ZES GOUDEN OPVOEDINGSTIPS
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leuke dingen zeggen Prijzen Belonen Apart zetten Zinvol straffen Instructies geven
Zes gouden opvoedingstips 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leuke dingen zeggen Prijzen Belonen Apart zetten Zinvol straffen Instructies geven
En verder: • Makkelijker gezegd dan gedaan
• •
50 manieren om ‘erg goed’ te zeggen Voorbeelden van beloningen
1. Leuke dingen zeggen Net als volwassenen, vinden kinderen het fijn iets aardigs te horen: dat ze toch zo leuk tekenen, geweldig kunnen gymmen, dat de juf hen zo aardig vindt etc. Toch komt het er in het gemiddelde gezin vaak niet van elkaar af en toe in het zonnetje te zetten. (Bijvoorbeeld; moeder moppert op vader, vader ziet niet dat zijn vrouw naar de kapper is geweest, kinderen vitten op elkaar etc.). Het is belangrijk dat ouders elke dag een paar keer iets leuks tegen hun kind zeggen. Iets leuks zeggen tegen een kind kan op twee manieren. Manier 1 is dat er direct tegen het kind iets leuks wordt gezegd. Manier 2 is het vertellen van iets leuks over het kind tegen iemand anders, waar het kind bij aanwezig is. Bijvoorbeeld vertellen aan de buurvrouw dat het kind zo goed zijn best doet op school. Er zijn drie redenen waarom leuke dingen zeggen zo belangrijk is: 1. Kinderen vinden het erg prettig om te horen wat hun ouders leuk aan hen vinden. 2. Het is op een positieve manier bevorderlijk voor de relatie tussen ouder en kind als je oog hebt voor de dingen die goed gaan. 3. Kinderen laten daardoor vaker leuke dingen zien. 2
Als je leuke dingen zegt tegen het kind, dan is het belangrijk om twee stappen uit te voeren: 1. Trek de aandacht van het kind. • Kijk het kind even aan, of:
• •
Raak het kind even aan, of: Noem de naam van het kind.
2. Zeg iets leuks tegen het kind. Bij leuke dingen zeggen is het belangrijk dat je vooral dingen zegt die het kind leuk vindt om te horen. Vaak is een klein woord of een korte zin al genoeg. Het is ook belangrijk om hierbij enthousiast te praten. Het kind hoort dan dat het wordt gemeend. 2. Prijzen Als een kind helemaal uit zichzelf zijn kamer heeft opgeruimd, op de afgesproken tijd thuis komt, de hond uit zichzelf heeft uitgelaten etc., dan verdient het kind een compliment. Met prijzen wordt dan ook bedoeld dat je, direct nadat een kind iets goed doet, tegen het kind zegt wat je erg goed vindt van hem/haar. Een andere manier van prijzen is eerst het kind te vragen om iets te doen, en als het kind het gedaan heeft te vertellen tegen het kind dat je het heel erg goed vindt. Bij het prijzen van kinderen zijn de volgende drie stappen belangrijk: 1. 2. 3.
Trek de aandacht van het kind. Zeg iets leuks tegen het kind. Vertel het kind precies wat hij/zij goed gedaan heeft. (Zo begrijpt het kind duidelijk waarvoor je het geprezen hebt.)
Bij prijzen is het belangrijk dat je het kind direct na of tijdens het goede gedrag prijst. Ook het enthousiast praten en vooral dingen zeggen die het kind leuk vindt om te horen zijn aandachtspunten bij deze techniek. 3
Sommige ouders vinden het moeilijk om bij het prijzen geen tweede zin te vermelden die een negatieve lading heeft, en waarbij het prijzen in het negatieve vervalt. Bijvoorbeeld: ‘Wat heb jij je kamer goed opgeruimd. Waarom doe je dat nou niet altijd zo?’, ‘Wat ben je vriendelijk tegen je zusje. Waarom moet je normaal altijd ruzie maken?’. Dit is als het ware voorwaardelijk prijzen. Het kind krijgt een pluim, maar daar is meteen weer een opdracht aan verbonden. Een kind krijgt daar geen goed gevoel van en zou kunnen denken ‘ik doe het eigenlijk toch nooit goed genoeg’. Onvoorwaardelijk prijzen is dus heel belangrijk, alleen een compliment en daarna een punt! Bijvoorbeeld: ‘Jeroen, wat kun jij goed tafeldekken!’, ‘Petra, wat heb jij je slaapkamer keurig opgeruimd’. 3. Belonen Met belonen wordt bedoeld dat je het kind beloont direct nadat het kind iets goed heeft gedaan. Bijvoorbeeld: als een kind al vijftien minuten rustig zijn huiswerk aan het maken is, verdient het een snoepje, of omdat een kind op tijd thuis is, mag het de auto wassen. Om de techniek belonen uit te voeren, zijn de volgende vier stappen belangrijk: 1. 2. 3. 4.
Trek de aandacht van het kind. Zeg iets leuks tegen het kind. Vertel het kind precies wat hij/zij goed gedaan heeft. Geef de beloning aan uw kind.
Belangrijk is dat je het kind beloningen geeft die voor het kind belonend werken. Ook is een aandachtspunt dat je het kind geen beloningen geeft voor het stoppen van vervelend gedrag, dat is omkopen. Hierdoor leert het kind vervelend te zijn, omdat dat uiteindelijk een beloning oplevert. Om te zorgen dat kinderen doen wat ouders willen, worden hen wel eens beloningen voorgehouden. Bijvoorbeeld ‘als je nu met mij mee gaat, krijg je straks een ijsje’. Als dit te vaak gebeurt, is de kans groot 4
dat ze straks niets meer voor niets willen doen. Kinderen kunnen dan onderhandelaars worden. Bijvoorbeeld ‘ik wil best mee naar de winkel, maar dan moet ik daar wel iets voor hebben’. Het kan soms geen kwaad om een beloning in het vooruitzicht te stellen, maar alléén als die gekoppeld wordt aan specifiek gedrag. Stel dat een kind elke ochtend te vroeg uit zijn bed komt, dan kun je beloven dat hij een cadeautje krijgt als hij vijf dagen lang een half uur later opstaat. De beloning is dan direct gekoppeld aan het gedrag dat je wilt veranderen. In andere gevallen, zoals hierboven staat beschreven, zijn onverwachte beloningen zinvoller. Je geeft onverwachts de beloning als het kind zich op de gewenste manier heeft gedragen. Zó krijgt het kind niet de kans om ouders om te kopen. Een kind moet leren dat je ook dingen moet doen in het leven die je niet leuk vindt. Bijvoorbeeld: als een kind van school naar huis is gefietst in de regen en de kou, dan krijgt het thuis een beker met chocolademelk en koek, want die tocht was vervelend voor hem. Zonder dat dit hem van te voren is beloofd. Zo onderstreep je dat je het gedrag van het kind waardeert.
5
4. Apart zetten Met apart zetten wordt bedoeld dat je een kind direct nadat het zich misdragen heeft of tijdens het probleemgedrag, voor enkele minuten in een saaie omgeving zet. Kinderen even apart zetten is een heel effectieve straf. Door ze af te zonderen stopt het ongewenste gedrag. Zowel ouders als kinderen kunnen even tot rust komen. Na deze straf kun je weer positief verder gaan met het kind. Het apart zetten duurt niet lang, tussen de twee en vijf minuten. Dit is lang genoeg om duidelijk te maken dat bepaald gedrag echt niet kan. Wacht niet te lang met apart zetten, als het kind ‘door het dolle heen is’ werkt het niet meer als correctie. De techniek apart zetten bestaat uit twee delen, elk deel bestaat uit drie stappen: Deel 1. 2. 3.
1 Trek de aandacht van het kind. Vertel het kind precies wat hij/zij niet goed gedaan heeft. Vertel het kind dat het twee tot vijf minuten naar een bepaalde ruimte moet gaan.
Het is handig om een kookwekker te zetten met de afgesproken minuten. Als de keukenwekker afgaat, volgen de volgende stappen: Deel 2 1. Trek de aandacht van het kind. 2. Prijs het kind voor het rustige gedrag in de ruimte waar het kind is geweest. 3. Vertel het kind wat het nu kan gaan doen. Het is belangrijk dat het kind in een saaie ruimte gezet wordt, bijvoorbeeld de gang, om te voorkomen dat het kind allerlei activiteiten gaat ondernemen of leuke dingen gaat doen tijdens het verblijf in die ruimte. Ga niet in discussie met het kind wanneer je gezegd hebt dat het 6
kind voor een korte tijd naar een andere ruimte moet gaan. Zet het kind niet langer dan de afgesproken tijd apart, zo voorkom je dat het kind uit verveling activiteiten gaat ondernemen. Wanneer het kind gaat huilen, klagen, tegen de deur gaat bonken etc. tijdens het apart zetten, leg dan aan het kind uit dat de tijd ingaat op het moment dat het kind rustig is. Als het kind vroegtijdig de ruimte verlaat, dan zet je het kind weer terug in de ruimte en vertel je dat de tijd alleen ingaat als hij/zij rustig is. Als het kind na het apart zetten niet terug wil komen naar bijvoorbeeld de woonkamer, geef dan rustig aan dat de straf voor jou echt over is en dat je het gezellig zou vinden als hij weer naar binnen komt, geef het kind de tijd. (Ga niet vitten, ‘nou blijf maar lekker zitten, ik wil je zo niet binnen hebben’). Na het apart zetten ga je positief verder en wordt er niet over nagepraat. Sommige ouders vinden het moeilijk om dit niet te doen. Een kind nog eens extra inwrijven wat hij fout deed, is niet effectief. Hij heeft zijn straf gehad. Zolang ouders erover praten, krijgt het kind niet de kans om gewenst gedrag te laten zien. Voordat deze techniek wordt ingezet is het belangrijk dat je een neutraal moment kiest om het kind te vertellen dat je het voortaan zo gaat doen. Je vertelt het kind waar het dan moet gaan zitten en je vertelt hoe lang het apart zetten zal duren. Dan is het kind beter voorbereid. 5. Zinvol straffen Zinvol straffen is dat je het kind straft door het iets leuks te ontnemen direct nadat probleemgedrag plaatsvindt. Voorbeelden: Als een kind een half uur te laat thuis komt, mag het ’s avonds niet meer naar buiten. Als een kind een grote mond heeft gehad tegen een ouder, gaat het een kwartier eerder naar bed. Als een kind met een voetbal expres tegen de ramen aanschiet, neem je de bal af en mag het de rest van de dag niet meer met de voetbal spelen. Als een kind zijn jongere zusje slaat, mag het daarom ’s avonds niet zijn lievelingsprogramma op televisie kijken. 7
Bij zinvol straffen zijn drie stappen belangrijk: 1. Trek de aandacht van het kind. 2. Vertel het kind precies wat hij/zij niet goed doet. 3. Vertel het kind welk leuk object of welke activiteit het hiermee kwijtraakt. De straf dient in verhouding te staan tot de ernst van het probleemgedrag. Het leuke object of de activiteit stopzetten gebeurt tijdens of meteen nadat het kind zich misdraagt. Belangrijk is om niet te dreigen met de straf en hierover niet in discussie te gaan met het kind, hou vast aan het uitvoeren van de straf. Als basisprincipe geldt dat de straf nooit te lang moet duren en dat er niet teveel tijd zit tussen het ongewenste gedrag en de straf. Een lange straf stimuleert kinderen niet om zich beter te gaan gedragen. Korter is effectiever. Ook al duurt de bezinningsperiode niet zo lang, kinderen weten vaak goed waar het om ging. Het beste is om op de dag zelf te straffen. Hoe sneller een straf wordt uitgevoerd, hoe eerder het weer goed kan komen. Bijvoorbeeld: op maandag een in het weekend geplande logeerpartij een kind verbieden, maakt ouders en kind niet gelukkiger. Het kind kan de hele week doorgaan met klieren, het heeft namelijk niets meer te verliezen. Bovendien gaat de logeerpartij toch vaak wel door, omdat ouders ook net wat op de agenda hadden staan! Bedenk een aantal goede straffen, die uitvoerbaar zijn en niet te veel tijd of inspanning kosten. Sluit aan bij wat goed past bij het kind. Tip: Vraag kinderen niet waarom ze iets gedaan hebben ‘waarom ben je zo vervelend?’. Daar kunnen kinderen geen goed antwoord op geven. Ze zullen nooit zeggen ‘omdat ik nou eenmaal een rotjongetje ben’. Vraag een kind in plaats daarvan ‘wat heb je gedaan en hoe ga je het nu anders doen?’.
8
6. Instructies geven Om ongewenst gedrag te kunnen veranderen in gewenst gedrag heeft een kind er veel aan als ouders vertellen wat hij/zij dan wel mag en kan doen. Als je iets niet goed vindt, zeg dan wat je niet wilt en vertel er gelijk bij wat het kind wel moet doen. Het is voor het kind makkelijker als je een concreet alternatief biedt. Deze 1. 2. 3.
techniek voer je op de volgende manier uit: Trek de aandacht van het kind. Vertel het kind precies wat hij/zij niet goed doet. Vertel het kind precies wat het nu wel moet gaan doen.
Bijvoorbeeld: Een kind komt binnen, gooit zijn jas op de grond en ploft op de bank. Je zegt dan tegen het kind dat je het niet goed vindt dat hij zomaar zijn jas op de grond gooit en dat hij het nu op de kapstok moet hangen. Of een kind dat op twee poten van zijn stoel zit, kun je zeggen dat je dat niet goed vindt en dat hij recht op zijn stoel moet gaan zitten met vier poten op de grond. Aandachtspunt bij deze techniek is dat je de instructie duidelijk hoorbaar, vriendelijk en met stellende toon geeft (je hoeft niet boos te worden). Geef het kind voldoende tijd om de instructie op te volgen.
9
Wanneer het kind klaagt/zeurt tijdens de instructie, negeer dan dit gedrag. Heel belangrijk is het dat als het kind de instructie opvolgt, je hem/haar vervolgens prijst of beloont. Als het kind de instructie niet opvolgt, dan zet je het kind apart of straf je het kind op zinvolle wijze.
Makkelijker gezegd dan gedaan Ouders die alle technieken feilloos beheersen en deze consequent toepassen mogen zich topopvoeders noemen. De meeste ouders hanteren, af en toe, een paar van deze technieken in hun manier van opvoeden. De vraag is of je het als ouder eigenlijk helemaal goed kunt doen? En of opvoeden op deze manier geen zware dagtaak wordt? De algemene ervaring is dat de meeste ouders het best goed doen. Maar even stilstaan bij de zes gouden opvoedingstips kan soms net het noodzakelijke duwtje in de rug zijn om weer grip te krijgen op de opvoeding. Het zijn hulpmiddelen om kinderen op te voeden zonder dat je zelf te veel boosheid opbouwt.
50 manieren om ‘erg goed’ te zeggen 1. 2 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12 13. 14. 15. 16. 10
Goed werk geleverd! Je hebt keihard gewerkt vandaag. Dit is perfect! Nu heb je de goede manier te pakken! Dit is de manier! Je doet het heel goed. Dit heb je onder de knie! FANTASTISCH! GEWELDIG! Goed van je zeg! GOED ZO! Je overtreft alles! UITSTEKEND! Goed werk geleverd, zeg! Dit is het beste wat ik ooit gezien heb! PRIMA!
17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50.
SUPER! Je doet het elke dag/keer beter! Ik wist dat je het kon! Hier kan niemand tegenop! Ik ben erg trots op je! Je kunt erg trots op jezelf zijn! Jij leert echt heel veel. Ongelofelijk, wat goed zeg! Dat is wat je noemt, perfect werk afleveren! Dit is heel mooi om te zien! Slim aangepakt! Hier mankeert niets aan! Grote klasse! Dit kan niet beter! Ik kon het zelf niet beter doen! GEFELICITEERD! Je bent geslaagd! Ik kan zien dat je veel geoefend hebt. Dit is het beste wat je kunt doen. Ik vind het zo leuk om dit te zien! WOW! Dit is echt goed! Dit is een waanzinnige verbetering! Het is je gelukt! VOORTREFFELIJK! Je steekt met kop en schouders boven alles uit. Met vlag en wimpel geslaagd! Heel knap van je. Dit is heel bruikbaar! UITMUNTEND! Zoals jij het doet ziet het er heel goed uit! Dit gaat werken! Uit de kunst! PRACHTIG! 11
Voorbeelden van beloningen Materiële beloningen Ballon Appel (ander fruit) Toetje Limonade Kleurplaat Snoepje Lego Stickers Boekje Plantje Stiften Cd Schrift Autootje Poster Rozijnen Pop Extra drinken Playmobil Klei Stuk kaas
Bronvermelding:
Immateriële beloningen Buiten spelen (langer) Vriendjes op bezoek vragen Voorlezen Samen spelletje doen In speciaal kleurboek mogen tekenen Planten water geven Ramen lappen Televisie kijken Samen fietsen Cd luisteren Helpen met tuinieren/auto wassen Koekje kopen en presenteren Toetje kiezen en uitdelen Iets later naar bed Boodschap doen Helpen in de keuken met koken Met water knoeien De hond uitlaten Kaarsen op tafel Zwemmen Verkleedpartij Computeren (langer)
- Adviezen van orthopedagoog Marca Geraets - Reader PI research: Competentievergroting bij ouder en kind. I.C.M. Beljaars, M.H. Beumer & N.W. Slot, 1996.
ADRESGEGEVENS Lijn5 Postbus 43 1970 AA IJmuiden
Telefoon: 088-513 13 13 E-mail:
[email protected] Internet: www.ln5.nl
Lijn5 is een onderdeel van Stichting de Opbouw in Utrecht.
