terwijl ook de verminderde marktruimte het aantal opheffingen flink heeft doen oplopen.’

33

De hiervoor genoemde ontwikkelingen leiden er onvermijdelijk toe dat armoede in Amersfoort is

cijfers van Stadsring51 laten in navolging van het landelijke beeld een groei zien in het aantal aanmel-

3.824

werkzoekenden in 2008 tot

6.218 in 2014

Van 2.484 aanvragen

bijstand in 2008 naar

3.037

in 2014

dingen: van 1.118 in 2008 tot 1.429 in 2014.41 Dit is een toename van 28%. Overigens blijft Amersfoort daarmee - in positieve zin - achter bij de landelijke cijfers waarbij het aantal aanmeldingen sinds 2008 is verdubbeld.

Toename aanvragen

stichting Leergeld

320%

met van 2009-2013

toegenomen. Cijfers uit het zogenaamde bijstandsbestand bevestigen dat beeld. Het aantal mensen dat één of meerder malen bijstand ontvangt is in de periode 2008 - 2014 met 18% toegenomen van 2.484 naar 3.037.34 Ondanks de verbetering die sinds 2014 zichtbaar is op de arbeidsmarkt in de regio Amersfoort35, zet de

Stijging hulp aan kinderen door

Burgerweeshuis met

stijging van het aantal bijstandsgerechtigden zich

88%

in het eerste kwartaal van 2015 voort. Op jaarbasis verwacht de gemeente Amersfoort een (lichte) toename tot 3.100 personen.36 Hierbij speelt het gegeven een rol dat de aantrekkende economie eerst leidt tot een toename van arbeidsproductiviteit en pas later tot meer banen en minder uitkeringen.37 Bedacht moet worden dat veel minima niet in het

300

Meer dan mensen doen beroep op

voedselbank

bijstandsbestand zijn opgenomen, zoals zelfstandigen, WW’ers en werkenden met een laag inkomen. Ter illustratie, in 2012 heeft 7.5% van de huishoudens in Amersfoort een inkomen van 105% van het sociaal minimum terwijl ‘slechts’ 2.7% in dat jaar een bijstandsuitkering ontvangt.38

Aanmeldingen

schuldhulpverlening van 1.118 in 2008 tot

1.429

in 2014


15

Ik hoop dat mijn ouders dat nog willen voorschieten.

Mam, de trainer zei dat het inschrijfgeld voor de wedstrijd deze week binnen moet zijn, anders mag ik niet meedoen.

Ik ga het geld zo overmaken liefje, maak je maar geen zorgen!

De crisis treft iedereen

en als je extra pech hebt dubbel zo hard... Bel, sms, of whatsapp een van de deskundigen van het

Geldloket voor advies of een afspraak over geldzorgen. Of informeer anderen over deze mogelijkheid.

Kijk voor meer informatie en contactgegevens op www.geldloketamersfoort.nl

Stad met een hart

16


3. Nieuwe armoede

3.1.1 Ondersteuning

Armoede is van alle tijden. Baanverlies ook. Nieuw

De gemeente Amersfoort is zich bewust van de

echter is de massaliteit van de inkomensachteruit-

drempelvrees onder de doelgroep voor traditionele

gang in combinatie met het instorten van de huizen-

overheidsloketten, waaronder ook schuldhulpver-

markt na het uitbreken van de crisis in 2008. Niet

lening. Daarom kiest de campagne er bewust voor

alleen raken veel mensen hun baan of hun bedrijf

om de ondersteuning te organiseren vanuit een

kwijt, ook gaan velen van hen theoretisch failliet

andere organisatie, Geldloket Amersfoort. Dit is een

doordat de waarde van hun woning minder blijkt

zelfstandig onderdeel van schuldhulporganisatie

te zijn dan de hypotheekschuld. Al deze mensen

Stadsring51 en de ‘merknaam’ waaronder deze orga-

hebben gemeen dat zij als gevolg van de crisis onder

nisatie alle preventieactiviteiten bundelt.

Geldloket Amersfoort

de armoedegrens terecht komen. De dienstverlening van Geldloket Amersfoort maakt Wie zijn deze mensen? In dit hoofdstuk behandelen

gebruik van de aanwezige expertise van schuldhulp-

wij de sociaaleconomische kenmerken van nieuwe

verlening, maar heeft een eigen gezicht (pand, logo,

armen. De aard van hun financiële problemen wordt

huisstijl) en een eigentijdse, zakelijke uitstraling,

behandeld in hoofdstuk 4. Dat completeert het

passend bij de nieuwe doelgroep. Ten behoeve van

‘gezicht van de nieuwe armen’.

de campagne wordt de website van het Geldloket inhoudelijk aangepast.

3.1 Publiekscampagne: ‘de crisis treft iedereen’

Tijdens het eerste deel van de campagne (december 2013 en januari 2014) wordt de doelgroep met advertenties in lokale media, billboards en busreclame geattendeerd op ondersteuningsmogelijkheden van het Geldloket. Ook worden intermediairs, zoals scho-

Nieuwe armoede is een betrekkelijk jong fenomeen.

len, huisartsen, advocaten en het Juridisch Loket,

Dat verklaart waarom de gemeente Amersfoort zich

met een brief benaderd en voorzien van flyers. De

in 2013 de vraag stelde of het huidige armoede-

campagne wordt in december 2014 herhaald. Het

beleid voldoende aansluit op de behoeften van de

accent ligt dan op publicatie van ervaringsverha-

nieuwe doelgroep. Wie zijn de nieuwe armen? Waar

len van cliënten in de lokale media en op de social

wonen ze? Hoe is hun gezinssituatie? Welke financiële

media waarbij mensen via banners geattendeerd

problemen hebben ze en hoe kunnen we ze daar-

worden op het Geldloket.

mee optimaal helpen? Om antwoord te krijgen op al deze vragen, lanceerden de gemeente en Geldloket

In lokale, regionale en landelijke media krijgt de

Amersfoort in december 2013 een publiekscampagne:

campagne veel aandacht. In Binnenlands Bestuur

‘De crisis treft iedereen. En als je pech hebt dubbel

verschijnt een artikel ‘gemeenten schieten nieuwe

zo hard.’

armen vaker te hulp.’42


17

3.1.2 Bereik campagne Gelet op de veronderstelde hoge mate van zelfredzaamheid van de doelgroep wordt bewust verwezen naar de website van het Geldloket, www.geldloketamersfoort.nl. De website wijst mensen de weg om ‘op eigen kracht’ hun financiële zorgen aan te pakken. De campagne spreekt veel mensen aan. In het campagnejaar 2014 wordt de website gemiddeld bijna 400 keer per maand geraadpleegd (in totaal 4.711 keer). Per mail en telefoon worden er per maand ruim 11 vragen gesteld (135 vragen in totaal). Tabel 3.1 geeft de ontwikkeling van het aantal cliëntcontacten weer. De effecten van beide deelcampagnes zijn duidelijk zichtbaar in de cijfers van januari, november en december. Overigens is het hoge aantal cliëntcontacten in oktober het gevolg van de extra publiciteit die het Geldloket genereerde rondom de Pensioen3daagse, een initiatief van het landelijke platform Wijzer in Geldzaken.

Tabel 3.1: cliëntcontacten Geldloket 2014 (campagnejaar)

campagne deel 2

900

842

800

campagne 700 deel 1 600

campagne deel 2

801

657

pensioen 3daagse

500 400 344

300

389 312

200

220

229

220

233

253 211

100 0 2014

33 jan

18 feb

22 mrt

10 apr

16 mei

12 juni

Totaal bezoekers website in 2014: 4.711 Totaal persoonlijke adviesgesprekken in 2014: 257

18


13 juli

23 aug

22 sept

32 okt

21 nov

35 dec

3.1.3 Campagne werkt preventief Van de groep respondenten die in het campagnejaar 2014 persoonlijk advies inwint bij het Geldloket, komt 89% met een preventieve vraag (230 cliënten). Zij hebben nog geen problematische schulden, maar maken zich wel zorgen over hun financiële situatie. Bij slechts 11% van de respondenten is bij aanmelding al wel sprake van schulden (27 cliënten). In datzelfde jaar neemt het aantal aanmeldingen bij Stadsring51 voor schuldhulp af met 4%. Deze daling is opmerkelijk omdat vooraf rekening was gehouden met een aanzuigende werking van de campagne, in die zin dat zij mensen zou aanzetten om zich rechtstreeks te melden bij Stadsring51 voor schuldhulpverlening. Bijvoorbeeld omdat zij al langere tijd worstelen met schuldproblemen, maar hier uit angst of schaamte niet mee naar buiten kwamen. De verwachte stijging bij schuldhulpverlening is dus niet uitgekomen.

3.2 Risicogroepen Behalve de hierboven genoemde 257 Geldloket-casussen hebben wij ook de 98 casussen onderzocht van nieuwe armen die bij Stadsring51 een traject schuldhulpverlening hebben gevolgd. De laatste groep betreft mensen die door de crisis in de schulden zijn geraakt. De totale onderzoekspopulatie voor deze studie heeft dus een omvang van 355 casussen. Wie zijn deze mensen? Waar wonen ze? Hoe is hun gezinssituatie? Hieronder wordt een aantal persoonskenmerken besproken.

Van de totale onderzoekspopulatie (N = 355) heeft het merendeel (70%) geldzorgen maar nog geen schulden. De persoonskenmerken van de deze nieuwe armen wordt in deze paragraaf vergeleken met de totale groep schuldenaren (N = 866). Het gaat bij dit laatste om mensen die in 2014 door Stadsring51 zijn ondersteund met een traject schuldhulpverlening. In deze groep is ‘traditionele armoede’ veel sterker vertegenwoordigd. Waar mogelijk worden in deze paragraaf nieuwe armen ook vergeleken met de totale Amersfoortse bevolking. Dat zijn zowel mensen met als zonder geldzorgen.

3.2.1 Inkomen: ondernemers in zwaar weer Tabel 3.2 laat zien dat 39% van de nieuwe armen (nog) een baan heeft. Een nadere analyse van deze werkende nieuwe armen laat zien dat ruim 40% van hen in de problemen is gekomen omdat door een scheiding de hypotheeklasten niet meer opgebracht kunnen worden. Vaak is vervolgens de koopwoning met restschuld verkocht. Ruim 30% van de werkende nieuwe armen komt door inkomensterugval in de problemen. Meestal door ontslag van één van de partners (54% van deze groep). Maar ook omdat zij eerder werkloos zijn geweest en in die periode schulden maakten (15%), of omdat zij na werkloosheid een lager loon hebben geaccepteerd en nu schulden maken (13%). Het gaat in alle gevallen om mensen die de vaste lasten niet meer kunnen opbrengen. De problemen die dit veroorzaakt, vormen een ernstige bedreiging voor hun arbeidsparticipatie.


19

Nieuwe armen (N=355)

Schuldenaren (N=866)

loondienst

39%

29%

inkomen uit onderneming

16%

2%

WW, WIA

25%

20%

uitkering Wwb, IOAW

10%

35%

pensioen

3%

4%

geen inkomen

7%

9%

Tabel 3.2: hoofdinkomen huishoudens.

De tabel laat verder zien dat één op de vier nieuwe armen een WW- of WIA-uitkering ontvangt. Hiervan is het overgrote deel (88%) door de crisis werkloos geraakt. In vergelijking met de groep ‘schuldenaren’ ontvangen weinig nieuwe armen een bijstandsuitkering (Wwb): 10% versus 35%. Wel ligt het aandeel Wwb onder nieuwe armen hoger dan onder de totale Amersfoortse bevolking. Verwonderlijk is dat overigens niet. Onder de nieuwe armen zijn veel mensen die door de crisis werkloos zijn geraakt en na de WW-periode in de bijstand terecht zijn gekomen. De dossierstudie wijst verder uit dat 24% van de nieuwe armen met een bijstandsuitkering is ingestroomd vanuit de WW. En zo’n 40% van de nieuwe armen met een bijstandsuitkering had voorheen een onderneming. Bijna één op de zes nieuwe armen heeft (nog steeds) inkomsten uit het eigen bedrijf. Deze mensen zijn door de crisis in zwaar weer beland maar desondanks nog steeds actief als ondernemer. Tabel 3.3 zoomt nader in op de groep nieuwe armen waarbij de financiële problemen zijn gerelateerd aan ondernemerschap. Ook ex-ondernemers horen hierbij. Dat zijn mensen die hun bedrijf reeds hebben beëindigd.



31%

9%

Ondernemer of ex-ondernemer - waar van ex-ondernemer

50%

Geen ondernemer

100% 69%

91%

Tabel 3.3: (ex) ondernemers onder nieuwe armen De cijfers laten zien dat problemen met het eigen bedrijf veel vaker voorkomen dan de vorige tabel doet vermoeden. Bij maar liefst 31% van de nieuwe armen is er sprake van bedrijfsgerelateerde problemen, meestal betreft het zzp’ers (80%). De helft daarvan heeft de onderneming beëindigd voordat men hulp zocht. De dossierstudie laat zien dat van deze laatste groep twee derde kampt met niet afgewikkelde financiële verplichtingen. Op het moment dat zij zich voor hulp aanmelden, is de schuldenlast dus nog niet bekend. Een sanering van de schulden is dan voorlopig buiten bereik (zie hoofdstuk 4). Als het wel is gelukt om de onderneming financieel en fiscaal volledig af te wikkelen, is vrijwel altijd sprake van een aanzienlijke schuldenlast. Gemiddeld ligt die rond de € 100.000. Ter vergelijking: de gemiddelde schuldenlast van alle Amersfoortse schuldenaren in 2014 is € 32.500.

20


De schade is dus behoorlijk als ondernemers vanwege financiële problemen moeten stoppen met hun bedrijf. Dat komt meestal doordat de koopwoning met restschuld moet worden verkocht. Uit de dossierstudie blijkt dat meer dan de helft (57%) van alle ondernemers en ex-ondernemers een koopwoning heeft of heeft gehad. Zo’n 20% van hen is genoodzaakt de woning met restschuld te verkopen. Daarvan ziet het merendeel (62%) zich genoodzaakt om in te gaan wonen bij familie, een kamer te huren of in een caravan te gaan wonen. De rest (38%) huurt een vrije sector woning waarvan zij de woonlasten niet of nauwelijks kunnen opbrengen. Qua leeftijd is de helft van de (ex-)ondernemers 45-plus. Van de totale groep schuldenaren is dit 39%. Omdat 45-plusser moeilijker aan het werk komen is deze groep extra kwetsbaar.

De branches waarin de (ex)-ondernemers actief zijn of waren zijn uiteenlopend: •

Detailhandel (29%): kledingwinkels, gamewinkel, webshops, kapper, vishandel, autohandel.

•

Bouwnijverheid (29%): stukadoors, schilders, bedrijven in dakkapellen, zonnepanelen, elektronische installaties, systeemwanden, staalbouw, klusbedrijf, beheer en vastgoed.

•

Persoonlijke dienstverlening (17%): rijscholen, honden uitlaatservice, gastouderbureau, bemiddelingsbureau groepsreizen.

•

Zakelijke dienstverlening (14%): administratiekantoor, financieel controllers, trainer/coaches, bedrijfsmaatschappelijk werk, projectmanagement.

•

Horeca (11%): veelal cafés.

3.2.2 Type woning: eigen huis in crisis kwetsbaar Tabel 3.4 laat zien dat nieuwe armen op het moment dat zij hulp zoeken voor hun financiële problemen vaak (nog) huisbezitter zijn. Maar liefst 42% heeft een eigen woning.



koopwoning

42%

9%

vrije sector huur

11%

20%

sociale huur 43

33%

66%

overig (inwonend,kamerhuur,

14%

5%

caravan, etc.) Tabel 3.4: type woning nieuwe armen. In hoofdstuk 2 lieten we zien dat de eigen woning zich tijdens de crisis heeft ontwikkeld tot een belangrijke risicofactor. We beschreven het zogenaamde stapelingseffect: door echtscheiding of ander life event zoals ontslag of pensionering kan de hypotheek niet meer worden opgebracht én kan de woning alleen met restschuld verkocht worden. Dit overkwam 12% van nieuwe armen uit ons onderzoek. Het past in het beeld van de dossierstudie dat de woonsituatie van nieuwe armen verschilt met die van de groep ‘schuldenaren’. Van hen hebben slechts weinigen een eigen huis (9%). Twee derde huurt een woning bij één van de woningcorporaties (sociale huur). Bij nieuwe armen is dat slechts een derde. De cijfers illustreren bij uitstek dat de economische crisis verhoudingsgewijs veel huizenbezitters heeft getroffen.


21

Van de nieuwe armen in onze dossierstudie woont 14% in bij familie of vrienden, of huurt een kamer of caravan. Dit zijn over het algemeen noodoplossingen die worden gekozen door voormalige huizenbezitters die vanwege financiële problemen hun woning uit moeten en waarvoor geen betaalbare woning beschikbaar is. Ervaringen uit de schuldhulpverlening leren dat een ‘eigen huis’, al of niet in de vorm van een koopwoning, voor mensen een uiterst belangrijke basis is voor zelfrespect. En van groot belang voor sociale participatie.

3.2.3 Woongebied: nieuwe armen in rijke wijken Tabel 3.5 laat zien dat 39% van de nieuwe armen woont in de ‘jonge’ wijken: Vathorst, Kattenbroek, Nieuwland, Hoogland en Hooglanderveen. De spreiding komt grotendeels overeen met die van de Amersfoortse bevolking.

Wijkindeling Amersfoort 44



Inwoners Amersfoort 45

Berg-, Leusder-, Vermeerkwartier (inclusief Bosgebied)

10%

11%

15%

Kruiskamp-Koppel, Binnenstad

13%

15%

10%

6%

9%

7%

12%

16%

8%

Schothorst en Zielhorst

11%

15%

13,5%

Vathorst/Hooglander veen

18%

11%

15%

Kattenbroek/Hoogland

14%

7%

14%

Nieuwland (inclusief buitengebied West)

7%

5%

10,5%

Randenbroek Schuilenburg (inclusief Wieken-Vinkenhoef en Stoutenburg-Noord)

9%

11%

7%

Liendert en Rustenburg Soesterkwartier (inclusief Isselt en Eemkwartier)

Tabel 3.5: woongebied nieuwe armen Mensen met problematische schulden (‘schuldenaren’) wonen vaker dan gemiddeld in ‘oudere’ wijken: Liendert/ Rustenburg (9%), Kruiskamp-Koppel (15%) en Soesterkwartier (16%). In vergelijking daarmee laten nieuwe armen een woonbeeld zien dat meer overeenkomt met de bevolking van Amersfoort als geheel. Opmerkelijk tenslotte zijn de wooncijfers van Vathorst/Hooglanderveen. Van alle nieuwe armen woont maar liefst 18% in deze wijk tegen ‘slechts’15% van de Amersfoortse inwoners en 11% van de Amersfoortse schuldenaren. Deze oververtegenwoordiging is begrijpelijk. Vathorst is een nieuwe wijk in Amersfoort, met veel tweeverdieners en veel koopwoningen. En dat niet alleen. Onlangs werd bekend dat Vathorst het hoogste percentage echtscheidingen telt in heel Nederland. Dit kan het hoge aantal nieuwe armen uit deze wijk verklaren dat wij in onze dossierstudie aantreffen.

22


Op basis van het bovenstaande achten wij het aannemelijk dat nieuwe armoede zich meer dan gemiddeld voordoet in ’jonge’ wijken. Met recht kunnen deze dus als ‘risicogebieden’ worden bestempeld.

3.2.4 Leefsituatie: kinderen dupe nieuwe armoede Het aantal kinderen dat arm opgroeit, is in de crisisjaren toegenomen. In 2012 leefden bijna 200.000 kinderen in Nederland in armoede. Dit is 5.6% van alle 0 t/m 17 jarigen.46 Armoede heeft grote gevolgen in het leven van een kind. Niet voor niets benoemt het huidige Amersfoortse armoedebeleid kinderen als ‘primaire doelgroep’. Armoede gaat vaak samen met leerachterstanden, sociale participatie, mishandeling en slechte gezondheid. Tabel 3.6 laat zien dat het er bij nieuwe armen relatief vaak kinderen in het spel zijn: 45% tegenover 37% van alle Amersfoortse huishoudens. Dat bestempelt huishoudens met kinderen dus tot risicohuishoudens.



(echt)paar met (minderjarige) kinderen

23%

Inwoners Amersfoort 47 20% 30%

eenoudergezinnen

22%

19%

7%

alleenstaand

36%

52%

38%

samenwonend paar zonder kinderen

19%

9%

25%

Tabel 3.6: leefsituatie nieuwe armen

Binnen de groep huishoudens met kinderen lopen eenoudergezinnen verhoudingsgewijs het meeste risico om te vervallen in (nieuwe) armoede. Maar liefst 22% van de nieuwe armen maakt deel uit van een eenoudergezin terwijl deze groep slechts 7% uitmaakt van de totale Amersfoortse bevolking. Diverse risicofactoren versterken elkaar op dit punt: er zijn kinderen aanwezig, de betrokkene is kostwinner en er is geen partner aanwezig om inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid of werkloosheid op te vangen. Uit onze dossierstudie blijkt dat het doorgaans gaat om alleenstaande moeders die na de echtscheiding in de financiële moeilijkheden zijn geraakt. Eens te meer blijkt dat echtscheiding een belangrijke risicofactor vormt voor armoede.

3.2.5 Leeftijd: nieuwe arme vaak ouder De meeste nieuwe armen treffen we aan in de leeftijdscategorie 35 t/m 44 jaar (36%). Slechts 15% is jonger dan 35 jaar. Dat is een opmerkelijk verschil met de groep schuldenaren bij wie het percentage ‘jonge mensen’ op 35 ligt (tabel 3.7).

Leeftijdscategorie



t/m 34 jaar

15%

35%

Inwoners Amersfoort 48 45%

35 t/m 44 jaar

36%

27%

15%

45 t/m 54 jaar

29%

22%

16%

55 t/m 64 jaar

18%

14%

11%

65+

2%

4%

13%

Tabel 3.7: leeftijd nieuwe armen


23

Nieuwe armen zijn dus ten opzichte van schuldenaren wat ouder. Ongeveer de helft is ouder dan 45 jaar (49%). In vergelijking met de leeftijdsopbouw van de Amersfoortse bevolking zijn de verschillen opvallend: van de Amersfoorters is 42% tussen de 35 en 65 jaar. Bij de nieuwe armen is dit bijna twee keer zoveel (83%). Met een aandeel van 18% zijn ook 55-plussers oververtegenwoordigd onder de nieuwe armen. Ouderen zijn minder kansrijk op de arbeidsmarkt. Dat maakt hen financieel kwetsbaar bij baanverlies. Met een grotere kans op schulden vormen zij een belangrijke risicogroep voor armoede.

24



25

26


4. Knelpunten ondersteuning nieuwe armen

aard, zo is vaak hun stellige overtuiging. We omschrijven deze subgroep hierna als ‘ondernemers’. Ook de ondernemers die voornemens zijn om te stoppen, maar hun bedrijf nog moeten afbouwen in verband met lopende verplichtingen, zijn nog steeds ondernemers. In Amersfoort vormen beide groepen ondernemers de doelgroep van

De adviesgesprekken met nieuwe armen hebben

het ondersteuningsaanbod van de afdeling Sociale

diverse knelpunten zichtbaar gemaakt in regelgeving

Zekerheid van de gemeente, Team Zelfstandigen.

en in voorzieningen waar nieuwe armen een beroep op kunnen doen. Deze knelpunten staan in veel

De subgroep die is gestopt, duiden we aan met

gevallen een oplossing voor financiële problemen in

‘ex-ondernemers’ of ‘stoppers’. In Amersfoort

de weg. Daardoor ontstaan schulden. En bestaande

kunnen zij terecht bij Stadsring51 voor hulp bij het

schulden verergeren.

aanpakken van hun schulden.

Dit hoofdstuk behandelt de meest voorkomende

4.1.1 Hoge uitval Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz)

knelpunten. Ze worden geclusterd rondom vijf thema’s: ondernemen, wonen, scheiden, kennis & kunde en overige knelpunten. Een deel van de gesignaleerde knelpunten is in 2014 door de gemeente Amersfoort in samenwerking met het Geldloket opgepakt

Banken zijn zeer terughoudend om een lening te verstrekken aan ondernemers die ondanks zwaar weer toch door willen gaan met hun bedrijf. Voor hen staat de mogelijkheid open om een beroep doen op

en opgelost. Op die punten hebben nieuwe

de Bbz. Voor deze regeling kunnen ondernemers

armen al meer perspectief gekregen. Voor

terecht bij hun gemeente. In Amersfoort wordt de

een aantal knelpunten bestaat er nog geen

Bbz uitgevoerd door het Team Zelfstandigen van de

oplossing. De ondernomen verbeteracties

afdeling Sociale Zekerheid. Het gaat om ‘bijstand

zijn in de tekst bij de betreffende signalen

voor zelfstandigen’ en kan gebruikt worden om een

verwerkt.

onderneming te redden. Het betreft een landelijke, wettelijke regeling.

4.1 Ondernemen

Gemeentes bieden tijdelijk hulp, totdat de onder-

Uit onze dossierstudie blijkt dat maar liefst 31%

een maandelijkse uitkering zorgt de Bbz ervoor dat

nemer weer zelf in zijn bestaan kan voorzien. Met

van de nieuwe armen een bedrijf heeft of heeft

iemand het gezin kan onderhouden. Naast de eigen

gehad. Op het moment dat zij een beroep doen op

verdiensten wordt er dus een (tijdelijke) aanvulling

ondersteuning, zijn de meesten gestopt of geven

tot bijstandsniveau gegeven. Als er geld nodig is om

zij aan te willen stoppen (62%). De andere 38%

het bedrijf in stand te houden, kan via de Bbz ook

ziet op het moment dat zij een beroep doet op

een bedrijfskrediet worden verstrekt. Daarmee

ondersteuning voldoende toekomstperspectief.

kunnen bedrijfsschulden worden gesaneerd. Bij de aanvraag van de ondernemer wordt altijd getoetst of

Beide groepen hebben gemeen dat hun bedrijf door de crisis in de problemen is geraakt. De problematiek is echter totaal verschillend. De groep die door wil met ondernemen ziet genoeg kansen om daarmee in de nabije toekomst voldoende te verdienen. De problemen zijn dus van tijdelijke

het bedrijf na bijstandsverlening levensvatbaar is. Dat is voorwaarde voor bijstandsverlening aan zelfstandigen. Dit laatste wordt beoordeeld in een levensvatbaarheidsonderzoek. De gemeente Amersfoort laat zich hierin adviseren door onafhankelijke bedrijfsadviesbureaus.


27

Voor ondernemers die hun bedrijf willen beëindigen,

komen. Hij stuit op de Bbz-regeling en meldt zich bij

maar de onderneming nog moeten afbouwen in

het Team Zelfstandigen van de gemeente, voor een

verband met lopende opdrachten, contracten en andere verplichtingen, biedt de Bbz ook een ondersteuningsmogelijkheid: een ‘stoppersuitkering’.

bedrijfskrediet. Het komt echter niet tot een aanvraag. Zijn huidige partner heeft een inkomen uit loondienst

Hiermee krijgt de ondernemer maximaal een jaar

van € 1.700. Dat ligt boven het sociaal minimum. Hij

lang een inkomen zodat hij zijn onderneming kan

hoort dat een beroep op de Bbz daarom kansloos is.

afbouwen. Na uitschrijving van het bedrijf bij de Kamer van Koophandel komen ex-ondernemers in

Een particulier schuldhulptraject voor ondernemers

aanmerking voor een bijstandsuitkering als er nog

brengt kosten met zich mee. Maar dat geld heeft

steeds onvoldoende inkomen is.

Edwin niet. Nu is er geen instantie die hem helpen.

Alle Bbz-uitkeringen zijn in principe een lening. Na afloop van het volgende boekjaar wordt aan de hand

De landelijke regelgeving kent een aantal criteria

van de belastingaangifte bepaald of de lening (geheel

waardoor een deel van de ondernemers niet in

of gedeeltelijk) moet worden terugbetaald.

aanmerking komt voor de Bbz:

De Bbz-regelgeving gaat uit van een grote eigen

•

voor het recht op Bbz. Ligt het inkomen op het

verantwoordelijkheid van de ondernemer bij het

sociaal minimum49, dan vervalt het recht op

oplossen van zijn schulden. Hij is zelf verantwoorde-

ondersteuning. Daardoor heeft een grote groep

lijk voor het verzamelen en aanleveren van bewijsstukken. En komt de ondernemer niet in aanmerking voor de Bbz, dan is hij aangewezen op

zelfstandigen geen recht op Bbz. •

‘opgegeten’.

ondernemer er vaak alleen voor. De dossierstudie nauwelijks uit de financiële problemen komen.

Vermogenstoets: onder andere pensioenopbouw en bedrijfskapitaal moeten eerst worden

particuliere schuldhulp. In de praktijk staat de maakt duidelijk dat veel ondernemers daarom niet of

Het inkomen van de partner is medebepalend

•

Urencriterium: de ondernemer moet minimaal 1.225 per jaar aan zijn onderneming besteden.

Omdat de Bbz een uitvoeringsbesluit is bij de

Bbz niet voor alle ondernemers Edwin van Vliet, 37 jaar, is zelfstandige en expert op het gebied van automatisering en installaties. Hij werkt twee tot drie dagen

Invoeringswet Werk en bijstand, valt knellende Bbz-regelgeving buiten de scope van gemeentelijk armoedebeleid.

Bureaucratie leidt tot hoge uitval

per week als installateur voor UPC. Daarnaast verricht hij werkzaamheden voor brandweerkorpsen in de regio. Edwin verkeert al langere tijd in financiële moeilijkheden, veroorzaakt door achterstanden in zijn administratie en een ‘verkwistende’ ex-partner. Hij moest zijn eigen huis verkopen en huurt nu in de vrije sector. De totale schulden bedragen zo’n € 120.000 waarvan € 94.000 restschuld als gevolg van de verkoop van de woning. Edwin gaat via internet op zoek naar mogelijkheden om van zijn schulden af te

28


John de Vilder en Jeanine de Winter hebben een sieradenwinkel in Zeist. Zij verwachten een winst uit de onderneming van € 40.000 (voor belasting). De bank heeft het pandrecht op de aanwezige voorraad en inventaris. Er zijn schulden, zowel zakelijk als privé, opgeteld ruim € 120.000. Ook is er een huurachterstand en zijn er schulden bij de energieleverancier. Er is al een roodstand in rekening courant en de bank wil geen

verdere financiering verstrekken. John komt erachter dat er op grond van de Bbz een krediet kan worden aangevraagd waarmee de schulden aangepakt kunnen

8 weken). De gemeente Amersfoort besteedt dit levensvatbaarheidsonderzoek uit aan een externe partij.

worden. Hiervoor moet een aanvraagformulier

Al met al is een periode van vier tot vijf maanden

worden ingevuld en allerlei stukken worden overlegd.

waarin er niets gebeurt aan de financiële situatie,

Dit kost het echtpaar moeite. Ze leven onder spanning.

geen uitzondering. Al die tijd leeft de ondernemer in onzekerheid over de vraag of hij kan rekenen op

Ze zijn druk met de zaak, de schulden en deurwaar-

financiële ondersteuning door de gemeente. In de

ders en zien door de bomen het bos niet meer.

tussentijd ontvangen ondernemers in Amersfoort

Uiteindelijk lukt het hen na vier weken om alle stukken in te vullen. Echter, na een week of twee krijgen ze te

geen begeleiding (2014). Veel ondernemers houden dat niet vol. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de uitval hoog is.

horen dat de aanvraag niet compleet is. Er moeten extra stukken worden aangeleverd. Deze stukken worden na bemiddeling met de boekhouder drie

In 2014 melden zich 155 gevestigde ondernemers bij het Team Zelfstandigen voor financiële hulp. Na het intakegesprek dienen uiteindelijk 94 ondernemers

weken later aangeleverd. Na nog eens vier weken is de

een aanvraag in. Er zijn 6 saneringskredieten

Bbz-aanvraag beoordeeld en laat Team Zelfstandigen

toegekend en 44 uitkeringen levensonderhoud.

een bedrijfskundig onderzoek uitvoeren om de levensvatbaarheid van de onderneming vast te stellen.

De overige 44 ondernemers kregen een negatief advies levensvatbaarheid (21), hebben niet alle bewijsstukken aangeleverd (6), of hebben een

Dit rapport wordt acht weken later opgeleverd met een

andere oplossing gekozen (17). De totale uitval

positief advies. Het saneringskrediet is toegekend50.

van ondernemers die zich in 2014 met financiële

Maar helaas. Er zijn inmiddels bijna vijf maanden

problemen meldden bij Team Zelfstandigen bedraagt hiermee maar liefst 68%.

verstreken en in de tussentijd blijkt er door de schuldeisers al een faillissement te zijn aangevraagd en moet het echtpaar stoppen met de sieradenwinkel. Het heeft

4.1.2 Schuldsanering vaak niet haalbaar voor ex-ondernemers

allemaal te lang geduurd.

Ondernemers die vanwege financiële problemen zijn De landelijke regels rondom Bbz zijn complex.

gestopt met hun bedrijf kunnen voor het oplossen

Dat verklaart waarom bij de start van een

van hun schulden in Amersfoort een beroep doen

aanvraagprocedure bij de gemeente veel

op de schuldhulpverlening van Stadsring51. Ook

bedrijfsgegevens moeten worden aangeleverd.

deze groep ‘stoppers’ wordt geconfronteerd met

Dat is stevig doorbijten. Veel ondernemers lopen

knelpunten.

vast. Ook omdat de financiële zorgen hen vaak boven het hoofd zijn gegroeid. Daar komt bij dat uit onze dossierstudie blijkt dat 40% van de

André Landman (39 jaar)

aanvragers de boekhouding niet op orde heeft.

heeft een eigen kapperszaak gehad in Amersfoort.

Ook deze ondernemers kunnen de benodigde

Vanwege schulden moest hij in 2013 de zaak sluiten.

gegevens niet aanleveren. Begeleiding tijdens de aanvraagprocedure was in 2014 niet structureel beschikbaar.

Hij heeft geen geld om een regeling te treffen met zijn schuldeisers. Inmiddels is de onderneming uitgeschreven bij de Kamer van Koophandel. De medewerker die

Als de administratieve fase uiteindelijk is afgerond, volgt nog een bedrijfseconomisch onderzoek. Ook dat onderdeel vraagt de nodige tijd (gemiddeld

hij in dienst had, is ontslagen. Maar de huur van het bedrijfspand moet nog opgezegd worden. Ook wacht


29

de fiscus nog op de belastingaangiftes van de afgelopen twee jaar. André woont alleen en heeft sinds 2009 een koopwoning in Kruiskamp-Koppel. Maar die staat onder water. Ook is er inmiddels een hypotheekach-

4.1.3 Dienstverlening gemeente en schuldhulpverlening aan (ex-)ondernemers sluit onvoldoende aan

terstand ontstaan. André wil erg graag in de woning

Harry Oostveen (36 jaar) heeft een

blijven wonen en meldt zich in april 2014 bij

gamewinkel die niet meer rendabel is. Na lang

Stadsring51 om een oplossing te vinden voor zijn

twijfelen laat hij zich door zijn vriendin overhalen om

schulden. Al snel wordt echter duidelijk dat die er nu

naar Stadsring51 te gaan. Hij schaamt zich en wil het

nog niet is. Zijn situatie voldoet namelijk niet aan de

liefst zelf de problemen oplossen. Eerlijk gezegd

eisen voor schuldsanering.

verwacht hij niet dat de schuldhulpverlening veel voor hem kan doen. Harry heeft zowel bedrijfs- als

Om als ex-ondernemer toegang te krijgen tot een schuldregeling (-sanering) moet er inzicht zijn in schulden en openstaande vorderingen. Begrijpelijk, want anders kunnen er geen betalingsvoorstellen

privé-schulden. Zijn ouders schieten al een tijd bij in de vaste lasten. Harry wil met zijn bedrijf stoppen, maar zit vast aan een 5-jarig huurcontract van het

worden gedaan aan de schuldeisers. Hiervoor is nodig

bedrijfspand. Hiervoor is hij een rechtszaak gestart.

dat de eindbalans van het bedrijf wordt opgemaakt.

Door alle sores wil zijn vriendin bij hem weg. Maar ze

Moet er nog BTW of inkomstenbelasting worden

heeft geen inkomen en daarom woont ze nog steeds

afgedragen aan de fiscus? Werknemerspremies aan het UWV? Voor ondernemers die hun administratie niet op orde hebben, is dit een onmogelijke opgave.

bij hem in. Bepaald geen prettige situatie. De schuldhulpverlener adviseert Harry om zich tot het Team

Zij missen het overzicht. En in de meeste gevallen

Zelfstandigen van de gemeente te wenden voor

hoort ook de boekhouder tot het rijtje schuldeisers.

inkomensondersteuning, echter zonder daarbij uit te

Die werkt dan vaak niet meer mee aan het (fiscaal)

leggen wat de mogelijkheden zijn. Voor Harry is dit

afronden van de boekhouding. Een vicieuze cirkel. Op eigen kracht komen ex-ondernemers hier niet uit. In onze dossierstudie loopt maar liefst 62% van hen

een bevestiging dat de overheid hem niet kan helpen. Hij klopt niet aan bij Team Zelfstandigen.

hier tegenaan. Mensen met problematische schulden wenden zich André begrijpt dat de uitschrijving bij de Kamer van

vroeg of laat tot de gemeentelijke schuldhulpverlening. Ook veel ondernemers volgen deze logische

Koophandel nog niet betekent dat zijn bedrijf volledig

route. Het is dan zaak dat schuldhulpverleners aan

is beëindigd. Hij weet dat er onder andere nog met de

ondernemers die een doorstart willen maken met hun

fiscus moet worden afgerekend. Maar, zijn boekhouder

bedrijf of hun bedrijf nog moeten afbouwen als zij

heeft zich teruggetrokken omdat André zijn rekening niet meer kon betalen. Er is geen geld voor een andere

willen stoppen, duidelijke informatie verschaffen over de ondersteuningsmogelijkheden die de Bbz regeling biedt.

boekhouder. Een vicieuze cirkel dreigt. Hij wil van zijn schulden af maar wie kan hem helpen zijn onderne-

De dossierstudie onder nieuwe armen maakt duidelijk

ming af te ronden? De rekeningen stapelen zich op.

dat de informatieoverdracht in Amersfoort te wensen overlaat. De kennis bij schuldhulpverleners over de Bbz-regeling is te beperkt. Ook is er veel onbekendheid over de werkwijze en procedures bij het Team

30


Zelfstandigen. Er is geen warme overdracht, verwach-

Het project kent de volgende aanpak:

tingsmanagement ontbreekt. Teleurstellingen zijn dan onvermijdelijk. Omgekeerd treffen ex-ondernemers die aankloppen bij de gemeente doorgaans hetzelfde lot. Zodra zij daar een bijstandsuitkering aanvragen en daarbij aangeven hulp te zoeken bij hun schulden, worden zij

Meer kennisuitwisseling en warme overdracht Door warme overdracht van cliënten tussen consulenten Geldloket en Team Zelfstandigen ontstaat meer gedeelde kennis over de mogelijkheden van de schuldhulpverlening aan (ex-)ondernemers en de uitkerings- en kredietmogelijkheden die de Bbz biedt.

zonder aanvullende informatie doorverwezen naar Stadsring51. Ook hier ontbreekt een warme overdracht. Onbekendheid met de voorwaarden voor schuldsanering zorgt er ook hier voor dat ondernemers vaak teleurgesteld raken als zij vervolgens van de schuldhulpverleners te horen krijgen dat zij nog niet aan de voorwaarden voor sanering voldoen.

Voor ondernemers die hun bedrijf willen voortzetten, geldt het volgende ondersteuningsaanbod: • Adviesgesprek In een gesprek met een adviseur van Menzing & partners wordt een inschatting gemaakt van de levensvatbaarheid van de onderneming. Ook informeert de adviseur de ondernemer over de

•

4.1.4 Nieuwe Amersfoortse aanpak: hulp aan ondernemers in moeilijkheden

mogelijkheden van de Bbz-uitkering en de mogelijkheid van bedrijfskrediet Bbz voor het volledig aflossen of saneren van schulden. Voor ondernemers die niet in aanmerking komen voor Bbz, kan het adviesgesprek drempelverlagend werken voor betaalde schuldhulpverlening door een particulier

De dossierstudie heeft niet alleen duidelijk gemaakt dat hulp voor ondernemers met schulden sneller ingezet moet worden. Maar ook het belang van

bureau. • Stabilisatietraject gedurende behandeling

begeleiding is nadrukkelijk naar voren gekomen,

• Bbz-aanvraag

vanwege de langdurige trajecten met veel adminis-

De ondernemer krijgt gedurende de periode dat een

tratieve rompslomp die veel uitval veroorzaken. Ook

Bbz-aanvraag in behandeling is (kosteloos) een

hulp aan ex-ondernemers met schulden dient moge-

stabilisatietraject geboden. Dit is een voortraject

lijk gemaakt te worden als zij hun onderneming

voor een schuldsaneringstraject of een totale

financieel-administratief nog niet hebben afgerond. Daarom zijn er twee projecten van start gegaan.

aflossing van de schulden. Tijdens het stabilisatietraject worden de schulden geïnventariseerd en geverifieerd en schuldeisers benaderd met een verzoek tot uitstel van betaling.

•

4.1.4.1 Ondernemersproject bundelt kennis

Aan ondernemers die hun bedrijf willen beëindigen, wordt de volgende ondersteuning geboden:

Na een voorbereidingstijd van een half jaar is op 1

• Adviesgesprek

januari 2015 een project van start gegaan met een

Ondernemers die belemmeringen ervaren bij het

looptijd van één jaar waarin gemeente Amersfoort/

beëindigen van hun onderneming, krijgen een

team Zelfstandigen, Geldloket en Menzing & Partners

adviesgesprek aangeboden met een adviseur van

(schuldhulpverlener voor het MKB) de krachten

Menzing & partners. Hierin wordt besproken welke

bundelen om een sluitende keten te vormen voor

stappen moeten worden gezet om de onderneming af

schuldhulp aan (ex) ondernemers.

te ronden.


31

• Begeleiding complexe bedrijfsbeëindiging Indien de bedrijfsbeëindiging complex is, wordt de

•

4.1.4.2 Inzet vrijwillige budgetcoaches houdt ondernemers op de rit

ondernemer indien nodig door Menzing & partners begeleid bij de stappen die moeten worden gezet om de onderneming volledig af te ronden. Gedurende de periode dat de onderneming beëindigd wordt, kan de

Veel ondernemers die met ondersteuning van een gemeentelijk Bbz-krediet een doorstart maken met hun bedrijf, zijn kwetsbaar. Om te voorkomen dat zij

cliënt gebruik maken de tijdelijke Bbz-uitkering voor

uitvallen, stelt Stadsring51 vrijwillige budgetcoaches

levensonderhoud.

beschikbaar die deze ondernemers kunnen begeleiden. Deze vrijwilligers zijn allemaal zelf ondernemer (of zijn

• Boekhoudservice voor ex-ondernemers Deze dienstverlening wordt kosteloos beschikbaar

dit geweest). Hiermee worden de kansen vergroot dat deze ondernemers een succesvolle doorstart kunnen maken.

gesteld in situaties dat de accountant/boekhouder (zonder voorafgaande betaling) niet meewerkt aan het afronden van de onderneming en de ondernemer niet over de hiervoor benodigde financiële middelen beschikt. Door deze nieuwe werkwijze weten ondernemers sneller waar ze aan toe zijn. Of zij zich nu bij het Geldloket, bij Stadsring51 melden of bij de gemeente. De informatie die zij krijgen is hetzelfde. Hierdoor wordt voorkomen dat er onnodig extra

4.2 Wonen Maar liefst 70% van de nieuwe armen heeft financiële zorgen over de woning. Een grote groep kan de woonlasten niet meer opbrengen, bijvoorbeeld na scheiding of ontslag. Extra geld om de begroting aan te vullen, zoals huurtoeslag of kwijtschelding gemeentelijke belasting, is er voor deze mensen niet. Huurtoeslag is alleen voor bewoners van sociale

schulden ontstaan die een latere schuldregeling

huurwoningen. Daarnaast is het bruto inkomen

kunnen frustreren. Bbz-aanvragen worden bespoedigd

meestal te hoog om voor andere inkomensvoorzie-

waardoor wordt voorkomen dat een ondernemer een

ningen in aanmerking te komen.

levensvatbaar bedrijf moet beëindigen. Mocht dit onverhoopt toch noodzakelijk zijn, dan kan de cliënt

Veel perspectief voor huizenbezitters die als gevolg

door de boekhoudservice en advies bij complexe

van de crisis krap komen te zitten, is er niet. Want

bedrijfsbeëindiging, sneller doorstromen naar

verkoop van hun woning vergt een lange adem vergt

schuldhulpverlening.

en levert meestal een restschuld op. Een goedkope

In de projectorganisatie, waarin bovengenoemde

tijd voor een sociale huurwoning bedraagt in

partijen zijn vertegenwoordigd, wordt de nieuwe werkwijze in 2015 gemonitord en op effectiviteit getoetst. De samenwerking levert vooralsnog een aanmerkelijke verbetering voor ondernemers ‘in zwaar weer’ op. De aanpak wordt in juli 2015 project van de maand genoemd in het tijdschrift Sprank.51

woning is niet direct voorhanden. Sterker, de wachtAmersfoort zeven tot acht jaar. En als dan uiteindelijk het huis is verkocht, blijft men achter met een restschuld. Tot slot, als er in deze periode schulden ontstaan dan levert het bezit van een woning ook nog vaak een blokkade op voor een schuldregeling. Schulden zijn dan niet oplosbaar. In deze paragraaf beschrijven we diverse ‘wooncasussen’ en de knelpunten die voor de betrokkenen een snelle oplossing vaak in de weg staan.

32


4.2.1 Regels schuldsanering en hypotheekregels staan behoud woning in de weg

Rina heeft een annuïteitenhypotheek. Met deze hypotheekvorm betaalt zij elke maand een vast bedrag aan rente en aflossing. Rina’s koopwoning is momenteel € 220.000 waard. Zij heeft een hypotheek van

Rina Arendsen is gescheiden. Ze heeft

€ 255.000 waarin ze al € 30.000 heeft afgelost. Als zij de woning nu zou verkopen, zou zij dus een restschuld

een koopwoning in Vathorst. Tot voor kort was ze

van € 5.000 hebben. Gedurende het driejarige

directiesecretaresse, maar ongeveer een jaar geleden

schuldregelingstraject lost zij in haar hypotheek rond

is zij op een vervelende manier ontslagen. Zij krijgt nu

de € 12.000 af. Na drie jaar heeft de woning dus een

W W. Haar uitkering bedraagt ongeveer € 1.400 per

(fictieve) overwaarde van € 7.000. Als de berekening

maand. Daarvan komt ze net rond. Alleen al haar

dit nu al uitwijst, mag een traject schuldsanering niet

maandelijkse hypotheeklasten zijn € 710 netto.

zonder meer worden gestart: schuldeisers hebben

Na haar ontslag heeft zij moeite gehad om haar

namelijk recht op de overwaarde. Tijdens de schulds-

uitgaven aan te passen aan haar nieuwe inkomen.

anering moet jaarlijks worden nagegaan of er over-

Rina voelde zich een tijd lang behoorlijk gedepri-

waarde is ontstaan. Dit bedrag moet dan direct te

meerd. In die tijd heeft zij de boel de boel gelaten. En

gelde worden gemaakt ten behoeve haar schuldeisers.

schulden opgebouwd: een betalingsachterstand bij het

Dit is in Rina’s situatie onmogelijk. Voor Rina is

energiebedrijf en de zorgverzekering. Nu staat ze elke

verkoop van de woning met restschuld de enige optie.

maand fors rood op haar betaalrekening en vult ze het

Maar dit duurt lang in deze tijd.

ene gat met het andere. Rina houdt dit niet langer meer vol. Ze wil van haar schulden af zodat zij zich

Het ligt in de verwachting dat we dit knelpunt,

volledig kan richten op het vinden van een nieuwe

waarbij overwaarde ontstaat gedurende de schulds-

baan. Van het Geldloket hoort Rina dat ze niet in

aneringsperiode, vaker zullen tegenkomen.

aanmerking komt voor een schuldregeling.

Een schuldregeling (sanering) is een traject waarbij de schuldenaar in drie jaar tijd een met de schuldeisers overeengekomen bedrag spaart ter aflossing van een gedeelte van de schulden. De overige schuldenlast wordt door de schuldeisers kwijtgescholden. Dit is dus een totaaloplossing voor de schulden waarbij iemand

Hypotheekrenteaftrek is bij nieuwe hypotheken vanaf 2013 alleen nog mogelijk bij hypotheken waarbij afgelost wordt (een lineaire- of annuïteitenhypotheek). Aflossingsvrije hypotheken zullen dus steeds minder voorkomen.

4.2.2 Hypotheekverstrekkers bieden onvoldoende maatwerk

na afloop van het traject schuldenvrij is. Een schuldregeling kan vrijwillig worden overeengekomen tussen

Hypotheekverstrekkers zoeken onvoldoende naar

schuldeisers en schuldenaar (het minnelijke traject of

oplossingen voor nieuwe armen die door hoge

Msnp). Als dit niet lukt, kan een schuldregeling worden

maandlasten en/of door schulden in de problemen

afgedwongen door de rechter (het wettelijke traject

zijn gekomen of gaan komen. Het niet kunnen

of Wsnp).

aanpassen van hun uitgaven is voor ruim een derde van de nieuwe armen een knelpunt. De hypotheeklast

Het is juridisch bepaald dat kwijtschelding van

loopt immers door. Het huis kan niet snel verkocht

schulden niet samen kan gaan met vermogen en

worden. Of verkoop van de woning leidt tot een

vermogensopbouw (i.c. door opbouwen van over-

restschuld en/of hogere maandlasten omdat mensen

waarde in de woning). Schuldeisers hebben, zo gauw

dan alleen terecht kunnen in een huurwoning in de

er sprake van overwaarde is, namelijk recht op dit

vrije sector. De oplossing ligt in contacten en

opgebouwde vermogen.

maatwerkafspraken met hypotheekverstrekkers. Geldloket Amersfoort Zicht op Nieuwe Armoede

33

Gemeentes kunnen geen hypotheeklasten overnemen

Onze dossierstudie maakt duidelijk dat veel hypo-

of aflossen, laat staan op individueel niveau af-

theekverstrekkers zich onvoldoende inspannen om

spraken maken met banken. Stimulering van

oplossingen te vinden voor nieuwe armen die door

versoepeling van bestaande afspraken en/of aanpas-

hoge maandlasten en/of door schulden in de proble-

sing van structuren op de hypotheekmarkt kan niet

men zijn gekomen of gaan komen. Het niet kunnen

anders dan op landelijk niveau geregeld worden.

aanpassen van hun uitgaven is voor ruim een derde van de nieuwe armen een knelpunt. De hypotheeklast loopt immers door. Het huis kan niet snel verkocht

4.2.2.1 Bank werkt niet mee aan lagere maandlasten

Joost den Bakker (45 jaar) is gescheiden. Hij heeft zijn ex uitgekocht om in de

worden. En bovendien leidt verkoop in veel gevallen tot restschuld en/of hogere maandlasten omdat mensen dan alleen terecht kunnen in een huurwoning in de vrije sector. Met verkoop in crisistijd schiet dus niemand iets op. De oplossing ligt in maatwerkafspraken met hypo-

koopwoning in Vathorst te kunnen blijven wonen.

theekverstrekkers. Gemeentes kunnen geen hypo-

Hiervoor heeft hij een persoonlijke lening afgesloten

theeklasten overnemen of aflossen, laat staan op

van € 20.000. De woning is momenteel € 200.000 waard. Bij de aanschaf in 2009 hebben Joost en zijn

individueel niveau afspraken maken met banken. Stimulering van versoepeling van bestaande afspraken en/of aanpassing van structuren op de hypo-

vrouw gekozen voor een lineaire hypotheekvorm.

theekmarkt kan niet anders dan op landelijk niveau

Elke maand lost Joost dus een vast bedrag af waardoor

geregeld worden.

de schuld dus steeds lager wordt. Als gevolg daarvan daalt ook de rente. Op dit moment bedragen zijn hypotheeklasten € 820 netto. Daarnaast betaalt hij € 315 kinderalimentatie. Hij kwam prima rond toen hij

4.2.2.2 Bank werkt niet mee aan vrij laten vallen spaargeld in hypotheek

nog werkte als teamleider in de gehandicaptenzorg.

De familie Van Winkel

Tot hij een jaar geleden ontslagen werd. De W W-

De familie Van Winkel uit het Soesterkwartier krijgt na

uitkering is € 1.668 per maand. Joost solliciteert

het ontslag van vader Jaap de begroting net niet

intensief. Ook heeft hij al veel besparingen doorge-

sluitend. Jaap was ICT-er in de zorg en ontvangt nu

voerd en bijvoorbeeld zijn auto al verkocht. Daarnaast

een W W-uitkering van € 1.660 netto. Inclusief

is de kinderalimentatie aangepast. Maar hij kon de

toeslagen komt het gezin met twee kinderen uit op een

hypotheekachterstand niet voorkomen. Gelukkig heeft

inkomen van € 1.890 per maand. De vaste lasten zijn

hij daarvoor een betalingsregeling met de bank. Wat

€ 1.620 inclusief de netto-hypotheeklasten. Bovendien

kan hij nog meer doen? De consulent van het Geldloket

zijn er tijdens de ziekte van moeder Tessel meerdere

biedt aan om te bemiddelen met de bank om de

betalingsachterstanden ontstaan, waaronder een

maandelijkse lasten tijdelijk substantieel te verlagen.

hypotheekachterstand. Het gezin woont al 22 jaar in

Maar de bank werkt niet mee aan een tijdelijke

de woning en heeft in hun spaarhypotheek al een

lastenverlaging zoals bijvoorbeeld een tijdelijke

behoorlijk vermogen opgebouwd. De hypotheek is

renteverlaging of rentestop, of het oversluiten naar

€ 220.000 terwijl de woning € 280.000 waard is. Een

een aflossingsvrije hypotheek.

behoorlijke overwaarde dus. Geruststellend is ook dat er in de afgelopen jaren al € 160.000 is gespaard in de

34


spaarpolis van de hypotheek. Jaap wil dit bedrag graag

een huurwoning in de vrije sector. De koopwoning

gebruiken om de schulden af te lossen. Daarvoor is

waar zijn ex-partner in woont, is nog niet verkocht.

nodig dat de bank de hypotheek oversluit naar een

Tot medio 2013 had Erdjan een eigen stukadoorsbe-

lagere hypotheek van bijvoorbeeld € 100.000. Dit kan

drijf. Uit die tijd stammen de bedrijfsschulden. Daarna

omdat dan de spaarpolis vrij komt en er direct

kon hij aan de slag bij een Amersfoorts aannemersbe-

€ 120.000 kan worden afgelost. Dan houdt de familie

drijf. Daar verdiende hij netto € 1520 per maand. Maar

nog € 40.000 over voor de aflossing van al hun

daar is hij begin 2014 ontslagen. Te weinig werk. Na

schulden. En een kleinere hypotheek levert ook

zijn bedrijf is hij door de crisis nu dus ook zijn baan

aanzienlijk lagere maandlasten op zodat de familie

kwijt. Zijn W W-uitkering van € 1059 per maand stopt

van Winkel netto zo’n € 350 per maand minder kwijt

bijna. Hij heeft nu al betalingsachterstanden. Met

is aan woonlasten. Omdat de hypotheekschuld lager is

alleen een bijstandsuitkering van € 904 per maand

en de rentestand lager. De familie van Winkel is

lukt het hem zeker niet om naast de huur van € 750

optimistisch. Echter, de bank wil niet meewerken aan

ook zijn andere lasten te betalen. Hij is bang dat er

het oversluiten.

meer schulden ontstaan. In ieder geval wil hij verhuizen naar een goedkopere woning. Kamerhuur zou

In deze casus gaat het om het oversluiten van de hypotheek waarbij het eigen opgebouwde spaargeld vrijkomt en gedeeltelijk wordt gebruikt voor aflossing van de hypotheek. Met de rest van het spaargeld

voor hemzelf een optie zijn. Maar een passende huurwoning is voorwaarde om de zorg voor zijn kinderen te behouden.

kunnen mensen hun schulden afbetalen.53 Tegelijkertijd kunnen mensen hiermee hun maand-

Nieuwe armen met een koopwoning of een huurwoning

lasten verminderen zodat zij kunnen rondkomen.

in de vrije sector die niet meer rondkomen, komen niet in aanmerking voor huurtoeslag. Hun enige optie

Een dergelijke oplossing biedt uitkomst voor nieuwe

is om te verhuizen naar een sociale huurwoning zodat

armen die vermogen hebben opgebouwd in de woning

hun maandelijkse woonlasten verminderen. Zij krijgen

en schulden hebben en/of te hoge maandlasten. Niet

dan ook recht op huurtoeslag. Het aantal sociale

alleen voor mensen met een spaar- of beleggingshy-

huurwoningen in Amersfoort is in de afgelopen jaren

potheek, maar ook voor mensen die in een

echter sterk afgenomen. Woningcorporaties hebben

aflossingshypotheek al een groot deel van hun

een deel van hun woningbezit verkocht. Van andere

hypotheek hebben afgelost en er zo voor hebben

woningen zijn de huren opgetrokken tot boven de

gezorgd dat de woning een overwaarde heeft. In het

liberalisatiegrens waardoor huurders geen huurtoeslag

laatste geval kan het oversluiten van de hypotheek

meer ontvangen. Tegelijkertijd is de vraag naar sociale

een oplossing bieden voor te hoge maandlasten

huurwoningen toegenomen. Het gevolg van deze

zonder dat de woning verkocht hoeft te worden.

ontwikkelingen is dat de wachttijd voor een sociale huurwoning in Amersfoort is opgelopen van vier jaar in

4.2.3 Te weinig sociale huurwoningen

2005 tot meer dan zeven jaar in 2015.54 In de lange wachttijd voor een huurwoning bouwen

Erdjan Aras uit Stadskern-Zonnehof is gescheiden en heeft twee kinderen waar hij voor 45% voor zorgt. Erdjan is heel blij dat hij een groot aandeel heeft in de opvoeding van zijn kinderen. Hij woont in

mensen schulden op. Ook schuldsanering is niet mogelijk zolang hun begroting niet sluitend is. Uit de dossierstudie blijkt dat dit acute knelpunt zich in 2014 bij 18% van de nieuwe armen met een koopwoning of huurwoning in de vrije sector voordoet.


35

4.2.4 Beslaglegging leidt tot onoplosbare schulden

Alex

en

Adriana Matejick

Hierdoor is hun feitelijk besteedbare inkomen (de beslagvrije voet) te laag om van te leven. Alex en Adriana laten zich door het Geldloket informeren over een goedkopere huurwoning. Hopelijk

wonen met hun drie kinderen in een vrije sector

komen zij met hun besteedbare inkomen in aanmer-

huurwoning in Randenbroek-Schuilenburg.Ze betalen

king voor een sociale huurwoning. En anders zijn er

hiervoor € 1.020 per maand. Het echtpaar heeft

vast andere manieren om hun uitgaven aan te passen.

diverse schulden die door inkomensterugval zijn

Maar dan wacht hen een teleurstelling: hun inkomen

ontstaan. Alex had een baan als bouwkostencalculator

is te hoog

en Adriana was jeugdhulpverlener. Door de crisis is Alex zijn baan kwijtgeraakt. Bezuinigingen in de jeugdzorg kostten ook Adriana haar baan. Eerder hadden zij een koopwoning. Met een volmacht van de bank is die verkocht, helaas met een restschuld van

De inkomensgrens die in 2014 werd gehanteerd om in aanmerking te komen voor een sociale huurwoning is een bruto (verzamel-)inkomen van €34.678 op jaarbasis.55 Het verzamelinkomen van Alex en Adriana komt met € 74.753 ruim boven deze grens uit. Ook is

€ 55.000. Alex en Adriana werken nu beiden weer.

hun netto-inkomen te hoog voor woonkostentoeslag.

Echter, dezelfde bank heeft voor het incasseren van de

Hier wordt een netto-inkomensgrens gehanteerd van

restschuld nu beslag gelegd op hun inkomens. Gezamenlijk verdienen zij € 3.750 netto per maand. Maar vanwege de beslaglegging ontvangen ze ‘slechts’ € 1.790. Daarmee krijgen ze hun huishoudboekje niet kloppend. Want alleen de vaste lasten zijn al € 1.690. Alex en Adriana hebben alle niet-noodzakelijke uitgaven wegbezuinigd. Ze hebben nagenoeg geen geld meer voor de dagelijkse boodschappen.

120% van de bijstand (i.c. € 1.543,20 exclusief vakantietoeslag56 per maand).

Alex en Adriana melden zich vervolgens bij de schuldhulpverlening. Uiteindelijk wordt een Wsnpaanvraag ingediend. De aanvraag wordt echter afgewezen. De rechtbank oordeelt dat sprake was van ‘te kwader trouw’ omdat ze de woning niet direct en uit eigen beweging te koop hebben gezet op het

Wanneer er schulden zijn, mag de deurwaarder op

moment dat er betaalachterstanden ontstonden. Hun

een deel van het inkomen geen beslag leggen. De

situatie lijkt nu vrijwel uitzichtloos.

reden hiervoor is dat de overheid vindt dat iedereen

36

recht heeft op een minimaal inkomen, ook als er nog

Een manier om de problemen met de beslaglegging te

schulden moeten worden afbetaald. Zonder beslag-

verhelpen is een minnelijk of wettelijk traject

vrije voet houdt iemand letterlijk geen enkel

schuldregeling (schuldsanering). Dan gelden namelijk

inkomen meer over. Bij het berekenen van de

andere regels voor het berekenen van de beslagvrije

beslagvrije voet, het ‘minimale inkomen waar

voet (dan VTLB genaamd). De Wsnp-aanvraag is door

mensen van rond moeten kunnen komen’, hoeft de

de rechter afgewezen. De rechter hanteert het

deurwaarder alleen rekening te houden met woon-

uitgangspunt dat de huiseigenaar zich moet in-

lasten tot de sociale huurgrens. Er wordt dus geen

spannen om de (hypotheek)schuld zo laag mogelijk te

rekening gehouden met hogere woonlasten als

houden. Meestal beoordeelt de rechter alleen een

mensen een koopwoning hebben, of in de vrije sector

executieverkoop als verwijtbaar. Dan is de restschuld

huren. In tegenstelling tot huurders van sociale

namelijk lager dan bij onderhandse verkoop. In dit

woningen moeten zij dit surplus aan woonlasten nog

geval is zelfs de onderhandse verkoop in het oordeel

betalen uit het minimale inkomen dat zij overhouden.

van de rechter te laat gestart.


Deze casus illustreert bij uitstek de stapeling van

Sociale huurwoningen zijn voor sommige groepen

problemen. Problemen die in dit geval zijn ontstaan

onbetaalbaar aan het worden. In de periode 2008

door een combinatie van (tijdelijke) werkloosheid van

– 2014 zijn de landelijke huren gestegen met gemid-

beide partners met een koopwoning die ‘onder water

deld 20%. Vooral in 2013 en 2014 ging het hard

staat’. Vergelijkbare casussen komen, zo blijkt uit

omhoog, met stijgingen van respectievelijk 4.7% en

onze dossierstudie, vaker voor.

4.4%.57 Het is niet onwaarschijnlijk dat de introductie van de verhuurderbelasting in 2013 debet is aan deze

4.2.5 Sociale huurwoningen te duur voor mensen met bijstand

ontwikkeling. Die verplicht woningcorporaties om belasting te betalen over de waarde van hun woningbezit. Dit leidt tot een opwaartse druk op de huurprijzen. Voor huurders van sociale huurwoningen

Marieke den Ouden is

is Amersfoort zelfs de duurste gemeente om te gaan

alleenstaand. Tot oktober 2013 werkte ze als P&O-

steeds meer woningen moet nu een huur worden

medewerker bij een uitzendbureau. Na haar ontslag leefde zij ruim een jaar van een W W-uitkering. Ondanks veelvuldig solliciteren, komt ze niet aan het werk. Nu heeft een maandelijkse bijstandsuitkering

huren, zo blijkt uit cijfers van de Woonbond.58 Voor betaald, op of net onder de zogenaamde liberalisatiegrens (€ 699 in 2014). Dit is de grens die bepaalt of een woning in de sociale of de vrije sector valt. Het is tevens de maximale huurgrens om in aanmerking te komen voor huurtoeslag.

van € 904. Vreselijk vindt ze dat. Samen met huur- en zorgtoeslag komt zij uit op € 1.302 per maand. Marieke stond al een jaar of tien ingeschreven bij Woonkompas en het lange wachten werd beloond: ze heeft drie maanden geleden een sociale huurwoning in Vathorst aangeboden gekregen en die geaccepteerd.

De uitkeringen stegen van 2008 tot 2014 met slechts 6,7%59. Daar komt bij dat het verschil tussen besteedbaar inkomen en huurlasten voor de meeste mensen bij lange na niet wordt gecompenseerd door de hogere huurtoeslag. Mede hierdoor zijn arme mensen in de afgelopen jaren dus nog armer geworden. Steeds meer minima lopen daardoor vast bij het

De huurprijs ligt met € 690 net onder de huurtoeslag-

betalen van de vaste lasten, een signaal dat ook bij

grens. Het bedrag is ook fors hoger dan de huur van

de schuldhulpverlening steeds vaker wordt gehoord.

€ 629 die de vorige huurder betaalde. Marieke heeft leenbijstand gekregen van de gemeente voor de verhuiskosten die zij moest maken. Hier lost zij een klein bedrag per maand aan af. Zij heeft geen overige leningen of achterstanden. In eerste instantie was

Mensen in een dure sociale huurwoning krijgen hierdoor hun begroting niet of nauwelijks meer sluitend. Hiermee is ook een schuldregeling geen haalbare kaart. Uit de dossierstudie blijkt dat 13% van de huurders van sociale huurwoningen door de hoge huur niet

Marieke blij met de nieuwe woning. Betaalbare

meer rond kan komen. Opvallend is dat het in twee

woningen liggen immers niet voor het oprapen.

derde van de gevallen mensen uit Vathorst betrof.

Ze hoopte hier een nieuwe start te maken. Maar al gauw kwam Marieke er achter dat zij met geen

Merendeels eenoudergezinnen. Van inwoners uit deze wijk kregen wij diverse signalen dat bovenop de huur ook extra kosten in rekening worden gebracht voor

mogelijkheid rond kan komen. Hoe zij ook bespaart,

een verplichte parkeergarage of een parkeerplaats.

het lukt niet om alle rekeningen op tijd te betalen. Als

Ook als mensen geen auto of zelfs geen rijbewijs

zij alle vaste lasten heeft betaald, houdt zij maar € 145

hebben. Dat betekent voor alle betrokkenen dus hogere maandlasten.

over voor boodschappen en kleding. Onverwachte uitgaven kan zij al helemaal niet opvangen. Marieke is zich bewust van het risico dat er schulden ontstaan.


37

4.2.6 Woonkostentoeslag gemeente Amersfoort sluit onvoldoende aan Vanwege ziekte heeft

Babette Hulshof

uit Vathorst te maken gekregen met een behoorlijke inkomensterugval. Als artsenbezoeker vertegenwoordigt zij een internationaal farmaceutisch bedrijf dat

De criteria sluiten echter onvoldoende aan bij de situatie van de nieuwe armen. Bij de woonkostentoeslag geldt namelijk een verplichting om te verhuizen naar een goedkopere woning. En in geval van een koopwoning de eis dat de woning in de verkoop moet. In tijden van crisis zijn deze criteria te beperkt. Huizen staan lang te koop en de hypotheek is vaak hoger dan de waarde van de woning zodat bij verkoop een restschuld ontstaat.

werkt met prestatiebeloningen. Omdat zij nu niet kan werken, mist zij gemiddeld zo’n € 1.000 per maand aan provisie. Een behoorlijk bedrag. Ze was dan ook goed in haar vak. Nu ze terugvalt op een basisinkomen

•

4.2.7 Nieuwe Amersfoortse aanpak: verruiming woonkostentoeslag

van € 1.600 blijkt dit volstrekt onvoldoende om de vaste lasten van € 1.650 te betalen. Laat staan dat er geld overblijft om van te leven. Zij woont met twee kinderen in een koopwoning. Er zijn betalingsachter-

De dossierstudie maakt duidelijk dat de huidige verhuisverplichting voor veel nieuwe armen niet realistisch is en evenmin lagere woonlasten oplevert. Dat vraagt om meer flexibiliteit en maatwerk bij de

standen ontstaan in de hypotheek. Babette verwacht

beoordeling van de aanvraag. De gemeente

over een maand of drie weer meer te kunnen werken.

Amersfoort heeft daarom in 2014 besloten om te

Maar als tot die tijd de achterstanden verder oplopen,

experimenteren met een verruiming van de criteria voor woonkostentoeslag. De verruiming houdt in dat

kan dit grote gevolgen hebben. Samen met het

er geen verhuisverplichting wordt opgelegd wanneer

Geldloket overlegt ze met haar bank. Die gaat echter

het aannemelijk is dat het financiële probleem

niet akkoord met een tijdelijke renteverlaging. Het kan goed zijn dat zij haar woning kwijtraakt en met een restschuld achterblijft. Dan treft ze op internet

tijdelijk is. Deze regel geldt niet alleen voor huizenbezitters, maar ook voor huurders die niet snel naar een goedkopere (sociale) huurwoning kunnen verhuizen.

informatie aan over de zogenaamde ‘woonkostentoeslag’ die door gemeentes wordt verstrekt. Zij besluit

4.3 Scheiden

om die toeslag aan te vragen bij de gemeente Amersfoort. Haar aanvraag wordt echter afgewezen.

Mischa van Staa (49) is in 2013

Woonkostentoeslag is een vorm van bijzondere

gescheiden. Ze werkte als communicatiemedewerker bij

bijstand, maar het is niet nodig een bijstandsuitke-

een groot verzekeringsbedrijf in Utrecht. Kort na de

ring te hebben om woonkostentoeslag aan te vragen.

scheiding verliest ze haar baan. WW betekende voor

De woonkostentoeslag is een tijdelijke regeling, bedoeld om bij inkomensterugval tijdelijk bij te dragen aan de woonlasten als de begroting niet meer

nieuwe banen liggen niet voor het oprapen. ‘Te oud, te

rond komt. Deze regeling kan voor huizenbezitters

duur’ krijgt ze bij sollicitaties steeds te horen. Ze besluit

een alternatief zijn als de hypotheekverstrekker niet

om voor zichzelf te beginnen. Maar als zzp’er komt ze

meewerkt aan tijdelijke renteverlaging of een andere

niet aan de bak. Door de crisis zijn opdrachtgevers

maatwerkoplossing. Maar de regeling kan ook mensen die in de vrije sector huren een uitkomst bieden als zij tijdelijk hun hoge huur niet kunnen betalen.

38

Mischa een inkomensverlies van 40 procent. Maar


voorzichtig. De genadeklap komt als ook haar ex-man zijn baan verliest en hij de kinderalimentatie niet meer

kan betalen. Mischa maakt schulden. In februari 2014 meldt ze zich voor hulp bij het Geldloket.

Bij maar liefst 25% van alle nieuwe armen speelt ‘scheiden’ een rol. Dat grote aantal is opvallend. Voor

4.3.1 Advocaatkosten te hoog om alimentatie bij te stellen

Johan van Drie is in 2008 gescheiden

de hand ligt dat relatieproblemen vaak de katalysator

en betaalt sindsdien maandelijks trouw de alimentatie

zijn voor financiële problemen. En andersom,

voor zijn twee kinderen. Toen hij in 2009 ook nog zijn

financiële problemen leggen druk op de relatie. Zowel echtscheidingen als eigen woningbezit komen in nieuwbouwwijken bovengemiddeld vaak voor. Dit

baan als buitendienstmedewerker bij het waterleidingbedrijf verloor raakte hij volledig de weg kwijt.

verklaart waarom we in deze wijken relatief veel

Met als uiteindelijk gevolg dat de woning waarin hij na

nieuwe armen aantreffen (zie hoofdstuk 3). Het

de scheiding is blijven wonen, door de bank is geveild.

verklaart tevens het begrip ‘verborgen armoede’.

Hij heeft nu een huurwoning in de vrije sector in

De situatie van Mischa van Staa staat niet op zichzelf.

Kattenbroek. Johan is inmiddels gelukkig weer aan het

Kenmerkend voor de problematiek van nieuwe

werk maar met zijn salaris van € 1.600 netto komt hij

armoede is de stapeling van problemen. Financiële zorgen door onverwacht inkomensverlies escaleren door privéproblemen, ziekte, hoge woonlasten en

niet uit. De huur van € 800 is fors, maar ook de alimentatie van € 460 drukt zwaar op zijn begroting.

een hoge hypotheekschuld. Een kwart van de nieuwe

En dan is er ook nog een restschuld uit de vroegere

armen ervaart, met een recente of aankomende

woning plus nog twee schulden bij financieringsmaat-

scheiding als complicerende factor, deze stapeling van problemen aan den lijve. En als er schulden zijn

schappijen. Inmiddels weet Johan dat de schuldsane-

gemaakt, is schuldsanering meestal pas mogelijk

ring niet mogelijk is omdat zijn begroting niet sluit. Als

wanneer de echtscheiding is afgewikkeld (bijvoor-

hij de alimentatie tijdelijk kan stoppen, kan Johan weer

beeld omdat alimentatie nog moet worden vastgesteld, vermogen verdeeld enzovoorts). En dat kan soms jaren duren. Het is daarom niet verwonderlijk

rond komen en wordt ook schuldsanering weer een optie.

dat wij in ons onderzoek veel mensen aantroffen die de grip op hun financiën volledig kwijt waren ge-

In onze dossierstudie spraken wij mensen met een

raakt.

alimentatieverplichting die niet (meer) in verhouding staat tot het inkomen. Wanneer de financiële

Als er een koopwoning in het spel is, dan moet die bij

draagkracht vermindert en de ex-partner werkt niet

een scheiding worden verkocht. Meestal is er geen

mee aan een verlaging van de alimentatie, dan is het

andere keus. Want vrijwel altijd is de woning gekocht

mogelijk om een herziening van de alimentatie aan te

op het inkomen van beide partners. Uit elkaar gaan,

vragen bij de rechtbank. Echter, hiervoor moet een

betekent afrekenen. Dan blijkt maar al te vaak dat

advocaat in de arm worden genomen. De kosten

met de verkoopopbrengst de hypotheek niet kan

hiervan kunnen oplopen van € 2.000 tot € 3.500,

worden afgelost. Resultaat: een restschuld. Scheiden

afhankelijk van de medewerking van de ex-partner.

wordt dan lijden, ook in financieel opzicht.

Voor gesubsidieerde rechtsbijstand komen veel nieuwe armen niet in aanmerking omdat hun bruto

Ook wordt vaak pas bij echtscheidingen pijnlijk

jaar inkomen vaak te hoog is. Bij een inkomen boven

duidelijk hoe weinig betaalbare huurwoningen er zijn

€ 25.800 (bij een alleenstaande) wordt er geen

in Amersfoort. Als noodgedwongen een dure huurwo-

gesubsidieerde rechtsbijstand toegekend. Dit komt

ning in de particuliere sector wordt geaccepteerd,

neer op een maandinkomen van rond de € 1.500

dan komt de begroting niet rond. Schulden liggen dan

netto.

op de loer.


39

Johans inkomen is te hoog zodat hij deze kosten zelf moet opbrengen. En daar heeft hij nu juist geen geld voor. Herziening van de alimentatie is daarom geen optie.

4.3.2 Inkomen onder druk als scheidingsverzoek nog niet is geregistreerd

•

4.3.3 Nieuwe

Amersfoortse aanpak: ondersteuning maatwerkvangnet bij schrijnende situaties

De gemeente Amersfoort biedt in schrijnende gevallen tijdelijke financiële ondersteuning vanuit het zogenaamde ‘maatwerkvangnet’. Het maatwerk-

Machteld Koelewijn uit

vangnet is geen regeling, waar mensen altijd een

Hooglanderveen gaat scheiden.Ze woont met twee

criteria vallen. Het maatwerkvangnet geeft de

kinderen van 2 en 3,5 jaar in een sociale huurwoning.

gemeente de mogelijkheid om mensen in financiële

Haar (ex-)partner woont al ergens anders. Machteld werkt drie dagen in de week als verpleegkundige en heeft opvang nodig voor de kinderen. De informatie die ze van de Belastingdienst krijgt over kinderopvangtoeslag vindt ze behoorlijk onduidelijk. Het Geldloket informeert haar over de regelgeving: zolang het verzoek tot echtscheiding niet is geregistreerd in het huwelijksgoederenregister, krijgt zij geen kinderopvangtoeslag. Dit is voor Machteld geen goed bericht.

nood in bepaalde gevallen tijdelijk of eenmalig financiële ondersteuning op maat te bieden. Voor maatwerkvangnet verstrekkingen hanteert de afdeling Sociale zekerheid drie criteria: - het moet een oplossing bieden (voor dat moment) of een onwenselijke situatie doorbreken, - de verstrekking heeft een kop en staart: eenmalig of tijdelijk en nooit structureel en - bijzondere bijstand is niet mogelijk Het belang van dit maatwerkvangnet is juist voor

Totdat het scheidingsverzoek is ingediend moet zij de

nieuwe armen die vaak voor veel regelingen niet in

kinderopvangkosten volledig zelf betalen. En zij moet

aanmerking komen groot. Het maatwerkvangnet is in

een ouderschapsplan bij het verzoek voegen waarvoor zij haar (ex-)partner nodig heeft. Hij heeft duidelijk

2014 in enkele situaties rondom scheiding ingezet, bij herziening van alimentatie wanneer de advocaatkosten niet op te brengen zijn en bij het missen van

geen haast met het indienen van het verzoek.

toeslagen zolang het scheidingsverzoek nog niet is

Als mensen gaan scheiden en het echtscheidingsver-

ingediend.

zoek is nog niet geregistreerd bij de rechtbank,

Samen met de reguliere bijzondere bijstand vormt

bijvoorbeeld omdat er tijd nodig is voor de juridische

het maatwerkvangnet het totale financiële vangnet

afhandeling of omdat een partner niet meewerkt,

van de gemeente Amersfoort.

worden zij door de belastingdienst nog steeds gezien als toeslagpartners. Zorgtoeslag, huurtoeslag en kinderopvangtoeslag worden gedurende die periode niet uitgekeerd. Als er geen buffer is, leidt dit ertoe dat mensen schulden maken.

40

beroep op kunnen doen als zij binnen bepaalde


4.4 Kennis & kunde hulpverlening

In de gesprekken komt duidelijk naar voren dat nieuwe armen lang niet altijd zoeken naar pasklare oplossingen. Omdat ze weten dat die er voor hen nu niet zijn. Liever zoeken zij een sparringpartner, die

4.4.1 Communicatieve vaardigheden nog niet op peil

meedenkt en hen overtuigt dat zij geen ondersteuningsmogelijkheden over het hoofd hebben gezien. Dit alles maakt duidelijk dat advisering aan de nieuwe doelgroep hogere eisen stelt aan het oplei-

De dossierstudie laat een profiel zien van nieuwe

dingsniveau en de communicatieve vaardigheden van

armen dat duidelijk verschilt van de risicogroepen die

medewerkers. Niet zozeer inhoudelijke kennisover-

al langer bekend zijn bij de schuldhulpverlening.

dracht (van regelgeving), maar de adviesrol wordt

Nieuwe armen zijn over het algemeen voldoende

steeds belangrijker. Voor veel medewerkers is hier

zelfredzaam en weerbaar en hebben voldoende

nog een weg te gaan.

perspectieven. Het zijn mensen die zich tot voor kort zonder gemeente, welzijnswerk of hulpverlening prima zelf konden redden. Dat is wennen voor veel medewerkers van schuldhulpverlening en gemeente,

4.5 Overige signalen

zoveel maakte de evaluatie van de adviesgesprekken duidelijk. Nieuwe armen zijn in vergelijking met de traditionele

4.5.1 Hoog niet-gebruik inkomensvoorzieningen

risicogroepen vaker hoog opgeleid en communicatief vaardiger, blijkt ook uit de adviesgesprekken in het Geldloket. Ze zijn mondiger en nemen minder zaken

Bas en Janet Kramer wonen

als vanzelfsprekend aan. Ze denken niet in voor-

samen met hun drie kinderen van 14, 8 en 5 jaar in een

schriften, regels en beperkingen maar willen dat

koopwoning in Hoogland. Ze werken beiden. Bas heeft

wordt meegedacht over mogelijkheden die er wel zijn. Zij zoeken daarin vaak de grenzen op. Lang niet

al jaren een vaste baan in de zorg. Hij werkt gemiddeld

altijd ervaren ze begrip voor hun situatie. Dat

32 uur per week als woonbegeleider en verdient netto

bevestigt dan hun vooroordelen.

ongeveer € 1600 per maand. Janet werkte tot vorig jaar

Uit ons onderzoek komt naar voren dat nieuwe armen vaak hoge drempels ervaren bij de traditionele

ook in de zorg. Ze werd echter ontslagen door bezuinigingen bij het bedrijf waar ze werkte. Janet vond

overheidsloketten. Vaak verwacht men er niet al te

gelukkig vrij snel een nieuwe baan als verkoopster in

veel van. En er is forse kritiek op het ‘in regels

een winkel. Ze werkt drie dagen per week en verdient

denken’ van medewerkers. Niet altijd zijn nieuwe armen tevreden met de uitleg van hun hulpverlener of klantmanager.

netto € 923 per maand. Voorlopig is het voor haar niet mogelijk meer uur te werken. De twee jongste kinderen gaan sinds kort twee dagen in de week naar de na-

4.4.2 Nieuwe expertise vereist

schoolse opvang. Toen Janet nog in de zorg werkte konden zij en Bas hun roosters zo op elkaar aanpassen

De crisis heeft nieuwe problemen veroorzaakt in het

dat er geen opvang nodig was. Helaas lukt dat nu niet

huishoudboekje van mensen. Problemen rondom

meer. Bas en Janet ontvangen naast hun salaris ook nog

wonen (hypotheken) en ondernemen. Vaak gaat het

hypotheekrenteaftrek van € 342 euro per maand en

om ingewikkelde vraagstukken waarbij meerdere aspecten tegelijk voorkomen. Dat stelt hogere eisen

kinderopvangtoeslag van € 423 per maand . Toch

aan de kennis van medewerkers. Hun adviesrol wordt

kunnen ze moeilijk rondkomen. Ze hebben wel eens

belangrijker.

gehoord van zorgen woonkostentoeslag en hebben


41

ook gezocht naar informatie hierover. Maar het lukt ze niet goed te bepalen of ze hiervoor in aanmerking komen. In het Geldloket hopen ze hier meer informatie

4.5.2 Schuldenaren aan het verkeerde adres: faillissement lost schulden niet op

over te krijgen.

Veel nieuwe armen weten niet welke mogelijkheden er zijn om hulp te krijgen. Ze gaan zich daarop

Remco Vermeer

uit Nieuwland is in

2011 gescheiden van zijn vrouw Iris. Zijn twee kin-

meestal pas (te) laat oriënteren. Vaak schamen ze

deren wonen bij zijn ex-vrouw. Hij heeft een forse

zich en willen eerst anoniem informatie zoeken,

alimentatieplicht. Door de scheiding moesten ze hun

zodat nog niemand iets hoeft af te weten van hun problemen. Regelingen, zoals bijvoorbeeld de uitstel- en kwijtscheldingsregelingen, de zorgtoeslag

woning verkopen. Remco Vermeer uit Nieuwland is in 2011 gescheiden van zijn vrouw Iris. Zijn twee kin-

en de Bbz-regeling voor ondernemers, zijn daarom

deren wonen bij zijn ex-vrouw. Hij heeft een forse

nog erg onbekend. Ook zijn zij onbekend met de

alimentatieplicht. Door de scheiding moesten ze hun

sociale huursector en staan zij meestal niet ingeschreven bij Woonkompas. Uit onze dossierstudie

woning verkopen. Maar vlot ging dat bepaald niet.

blijkt dat maar liefst de helft van de nieuwe armen

En in de tussentijd moesten de woonlasten uit het

geld laat liggen door niet optimaal gebruik te maken

inkomen van Remco worden betaald. Remco heeft een

van de voorzieningen van de overheid en belastingdienst.

eenmanszaak in de bouw en kreeg het afgelopen jaar maar weinig opdrachten. Een hypotheekachterstand bleek onvermijdelijk en uiteindelijk is de woning met

Bas en Janet blijken in totaal € 227 per maand te laten liggen. Ze hebben op basis van hun inkomen ook recht op kindgebonden budget en zorgtoeslag. Bovendien heeft Janet recht op inkomensafhankelijke combinatiekorting. Ze wist niet dat ze die ook per maand kan laten uitbetalen.

Naast veel voorkomend niet-gebruik van inkomens-

lasten kon hij niet meer betalen. Remco heeft op advies van een kennis persoonlijk faillissement aangevraagd bij de rechtbank in Utrecht. Remco dacht dat dit de enige oplossing was voor zijn schulden. Dit is geenszins het geval. De curator heeft hem uitgelegd dat wanneer er geen vermogen is, of onvoldoende

voorzieningen, stellen wij ook vast dat veel nieuwe

inkomen, het faillissement waarschijnlijk wordt

armen niet in aanmerking komt voor dergelijke

opgeheven bij gebrek aan baten waarna de schuldei-

voorzieningen. Bijvoorbeeld omdat het inkomen te

sers gewoon weer bij hem terugkomen. Het kan wel

hoog is om voor deze voorzieningen in aanmerking te komen, maar tegelijkertijd te laag is om aan alle

een jaar duren voordat het faillissement wordt

betalingsverplichtingen te voldoen. Het gevolg is vaak

opgeheven. Al die tijd kan Remco niet geholpen

dat zij schulden opbouwen omdat zij hun uitgaven

worden, omdat de schuldenlast niet duidelijk is en hij

niet kunnen aanpassen.

niet zelfstandig beslissingen kan nemen over zijn

De meeste ondersteuningsmaatregelen gaan uit van

financiën. Als hij geen faillissement had aangevraagd,

een inkomens- en vermogensgrens waar nieuwe

had hij nu al financiële hulp ontvangen.

armen vaak boven zitten. Het gaat om huur- en zorgtoeslag, kindgebonden budget, kwijtschelding gemeentelijke heffingen, woonkostentoeslag en bijzondere bijstand, Jeugdsport- en Jeugdcultuurfonds en stichting Leergeld.

42

restschuld verkocht door de bank. Ook andere vaste


Het Geldloket constateert dat cliënten soms van derden het advies krijgen om zich failliet te laten verklaren. De gedachte is dat zij hiermee snel van

hun schulden afkomen. Als het gaat om natuurlijke personen (ook ondernemers met een rechtsvorm zonder rechtspersoonlijkheid), is dit in veel gevallen niet juist en verergert een faillissement de situatie.

uitkering van de lijfrentepolis. Zijn netto-inkomen is € 2.200. Hij heeft twee kredieten waar hij maandelijks op aflost. Door zijn leeftijd wordt hij geconfronteerd met een hogere aflossingsverplichting op de kredieten.

Een faillissement duurt in de praktijk ten minste zes maanden tot 1 jaar. Tijdens het faillissement heeft de cliënt geen zeggenschap over zijn geld, bezittingen en

Nu komt hij maandelijks niet meer uit. Hij heeft ook geen buffer om financiële tegenslagen op te vangen.

goederen. Het is de cliënt gedurende de gehele

Er dreigt een betalingsachterstand op de hypotheek.

periode dat het faillissement duurt verboden om

De woning van Stefan heeft een forse overwaarde.

schulden af te lossen of overeenkomsten aan te gaan waar betalingsverplichtingen uit voortvloeien. In de

Hij zoekt naar mogelijkheden, zoals het oversluiten

praktijk komt dit erop neer dat er geen schuldhulpver-

van de hypotheek zodat zijn beleggingsrekening

lening mogelijk is. Advies om bijvoorbeeld de eigen

vrijvalt voor het aflossen van de schulden. De hypo-

woning te koop te zetten, een nieuwe bankrekening

theekverstrekker heeft hierover nog geen uitspraak

zonder roodstand te openen, toeslagen aan te vragen of lidmaatschappen te beëindigen kunnen immers niet

gedaan. In de tussentijd wil hij graag zijn schuldeisers

opgevolgd worden zonder toestemming van de curator.

op afstand houden door zijn schulden door één partij

Voor bepaalde handelingen heeft de curator weer

te laten herfinancieren. Op de website van Kredietbank

toestemming nodig van de rechter-commissaris. Hierdoor kan het lang duren voordat er gehandeld kan

Nederland leest hij dat dit mogelijk is. Een aanvraag

worden. Een faillissement kan om twee redenen

bij de Kredietbank Nederland wordt echter afgewezen.

beëindigd worden: wanneer er geen geld is om de

Zij kunnen niets voor Stefan betekenen.

schuldeisers te betalen (gebrek aan baten) of door een (gedeeltelijke) betaling aan de schuldeisers. In de meeste gevallen wordt het faillissement opgeheven bij gebrek aan baten. De schuldeisers kunnen dan hun vorderingen weer direct incasseren bij de cliënt. De rente en kosten worden doorberekend waardoor de schuldenlast in omvang vaak toeneemt. Wanneer er geen of beperkte baten zijn, heeft een faillissementsaanvraag dus geen zin, en verergert het de financiële situatie. De rechtbank Utrecht signaleert steeds meer faillissementsaanvragen waarbij er geen of weinig baten zijn.

Alle schuldenaren willen zo snel mogelijk van hun schulden af. De Kredietbank Nederland biedt herfinanciering van schulden aan. Dit is ook de contractpartij van de gemeente Amersfoort voor sociale kredieten. Er komen regelmatig mensen bij het Geldloket die op de website van de Kredietbank hebben gelezen dat zij hun schulden kunnen laten overnemen door de Kredietbank. Zij verwachten dat zij op deze manier niet meer belaagd worden door schuldeisers en deurwaarders. De website van de Kredietbank Nederland laat de voorwaarden voor herfinanciering onvermeld. Terwijl de bank die vanzelfsprekend wel stelt. De voorwaarden maken in

4.5.3 Herfinanciering van schulden door Kredietbank Nederland in de praktijk niet mogelijk

de praktijk herfinanciering van schulden onmogelijk omdat er onder andere een erg grote afloscapaciteit (deel van het inkomen dat kan worden besteed aan aflossing van schulden) wordt vereist die de nieuwe armen nu juist niet hebben.

Stefan van Zanten is 60 jaar en woont in een koopwoning in het Bergkwartier. Hij heeft als consultant altijd een hoog inkomen gehad. Hij leeft nu van een wachtgeldregeling en een


43

•

4.5.4. Nieuwe

Amersfoortse aanpak: ondersteuning maatwerkvangnet bij inkomensproblemen Als nieuwe armen niet in aanmerking komen voor voorzieningen, bijvoorbeeld omdat het inkomen hoger is dan de inkomensgrens die voor de voorzieningen gehanteerd wordt, maar tegelijkertijd te laag is om aan alle betalingsverplichtingen te voldoen, kan het maatwerkvangnet van de gemeente Amersfoort een uitkomst bieden. Als er geen andere oplossingen meer zijn, kunnen de inkomsten en uitgaven met een tijdelijke verstrekking uit het maatwerkvangnet in balans gebracht worden. Het maatwerkvangnet is in 2014 in enkele gevallen ingezet waarbij mensen tijdelijk een te laag besteedbaar inkomen hadden om hun betalingsverplichtingen te kunnen nakomen.

44



45

5. Samenvatting en conclusies

Wat is nieuwe armoede? Armoede heeft in de eerste plaats te maken met een gebrek aan geld. Te weinig om in de basisbehoeften te kunnen voorzien. Zoals eten, wonen, warmte. Natuurlijk is armoede niet nieuw. Nieuw was wel de crisis die vanaf 2008 stevig heeft huisgehouden in

5.1 Signalen nieuwe armoede Het rapport ‘Zicht op nieuwe armoede’ beschrijft de uitkomsten van een dossierstudie onder nieuwe armen. Sommigen met beginnende geldzorgen, anderen reeds gebukt onder problematische schulden.

Opzet van de dossierstudie In totaal zijn 355 casussen onderzocht. Al deze mensen zijn in 2014 ondersteund door het Geldloket (preventief advies) of door Stadsring51 (schuldhulpverlening). Het Geldloket is weliswaar onderdeel van stichting Stadsring51, maar positioneert zich als zelfstandige adviesvoorziening: op een andere locatie en met een eigentijdse, zakelijke uitstraling die aansprekend is voor de nieuwe doelgroep (geen overheidsloket). De studie beschrijft de sociaaleconomische kenmerken van nieuwe armen en de problemen waarmee zij geconfronteerd worden. Ook benoemt het rapport diverse knelpunten in beleid en dienstverlening.

Nederland. Het economische landschap veranderde ingrijpend.

Een ongeluk komt zelden alleen Hoe heeft de economische achteruitgang zich gemanifesteerd? Allereerst onder werknemers, met massaal baanverlies. Terwijl nieuwe banen uitbleven. En onder ondernemers omdat hun opdrachten ‘opdroogden’. Voor al deze mensen geldt dat zij vanwege inkomensdaling de begroting niet meer rond kregen. Voor duizenden mensen kwamen daarmee de primaire levensbehoeften in gevaar. Vooral tweeverdieners bleken zeer kwetsbaar. Dankzij ruime regels voor hypotheekverstrekking konden hypotheken op twee inkomens worden afgesloten. Baanverlies brengt dan direct het huis in gevaar. Vervolgens bleek dat betaalbare vervangende woonruimte nagenoeg onvindbaar is. In Amersfoort heeft dit laatste zich als belangrijk knelpunt gemanifesteerd. Daarover verderop meer. Door de inkomensdaling kwam nog een kwetsbaarheid aan het licht: een negatief eigen vermogen omdat de huizenprijzen daalden. In Nederland

5.1.1 Kenmerken nieuwe armoede

kwamen duizenden woningen ‘onder water’ te staan. Vele miljarden ‘spaargeld’ verdampten. Van waardevol bezit werd de koopwoning plotseling risicofactor

Achter de ‘kille’ cijfers over nieuwe armoede schuilt

nr.1.

vaak groot menselijk leed. En elke situatie is anders. Daarom zijn er veel casusbeschrijvingen opgenomen

Door baanverlies werd deze kwetsbaarheid manifest.

in dit rapport. Die maken de problemen concreet en

Maar ook door echtscheiding, een ander negatief

voelbaar.

‘life event’. Er moet dan worden ‘afgerekend’. Er ontstaat een restschuld als dan de woning moet

Het rapport gaat over inwoners van Amersfoort. Wij

worden verkocht omdat de hypotheek niet kan

hebben echter geen reden om aan te nemen dat

worden opgebracht. Vaak liepen de schulden (en de

de onderzochte problematiek substantieel afwijkt

privé spanningen) al op omdat het huis heel lang niet

van die in andere (middelgrote) gemeentes van

verkocht werd. Want ook op de woningmarkt sloeg

Nederland. Daarmee bevat het rapport naar onze

de crisis toe. ‘Dan zit ook alles tegen’, zo verzuchtte

mening voldoende aanknopingspunten voor gemeen-

een cliënt in onze spreekkamer.

tes die hun armoedebeleid willen aanpassen aan de

Gevolg? Complexe financiële problematiek die moei-

behoeften van de nieuwe doelgroep.

lijk oplosbaar is. Dat laatste geldt zeker als te lang wordt gewacht met het zoeken van hulp. Ook dat is

46


in onze dossierstudie duidelijk aan het licht geko-

Maar liefst 39% van de nieuwe armen woont in de

men. Een ‘stapeling’ van negatieve gebeurtenissen is

jonge wijken van Amersfoort: Vathorst, Kattenbroek,

kenmerkend voor de meeste casussen die wij onder-

Nieuwland, Hoogland/Hooglanderveen.

zochten. Daardoor komen mensen in een negatieve

Onder schuldenaren is dit 23%.

spiraal terecht.

Kijkend naar de leefsituatie dan zijn nieuwe armen: De combinatie van inkomensachteruitgang én een

- vaker huishoudens met kinderen (45% versus 39%)

negatief vermogen is typerend voor de crisis van de

- minder vaak alleenstaand (36% versus 52%)

afgelopen jaren. Het is juist deze combinatie die velen te machtig werd. Veel huishoudens werden letterlijk arm. Velen klopten aan bij gemeente, voor inkomensondersteuning. Anderen bij schuldhulpverlening, vanwege oplopende schulden.

Nieuwe versus oude armoede De crisis is niet aan Amersfoort voorbij gegaan. In onze studie hebben wij veel inwoners gesproken die hierdoor volledig klem kwamen te zitten. Anderen klopten bij ons aan omdat zij bang waren binnenkort in de rode cijfers te belanden. Kenmerkend voor deze nieuwe doelgroep is dat het doorgaans goed opgeleide mensen betreft die tot de crisis financieel niets te klagen hadden. Modale en hoge inkomens, ondernemers, tweeverdieners, bezitters van een eigen huis. Ook op andere levensterreinen konden ze zich zonder hulp prima redden. Bij 11% van de nieuwe armen uit onze studie was bij aanmelding reeds sprake van problematische schulden. Bij de andere 89% nog niet. Wel maakte deze laatste groep zich ernstig zorgen over de financiële situatie. Als groep verschillen nieuwe armen op veel kenmerken van de populatie cliënten die in 2014 een beroep deed op de schuldhulpverlening bij Stadsring51.

Nieuwe armen: - zijn vaker in loondienst (39% versus 29%) - hebben minder vaak een uitkering (10% versus 35%) Opvallend zijn ook de verschillen in woonsituatie.

Schuldenaren: - hebben minder vaak een koopwoning (9% versus 42%) - wonen vaker in een sociale huurwoning (66% versus 33%)

Leeftijd tenslotte. Nieuwe armen zijn over het geheel genomen wat ouder dan schuldenaren. Bijna de helft is ouder dan 45 jaar. Onder schuldenaren is dat 40%.

Risicogroepen Nieuwe armoede komt in alle lagen van de bevolking voor. Daarover laat onze studie geen twijfel bestaan. Toch treffen we nieuwe armoede in sommige bevolkingsroepen naar verhouding vaker aan dan in andere. De belangrijkste risicogroepen zijn:

Ondernemers. De crisis heeft hen zwaarder getroffen dan andere lagen van de beroepsbevolking. Het lijdt geen twijfel dat Amersfoort hier als dé zzp-stad van Nederland onder geleden heeft. Ondernemers en ex-ondernemers zijn met een aandeel van maar liefst 31% ruim vertegenwoordigd in onze dossierstudie. Van hen is maar liefst 80% zzp’er. In tijden van economische neergang blijkt hun economische kwetsbaarheid. Zeker als bedacht wordt dat 57% van hen een koopwoning heeft of heeft gehad.

Eigenhuisbezitters. Ook zij zijn door de crisis zwaar getroffen. Ruim 42% van de nieuwe armen heeft een eigen woning. Maar al te vaak vormt dit bezit aanleiding voor stapeling van financiële problemen. Huizenbezitters lopen daarmee een grotere kans om in de schulden te komen.

Bewoners nieuwbouwwijken. De bevolking van Amersfoort is in de afgelopen jaren hard gegroeid. Bijna 40% woont in een jonge wijk, met veel nieuwbouw en veel tophypotheken. Onder nieuwe armen ligt dat aandeel even hoog. Opmerkelijk is de oververtegenwoordiging van


47

Vathorst in de armoedecijfers. Met Vathorst heeft Amersfoort een wijk met niet alleen een bovengemiddeld percentage koopwoningen maar tevens het hoogste percentage echtscheidingen in Nederland. In de wijk wonen veel jonge gezinnen. Zij vormen de groep met het grootste risico op scheiding. Ook treffen we

5.1.2 Knelpunten beleid en dienstverlening

onder hen relatief veel tweeverdieners aan. Deze factoren verklaren de oververtegenwoordiging van Vathorst in de cijfers

Vrijwel alle mensen uit ons onder-

van nieuwe armoede. Vaker dan in andere wijken spelen zich

zoek leefden op of onder de armoe-

hier achter de voordeur dus privéproblemen af. Deze combina-

degrens toen zij zich aanmeldden

tie is in een sterk gedaalde woningmarkt een beproefd recept

of zagen aankomen daar binnen-

voor nog meer financiële problemen.

kort uit te komen als zij geen hulp inschakelden. Dat bestempelt hen

Ouderen.

tot doelgroep van het gemeentelijk

Voor ouderen zit de arbeidsmarkt al geruime tijd op slot. Bij

armoedebeleid.

baanverlies moet dus ernstig rekening gehouden worden met een structurele inkomensachteruitgang. Uit onze dossierstudie blijkt dat dit life-event in veel gevallen leidt tot financiële problemen. Afgezet tegen de Amersfoortse bevolking is de leeftijdscategorie 45 – 65 jaar onder nieuw armen sterk oververtegenwoordigd (47% versus 27%).

Eenoudergezinnen. Eenoudergezinnen hebben het financieel zwaar. Cijfers van het CBS over 2013 laten zien dat 34% in 2013 in armoede leeft. Bij ouderparen komt armoede veel minder vaak voor (8%). In vergelijking met de totale Amersfoortse bevolking zijn eenoudergezinnen in onze dossierstudie sterk oververtegenwoordigd (22% versus 7%). Op basis van deze cijfers vormen zij dus een belangrijke risicogroep. Nieuwe armoede is een landelijk fenomeen. Toch hebben wij op basis van de cijfers uit onze dossierstudie aanleiding om te veronderstellen dat de Amersfoortse bevolking op onderdelen

Waar lopen nieuwe armen tegen aan? De adviesgesprekken brachten diverse knelpunten aan het licht in de ondersteuning. Die hadden vooral betrekking op regels en voorschriften, bejegening en beschikbaarheid van regelingen. Hieronder een overzicht van de 19 meest in het oog

1. springende signalen.

Onbekendheid met financiële ondersteunings mogelijkheden.

harder is getroffen dan andere gemeentes. Dat hangt samen met aanwezigheid van veel zzp’ers en met de relatief jonge bevolking in de nieuwbouwwijken. Minder vaak genoemd in de

Ongeveer de helft van de cliënten

officiële statistieken maar wel een risicofactor van formaat,

uit onze dossierstudie was niet op de

is het beperkte aanbod van betaalbare huurwoningen in

hoogte van belastingtoeslagen en/of

Amersfoort. Wij hebben veel mensen gesproken die hierdoor

gemeentelijke regelingen. Verbazend

volledig klem kwamen te zitten. ‘Gevangen’ in hun eigen

is dat overigens niet, want nieuwe

woning.

armen konden zich voorheen prima zelf redden. Daar komt bij, de spelregels voor alle voorzieningen zijn in de ogen van de doelgroep erg ingewikkeld.

48


2.

Hoge drempels om aan te kloppen bij overheidsinstanties. Uit de adviesgesprekken bij het Geldloket komt duidelijk naar voren dat mensen vooroordelen hebben over ´overheidsloketten´. Hun verwachtingspatroon is laag. Velen schamen zich om ´hun hand op te houden´. Ze zijn dat niet gewend. Daarom stappen ze niet snel binnen bij de gemeente of bij schuldhulpverlening (die ook wordt gezien als overheidsloket). Ze melden zich pas als de problemen hen boven het

3.

hoofd zijn gegroeid. Ook hier geldt: ‘onbekend maakt onbemind’.

Communicatie en kennis medewerkers sluiten niet altijd aan.

geconfronteerd. Het gaat dan bijvoorbeeld over (juridische en fiscale) kennis op het gebied van koopwoningen en ondernemer-

4. schap.

bekend met de traditionele risicogroepen. Dat verklaart waarom ze in de contacten met nieuwe armen niet altijd ‘de juiste taal spreken’. De nieuwe doelgroep is

Nieuwe hypotheekregels belemmeren schuldsanering. Tijdens schuldsanering mag geen

Regels schuldsanering staan behoud koopwoning in de weg.

vermogen worden opgebouwd in de hypotheek. Als de hypotheekvorm een andere is dan een aflossingsvrije hypotheek, is het omzetten naar een aflossingsvrije hypotheek

In onze dossierstudie troffen wij

vaak een oplossing. Helaas is dit

veel huizenbezitters aan die een

steeds vaker slechts een theoreti-

oplossing zochten voor hun schul-

sche oplossing. In de praktijk blijkt

den. Als er geen waarde zit in de

namelijk dat banken hier niet snel

woning omdat die ‘onder water’

mee akkoord gaan. Bovendien is

staat, dan lijken er op het eerste

deze vorm niet meer toegestaan

oog geen belemmeringen voor

bij hypotheken die vanaf 2013 zijn

een schuldregeling. Toch blijken

afgesloten. Begin 2013 zijn de

die er wel te zijn, namelijk als de

hypotheekregels namelijk gewij-

onderwaarde van de woning door

zigd en is de rente alleen fiscaal

aflossing (in een lineaire hypotheek

aftrekbaar als er wordt afgelost.

of annuïteiten hypotheek) of sparen

Met als gevolg dat deze ‘ontsnap-

(in een spaar- of beleggingshy-

pingsroute’ naar een schuldregeling

potheek) in de drie jaar die een

definitief is afgesneden.

schuldregeling duurt, wordt ‘ingelopen’. Dat is zuur voor huizenbezitters die behalve schulden ook nog eens te maken hebben met

Schuldhulpverleners zijn vooral

5.

onderwaarde in hun woning.

6.

Banken bieden onvoldoende maatwerk.

over het algemeen goed opgeleid, mondig en kritisch. Ook beschik-

Veel signalen uit ons onderzoek

ken nog niet alle medewerkers

gaan over banken. Als de hypo-

over de inhoudelijke expertise

theek niet meer betaald kan

om deskundig te adviseren over

worden, is het wenselijk dat

de nieuwe problemen waarmee

banken meedenken in het vinden

ze in de spreekkamers worden

van oplossingen. Zodat meer


49

mensen kunnen blijven wonen in hun huidige woning. Vaak gaat het ook nog eens om tijdelijke ondersteuning, omdat nieuwe armen voldoende perspectief hebben op de arbeidsmarkt. Banken moeten dan akkoord gaan met tijdelijke verlaging van de rente, opschorting van de aflossing of oversluiting van de hypotheek onder gunstiger voorwaarden. In 11% van de casussen uit ons onderzoek lukte het helaas

8. 10. Te hoge alimentatieverplichting omdat advocaatkosten niet opgebracht kunnen worden.

niet om maatwerkoplossingen te vinden voor de gezamenlijke cliënt, zelfs niet met beroep op het convenant tussen banken en de NVVK, de branchevereniging voor

7.

schuldhulpverlening.

Geen toeslagen als het verzoek tot scheiding nog niet is ingediend. Toeslagen zoals de huur-, zorgen kinderopvangtoeslag vormen voor veel mensen een belangrijke aanvulling op het maandinkomen. Zolang een echtscheidingsverzoek

Alimentatie wordt berekend naar draagkracht. Als het inkomen daalt, kan de alimentatie worden herzien. Daarvoor is toestemming nodig van de rechtbank. Echter, de advocaatkosten bedragen al snel € 2.000 tot € 3.500. Deze bedragen zijn

als er geen financiële verbetering optreedt - binnen afzienbare tijd, elke maand netto minder over dan (zonder schulden). Verhuizen naar een goedkopere sociale huurwoning is voor deze mensen echter geen optie omdat de normen voor een sociale huurwoning uitgaan van een bruto jaarinkomen dat vaak lager ligt dan het bruto inkomen van veel mensen die wij spraken in onze

11. 9. niet op te brengen voor mensen

met ernstige financiële problemen.

dossierstudie.

Zonder herziening komt de begro-

ting niet rond. Oplopende schulden zijn dan onvermijdelijk.

Inkomen te hoog voor inkomensondersteuning en -voorzieningen.

Beslagvrije voet te laag om van te leven.

Het gaat hierbij om regelingen als huur- en zorgtoeslag, kindgebonden budget, kwijtschelding gemeentelijke heffingen, woonkos-

(ex-)partners nog als toeslagpartners gezien. Ook al wonen beiden

De wettelijke regels voor het maxi-

al apart. Zorgtoeslag, huurtoeslag

male beslag dat schuldeisers mogen

en kinderopvangtoeslag worden

leggen, gaan uit van normbedra-

gedurende die periode niet uitge-

gen, gebaseerd op een sociale huur

keerd. Zeker als er kinderen zijn

van maximaal € 699 (in 2014). De

en er een door beiden ondertekend

feitelijke woonlasten zijn bij een

ouderschapsplan moet worden

koopwoning of vrije sector huur

bijgevoegd kan een verzoek tot

meestal veel hoger. Met als gevolg

echtscheiding lang duren.

dat hun besteedbare inkomen (beslagvrije voet) te laag is om van te leven.


Veel nieuwe armen houden nu of -

iemand met een bijstandsuitkering

nog niet is ingediend, worden beide

50

Inkomen te hoog voor sociale huurwoning.

tentoeslag en bijzondere bijstand, bijdragen vanuit het Jeugdsport- en Jeugdcultuurfonds en stichting Leergeld. De enige voorziening waarmee schrijnende situaties soms wél kunnen worden opgelost is het maatwerk-vangnet. Dit is een specifiek Amersfoortse voorziening waarvoor geen inkomens- of vermogensgrenzen worden gehanteerd. De gemeente kan een maatwerk-verstrekking doen als het een

oplossing biedt of een onwenselijk

huurwoning en krijgen toch hun

op korte termijn vaak uitgesloten.

situatie doorbreekt, de verstrek-

begroting niet rond. Uit een nadere

Een vicieuze cirkel dreigt omdat zij

king eenmalig of tijdelijk is en

analyse blijkt dat de stijging van

in de tussentijd schulden opbou-

bijzondere bijstand niet mogelijk is.

de bijstandsuitkering bij lange

wen en schuldsanering niet tot de

na geen gelijke tred hield met de

mogelijkheden behoort omdat de

gestegen huurprijzen. Het is een

begroting niet sluitend is.

12.

Verhuisverplichting bij woonkostentoeslag niet passend.

breed gedragen misverstand dat de huurtoeslag dit verschil heeft gecompenseerd. Hierdoor zijn arme mensen in de afgelopen jaren nog armer geworden en is de armoedekloof gegroeid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat steeds meer minima structureel vastlopen bij het betalen van de vaste lasten,

Als huizenbezitters hun woonlasten

een signaal dat ook bij de schuld-

tijdelijk niet kunnen opbrengen

hulpverlening steeds vaker wordt

en de hypotheekverstrekker niet

gehoord.

meewerkt aan een maatwerkoplossing, kan de woonkostentoeslag een oplossing bieden. Die wordt verstrekt door de gemeente. Maar ook voor mensen die in de vrije sector huren kan de regeling een uitkomst zijn. De verhuisverplichting die geldt bij de woonkostentoeslag sluit echter niet aan op de situatie waarin nieuwe armen terecht zijn gekomen. Huizen staan lang te koop en goedkoper wonen

13. is vaak niet mogelijk.

Sociale huurwoningen zijn te duur voor mensen die van bijstand moeten rondkomen.

14.

Te weinig sociale huurwoningen. Het aantal sociale huurwoningen in Amersfoort is in de afgelopen jaren afgenomen.

mensen die na ontslag in de WW en daarna in de bijstand terecht kwamen. Zij wonen in een sociale

Hoge uitval gedurende aanvraagprocedure voor Bbz-regeling. Het gaat hier om tijdelijke financiële ondersteuning door de gemeente aan ondernemers. Van alle ondernemers die in 2014 een beroep doen op BBZ ondersteuning, valt 68% uit. Dit heeft meerdere oorzaken. Enerzijds gelden er vanuit de landelijke wetgeving strenge toelatingscriteria. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken naar het inkomen van de partner. Komt het gezinsinkomen uit boven het bijstandsniveau, dan kan de ondernemer geen beroep doen op Bbz-regeling. Anderzijds

Woningcorporaties hebben een deel van hun woningbezit verkocht. Bij andere woningen is de huur opgetrokken tot boven de liberalisatiegrens waardoor zij in de vrije sector terecht zijn gekomen. Tegelijk is de vraag naar sociale huurwoningen sterk toegenomen. Deze twee tegenstrijdige ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de wachttijd voor een sociale

In onze dossierstudie spraken wij

15.

huurwoning is oplopen tot ruim 7 jaar. Voor nieuwe armen die hun woonlasten moeten aanpassen is

is sprake van een bureaucratische aanvraagprocedure die lang duurt en veel papierwerk met zich meebrengt, waardoor ondernemers afhaken. Ook omdat begeleiding in het aanvraagtraject ontbreekt. Ondernemers met financiële problemen zijn dus heel erg op zichzelf aangewezen. Geld om particuliere schuldhulpverlening ontbreekt meestal. Gevolg van de hoge uitval: ook levensvatbare bedrijven moet noodgedwongen hun deuren sluiten.

een goedkopere woning dan ook


51

16.

Ex-ondernemers komen niet in aanmerking voor schuldsanering. Het is een veelgehoorde misvatting dat een bedrijf is beëindigd zodra het is uitgeschreven bij de Kamer van Koophandel. Om als ex-ondernemer toegang te krijgen tot een schuldregeling moet er inzicht

blijkt dat er bij de schuldhulp-

kunnen inwoners van Amersfoort

verlening te weinig kennis is van

een aanvraag voor herfinancie-

de Bbz-regeling. Bij de gemeente

ring van schulden indienen bij de

blijken niet alle medewerkers op

Kredietbank Nederland. Dan wordt

de hoogte van de vereisten voor de

de schuldlast door één partij over-

schuldregeling.

genomen. In de praktijk worden de

18.

Schulden verergeren door slechte adviezen over aanvragen faillissement.

zijn in schulden en openstaande vorderingen. Anders kunnen er

Een veel gehoord misverstand is dat

geen betalingsvoorstellen worden

mensen door een faillissement van

gedaan aan de schuldeisers.

hun schulden afkomen. Eerder het

Hiervoor is nodig dat de eindbalans

tegendeel is waar: in veel gevallen

van het bedrijf wordt opgemaakt.

verergert dit juist de situatie. Het

Voor ondernemers die hun admi-

faillissement duurt in de praktijk

nistratie niet op orde hebben, is

minimaal zes maanden tot een jaar

dit een onmogelijke opgave. En in

en gedurende het faillissement

de meeste gevallen hoort ook de

kan er niets gedaan worden aan de

boekhouder tot het rijtje schuldei-

schulden. Meestal wordt het faillis-

sers. Die werkt dan niet meer mee.

sement na verloop van tijd opgehe-

Zo ontstaat een patstelling waar

ven ‘wegens gebrek aan baten’. In

de ondernemer in nood niet meer

dat geval herleven de vorderingen

uitkomt.

van de schuldeisers. Zij kunnen

aanvragen echter altijd afgewezen omdat mensen alleen in aanmerking komen als zij over een erg grote afloscapaciteit (deel van het inkomen dat kan worden besteed aan aflossing van schulden) beschikken. En deze ruimte hebben zij nu juist niet.

5.2 Verbeteringen aanpak nieuwe armoede De gemeente Amersfoort heeft gedurende de dossierstudie in 2014 werkenderwijs al een aantal knelpunten in beleid en dienstverlening opgepakt.

5.2.1 Amersfoortse aanpak

17. 19. 1. dus opnieuw bij de schuldenaar

aankloppen. Met een faillissement

schieten de meeste mensen uiteindelijk dus weinig op.

Dienstverlening gemeente en schuldhulpverlening sluit onvoldoende aan. Schuldhulpverlening en gemeente zijn onvoldoende op de hoogte

Nieuwe armen vroegtijdig bereiken Omdat nieuwe armen hoge drem-

Herfinanciering van schulden door Kredietbank Nederland onmogelijk.

ondernemers en ex-ondernemers te

Om niet meer belaagd te worden

ondersteunen. Uit de dossierstudie

door schuldeisers en deurwaarders,


overheidsinstanties, melden zij zich pas als de problemen hen boven het hoofd zijn gegroeid. Met tijdig en objectief advies in het Geldloket Amersfoort wordt voorkomen dat

van elkaars mogelijkheden om

52

pels ervaren om aan te kloppen bij

mensen op een later tijdstip in ernstige schuldproblemen raken.

Het Geldloket is onderdeel van

nodig gevolgd door aanvullende

het schuldpreventiepakket dat de

begeleiding bij (complexe) bedrijfs-

gemeente Amersfoort subsidieert.

beëindiging. Wanneer de onderne-

Een aantal knelpunten is nog

Het Geldloket heeft in 2014 bewe-

ming fiscaal-administratief niet kan

niet opgelost. Wij doen de

zen nieuwe armen in een vroeg

worden afgerond is een boekhoud-

volgende aanbevelingen.

stadium te bereiken.

service beschikbaar.

Uitval Bbz-traject ondernemers verminderen en schuldregelingen exondernemers sneller mogelijk maken

Criteria woonkostentoeslag verruimen

5.2.2 Aanbevelingen

2. 3. 5.

Dring niet-gebruik inkomensvoorzieningen terug

De verruiming houdt in dat er geen verhuisverplichting wordt opgelegd

De helft van de nieuwe armen

wanneer het aannemelijk is dat

blijkt niet op de hoogte te zijn

het financiële probleem tijdelijk

van beschikbare inkomensvoor-

De gemeente Amersfoort en het

is. De verhuisverplichting is voor

zieningen. Benut de communica-

Geldloket zijn in 2015 een geza-

veel nieuwe armen namelijk niet

tiemomenten van nieuwe armen

menlijk project voor ondernemers

realistisch en levert evenmin lagere

met instanties als de Voedselbank,

gestart met als doel gevestigde en

woonlasten op. Deze regel geldt

Stadsring51, gemeente, etc. om na

stoppende ondernemers sneller en

niet alleen voor huizenbezitters,

te gaan of zij in aanmerking komen

adequater te helpen.

maar ook voor huurders die niet

voor aanvullende inkomensvoor-

Aan ondernemers die hun bedrijf willen voortzetten, wordt een bedrijfseconomisch adviesgesprek en een stabilisatietraject bij schulden geboden. In het adviesgesprek wordt besproken of het zin heeft om de onderneming voort te zetten. Dit voorkomt dat zinloze Bbz-trajecten worden gestart met een hoge kans op uitval. Het

4. 6. snel naar een goedkopere (sociale)

zieningen. Een check is belangrijk

huurwoning kunnen verhuizen.

omdat het hen direct meer financiële ruimte kan opleveren.

Tijdelijke inkomensondersteuning mogelijk maken

stabilisatietraject heeft als doel om schuldeisers op afstand te houden gedurende de behandeling van de Bbz-aanvraag en voorkomt eveneens uitval. Met ondernemers die belemmeringen ervaren in het beëindigen van de onderneming, wordt in een bedrijfseconomisch adviesgesprek besproken welke stappen nodig zijn

Veel regelingen zijn door inkomensgrenzen niet toegankelijk voor nieuwe armen, hoe laag hun besteedbaar inkomen op dat moment ook is. De gemeente Amersfoort biedt in schrijnende gevallen tijdelijke financiële ondersteuning vanuit het zogenaamde ‘maatwerkvangnet’.

Geef voorlichting aan risicogroepen Het oplossen van schulden is complex en kostbaar. Voorkomen is beter dan genezen. In de dossierstudie worden diverse risicogroepen geïdentificeerd op wie de voorlichting zich kan richten. Doel daarbij is om bewustwording te creëren. De dossierstudie maakt

om de onderneming te beëindigen.

duidelijk dat internet een belang-

Het adviesgesprek wordt indien

rijk medium is om nieuwe armen


53

te bereiken. Ook sociale media

Geldloket, Team Zelfstandigen, etc.

en lokale platforms zoals het

Naast specialistische kennis is het

Amersfoortse Zzp-café zijn belang-

van belang dat de medewerkers de

rijke podia.

taal van de ondernemer of de hoog

7.

Organiseer vroegsignaleringsprojecten Ondernemers en huizenbezitters zijn belangrijke risicogroepen. Zij melden zich vaak niet op tijd. Vooral in combinatie met echtscheidingen stapelen de financiële problemen zich snel op. Dit fenomeen zien we veel bij bewo-

opgeleide en goed geïnformeerde huizenbezitter spreken en kunnen fungeren als sparringpartner die met de ‘nieuwe arme’ meedenkt. (Gespreksvaardigheids-) trainingen

9.

kunnen hierbij behulpzaam zijn.

Zorg voor voldoende betaalbare sociale huurwoningen voor nieuwe armen

ren te zoeken, bijvoorbeeld in samenwerking met banken en hypotheekverstrekkers, of mediators en echtscheidingsadvocaten, waarmee nieuwe armen met beginnende schulden op tijd kunnen worden bereikt.

8. Investeer in kennis en kunde medewerkers De financiële problematiek van nieuwe armen is complex. Dat vraagt om specifieke (fiscale en juridische) kennis bij financieel hulpverleners, consulenten

54


Realiseer meer maatwerk door hypotheekverstrekkers Banken en hypotheekverstrekkers hebben diverse mogelijkheden om maatwerk te leveren wanneer er betalingsproblemen zijn. Dit maatwerk wordt niet altijd geleverd. Enerzijds is het zaak dat de schuldhulpverlening zich beter laat informeren over de afwegingen die hypotheekverstrekkers maken. Anderzijds zijn hypotheekverstrekkers nog steeds te weinig flexibel in het meedenken en bieden van

ners van nieuwbouwwijken. Het is daarom aan te bevelen om manie-

10.

oplossingen. Dit moet landelijk Er zijn zorgen over de daling van

verder worden opgepakt door onder

het aantal goedkope woningen.

andere de branchevereniging NVVK.

De beschikbaarheid van betaalbare, al dan niet tijdelijke, woningen voor nieuwe armen kan op diverse manieren worden vergroot; door bij te bouwen, utiliteitsgebouwen anders te bestemmen, etc. Daarnaast is het aan te bevelen om de urgentiecriteria aan te passen ten gunste van nieuwe armen met schulden die geen andere woonruimte kunnen betalen. Als het gaat om de betaalbaarheid van woningen zijn prestaties rond huurprijsbeleid en meer aandacht voor kwetsbare inkomensgroepen (zoals eenoudergezinnen) van belang.

Bijlage

Geldloket

Artikel Binnenlands Bestuur

Daarnaast is er het Geldloket, onderdeel van de schuld-

Gemeenten schieten ‘nieuwe armen’ vaker te hulp

eigen doel: preventie. ‘Deze nieuwe groep mensen wil

Margot Limburg 16 feb 2014 De nieuwe armen worden ze wel genoemd. Huiseigenaren die niet meer kunnen aflossen of zzp’ers zonder opdrachten. Een toenemend aantal gemeenten

hulpverlening maar met een eigen gezicht en een eigenlijk niet gezien worden bij de reguliere schuldhulp’, vertelt directeur Henk Kroon van het Geldloket. ‘Ze schamen zich daarvoor maar zitten door problemen als scheiden of baanverlies wel in de problemen. Bij het geldloket komen ze makkelijker binnen. We adviseren, laten mogelijkheden zien, leren ze budgetteren.’ Vorig jaar steeg het aantal mensen dat een beroep deed op de schuldhulp met 8 procent. ‘Allemaal mensen uit de groep nieuwe armen’, aldus Kroon.

schiet hen te hulp.

Klijnsmageld

Noodfonds

Krijgen mensen in de bijstand minder omdat de focus

Amersfoort is één van de gemeenten die extra geld uittrekt om de ‘nieuwe armen’ te ondersteunen. Er hangen posters in abri’s om mensen bewust te maken van het feit dat tegenwoordig iedereen zorgen kan hebben over geld. Ook is er een noodfonds van 1,5 miljoen om te investeren in armoedebestrijding maar ook bedoeld voor acute problemen en wil de gemeente

op de nieuwe armen gelegd wordt? ‘Nee’, zegt Kroon. ‘We hebben armoederegelingen waar mensen recht op hebben als ze in die situatie zitten. Voor bijstand en bijzondere bijstand. Daar tornen we niet aan.’ Door efficiënt te werken kan Amersfoort met het budget schuiven. Ook heeft de gemeente voor de komende twee jaar zo’n 1,2 miljoen extra gekregen van staatssecretaris Klijnsma voor het bestrijden van armoede.’

in haar aanbestedingen meer gebruik maken van zzp’ers.


55

Boeit niet

Banken

Ook Almere heeft speciale maatregelen voor de

Dat betekent niet dat Enschede niet doet voor ‘nieuwe

‘nieuwe armen’ in het leven geroepen. ‘Het boeit ons

armen’. Maar ondersteuning bij hypotheken, zoals in

niet of iemand in de bijstand zit of niet’, luidt de klare

Almere, is er in Enschede niet. ‘Eerlijk gezegd vind

taal van wethouder Ineke Smidt (PvdA) over de rede-

ik dat ook een primaire verantwoordelijkheid voor

nen. Zo is de schuldhulpverlening is op nieuwe leest

de banken’, aldus Welman. ‘Die hebben de afgelopen

geschoeid en toegankelijk voor iedereen. Ook heeft

jaren flink geprofiteerd en hun winsten zijn groot,

Almere samen met Lelystad een zelfstandigenloket

dus die kunnen best iets doen, dat vind ik ook hun

voor zzp’ers en kleine ondernemers. Deze groep was

taak. Mensen kijken soms ook net even te snel naar de

via de bestaande schuldhulpkanalen niet te helpen.

overheid.’

Die waren immers op particulieren gericht. ‘Daar wordt dan gekeken of de bedrijfsstrategie aangepast kan of de verplichtingen verlicht kunnen worden’, aldus Smidt. ‘Uiteindelijk kunnen deze mensen ook de schuldsanering in terwijl dat eerder niet kon.’ Almere betaalt de hulp aan de nieuwe groep uit het extra geld dat staatssecretaris Jetta Klijnsma toegekend heeft voor armoedebestrijding. Almere kreeg 1,1 miljoen euro uit die pot.

Luxe In Enschede antwoordde wethouder Patrick Welman onlangs op raadsvragen dat zijn gemeente het onderscheid wél heel bewust maakt. ‘Die luxe heb ik niet’, licht Welman zijn standpunt toe dat ondersteuning alleen is voor mensen die met minder dan 110 procent van het bijstandsniveau moeten rondkomen. Weliswaar heeft Enschede ook zo’n 1,1 miljoen gekregen uit de extra armoedegelden van Klijnsma maar dat geld gaat op aan de ‘oude’ doelgroep. ‘We hebben dat geld hard nodig om het huidige beleid overeind te houden.’

56


PROJECT VAN DE MAAND

Bijlage Artikel Sprank, opinieblad van Divosa; ‘Amersfoort geeft ondernemende burgers weer moed’

FOTO: SHUTTERSTOCK

PROJECT: BOEKHOUDKUNDIGE ONDERSTEUNING WAAR: GEMEENTE AMERSFOORT DOEL: VERANTWOORD STOPPEN OF DOORGAAN GESTART: 2014 DOELGROEP: ONDERNEMERS IN ZWAAR WEER

Amersfoort geeft ondernemende burgers weer moed

2 juli 2015

H

16

et Geldloket van de gemeente Amersfoort beantwoordt vragen van inwoners over geldzaken – waarbij ‘geldzaken’ vaak te vervangen is door ‘inkomensterugval’. Dat treft veel mensen, weet consulent Arjen Schaap. “Partners die uit elkaar gaan, werknemers die ontslagen worden of met pensioen gaan, werklozen van wie de WW afloopt. Het Geldloket wijst de weg naar toeslagen, bijstand, schuldsanering, het sport- en cultuurfonds en natuurlijk ook naar werk.” Het Geldloket is opgericht als het preventieve loket van Stadsring51, in Amersfoort verantwoordelijk voor schuldhulp en sociaaljuridische dienstverlening. Speciale aandacht gaat uit naar ondernemers in zwaar weer. Dat is het slag mensen dat zich als allerlaatste uit zichzelf meldt, weet Schaap. “Zij zijn eraan gewend – en er ook wel trots op – alles zelf te regelen. Toch is ondersteuning voor een flink aantal hard nodig. Op zoek

naar een goede oplossing kregen wij steeds vaker chaotische, onvolledige boekhoudingen onder ogen; een groot knelpunt. Samen met het Team Zelfstandigen van de gemeente hebben wij toen het idee opgevat om boekhoudkundige ondersteuning te gaan verlenen.”

LEVENSVATBAAR “We zien ondernemers uit allerlei sectoren, met name kleine MKB’ers en zzp’ers. Het is te makkelijk om te zeggen dat zij niet geknipt zijn voor het ondernemerschap. Hun slechte boekhouding is vaak het gevolg van de problemen, niet de oorzaak ervan. Ik zie veel stress, sommigen zitten tegen een burn-out aan.” Alleen al in Amersfoort hebben Schaap en zijn collega’s het afgelopen jaar 420 ondernemers bijgestaan, van wie er 120 gestopt zijn. “Voor hen schakelen we een boekhouder in – vaak die van de ondernemer zelf – om de boel goed af te ronden. Denk aan het afhandelen van banken belastingzaken en het ontbinden van huur- en leasecontracten. Samen met Stadsring51 stellen we een plan op om eventuele schuldeisers te bedienen en ondertussen starten we met actieve arbeidsre-integratie, in samenwerking met de sociale dienst.” De mannen en vrouwen die hun bedrijf wél voortzetten krijgen on-

dersteuning van een gespecialiseerd bureau voor schuldhulp aan ondernemers. Zodra er een overzicht van schulden ligt en de levensvatbaarheid van de zaak is vastgesteld, wordt een plan van aanpak gemaakt. “Dat geeft de ondernemers weer moed.” Van de driehonderd ‘voortzetters’ ontvingen er dertig een saneringskrediet of tijdelijke onderhoudsuitkering volgens het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz). “De rest wist zijn financiële situatie zelf vlot te trekken, kwam niet in aanmerking voor Bbz of voldeed niet aan de zzpcriteria van de Belastingdienst.”

AMBITIEUS De ondernemer in zwaar weer is geen goedkope klant, maar altijd goedkoper dan een ondernemer die met schulden en stress in de bijstand belandt. De ambitie van Amersfoort reikt dan ook verder. “We willen het aantal ex-ondernemers dat jaarlijks in de bijstand instroomt terugbrengen van 60 naar 40. En in plaats van aan 30 procent willen we aan 60 procent van de stoppende ondernemers een schuldregeling aanbieden; het is voor alle partijen gunstig dat hun schulden vlot en haalbaar worden afgewikkeld. Tot slot streven we ernaar de uitval te halveren van zowel ondernemers die hun bedrijf willen voortzetten als van degenen die gestopt zijn.” * Geldloket Amersfoort Zicht op Nieuwe Armoede

57

Voetnoten 1.

2. 3.

4. 5.

6.

7. 8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

CBS, Armoedesignalement 2014: Armoede in 2013 toegenomen, maar piek lijkt bereikt. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/ themas/inkomen-bestedingen/publicaties/artikelen/ archief/2014/2014-086-pb.htm Vanaf 2014 is een stabilisatie zichtbaar in het aantal aanmeldingen. Voor meer informatie: Wijzer in Geldzaken, Pilots Wijzer in geldzaken Geldloket in mei van start. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.wijzeringeldzaken.nl/pers/ aankondiging-wijzer-in-geldzaken-geldloket/ Bij verkoop minder opbrengst dan de hypotheekschuld, met als gevolg een restschuld. CBS, Statline, Arbeidsdeelname kerncijfers, 13 mei 2015. Geraadpleegd op 20-72015 op http://statline.cbs.nl/StatWeb/ publication/?VW=T&DM=SLnl&PA=82309NED&LA=nl CPB, Korte termijnraming maart 2015, Kerngegevenstabel 2013-2016, 5 maart 2015. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.cpb.nl/cijfer/kortetermijnraming-maart-2015 De bedragen en de duur WW betreffen peiljaar 2014. CBS, Statline, Bedrijven; grootte en rechtsvorm, 15 april 2015. Geraadpleegd op 20-72015 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/ publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=81588NED&LA=NL CBS, Koopkracht in 2012 opnieuw lager, Webmagazine, 20 augustus 2013. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http:// www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/inkomen-bestedingen/ publicaties/artikelen/archief/2013/2013-3878-wm.htm. De netto koopquote is de netto hypotheeklasten van woningeigenaren uitgedrukt in een percentage van het netto huishoudinkomen. Abf Research i.o.v. ministerie van BZK, Woonuitgaven van huurders en eigenaren-bewoners. WOON 2012. Gedownload op 20-7-20105 van http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/ rapporten/2013/10/15/rapport-woonuitgaven-van-huurders-en-eigenaren-bewoners/rapport-woonuitgaven-van-huurders-en-eigenaren-bewoners.pdf Ministerie van BiZa, Staat van de woningmarkt 2014, 14 oktober 2014. Gedownload op 20-7-2015 van http://www. rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2014/10/14/jaarrapportage-staat-van-de-woningmarkt.html Vereniging Eigen Huis, Ontwikkeling huizenprijzen, prijsindex bestaande Koopwoningen (Kadaster). Geraadpleegd op 20-7-2015 van https://www.eigenhuis. nl/woningmarkt/cijfers/huizenprijzen/. CBS, Aantal huishoudens met onderwaarde eigen woning fors gegroeid, Webmagazine, 21 maart 2014. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.cbs.nl/nl-NL/ menu/themas/inkomen-bestedingen/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4044-wm.htm

Woningen tot €250.000 kunnen met Nationale Hypotheek Garantie (NHG) worden gekocht. Dit beperkt de financiële risico’s als door omstandigheden de woonlasten niet meer kunnen worden betaald. 15. Ministerie van BiZa, Staat van de woningmarkt 2014, 14 oktober 2014. Gedownload op 20-7-2015 van http://www.

58


16. 17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25. 26.

27.

28.

rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2014/10/14/jaarrapportage-staat-van-de-woningmarkt.html Een inkomen onder het niet-veel-maar-toereikend criterium. CBS, Armoedesignalement 2014: Armoede in 2013 toegenomen, maar piek lijkt bereikt, december 2014. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.cbs.nl/nl-NL/ menu/themas/inkomen-bestedingen/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-086-pb.htm NU.nl, Een op zes zzp’ers leeft onder armoedegrens, 5 november 2014. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http:// www.nu.nl/zzp/3920303/zes-zzpers-leeft-armoedegrens. html Panteia i.o.v. ministerie SoZaWe, Monitor Betalingsachterstanden 2014, 8 december 2014. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2014/12/19/monitor-betalingsachterstanden-2014. html Panteia i.o.v ministerie SoZaWe, A.C. Kerckhaert en S. De Ruig, Huishoudens in de rode cijfers, 9 januari 2013. Geraadpleegd op 23-7-2015 van https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvij5epmj1ey0/vj8iox6iqfye/f=/blg217543.pdf NVVK, jaarverslag 2008 en 2014, aanmeldingen bij NVVK aangesloten leden. Geraadpleegd op 25-7-2015 van http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20 NVVK%202008.pdf en http://www.nvvk.eu/ jaarverslag2014/ NVVK, jaarverslag 2008 en 2014, aanmeldingen bij NVVK aangesloten leden. Geraadpleegd op 25-7-2015 van http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20 NVVK%202008.pdf en http://www.nvvk.eu/ jaarverslag2014/ NIBUD, Tamara Madern, Overkoepelende blik op de omvang en preventie van schulden in Nederland, oktober 2014. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.nibud. nl/beroepsmatig/nibud-onbetaalde-rekeningen-kosten-samenleving-miljoenen/ KvK Gooi-, Eem- en Flevoland, i.o.v. de REO, Monitor Economische Ontwikkeling eerste halfjaar 2012, oktober 2012. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoort.nl/4/onderzoekencijfers/Publicatiesonderzoek/ Economie-en-Bedrijf/extern-onderzoek/Monitoreconomische-ontwikkeling-regio-Amersfoort/ monitor-economische-ontwikkeling-regio-Amersfoort-2012-1e-halfjaar.pdf Werkloosheid gedefinieerd als het aantal werkzoekenden in procenten van de beroepsbevolking. Gemeente Amersfoort, Onderzoek en Statistiek. Geraadpleegd op 26 juni 2015 van http://www.amersfoortincijfers.nl/ CBS, Statline, Arbeidsdeelname kerncijfers, 13 mei 2015. Geraadpleegd op 20-72015 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/ publication/?VW=T&DM=SLnl&PA=82309NED&LA=nl UWV, Regio in Beeld 2014, Amersfoort, Bert van de Geijn. Geraadpleegd op 20-7-2015 https://www.werk.nl/ xpsitem/wdo_013015

29. KvK Gooi-, Eem- en Flevoland, i.o.v. de REO, Monitor Economische Ontwikkeling eerste halfjaar 2012, oktober 2012. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoort.nl/4/onderzoekencijfers/Publicatiesonderzoek/ Economie-en-Bedrijf/extern-onderzoek/Monitoreconomische-ontwikkeling-regio-Amersfoort/ monitor-economische-ontwikkeling-regio-Amersfoort-2012-1e-halfjaar.pdf 30. Gemeente Amersfoort, ZZP en de stad (2012), 16 april 2012. http://www.vaz-amersfoort.nl/ kennisbundel-zzp-en-de-stad 31. ZZP agenda, Aantal ZZP’ers per gemeente. Geraadpleegd op 23 juni 2015 van http://www.zzpagenda.nl/ kenniscentrum/cijfers/aantal-zzpers-per-gemeente/ 32. KvK Gooi-, Eem- en Flevoland, i.o.v. de REO, Monitor Economische Ontwikkeling eerste halfjaar 2012, oktober 2012. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoort.nl/4/onderzoekencijfers/Publicatiesonderzoek/ Economie-en-Bedrijf/extern-onderzoek/Monitoreconomische-ontwikkeling-regio-Amersfoort/ monitor-economische-ontwikkeling-regio-Amersfoort-2012-1e-halfjaar.pdf 33. Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek en Statistiek. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoortincijfers.nl/Jive/jive?cat_open=uitgebreid%20zoeken/sociaal%20 domein&var=pst4plus&geolevel=wijk&view=map 34. UWV, Afdeling Arbeidsmarktinformatie en –advies, Arbeidsmarktprognose 2015 – 2016, uitgave juni 2015. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.uwv.nl/ overuwv/Images/UWV_Arbeidsmarktprognose%2020152016.pdf 35. Volgens opgaaf van de gemeente Amersfoort, afdeling Sociale Zekerheid. 36. UWV, Regio in Beeld 2014, Amersfoort, Bert van de Geijn, 2014. Geraadpleegd op 20-7-2015 van https://www.werk. nl/xpsitem/wdo_013015 37. Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek en Statistiek. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoortincijfers.nl/Jive/jive?cat_open=uitgebreid%20zoeken/sociaal%20 domein&var=pst4plus&geolevel=wijk&view=map 38. Stichting Leergeld Amersfoort, jaarverslag 2013 en meerjarenbeleidsplan 2013-2016. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.leergeldamersfoort.nl/ files/5414/0013/8227/Beleidsplan_van_Leergeld.pdf 39. Dichtbij.nl, Minder Amersfoorters afhankelijk van voedselbank, 18 maart 2015. Geraadpleegd op 20-7-2015 van http://www.dichtbij.nl/eemland/eten-en-drinken/ artikel/3942778/minder-amersfoorters-afhankelijk-van-voedselbank.aspx 40. Stadsring51, Jaarverslag 2008, 2014, Amersfoort. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.stadsring51. nl/uploads/pdf/jaarverslag%202008_pop%286%29.pdf 41. Binnenlands Bestuur, Margot Limburg, Gemeenten schieten ‘nieuwe armen’ vaker te hulp, 16 februari 2014. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/gemeenten-schieten-nieuwearmen-vaker-te-hulp.9204740.lynkx 42. Tot maximaal 699 euro in 2014 (= grens huurtoeslag). 43. Wijkindeling conform werkgebieden wijkteams.

44. Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek & statistiek. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoortincijfers.nl/Jive/jive?cat_open=uitgebreid%20zoeken/sociaal%20 domein&var=pst4plus&geolevel=wijk&view=map 45. Verwey-Jonker Instituut, Kinderen in Tel Databoek, maart 2014. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.kinderenintel.nl/2014/documenten/Databoek%20KIT%20 webversie%202014.pdf 46. Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek & statistiek. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoortincijfers.nl/Jive/jive?cat_open=uitgebreid%20zoeken/sociaal%20 domein&var=pst4plus&geolevel=wijk&view=map 47. Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek & statistiek. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.amersfoortincijfers.nl/Jive/jive?cat_open=uitgebreid%20zoeken/sociaal%20 domein&var=pst4plus&geolevel=wijk&view=map 48. Wanneer sprake is van een koopwoning of alimentatie worden de extra lasten die hiermee gemoeid zijn verdisconteerd in de berekening van het sociaal minimum. 49. De behandeling van een aanvraag Bbz is gebonden aan een wettelijke termijn van 13 weken. In de betreffende casus werd de aanvraag binnen deze termijn afgehandeld. 50. Sprank, opinieblad van Divosa, juli 2015, ‘Amersfoort geeft ondernemende burgers weer moed’ 51. Bij hypotheken die voor 2013 zijn afgesloten. 52. Wanneer mensen kort hebben gespaard in een spaarpolis geldt dat inkomstenbelasting moet worden betaald over de netto-opbrengst van de spaarpolis. Als zij 15 jaar of langer hebben gespaard krijgen zij hier (deels) vrijstelling voor. 53. AD Amersfoort, Rachel van Kommer, Sociale huurmarkt zit op slot, 10-6-2015. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.ad.nl/ad/nl/31848/Amersfoort/article/ detail/4066692/2015/06/10/Sociale-huurmarkt-zit-opslot.dhtml 54. Verzamelinkomen is het totaal van de bruto-inkomsten inclusief vakantiegeld en eindejaarsuitkering, minus de aftrekposten per jaar. 55. Peiljaar 2014 56. CBS, Statline, Consumentenprijzen, huurverhogingen woningen vanaf 1959. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/ publication/?DM=SLNL&PA=70675NED 57. Volkskrant, Huren veel duurder dan kopen, 09-07-2015. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www.woonbond. nl/nieuws/3789 58. Rijksoverheid, Bijstandsuitkeringen, IOAW, IOAZ en WWIK per 1 juli 2008, 17-06-2008. Geraadpleegd op 23-7-2015 op http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/persberichten/2008/06/17/bijstandsuitkeringen-ioaw-ioaz-en-wwik-per-1-juli-2008.html en Rijksoverheid, Uitkeringsbedragen per 1 juli 2014, 25-06-2014. Geraadpleegd op 23-7-2015 van http://www. rijksoverheid.nl/nieuws/2014/06/25/uitkeringsbedragen-per-1-juli-2014.html


59

Geldloket Amersfoort ondersteunt nieuwe minima Stadsring51 en Het Geldloket Amersfoort ondersteunen mensen met financiële problemen. Daarbij richt Stadsring51 zich op mensen met problematische schulden. Het Geldloket, in 2012 opgericht door Wijzer in Geldzaken in samenwerking met Stadsring51, zet zich in om schulden te voorkomen en probeert met informatie en advies mensen in een vroeg stadium te bereiken om te voorkomen dat geldzorgen ontaarden in schulden. Armoede gaat vaak gepaard met schaamte en schroom. Juist daarom heeft het Geldloket gekozen voor een eigentijdse, zakelijke stijl. Daardoor zijn de drempels laag. Consulenten, schuldhulpverleners en raadslieden van

Zicht op Nieuwe Armoede Stadsring51 zijn geschoold en spreken de taal van de nieuwe armen. Daarmee onderscheiden

zij zich van de traditionele overheidsloketten. Er ligt een groot accent op digitale dienstverlening, mensen zoeken eerst op internet naar informatie. Dat maakt het bij uitstek een geschikte

‘vindplaats’ voor de nieuwe minima. Voor de expertise wordt geput uit de schuldhulpverlening en de sociaal juridische dienstverlening van Stadsring51.


Zicht op Nieuwe Armoede. Signaleringsrapport crisisarmoede in Amersfoort

Recommend Documents