Zelfkennis is macht: rationele pensioentoekomst voor irrationele mensen
Henriëtte Prast Hoogleraar Personal Finance, Tilburg University
Grip op je Vermogen 6 oktober 2012
“Solidariteit” • Van jong met oud > = van armere met rijkste generatie
• Van mensen die kort leven met mensen die lang leven > = van lage met hoge inkomens
Uit de krant • “Pensioenen gered” • “Geld klotst tegen de plinten” • “Pensioenpot ook over twintig jaar nog vol”
Jip en Janneke in pensioenland • Jip heeft 100 aan rechten opgebouwd
• Janneke heeft 50 aan rechten opgebouwd
Hard of zacht • Jip heeft 100 aan rechten opgebouwd > Gaat volgend jaar met pensioen
• Janneke heeft 50 aan rechten opgebouwd > Gaat over tien jaar met pensioen
Jip en Janneke in pensioenland • Pensioenfonds heeft maar 120 •
Waarom?
• Te weinig premie geheven > Levensverwachting > Zekerheid beloofd, risico genomen, mis gegokt
Hoe verdelen • Jip 100, Janneke 20 • We rekenen er op dat het rendement zo hoog wordt, dat er straks wel 50 is voor Janneke
> Net als we deden met Jip
Eerlijke pensioencommunicatie • Jip, je hebt geen verzekeringspremie betaald, maar je krijgt toch uitgekeerd op kosten van Janneke
• Janneke, je krijgt pensioen, maar we weten niet hoeveel en niet wanneer
We gaan Janneke helpen • Informatie • Communicatie • Transparantie > UPO > Mijnpensioenoverzicht
> Wijzeringeldzaken > Geldloket > Indexatielabel †
Vreemd • We hebben een verplicht collectief systeem > Mensen doen het niet zelf > Individueel is duur • Maar nu gaan we Janneke informeren zodat ze individueel kan bijsparen > Doet ze het dan wel zelf? > Is dat niet duur?
Helpt het? • Financiële geletterdheid niet toegenomen (Alessie en anderen, DNB)
• Pensioengedrag niet gewijzigd (Van Rooij en anderen, ESB)
Beleidsreactie • We moeten informatie begrijpelijker maken • We moeten andere (social) media gebruiken • We moeten meer maatwerk in informatie leveren
Vraag aan Nederlandse werknemers • Stel u krijgt te horen dat uw pensioen 25% lager zal zijn dan U tot nu toe dacht. Gaat U iets doen om dat op te vangen? • Prast, Teppa en Smits 2012
Vraag aan Nederlandse werknemers • Stel u krijgt te horen dat uw pensioen 25% lager zal zijn dan U tot nu toe dacht. Gaat U iets doen om dat op te vangen? • Ja
21 %
• Nee
28 %
• Zou verstandig zijn, maar ik zou niets doen • Weet niet
34% 17%
Wat zou U doen? (21%) • Later met pensioen
40
• Meer uren werken
15
• Meer sparen
72
• Aflossen
17
Verstandig, waarom niets doen? (34%) • Weet niet wat ik kan doen
9
• Kan niets doen
25
• Interesseert me nu niet
22
• Ik zou het uitstellen
32
• Anders
12
Wat zou U hebben gedaan ? • Later met pensioen
50% (40)
• Meer uren werken
13% (15)
• Meer sparen
31% (72)
• Aflossen
18% (17)
Pensioen gedrag, VS Seminar attendees
I will enroll in employer plan
Non-attendees
Percent planning to make change
Percent actually made change
Percent actually made change
100%
14%
7%
19
Slecht nieuws
• Jongeren die financiële educatie op school hebben gekregen gaan NIET beter om met geld (Mandell en Klein 2009)
• Volwassenen die indertijd financiële educatie kregen op school gaan NIET beter om met geld (Cole en Shastry, 2008)
Nog slechter nieuws • Na financiële educatie gaan soldaten SLECHTER om met geld (Bell, Gorin en Hogarth, 2009) • Verplichte personal finance cursus voor probleemschuldenaren leidt tot SLECHTERE financiële planning (Braucher, 2001) • Scholieren die aandelenmarktspel hebben gedaan als onderdeel van vak financiële planning weten meer, maar SPAREN MINDER (Mandell, 2008)
Hoe komt dat? • Slechte planning komt meestal niet voort uit gebrek aan kennis, maar uit > gebrek aan wilskracht > overmoed
Hoe komt dat? • Slechte planning komt meestal niet voort uit gebrek aan kennis, maar uit > gebrek aan wilskracht (die neemt niet af door financiële educatie) > overmoed
Hoe komt dat? • Slechte planning komt meestal niet voort uit gebrek aan kennis, maar uit > gebrek aan wilskracht (die neemt niet af door financiële educatie) > overmoed (die neemt toe door financiële educatie, en hebben er meer last van dan
Mandarijn of chocola Read en van Leeuwen (1998)
Tijd
Nu kiezen, volgende week eten
Intentie
Nu kiezen
Volgende week eten Tijd
Vandaag kiezen mensen mandarijn voor volgende week.
74% kiest mandarijn
Puntje bij paaltje….
Tijd
Nu kiezen en nu eten
Puntje bij paaltje…. Nu kiezen en nu eten Tijd
70% kiest chocola
Goed beleid • Helpt mensen zich tegen hun wilskrachtprobleem te wapenen
Nu tekenen, straks sparen 14 12 10 pre advice 1st pay rise 2nd pay rise 3rd pay rise
8 6 4 2 0 smart participants
others
Hoe toepassen? > Als u hier tekent, gaat u vanaf volgend jaar …..euro meer sparen voor uw pensioen
> Als u hier tekent, worden vanaf volgend jaar uw extra inkomsten (vakantiegeld, dertiende maand, bonus) in uw pensioenspaarpot gestopt
Goed beleid… • Staat toe dat deel pensioenpremie mag worden gebruikt voor aflossen hypotheek • (ook goed voor bedrijfsleven)
Goed beleid… • Zorgt voor invoering omkeerhypotheek
Omkeerhypotheek • Er worden geen betalingen gedaan > Geen rentebetalingen
> Geen aflossing • En dus > Geen inkomenstoets nodig
Vormgeving omkeerhypotheek • Een bedrag ineens • Een bedrag per maand • Een kredietfaciliteit
• Een combinatie hiervan
Maar… • “Ik wil mijn kinderen iets nalaten”
Maar… • “Ik wil mijn kinderen iets nalaten” > Je krijgt geld maar ik weet niet hoeveel en wanneer > ….en waarschijnlijk veel te laat > Geef liever met warme hand
Breinbreker • Wie raakt bonus, inkomen en misschien ban kwijt als de beurs instort • De ambtenaar > of • De stock broker
Breinbreker • Wie mag riskanter beleggen • De ambtenaar > of
• De stock broker
Waar houdt risicoprofiel geen rekening mee? • Stockbroker heeft zijn menselijk kapitaal al riskant belegd
• Ambtenaar heeft zijn menselijk kapitaal veilig belegd
Zelfkennis is macht • Vraag niet: hoeveel risico wil ik nemen?
• Maar: wat wil ik nooit kwijt/altijd kunnen blijven doen?
Dank voor uw aandacht
