Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny Engels, Vilans Drs. Mathilde Mastebroek, Radboudumc / Sterker op eigen benen
Inhoud 1. Gezondheidsvaardigheden Wat zijn gezondheidsvaardigheden? Waarom zijn ze belangrijk?
2. Zelfmanagement bij mensen met LVB / zwakbegaafdheid Wat is zelfmanagement? Hoe ondersteun je goed partnerschap van de patiënt? Hoe werk je hierbij goed samen?
Gezondheidsvaardigheden
Jany Rademakers
Wat vinden patiënten zelf belangrijk? • Zelf een zorgaanbieder kunnen kiezen (64% → argument voor keuze zorgpolis)
• Goede communicatie met zorgverlener → respectvolle bejegening, goed luisteren, begrijpelijk uitleggen, vragen kunnen stellen
• Mee kunnen beslissen over de behandeling • Patiënten verschillen in wat ze willen → mannen, jongeren (<45) en lager opgeleiden willen minder vaak meedoen in consult
Patiënten verschillen in wat ze kunnen Gezondheidsvaardigheden: • Cognitieve vaardigheden (kennis en informatieverwerking) – Health literacy
• Psychologische en sociale vaardigheden (motivatie, zelfvertrouwen etc.)
Definities • Kunnen vinden, begrijpen, waarderen en toepassen van gezondheidsinformatie • Verschillende niveau’s: – Functioneel (m.n. lezen en schrijven) – Communicatief (vaardigheden om deel te nemen aan gesprek) – Kritisch (meer gevorderde vaardigheden, meer controle op eigen situatie)
Achtergrond https://www.youtube.com/watch?v=E_RsiGdOhCM
Waarom is dat belangrijk? • Link lage SES / opleiding en met slechtere gezondheidsuitkomsten • Kosten gezondheidszorg → 61 miljoen • Focus op actieve rol burger • Vergroten inzet eHealth → nieuwe technieken, krimpende arbeidsmarkt in de zorg
Hoe ‘gezondheidsvaardig’ is NL? • 1,3 miljoen laaggeletterden • Drie op de tien Nederlanders (28,7%) heeft problemen met het vinden, begrijpen, beoordelen en/of toepassen van gezondheidsinformatie. • Eén op de twee Nederlanders (48%) heeft moeite om zelf de regie te voeren over gezondheid, ziekte en zorg.
Health literacy survey - EU
Wie zijn dat vooral? • Mensen met een lager opleidingsniveau (maar: 1 op de 10 mensen met een hoog opleidingsniveau heeft ook beperkte gezondheidsvaardigheden)
• • • • •
Mensen met verstandelijke beperkingen Zwakbegaafden (1,4 miljoen; IQ 70-85) Ouderen (achteruitgang cognitieve vaardigheden) Mannen Migranten
Health literacy, regie over de zorg en zorggebruik Organisatie Interactie
Zelfzorg
Zorggebruik (HA bezoek)
Functionele HL
0.06
0.03
0.05
-0.66
Communicatieve HL
0.23
0.29
0.13
-0.37
Kritische HL
0.04
0.02
0.03
-0.01
R2
0.29
0.22
0.27
0.10
Gezondheidsinformatie op Internet • Mensen met lagere gezondheidsvaardigheden scoren lager op de volgende stellingen: – Internet is een belangrijke bron van gezondheidsinformatie • van degenen die het wel gebruiken kan 50% de juiste info niet vinden
– Ik kan betrouwbare websites vinden – Ik kan kwaliteitsinformatie over ziekenhuizen vinden
Communicatie met de zorgverlener Mensen met lagere gezondheidsvaardigheden: • Schamen zich om te laten merken dat iets niet begrepen wordt • Hebben meer moeite om actief aan het consult deel te nemen → willen niet lastig zijn, te weinig tijd, vragen vergeten
Meer aandacht voor gezondheidsvaardigheden • Nationaal beleid in plaats van incidentele projecten en programma’s (5 EU landen wél) • Evidence-based interventies op individueel en groepsniveau – HEALIT4EU: 20 onderzochte interventies
• Verbetering van de zorg (context) – – – –
bewustzijn van het probleem toegankelijkheid communicatie / informatievoorziening bestaande materialen nog te weinig gebruikt
• Meer informatie: Jany Rademakers Email
[email protected]
Jeanny Engels, Vilans Mathilde Mastebroek, Sterker op Eigen Benen
Zelfmanagement bij beperkte gezondheidsvaardigheden 74.000 mensen met LVB + 1,4 milj. zwakbegaafde personen met bijkomende problemen* Mensen met LVB of zwakbegaafde mensen hebben vaak beperkte gezondheidsvaardigheden Belangrijkste reden om familie/begeleider mee te nemen naar de huisarts: COMMUNICATIE Vaak géén familie of begeleider beschikbaar
* www.volksgezondheidenzorg.info
Beperkte gezondheidsvaardigheden Zwakbegaafde mensen en mensen met VB hebben moeite met:
• Cognitieve vaardigheden • Psychologische vaardigheden
O.a. motivatie,
• Sociale vaardigheden
zelfvertrouwen, kritisch vermogen,
vragen durven stellen, voor jezelf op komen, effectief hulp vragen
Citaten uit praktijkproject ‘Naar de huisarts’
Cliënt: “Ik heb wel eens een dokter gehad, die praatte erg snel.. En dat is bij mij allemaal niet meer meegekregen. Dus die heeft het toen op een papiertje opgeschreven. En toen ben ik gelijk gegaan, dus.. Maar ja, toen ging ik wel met een raar gevoel naar huis. Want toen dacht ik van ‘het is een beetje te snel gegaan’. Maar toen durfde ik niks te zeggen, ik weet niet hoe dat komt. Nee.. ze moeten het echt op een rustige manier vertellen tegen mij”
Citaten uit praktijkproject ‘Naar de huisarts’
Praktijkassistente: “Soms is het gewoon echt wel prettiger als een begeleider mee komt, want met overdracht terug is het altijd wel lastig. Ze [cliënten] kunnen het niet helemaal goed overbrengen en dan bellen ze [begeleiders] achteraf nog van ‘Is het goed gegaan? Wat is er afgesproken?’, dan heb je er twee keer werk mee”
Zelfmanagement
Minder gezondheidsvaardigheden
Minder profijt van contacten met hulpverleners Minder mogelijkheden tot managen eigen gezondheid
Minder goede behandeling Slechtere gezondheid
Problemen gezondheidsvaardigheden en zelfmanagement Artsen overschatten gezondheidsvaardigheden Zwakbegaafdheid / LVB worden niet herkend, of niet duidelijk welke aanpassingen in communicatie nodig zijn Weinig aanpassingen: • Tijd • Gebruik van plaatjes • Communicatie • Behandelstrategie bij veranderen leefstijl Minder begeleidingsuren bij mensen met LVB, meer eisen aan zelfredzaamheid
Het leven van de persoon als vertrekpunt Jeanny Engels,
[email protected] Congres ‘Focus op Kennis en Onderzoek, 22 juni 2015
Leven van persoon als vertrekpunt
Zelfmanagement is … … het zodanig omgaan met de ziekte of beperking (symptomen, behandeling, lichamelijke, psychische en sociale consequenties en bijbehorende aanpassingen in leefstijl) dat de aandoening optimaal wordt ingepast in het leven. Bron: Zorgmodule Zelfmanagement 1.0, CBO 2014
Zelfmanagement betekent … … dat mensen met verstandelijke beperkingen zelf kunnen kiezen in hoeverre men de regie over het leven in eigen hand wil houden en mede richting wil geven aan hoe beschikbare zorg wordt ingezet, om een optimale kwaliteit van bestaan te bereiken of te behouden’. Bron: Zorgmodule Zelfmanagement 1.0, CBO 2014
Herkennen & hulpmiddelen
www.kennispleinchronischezorg.nl
Aan de slag met de handreiking 1. Maken van een teamplan 2. Achterhalen van de doelgroep 3. Inrichten van de wachtkamer en de praktijkorganisatie 4. Persoon maakt een afspraak
5. Persoon in de wachtkamer 6. Voorbereiden van het gesprek en bepalen agenda 7. Vaststellen van persoonlijke doel en actieplan 8. Follow-up organiseren 9. Evaluatie met team en doelgroep
Aan de slag met de handreiking 1. Maken van een teamplan 2. Achterhalen van de doelgroep 3. Inrichten van de wachtkamer en de praktijkorganisatie 4. Persoon maakt een afspraak
5. Persoon in de wachtkamer 6. Voorbereiden van het gesprek en bepalen agenda 7. Vaststellen van persoonlijke doel en actieplan 8. Follow-up organiseren 9. Evaluatie met team en doelgroep
Drie kanten aan het verhaal…… Achterhalen van de doelgroep Ruud komt drie keer kort achter elkaar voor dezelfde klachten op het spreekuur bij huisarts Daniëlle. Hij stelt elke keer dezelfde vragen. Ze merkt dat hij haar uitleg niet begrepen heeft en vraagt zich af hoe dit komt.
Wat kan de huisarts doen om een beter beeld te krijgen van het begripsniveau van Ruud? Wat kan Ruud doen om de informatie beter te begrijpen? Wat kan het steunnetwerk van de cliënt doen om zowel Ruud als
Daniëlle te helpen?
Coachen vanaf de zijlijn
Huisarts
Cliënt Steunnetwerk
Drie kanten aan het verhaal…… Een agenda, plan en follow-up organiseren Daniëlle en Ruud spreken met elkaar af dat hij een week lang een dagboekje bij zal houden waarin hij noteert op welke dagen en hoe laat hij klachten heeft, en welke klachten dit zijn. Daniëlle vraagt hem om over een week terug te komen. Drie weken later valt het haar op dat Ruud nog niet geweest is.
Wat kan Daniëlle doen om het commitment bij Ruud te versterken? Waar moet ze nog meer rekening mee houden? Wat kan Ruud zelf doen? Wat kan het steunnetwerk voor zowel Ruud als Daniëlle doen?
Coachen vanaf de zijlijn
Huisarts
Cliënt Steunnetwerk
Gezondheidsvaardigheden en zelfmanagement Ter afsluiting……
Zelfmanagement en eigen kracht,
een gezamenlijk proces
… met als vertrekpunt ‘het leven van de persoon’!
