I n s t i t u t B o y a l Colonial Belge
Koninklijk Belgisch Koloniaal Instituut
SECTION DES
SCIENCES
SECTIE VOOR T E C H N I S C H E WETENSCHAPPEN
TECHNIQUES
Verhandelingen. — Verzameling in-8''. — Boek VII, afl. 3.
Mémoires. — Collection in-8». Tome V I I , fasc. 3.
RATIONELE BOUW IN
BELGISCH KONGO DOOR
Frans DEROEP OPSTBLLER-SECRETARIS DIENSTEN
TE
BIJ DE GENEESKUNDIGE COQUILHATSXAD
•
M a r n i x l a a n , 25 BRUSSEL
Avenue M a r n i x , 25 BRUXELLES 1952
PRIX PRIJS
Fr. 100
RATIONELE BOUW IN
BELGISCH KONGO Frans D E R O E P OPSTELLER-SECRETARIS DIENSTEN
Verhandeling
VAN
BIJ
DE
GENEESKUNDIGE
COQUILHATSTAD
die een eervolle vermelding
in de jaarlijkse
VIERHAND.
TE
HET KONINK.
BELG.
wedstrijd
KOLON.
van
INST.
1951.
verwierf
Verhandeling voorgelegd tijdens de zitting van 25 M e i 1051.
RESUMÉ
La forte progression démographique des centres extra-coutumiers et l'évolution du standard de vie de la population congolaise posent, entre maints autres, un problème de logement dont l'acuité ne fait que s'accroître. I l importe de ne pas perdre de vue que la résolution heureuse de cette crise requiert non seulement des connaissances techniques, mais également — en une très large part — des principes d'ordre moral. Aussi la présente étude tend-elle à un juste équilibre entre la science et la psychologie. E n guise d'aperçu général sur les facteurs déterminants de la situation, elle développe dans sa première partie quelques aspects sociaux et politiques du problème e. a. l'expansion démographique des C. E. C. et ses conséquences ; facteurs déterminant le genre de logement ; conditions requises par l'habitation sociale ; possibilités d'amortissement des habitations ; avantages d'une construction mobile ; hygiène et disposition des pièces dans la maison tropicale. On précise ensuite les problèmes financiers spécifiques à l'industrie de la construction : répartition des charges ; possibilités de réduction du prix de revient par diminution des frais de fabrication et érection ; préfabrication et sa justification. Le dernier chapitre est consacré à la présentation de la méthode de construction — préconisée par l'auteur — permettant une érection ultra-rapide sans emploi de main-d'œuvre qualifiée, avec possibilité de d é m o n t a g e .
4
R E S U M E
en un minimum de temps, avec récupération quasiment à 100 % . Les parois extérieures de l'habitation sont en lames-béton d'une conception spéciale supprimant tout apport de mortier ; le toit É t e r n i t repose sur trois châssis triangulaires en bois, liés par des lattes. Le revêtement intérieur est exécuté en plaques Unalit. Gros œuvre, parachèvement et équipement élémentaire se p r ê t e n t à une coordination extrême, permettant ainsi l'achèvement simultané des différentes parties. Des murs creux produisent un léger courant d'air continuel entre parois intérieures et extérieures, qui sert comme régulateur de chaleur. Le coût de l'habitation complète — installation électrique et conduite d'eau comprises — varie entre 650 et 750 francs le m^, avec possibilité de réduction. Quelques considérations sur le choix des matériaux, la forme présentée, ses éléments et manière de construction clôturent l'étude. L'auteur estime que la m é t h o d e de construction recommandée constitue, par sa simplicité, l'instrument le plus sûr pour un programme d'équihbre démographique.
VOORWOORD « Indien geen strenge maatregelen gei> nomen worden om de inlandse jamilie 1) te beschermen en de haard te verstevi
Zo sprak Pater V A N W I N G i n verband met de verregaande liederlijkheid der bewoners van de buitengewoonterechtelijke centra. I k geloof niet dat « Tata » V A N W I N G m i j zal tegenspreken als ik beweer dat, om de onzedelijkheid met enige kans op succes te bestrijden, het voor alles geboden is de Kongolees een behoorlijke haardstede te bezorgen. Het vraagstuk van de huisvesting in Belgisch Kongo kan gerust het probleem van het tragische genoemd worden. Het is van primair en essentieel belang, in een tot de uiterste minimum-duur herleide periode, een voldoende huisvesting te verschaffen aan de honderdduizenden inboorlingen die in de buitengewoonterechtelijke centra door elkaar krioelen en waarvan niet eens 10 % een behoorlijk onderdak bezitten. B i j een bezoek aan een of andere « cité indigène » is men onderhevig aan een beklemming die aardig wat op walg lijkt. Inderdaad l i j k e n deze inboorlingenwij ken heel wat meer op uitgestrekte vuilnisbelten dan wel op menselijk verblijf. Dat men niet komt aandraven met de achterlijkheid van de inboorlingen die zich niet kunnen wennen aan een woning opgetrokken i n duurzaam materieel en boven alles een stampaarden, ellendige hut verkiezen. Dat is een dooddoener die nog ten dele
VOORWOORD
kan gerechtvaardigd voor de bewoners van het binnenland, maar blijk geeft van een ontstellend onbegrip tegenover de stedelingen. Het is zeker waar dat er nog heel wat te verrichten valt op gebied van opvoeding inzake huisvesting, doch vergeté men vooral niet dat alhoewel de zeden en gebruiken verschillen, de mensenmentaliteit eender is, worde zij gedekt door een blanke of zwarte huid. Zelfs waar het nutsbegrip in gebreke blijft zal de afgunst, ook bij de meest achterhjken, een drang naar genoegdoening verwekken. Bij menig onderhoud met de inboorlingen heb ik hen gepolst betreffende dit probleem en allen hebben het verlangen te kennen gegeven geherbergd te worden in een huisje-zoals-de-blanken. Deze uitgesproken voorkeur is de objectieve uitdrukking van hun geëvolueerd begrip betreffende comfort, hygiëne en veiligheid. Het is ook een algemeen sociaal verschijnsel dat een « krot » - bewoner weinig vatbaar is voor allerhande economische overwegingen en helemaal niet toegankelijk voor geestelijke ontwikkeling. I k veroorloof mij eveneens te wijzen op de groeiende ontevredenheid onder de inboorlingenmassa, die een prachtige voedingsbodem uitmaakt voor de communistische idee die, zonder enige ideologische factor, reeds diepe wortel geschoten heeft in de primitieve bevattelijkheid van de doorsnee-inboorling. H i j is immers de dagelijkse getuige van een hemelsbreed standsverschil tussen Europeanen en h i j . Laten wij vooral niet geloven dat de Kongolees niet voldoende begrip heeft om het verschil tussen een hoge en lage levensstandaard te snappen. Het spreekt vanzelf dat hij deze toestand niet beschouwd uit economischwetenschappelijk oogpunt, maar het is een vaststaand feit dat de « primitiviteit » van de inlander geenszins te wijten is aan een gemis aan gezond verstand en een daaruit volgend gebrek aan zin voor oordeel.
VOORWOORD
Persoonlijk meen i k dat het minstens voorbarig is de inlander Europese begrippen toe te schrijven, maar daaruit besluiten dat h i j zich niet kan aanpassen aan onze levenswijze is minstens even verkeerd. De bewering dat het slechts een na-apen is kan betwist, doch zelfs i n dit geval staat vast dat men al « na-apend » zich iets eigen maakt. Het is dus essentieel dat men het nabootsen i n passende banen leidt en i k aarzel niet te beweren, dat d i t in de eerste plaats moet geschieden op gebied van woning. Verschaf een mens een passende, hygiënische huisvesting waar het behaaglijk is te wonen en h i j zal een gemoedsmetamorphose ondergaan i n verhouding met zijn verblijf. Verstrekt aan de inboorling aan zijn aard aangepaste woningen en onze civilisatietaak zal met reuzenschreden vooruitgaan. Een grandioos opgevatte constructiepolitiek die wat haar technisch, sociologisch en economisch karakter betreft van uitzonderlijk groot belang zal blijken te zijn is dan ook zonder uitstel geboden. Het baart geen t w i j f e l dat deze een mijlpaal zal betekenen in de natuurlijke ontwikkeling van het ontzaglijk evolutieproces waardoor het zwarte ras geleidelijk ons beschavingspeil dient te bereiken. Het is de enig mogelijke oplossing voor de verwarring en de basis voor de gezondmaking van het privaat en openbaar leven van de Kongolezen. I n dit verband mag even gewezen op twee dingen : op de mogelijkheid voor het kleine België iets te verwezenlijken wat nog geen enkel land gepresteerd heeft ; op de omvang en aard van de constructie wier urgentie voor iedereen duidelijk is.
De woningnood i n de Kolonie is een probleem waaraan tot heden, door een volstrekt liberale industriegeest, omzeggens geen de minste aandacht werd geschonken,...
8
VOORWOORD
in Z O verre het niet onontbeerlijk was t o t het instandhouden van het bedrijf, of i . a. w. als factor tot winstvoortbrenging. Het is nu eenmaal zo dat Belgisch Kongo met zijn plm. twaalf millioen inboorlingen niet voldoende werkkrachten vrij geeft voor de industriële bedrijvigheid die, i n de kinderschoenen staande, geroepen is een moeilijk te voorziene uitbreiding te nemen. Logisch gevolg hiervan is de groeiende wedijver tussen de verschillende nijverheidstakken voor het bekomen en behouden van werklui, omstandigheid die oorzaak werd van het ontstaan der sociologisch moeilijk verdedigbare arbeidskampen. Dergelijk huisvesten van werkkrachten is zeker een lofwaardig initiatief doch het valt onmiddell i j k op dat deze wijken alleen maar opgericht zijn uit economische noodzaak en dus, daaruit volgend, meestal de « menselijkheidsfactor » verwaarlozen, t. t. z. het huiselijk leven in het kader van de sociale opvatting van de woning. Het is nochtans dit dat voor alles aan de inboorling dient eigen gemaakt. Men moet i n hem een zekere zelfstandigheid opwekken, een onafhankelijkheid. Hoe kan men dit beter dan door hem een eigen woonst te verschaffen ; door hem de heerlijkheid van een eigen tuin te leren waarderen. De Kongolees is een natuurmens met al zijn goede en slechte eigenschappen. Een van deze goede — wellicht zijn beste — is zijn samenhorigheidsgevoel. Laten we dit trachten van de clan naar het gezin over te hevelen. De rest van onze civilisatietaak zal vanzelf in orde komen. Te dien einde is het van overwegend belang te zorgen dat hij zich thuis voelt i n een omgeving die hem de illusie van de vrijheid laat in de onmiddellijke nabijheid van onze Europese handels-, nijverheids- en residentiële wijken. Daarom dienen voor hem tuinwijken te worden ingericht in de aard van de bekende « Garden City » van Engeland, die met hun kunstzin en smaak het
VOORWOORD
9
grote eiland tot eer strekken ; die het oog strelen door hun esthetische gaven ; een sfeer van intieme natuurweelde verwekken en tevens praktische voorsteden zijn van de grote industrie- en handelssteden. Dergelijke idee is niet het gevolg van een-te-grootzien, van een theoretische opvatting. Het is het resultaat van een realistische studie van werkelijkheid en mogelijkheid. I n de loop van onderhavige verhandeling wordt dienaangaande gehandeld over de sociale aspecten, esthetiek en constructieproblemen van een rationeel opgevatte woningpolitiek i n de Kolonie, waarbij getracht wordt een middel te bedenken om een zich opdringende definitieve oplossing tot werkelijkheid te leiden. Dat de economische activiteit van de kolonie en de snelle ontwikkeling van deze geen rekening gehouden hebben met een woningprobleem is een opvallende doch verklaarbare onrechtvaardigheid. Het is ook een der redenen waarom men spreekt van de uitbuiting der inboorlingen — niet altijd zonder grond —, alhoewel het buiten k i j f b l i j f t dat hierin de laatste jaren een aanzienlijke kentering ten goede valt waar te nemen. De erbarmelijke standing van de inlander komt het best tot uiting in de aard van zijn verblijf. Men verwijt hem niet zelden dat zijn drankzucht oorzaak is van zijn ellende. Laat ons redelijk wezen en vertellen we geen leugens die niet vroom zijn. Geven wij eerlijk en grif toe dat de lage levensstandaard van de Kongolees hem niet uitsluitend mag aangerekend doch dient gezocht in het gebrek aan evenwicht tussen zijn geldmiddelen en de levensduurte. Het zal in de toekomst dan ook noodzakelijk wezen, zo we onze positie willen handhaven en niet te kort komen aan onze beschavingstaak, dat er een verschuiving ten voordele van de inboorling in de hand worde gewerkt. Door deze beschouwingen wordt geenszins afge-
10
VOORWOORD
weken van het doel dat wij ons hier stellen n. m. de huisvesting. Integendeel is ze hoogst wenselijk om het vervolg van de uiteenzetting objectief te beoordelen. I n de kolonie is de woningnood quantitatief, qualitatief en vooruitstrevend. Het is een typisch verschijnsel dat in Kongo, — steeds beschouwd als uitbatingskolonie — alle beschikbare productieve krachten ingesteld worden naar een allesomvattende industriële expansie. Bijna elk probleem wordt onderzocht i n het licht van een mogelijk opvoeren der productie. Men kan opwerpen dat dit, economisch gezien, normaal is. Inderdaad, maar wanneer het geschiedt met volkomen verwaarlozing van de menselijke arbeidsfactor, met onnadenkend negeren van het heil der inlanders, die dan toch in alle objectiviteit de bewoners zijn van het land, is het niet duldbaar. De wedloop naar industrialisatie wordt slechts geëvenaard door — het logisch gevolg er van — de ophoping van werkkrachten i n enkele grote centra. D i t concentratieverschijnsel is de karakteristieke eigenschap van economische expansie. Dergelijk euvel kan te betreuren vallen maar is onafwendbaar. Of men echter in het onvermijdelijke schikt en de bestaande buitengewoonterechtelijke centra, met een mogelijke uitbreiding, als onontkoombare kwaal beschouwd ; ofwel voorstander is van het afleiden der bevolking ten bate van kleine centra die door gemakkelijke verkeersmiddelen in verbinding staan met het werkmidden, iets is zeker, het probleem der huisvesting b l i j f t . Beletten dat deze kunstmatige agglomeraties ontaarden i n een schandelijk, weerzinwekkend samenhokken van mieren op een vuilhoop is evenwel best mogelijk. Het is een heerlijke, ontzaglijke taak waarvoor ieder weldenkend, humaan mens zich moet inspannen en waarvoor nimmer krachten noch ideeën te veel zijn. '
R A T I O N E L E B O U W IN B E L G I S C H K O N G O
DEEL I
SOCIALE
ASPECTEN
ALGEMEENHEDEN Het wurgend probleem der huisvesting, waar het zich ook moge stellen, is steeds tweeledig. Het behelst niet alleen een onder-dak-brengen, maar is dermate met urbanisatie verwant dat men beide fracties als één geheel mag beschouwen. Alhoewel hier alleen de woningbouw onze aandacht heeft, zou het toch een hiaat betekenen niet heel even, op zeer beknopte wijze, te reppen over het verband tussen woning- en stedebouw. Urbanisatie. Het is heel moeilijk een allesomvattende definitie te geven van dit veelvuldig behandeld doch weinig begrepen geheel van regels die gericht zijn naar het vervolmaken van de levensvoorwaarden van het individu, familie en sociale groepen. Beperken wij er ons toe te verklaren dat urbanisatie voor alles een coördinatietaak is die vooral streeft naar goed ingerichte, gezonde en harmonische agglomeraties. D i t is niet zo eenvoudig,
12
RATIONELE
BOUW
temeer nog daar het niet volstaat deze agglomeraties te voorzien « op korte termijn », doch dat het meest het ideaal benaderend kader dient geschapen waarin de gemeenschap zich gedurende vele jaren zal ontwikkelen. Zowel esthetische, economische en sociologische als geographische en zuiver technische gegevens moeten geassimileerd. De stedebouwkundige ontwerpen dienen een trouwe weergave te zijn van de ideale coördinatie. Waar een grootscheepse woningbouw zich opdringt is het dan ook onmisbaar dat deze niet aan het toeval en aan de individuële appreciatie wordt overgelaten. Een voorafgaandehjke planning dringt zich op. Inderdaad dient woningbouw niet eenzijdig opgevat als huizenconstructie. Er hoeft ook in ruime mate aandacht geschonken aan sportstadia, scholen, speelpleinen, openbare diensten, vermakelijkheden enz., terw i j l de economische lasten ~ wegen, rioleringen, verkeersmiddelen, electriciteit, c. a. — dienen beschouwd i n verband met de uitbreiding van bebouwde oppervlakte en bevolkingsaanw^as. Niet zelden werd reeds vastgesteld dat een rationeel opgevatte planning een bezuiniging dienaangaande van 30 à 50 % toelaat. De urbanisatie heeft i n de kolonie dus als wel afgebakende taak de ontwikkeling van de woningbouw te voorzien en te oriënteren. Reaalpolitiek. De massale ophoping van mensenmateriaal in de onmiddellijke nabijheid van de grote centra is een typisch gevolg van de economische structuur. D i t concentratieverschijnsel volgt steeds van zeer nabij de conjunctuur van het economisch en sociaal leven. Dergelijke bevolkingsaanwas stelt onmiddeUijk een aantal dringende problemen waaronder dit van de huisvesting voorzeker wel het acuutste is.
IN
BELGISCH KONGO
13
De huidige h o o g - c o n j u n c t u u r i n Belgisch K o n g o , gevolg v a n de dirigistische i n d u s t r i ë l e politiek gedurende de oorlog en de intensieve toename v a n het goederenverb r u i k der bevolking, geeft aan hogergenoemd demographisch verschijnsel een catastrophaal aspect. De b o u w n i j v e r h e i d is zonder de minste t w i j f e l een bedrijvigheidssector wiens a c t i v i t e i t zich o n m o g e l i j k kan aanpassen aan het r y t h m e v a n de economische o n t w i k k e l i n g . Het is opvallend hoe de m o e i l i j k h e d e n zich ophopen naargelang de i n d u s t r i ë l e b e d r i j v i g h e i d toeneemt. Het is een onloochenbaar feit d a t de huisvestingsvoorwaarden voor de inlandse b e v o l k i n g i n de kolonie — i n dien er sprake m a g wezen v a n « huis «-vesting — v o l s t r e k t onvoldoende z i j n inzake c o m f o r t , h y g i ë n e , enz. Niet alleen betekent de bestaande toestand een a a n f l u i t i n g v a n elk principe op het f a m i l i a l e en sociale plan, maar is ook oorzaak v a n een o n t z a g l i j k economisch verlies. Inderdaad is een o n v e r m i j d e l i j k gevolg v a n de aldus geschapen treurige levensomstandigheden een gevoelig energieverlies v a n de massa, i . a. w. het mensel i j k k a p i t a a l . H e t is voor n i e m a n d een geheim d a t het milieu i n niet geringe mate de w e r k k r a c h t v a n het i n d i v i d u beinvloed, zonder v a n het intellect te gewagen. N o c h t a n s is het huisvestingsprobleem voor alles een sociaal probleem. H e t is niet overbodig te herhalen dat onder de m a t e r i ë l e en morele behoeften v a n de mens deze van de huisvesting slechts i n b e l a n g r i j k h e i d moet onderdoen v o o r de voeding. Het besluit ligt dus voor de h a n d . E r h o e f t gebouwd en dringend. V o o r alles moet echter rekening gehouden m e t het feit d a t een oplossing dient gevonden die voldoet aan de vereiste voorwaarden inzake familiale en sociale moreel. H e t is dus n i e t voldoende een verbeterde h u t te b o u w e n zonder z i c h verder te bekommeren over het
14
RATIONELE BOUW
binnenhuiswerk. Deze is een stelregel die door velen, aangenomen w o r d t . Z i j v i n d e n dat een d a k boven h e t h o o f d zo a l goed genoeg is en dat trouwens de h i e r u i t voortspruitende financiële en technische moeilijkheden als uiterste k r a c h t i n s p a n n i n g dienen beschouwd. D i t is t e n zeerste v e r w e r p e l i j k en geeft b l i j k v a n een v o l k o m e n onwetendheid terzake. D e woningen dienen b i j te dragen t o t het opwekken v a n stevige sociale en f a m i l i a l e o p v a t t i n g e n . Het z i j n deze banden die het beste m i d d e l v o r m e n om een afdoende dam te werpen tegen demoralisering, inhumane p r a k t i j k e n en de te grote sterftecijfers. W i l d i t zeggen dat er dienen paleizen gebouwd ? Geenszins, doch b i j de constructie dient rekening gehouden met de familietoestanden. Bovendien moet zoveel m o g e l i j k aandacht geschonken aan de esthetiek, n a t u u r l i j k e omgeving en zeden, h y g i ë n e en verscheidenheid. H e t is voorzeker af te raden d a t men zich zou beperken t o t een « t y p e - w o n i n g », een eenvormig model. H e t ideaal l i j k t ons een eenvormige constructiemogelijkheid m e t gestandardiseerde bouwelementen, die toelaat een aanzienlijke v a r i a n t e v a n t y p e s te bouwen, zonder d a t daardoor de constructieprijS bovenmate schommelt. Bovendien dient deze constructievorm z i c h te lenen t o t latere t r a n s f o r m a t i e , t e r w i j l t e g e l i j k e r t i j d elk materiaal moet kunnen h e r b r u i k t worden. D e familietoestand dient dus de keuze v a n een w o n i n g m o d e l te leiden, t e r w i j l n a t u u r l i j k met de financiële mogelijkheden h o e f t rekening gehouden. D e ontwerpen die b u i t e n tekst voorgelegd worden geven op zeer vereenvoudigde w i j z e een t y p e weer v o o r k r o o s t r i j k e f a m i l i e en kinderloos h u w e l i j k . D i t laatste k a n g e l i j k gesteld met de behoefte v a n een ongehuwde. B i j de constructie moet n a t u u r l i j k eveneens rekening gehouden met de meest elementaire gezondheidsregelen.
IN BELGISCH KONGO
E r h o e f t o. a. gezorgd voor voldoende v e r l i c h t i n g , w a s m o g e l i j k h e i d en p r i v a a t .
15
verluchting,
W a t eveneens onder geen enkele voorwaarde u i t het oog mag verloren is de speciale geestesgesteldheid v a n de zwarte b e v o l k i n g inzake w o n i n g . De zeden en gebruik e n dienen zoveel m o g e l i j k — liefst a l t i j d — g e ë e r b i e d i g d . Men geve een ingewikkelde p r a c h t w o n i n g aan een Kongolees en h i j zal een p r i m i t i e v e h u t verkiezen. H i j d i e n t zich dus t h u i s te voelen i n een omgeving die h i j steeds gekend heeft. De i n b o o r l i n g h o u d t er v a n u i t te rusten voor z i j n huisje, genoeglijk een p i j p j e te roken b i j een smeulend h o u t v u u r t j e , te kouten m e t z i j n b u u r ; t e r w i j l de v r o u w e n als echte Eva's-dochters een u i t gesproken v o o r k e u r hebben voor een p r o v i s i e k a m e r t j e en een alleenstaand keukentje, waar z i j alles naar h u n zin kunnen beredderen. E e n aspect v a n de woningcrisis die b i j elke const r u c t i e v o r m aandachtig dient beschouwd is de besparing inzake b o u w t e r r e i n , handenarbeid en materialen. I n sommige grote centra worden de inboorlingen bouwterreinen v a n 12 X 25 m ter beschikking gesteld. Z u l k e percelen moeten als het s t r i k t e m i n i m u m beschouwd. E v e n w e l w o r d t een i n k r i m p i n g er van door verschillende officiële instanties voorgestaan u i t zuinigheidsoverwegingen betreffende wegenaanleg, riolering, openbare v e r l i c h t i n g , waterleidingen enz. Deze o p v a t t i n g e n z i j n verdedigbaar i n E u r o p a maar v e r w e r p e l i j k i n K o n g o . Open bouw is de enige die i n overweging m a g genomen w o r d e n . E l k e andere betekent een volledige miskenning v a n de gemoedstoestand v a n de i n b o o r l i n g . E r kan te betreuren vallen dat de buitengewoonterechtelijke centra te grote u i t b r e i d i n g nemen, maar i n d i e n het o n m o g e l i j k is de inlander i n staat te stellen over een m i n i m u m t e r r e i n te beschikken, dienen m a a t regelen overwogen opdat niet de w e r k k r a c h t e n naar de i n d u s t r i e u i t v l o e i e n maar deze naar de w e r k k r a c h t e n
16
RATIONELE BOUW
gaat. D u s i n feite een ontlasting v a n de bestaande centra door het oprichten v a n nieuwe fabrieken op andere plaatsen. H e t is nochtans o n o n t b e e r l i j k rond de woningen een v r i j e r u i m t e te scheppen waardoor de bewoners met volle teugen van l i c h t en lucht k u n n e n genieten. Rekening houdend met de administratief vastgestelde maximumpercelen (12 x 25 m) — w a t een heel scherpe toebedeling daarstelt — k o m t het er dan ook op aan de juiste technische v e r h o u d i n g te v i n d e n om het s t r i k t noodzakelijke te verwezenlijken op een m i n i m u m bebouwde oppervlakte en d i t m e t toepassing v a n de laagbouw. Deze s c h i k k i n g alleen is b i j machte tegemoet te k o m e n aan het verlangen naar en een ingeboren zorg voor i n d i v i d u a l i s m e b i j de inlander. Volgens een recente schatting t e l t de h o o f d s t a d van Belgisch Kongo ongeveer 200.000 inlanders. D i t getal vertegenwoordigt een s t r i k t m i n i m u m van circa 50 à 60.000 ontbrekende woningen. Wetende dat de toestand overal identiek is m a g men vooropstellen d a t i n de andere centra dezelfde verhouding bestaat. D i t overwegende geeft men zich gauw rekenschap v a n het feit dat de woningnood i n de kolonie astronomische cijfers aanneemt. Zulke toestand eist een o n m i d d e l l i j k e bouwpolitiek op uitgebreide, radikale en zeer snel tempo uitgewerkte schaal. W a a r het doel d u i d e l i j k afgebakend b l i j k t z i j n de middelen om het te bereiken echter uiterst beperkt, om de eenvoudige reden dat een w o n i n g bouwen op het huidig ogenblik p r a k t i s c h o n m o g e l i j k is voor de inlander. De ongerijmde b o u w p r i j z e n z i j n een o n o v e r k o m e l i j k beletsel. H e t op te lossen probleem is dan ook t w e e ë r l e i , n . m . : bouwen v a n woningen v a n m a x i m u m s t a n d i n g v o o r een minimumprijs. D e r g e l i j k e paradox d w i n g t ons t o t het zoeken naar methodes o m de u i t g a v e n i n te k r i m p e n zonder a f b r e u k
IN BELGISCH KONGO
17
t e doen aan de degelijkheid v a n de v e r w e z e n l i j k i n g . H i e r t o e is slechts één m o g e l i j k h e i d : de v o l m a a k t h e i d v a n v o o r t b r e n g i n g en v e r w e r k i n g nastreven. Een verbeterde u i t r u s t i n g voor materiaalvoorbereiding en verw e r k i n g , samengaand m e t een handige werkmethode z i j n de basisfactoren er v a n . Het genoemde m a x i m u m en m i n i m u m z i j n respectiev e l i j k een w o n i n g opgevat i n de geest van z i j n sociale en familiale f u n c t i e en het geldbedrag dat de i n b o o r l i n g ter beschikking kan stellen. D i t geldbedrag is bepaald door het salaris van de Kongolees en w e l nader omschreven door het bedrag dat h i j p r a k t i s c h en w e t t e l i j k m a g besteden aan huur of aankoop v a n z i j n huisvesting. H e t gemiddelde i n k o m e n v a n de grote massa schomm e l t tussen de 400 à 700 f r per m a a n d . Wanneer m e n enerzijds rekening h o u d t met de economische hoogconj u n c t u u r die men i n de toekomst m a g voorzien en de d a a r u i t volgende o n v e r m i j d e l i j k e loonsverhogingen ; anderzijds als basis een praktische marge van 1 /4 salaris neemt als u i t g a v e - m o g e l i j k h e i d v o o r huisvesting, d a n m a g men w e l vooropstellen dat m a a n d e l i j k s een — n i e t overdreven — som v a n 700 x 1 /5 = 140 f r {^) beschikbaar w o r d t voor h u u r of aankoop. I n België is de verhouding inkomen-huisvesting theoretisch 15 % . I n d i e n m e n n u als meest gunstige afbetaHngsperiode deze neemt die overeenstemt m e t het opportune gemiddelde tussen het f e i t dat een te lange periode psychologisch een zware terugslag zou hebben daar het een te langdurige inspanning zou vergen en anderzijds een te korte periode buitensporige afbetalingen voor gevolg zou hebben, k a n men gerust een tijdspanne v a n 15 jaren als de meest gunstige vooropstellen. B i j opstellen van ontwerpen v o o r bouw m a g dus O Dit bedrag stemt overeen met het percentage van 20% salaris dat volgens de wensen van de O. V. N. toelaatbaar is voor huur der huisvesting. Dus feitelijk een woning voor de « ideale i> huur.
18
RATIONELE BOUW
rekening gehouden w o r d e n met een doorsnee v r i j k a p i taal v a n 140 x 180 = 25.200 f r . Schommelingen i n positieve of negatieve z i n der salarissen en vergoedingen mogen beschouwd als reserve-marge voor eventuele compensatie. Door de klassieke middelen is het onmogelijk v o o r minder d a n 1.500 f r per m^ te bouwen. Genoemd bedrag zou dus toelaten woningen van m a x i m u m 17 m^ op te trekken, iets w a t als o n g e r i j m d d i e n t beschouwd. U i t voorgaande schematische berekening b l i j k t het o v e r d u i d e l i j k dat het huisvestingsprobleem voor de inboorlingen zich herleidt t o t de k o s t p r i j s der woningen. Dienaangaande valt aan te stippen d a t het genoemd bedrag v a n 25.200 f r het volstrekte m a x i m u m is en d a t om de ganse massa te bereiken een som van 15.000 f r meer e f f i c i ë n t l i j k t . Het neerdrukken v a n de k o s t p r i j s is dan ook v a n overwegend belang. Nochtans z i j n het niet financiële overwegingen alleen die het zoeken naar een rationele methode v o o r constructie b e ï n v l o e d e n . Veronderstellen we even dat het i n de p r a k t i j k m o gehjk b l i j k t te bouwen voor een t o t uiterst minieme proporties herleide k o s t p r i j s . W e l k f i g u u r zullen deze constructies dan slaan na de afbetalingsperiode van 15 j . als de inlander onbelaste eigenaar w o r d t van z i j n w o ning ? Zal z i j n « t y p e » dan niet erg aangevreten z i j n door het k l i m a a t en de t i j d ? Zal z i j n huisvesting d a n nog overeenstemmen m e t z i j n levensomstandigheden ? Zal dezelfde schikking die hem n u het ideaal l i j k t steeds voldoen aan z i j n eisen ? E v e n zovele factoren waar rekening dient mede gehouden. E r mag niet u i t het oog verloren dat de inboorl i n g zeer gevoelig is en, waar h i j een zeer uitgesproken
IN BELGISCH KONGO
19
gevoel h e e f t voor het goede, h i j zich i n z i j n « p r i m i t i e v e » oordeelkunde v l u g « gefopt » acht. De ideale constructievorm d i e n t dan ook M O B I E L te wezen, t t z . dat i n een m i n i m u m v a n t i j d , m e t onaanzienlijke kosten, het de inlander m o g e l i j k moet z i j n — volgens de raad v a n officiële instanties — een, n a a r z i j n g e ë v o l u e e r d e o p v a t t i n g of gezin, onpraktische of bouwvallige w o n i n g te veranderen i n een net, aangepast onderkomen. I n bepaalde koloniale miheus heerst de o p v a t t i n g dat het o n m o g e l i j k is een b e t a m e l i j k e woning te verstrekken aan de Kongolees voor het bedrag dat h i j er voor kan v r i j h o u d e n , naar rata v a n een b e t r e k k e l i j k korte afbetalingsperiode. Z i j z i j n voorstander zich te beperken tot « voorlopige » woningen, opgetrokken met « verbeterde )) k l e i — v e r m e n g d met kleine hoeveelheden cement of asphalt (i) — en d i t i n een vernieuwde uitgave van de traditionele « case ». Deze schijnoplossing is onaanvaardbaar o m volgende redenen : 1) de k o s t p r i j s zal niet zo m e r k e l i j k lager b l i j v e n dan deze v o o r een rationele c o n s t r u c t i e v o r m ; 2) de « voorlopige » h u t t e n w o r d e n o n v e r m i j d e l i j k na een paar jaren k r o t w o n i n g e n m e t alle mogelijke nadelen er aan verbonden. « / / n'y a que le provisoire qui dure » ; 3) de inboorling zal er feestelijk voor bedanken z i j n centen te besteden aan een onderkomen dat h e m niet veel beter l i j k t dan w a t h i j zich gratis kan aanschaffen. Het begin-bouwprogramma v a n de koloniale a d m i nistratie is drieledig en o m v a t : a) o p r i c h t i n g v a n woningen i n de inlandse dorpen ; i (1) Deze methode wordt reeds toegepast in Zuid-Afrika en sommige verafgelegen streken in Amerika.
20
R A T I O N E L E BOUW
h) bouwen v a n voor de arbeiders bestemde w i j k e n i n de grote centra ; c) o p t r e k k e n v a n w o n i n g e n i n de voornaamste centra v a n de boerenstand. Praktisch k o m t deze s c h i k k i n g neer op het verstrekken v a n huisvesting aan de « productieve » inboorlingen, verzameld i n de voornaamste plaatsen v a n Kongo. Naar ons oordeel gelden, w a t ook het verschil v a n « milieu » weze, dezelfde bouwvereisten en d a n ook grotendeels dezelfde m o e i l i j k h e d e n . De tweeledige basis v o o r elke goede bouwtechniek d i e n t dan ook te z i j n : a) woningen opgetrokken i n d u u r z a a m materiaal, c o m f o r t a b e l en aan de laagst mogelijke kostprijs ; b) mobiele constructie. Waar de eerste voorwaarde algemeen b e v a t t e l i j k is en verder nader beschouwd w o r d t zal slechts de tweede hier even v e r d u i d e l i j k t . De bouw v a n woningen, zowel i n inlandse dorpen, t u i n w i j k e n , voorname centra als overal elders i n de kolonie w o r d t beinvloed door de « beweeglijkheids factor » v a n de b e v o l k i n g . De economische s t r u c t u u r , de relatieve nieuwheid v a n het l a n d , voedingsvoorwaarden als aard van de b e v o l k i n g z i j n even zovele oorzaken v a n onbestendigheid v a n vestiging. De koloniale economie is onderhevig aan een bestendige onevenwichtigheid. Z i j is vooral dynamisch en expansief en k e n t dan ook o n v e r m i j d e l i j k hoogten en laagten. Men is dan ook gerechtigd zich af te vragen of b i j een eventuele economische crisis de inboorling b i j machte zal wezen t o t verdere afbetaling v a n z i j n woning. Z a l h i j dan niet een g e m a k k e l i j k e r bestaansmogelijkheid vinden op het p l a t t e l a n d ? D i t euvel k a n v o o r k o m e n worden door het i n overweging nemen v a n k o r t e afbetalingsperioden ( p l m . 15 jaren)
IN
BELGISCH KONGO
21
en door de m o b i l i t e i t van de w o n i n g die g e m a k k e l i j k u i t elkaar te nemen en terug op te stellen moet wezen. Aldus is de w o n i n g — na reeds m i n of meer langere a f b e t a l i n g — geen h i n d e r voor een gebeurlijke « volksbeweging » naar zones gunstig v o o r kleine teelten. Wezen we echter niet te pessimistisch en verkiezen we het principe der woningbeweeglijkheid o m volgende redenen : 1) u i t b r e i d i n g of i n k r i m p i n g v a n het gezin ; 2) onvoldoende t y p e van w o n i n g u i t oorzaak v a n opvoering v a n de levensstandaard of culturele o n t v o o g d i n g van de bewoner ; 3) gemak van onderhoud en herstelling ; 4) n i e t te verwaarlozen m o g e l i j k h e i d v a n onteigening door koloniale o v e r h e i d ; W a a r het gevaar v a n collectieve dorpsverplaatsing ten voordele van de Europese expansie — vroeger niet zelden doorgevoerd — nu m i n of meer geweerd is, zal toch i n de toekomst voor urbanisatie- of andere redenen nog w e l moeten overgegaan t o t gedeeltelijke onteigening. De beweeglijkheid der woning laat toe deze onteigeningen d o o r te d r i j v e n met quasi onbeduidende financiële lasten. 5) bevolkingsverplaatsingen — meestal i n het hinterland — o n v e r m i j d e l i j k gevolg v a n de l a n d b o u w p r a c t i j ken die men best k a n bepalen als r o o f b o u w .
DEMOGRAPHIE EN WONINGNOOD
Niettegenstaande officiële cijfers voor einde 1950 een totale bevolking v a n 11.331.793 inwoners aanduidden, m a g gerust aangenomen dat de w e r k e l i j k h e i d heel w a t dichter de t w a a l f millioen benadert en misschien zelfs wel o v e r t r e f t . De b e v o l k i n g der buitengewoonterechtelijke centra, deze dus waarvoor het officieel b o u w p r o g r a m m a zich inspant, bedroeg op d i t t i j d s t i p 2.162.397 eenheden w a t overeenstemt m e t 19,08 % v a n de totale b e v o l k i n g . H e t l i j d t geen t w i j f e l dat deze laatste c i j f e r s , ingevolge de verrassende evolutie die K o n g o op d i t ogenblik doormaakt, i n stijgende l i j n b e ï n v l o e d worden. Genoemde verhouding is trouwens niets buitensporig v e r m i t s i n het moederland de stedelingen p l m . 25 % v a n de totale b e v o l k i n g vertegenwoordigen. Bovendien is de aangroei v a n de stadsbevolking een normaal economisch verschijnsel dat p r a k t i s c h niet te stuiten is. E e n t r o u w voorbeeld dienaangaande is wel Parijs. Alhoewel de franse bevolking m e t onrustwekkende cijfers terugloopt s t i j g t het inwonersaantal v a n de l i c h t s t a d v o o r t d u r e n d . H e t is dan ook n a t u u r l i j k onmogelijk m e t een schijn v a n benadering, ons steunende op de bevolkingsaanwas, een statistiek v a n het w o n i n g t e k o r t te geven. Nochtans wagen we ons aan een fictieve g e v o l g t r e k k i n g m e t als basis de officiële cijfers v a n 31 December 1950. Op het t o t a a l a a n t a l inwoners (2.162.397) i n de b u i tenge woonterechtelijke centra hadden we volgende categoriën :
RATIONELE BOUW
Volwassenen :
Mannen Vrouwen
822.854 580.346
Kinderen:
Jongens Meisjes
391.448 367.749
23
Veronderstelt m e n voor 90 % v a n de vrouwen een monogaam h u w e l i j k dan zou men hebben : Huwelijken
plm.
Ongehuwden
plm.
522.000 759.197 359.000
voor kinderen ;
A l s men n u m e t optimistische k i j k op de dingen toegeeft dat 15 % v a n deze massa b e h o o r l i j k e woningen h e e f t — wat een utopie is — dan k a n m e n het w o n i n g t e k o r t ramen op ongeveer drie k w a r t m i l l i o e n woningen en d i t alleen v o o r de buitengewoonterechtelijke centra. Deze schatting, hoe ongelooflijk ook, is eerder gem a t i g d . Persoonlijk z i j n we o v e r t u i g d dat d i t c i j f e r , t e n huidige dage, i n de verste verte de w e r k e l i j k h e i d n i e t benadert. B i j toepassing v a n de hierna behandelde w o n i n g i n d e x b e k o m e n we de factor 29,38 % . Zoals gezegd geldt voorgaande dan nog maar alleen v o o r de « productieve » krachten. H o e l u t t e l l i j k t ons dan ook de graankorrel die het K o l o n i a a l B e s t u u r als m a x i m u m verwezenlijking beoogt, n . m . de b o u w v a n 40.000 woningen op t i e n jaar t i j d . E e n doel dat nog op verre na niet voldoende is o m de behoeftevermeerdering te dekken. O m enigszins m e t kans op succes de woningnood t e bestrijden zou d i t doel minstens driemaal hoger, dienen gesteld — w i j veroorloven ons de n a d r u k t e leggen op : minstens — of de bouw v a n 120.000 woningen o p t i e n jaar t i j d , zijnde 12.000 per jaar, m e t een v e r d u b b e l d r y t h m e gedurende h e t volgende decennium. D A T K A N V E R W E Z E N L I J K T . H e t volstaat zich te l a t e n leiden door stoutmoedige, r e ë e l opgevatte mogelijkheden.
24
RATIONELE BOUW
H e t succes is niet gebaseerd op kleine plannen w a n t die brengen de menselijke fantasie niet i n beweging en sterven daarom aan bloedarmoede.
* *
*
De woningschaarste is i n o m v a n g het aanzienlijkst te Leopoldstad. W e nemen deze d a n ook als voorbeeld voor het bepalen v a n de aangroei v a n het w o n i n g t e k o r t i n v e r h o u d i n g met de bevolking ( F i g . I ) . O m het voorbereidingswerk met een m a x i m u m « efficiency » te plannen en de evolutie v a n de u i t v o e r i n g i n z i j n verschillende stadia van n a b i j te kunnen v o l g e n , is het v a n het hoogste belang op elk ogenblik een algemeen overzicht v a n de w o n i n g n o o d b i j de h a n d te hebben. De toestand w o r d t echter b e ï n v l o e d door een menigte factoren, zo verscheiden als beweeglijk, die elke benaderende schatting eenvoudig o n m o g e l i j k maken. Nochtans wagen we ons t o t een vooropstelling die, steunende op een t a m e l i j k realistische veronderstelling, toelaat een mathematische basis als v e r t r e k p u n t v o o r een opportune w o n i n g b o u w p o l i t i e k aan te nemen en de geleidelijke o n t w i k k e l i n g er van m e t voldoende zekerheid na te gaan. Zoals reeds eerder bepaald aanvaarden we theoretisch dat 90 % v a n de v r o u w e l i j k e b e v o l k i n g der centra verbonden z i j n door een monogaam h u w e l i j k . Per monogaam h u w e l i j k veronderstelt men een ontbrekende woning die eveneens de kinderen opneemt. De op d i t ogenblik bewoonbare huizen w o r d e n , gezien h u n eerder gering aantal, beschouwd als zekerheidsmarge en derhalve niet i n aanmerking genomen b i j de beginberekening. U i t e i n d e l i j k schatten we de woningbehoefte v a n de niet i n de echt verbonden volwassen bevolking op 50 % v a n het overeenstemmende aantal of i . a. w. de v e r h o u ding twee bewoners per woning.
25
IN BELGISCH KONGO
Steunende op deze gegevens k a n m e n trachten zekere waarschijnlijkheidsregels onder te brengen i n een f o r m u le, die toelaat o n m i d d e l l i j k de behoefteindex inzake woningcrisis vast te stellen. Stellen we n u de Sociale woningbehoefteindex voor door W en de hoger behandelde f a c t o r e n door : a) A a n t a l monogame h u w e l i j k e n = H m . b) Ongetrouwde volwassenen = Oz^. c) Bewoonbare huizen = BA. d) Totale b e v o l k i n g = Tb. Dan mogen we deze elementen, rekening houdende m e t hun o n d e r l i n g verband, als groep voorstellen door : W
=
Ov) Tb
[(HOT - f
Bh] X 100
Op h u n b e u r t de v r o u w e l i j k e en m a n n e l i j k e b e v o l k i n g aanduidende door V en M en de verschillende f a c t o r e n v a n genoemde f o r m u l e vervangende door hun bekenden, hebben we : M
9y W =
-
+
10
!)V 10
iWl
,
+
10
Bh
X 100
Tb
De verdere u i t w e r k i n g geeft ons :
W =
.r-
8 V\ 10
9v 10
10 M - 8 V ] 20 I Tb 100
=
BA
X 100
Tb
W =
W
-
718^ 20
A
+
10 M - 8 20 Tb
Bh
X 100
Bh
26
R A T I O N E L E BOUW
100 w
^10 V + 10 M 20
w
5 (10 V + 10 M Tb
W
50 (V + M - 2 Bft) Tb
20 Bh' J
20 Bh)
B i j toepassing v a n deze basisformule bekomen we voor de hoofdstad en betreffende de periode 1923-1950. Jaren
Bevolkingsaantal
Index
1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950
16.701 18.689 23.132 22.506 27.234 32.143 37.054 31.380 30.234 23.735 22.184 26.012 26.622 30.582 33.714 39.691 43.585 46.884 50.359 67.198 79.017 78.814 96.116 110.280 118.971 125.275 152.260 197.669
43 % 42,13 % 43 % 44,41 % 46,26 % 46,37 % 46,40 % 44,62 % 44,34 % 43,31 % 41,90 % 40,65 % 40,41 % 40,50 % 40,10 % 39,40 % 38,23 % 37,30 % 37,36 % 37,19 % 37,31 % 37,54 % 36,82 % 36,27 % 36 % 34,76 % 33,96 % 33,35 %
IN BELGISCH KONGO
27
De schommelingen v a n deze i n d e x wijzen d u i d e l i j k aan d a t het begrip « v l u c h t v a n het l a n d » niet alleen toepasselijk is op de m a n n e l i j k e b e v o l k i n g , doch, m e t vroeger v e r g e l i j k e n d , wel meer op de v r o u w e l i j k e . H e t b l i j k t verder betekenisvol d a t tijdens de minder voordelige jaren h e t w o n i n g t e k o r t weliswaar aanzienl i j k a f n e e m t doch echter niet zozeer als de v e r m i n d e r i n g v a n de globale b e v o l k i n g zou l a t e n veronderstellen. D i t w i j s t o p een zekere stabiliteit en gestadige aangroei — crisisjaren ten s p i j t — v a n de v r o u w e n - en kinderb e v o l k i n g (fig. ibis). Deze gunstige omstandigheid d u i d t op de noodzaak p r i o r i t e i t te verlenen aan de b o u w v a n gezinswoningen. Dienaangaande aarzelen we geen ogenblik o m te beweren d a t de kentering t e n goede inzake k i n d e r b e v o l k i n g v a n en derhalve geboortevermeerdering i n de grote centra — sinds 1945 o v e r t r e f t deze de v r o u w e n b e v o l k i n g en het v e r s c h i l verhoogt met rasse schreden — i n h o o f d zaak t e danken is aan de verbetering, hoe m i n i e m ook, v a n de woningtoestanden inzake h y g i ë n e en c o m f o r t . H e t is dan ook hoog t i j d dat m e n b e s e f ï e dat de waardige behuizing der inlanders de onontbeerlijke w i p p l a n k is v o o r medische zorg, sociale actie en intellectuele vorming.
FLATWONING
OF O P E N B O U W W I J Z E
I n sommige koloniale middens bestaat een uitgesprok e n neiging o m de enorme woningnood op te lossen door het bouwen v a n flatwoningen. Deze v o o r k e u r v e r k l a a r t z i c h door de vrees voor abnormale u i t b r e i d i n g v a n de buitengewoonterechtelijke centra, die oorzaak zou worden v a n overdreven kosten betreffende de openbare diensten : riolering, waterbevoorrading, verlichting, wegenissen, enz. H e t valt niet te ontkennen dat het bouwen v a n flatwoningen deze lasten g u n s t i g zou b e ï n v l o e d e n , doch wegen de voordelen v a n dergelijke gezinssamenkoekingen op tegen de nadelen v a n genoemde karakterloze woongelegenheden ? Trouwens, door op t i j d passende realistische urbanisatiemaatregelen te t r e f f e n k a n het meeste euvel vermeden. I n ieder geval z i j n de f i n a n c i ë l e problemen onderges c h i k t aan de morele o p v a t t i n g e n die b i j de inlanders overheersen. H e t is n u eenmaal zo dat het de Kongolees v o o r alles dient m o g e l i j k gemaakt eigenaar te worden v a n een p r e t t i g huisje, gebouwd op een eigen k l e i n perceel. H e t gaat niet op de i n b o o r l i n g te v e r p l i c h t e n woongelegenheden te betrekken waar h i j z i j n gezonde energie en levensvreugde verliest, en hem de begoocheling v a n v r i j h e i d en zelfstandigheid te ontnemen o m overdreven bezuiniging waar, door aangepaste p l a n n i n g , de aanzienlijkste kosten kunnen vermeden. H e t zou o n v e r a n t w o o r d e l i j k wezen hem — zoals iedereen trouwens — op te bergen i n opeengetaste m e e t k u n -
IN
BELGISCH
KONGO
29
dige cubussen, waar persoonlijkheid en aard verloren worden, en zo de omgeving te scheppen voor gevaarlijke « individuele » gemeenschappen. Het zijn niet de feiten doch de ideeën die winnen en het zou een gevaarlijke politiek wezen deze waarheid te verwaarlozen. De maximale optasting van huurlingen in een building verwekt niet alleen onderlinge conflicten doch geeft onafwendbaar aanleiding tot best te vermijden «gistingsprocessen ». Huis en tuintje zijn daarentegen het ideale middel om het harmonisch openbloeien van de familie in de hand te werken. Het individuele huis is de band voor haar eenheid en eigen aard en schept ten dele mogelijkheid tot het beleven van de clan-geest die — wat men ook bewere — nog ten zeerste levendig is. Zeker, het hoekje grond om de woning leent zich in Kongo niet steeds tot enige groenten- of vruchtenteelt, doch waar groen en frisheid meer en meer zeldzaam worden kan men er van de illusie scheppen. Bovendien, welke belangrijke voedingsrol is er niet toebedeeld aan kleinveeteelt waar elke inlander zich met genot aan w i j d t indien h i j er in de gelegenheid toe gesteld wordt. Welk een perspectief van dankbare erkentelijkheid voor de politiek die er naar streeft daadwerkelijk het grootst mogelijk aantal families de gelegenheid te verschaffen zich een eigen spheer te scheppen in een milddadige omgeving.
HYGIENE VAN D E WONING Waar in België het belangrijkste punt een gepaste oriëntatie van de woning is om zoveel mogelijk te genieten van de moreel en physiek weldoende zonnestralen, hoeft de oriëntatie in Belgisch Kongo in tegenovergestelde zin opgevat om dezelfde gunstige gevolgen voor de bewoners te bekomen. Inderdaad is er in de kolonie heus wel zon genoeg om er niet b i j elke gelegenheid hoeven naar te zoeken. I n tegenstelling met het moederland dient er dus zoveel mogelijk naar de koelte getracht. I n een koel verblijf staat men immers niet bloot aan een onmiddelUjke abnormale afmatting b i j de geringste inspanning, noch hoeft men bevreesd te wezen voor de zenuwslopende indruk dat er geen mogelijkheid bestaat zich ook maar even te onttrekken aan de onbarmhartige zonnestralen. B i j de oriëntatie van elk plan moet dan ook rekening gehouden met de kringloop van de zon. Daar deze laatste in de kolonie omzeggens loodrecht boven ons staat mogen we de schuine invalshoek verwaarlozen en slechts rekening houden met de rechte l i j n Oost-West (dageraadzonsondergang). Hieruit volgt dat de plaatsen die het koelst dienen gehouden (living-slaapkamers) zich zoveel mogelijk naar Noord (te verkiezen) of Zuid moeten richten. Ook zal voor de afmetingen van eventuele vensters, hiermede rekening worden gehouden. Het hoeft geen kommentaar dat voorgaande eveneens uiterst belangrijk is voor een ideale urbanisatieplanning.
IN B E L G I S C H
KONGO
31
Een tweede gezondheidsregel is de vereiste van een droog huis. Het vochtigheidsgehalte wordt bepaald door regen en opslorping uit de grond. Z i j n deze twee oorzaken van veel belang i n de kolonie ? Het is een bekend verschijnsel dat de tropische slagregens meestal loodrecht neervallen. Een goed ondoordringbaar dak is dus een eerste vereiste. Hoe eigenaardig het echter ook moge schijnen, een minieme heUing voor afloop volstaat nochtans. Inderdaad valt de regen i n zulke massa's neer dat het water letterlijk geen mogelijkheid geboden wordt in vertraagd tempo weg te stromen. Bovendien heeft men doorgaans onmiddellijk na de regenbui een stekende zon die de daken in een oogwenk droogt. Het doordringen van water staat dus alleen i n verhouding met de duur dat het dak nat is. Grote of kleine helling maakt praktisch geen verschil. Er dient natuurlijk wel aandacht geschonken aan de oversteek van de dakbedekking. Wat vochtigheidopslorping uit de grond betreft hoeft geen bijzonder kommentaar. De brandende zon laat aan de grond omzeggens geen vochtigheid toe. De capillariteit van de muren is dan ook van ondergeschikt belang. Moest toch bij uitzondering infiltratie gebeuren dan zou door de eigenwarmte van de muur dit water haast onmiddellijk verdampen. Bijgevolg mag normaal de binnenmuurse ventilatie als « droogsysteem » buiten beschouwing gelaten. Nochtans is deze luchtspeling geboden als temperatuurregelaar, geluiddemper, luchtververser en zo nodig ook als muurdroging. Daar de verwarming van de woning om begrijpelijke redenen onbestaande is — enkele sporadische gebieden misschien uitgezonderd — zullen we hier niet op ingaan. Trouwens, zelfs in de bepaalde gewesten daalt de temperatuur slechts zelden en dan nog alleen b i j nacht. D e beschutting dient gezocht in een afdoende dekking. D e
32
RATIONELE
BOUW
bouw zelf hoeft er niet rechtstreeks door beinvloed te worden. Tenslotte is een goed verluchtingssysteem onmisbaar. Het eigengewicht van de lucht verliest per warmtegraad 0,0046 kg/m^. D i t verlies verwekt een voortdurende luchtbeweging : de warme lagen stijgen en dringen koudere naar onder of verwekken de cyclus buitenbinnen. Deze circulatie wordt rechtstreeks beinvloed door het gewichtsverschil van buiten- en binnenlucht en hun respectievelijke toe- en afvoer. De onderlinge vermenigvuldiging van deze beide factoren bepaalt de stijgkracht. Men heeft er dus alle belang bij de grootst mogelijke vertikale afstand tussen de verschillende luchtbronnen te bewaren. Verder rekening houdend met de grote invloed van de wind op de afkoeling van het menselijk lichaam, in verband met het behoud van de lichaamswarmte in het normale grensgebied van plm. 37°, durven wij beweren dat de verschillende ventilatiemethodes in België toegepast ons allerminst aanvaardbaar lijken voor de tropen. Inderdaad streven ze allen naar de mogelijkheid een luchtverversing te bekomen waarbij de minste tocht uitgeschakeld wordt. Om hogervermelde reden is er in de kolonie hiertegen absoluut geen bezwaar, wel integendeel. Het doel alleen dient dus voor ogen gehouden, n. m. zoveel mogelijk verluchting met gebeurlijke lichte tochtvoortbrenging. Dienaangaande verwijzen we naar fig. 30. Deze stelt een eenvoudige, goedkope verluchtingspijp voor, speciaal ontworpen met het oog op een hoog doorlaatvermogen en een aangename bestendige tocht. Twee combinaties worden aangeprezen : a) brede vensters met pij puiteinde in plafond ; b) hoge » met pijpuiteinde zo laag mogelijk. Om de wrijvingsweerstand van de stijgende lucht te verminderen zal er zorg voor gedragen worden de lengte van de leiding tot haar minimum te herleiden.
MINIMUM
LUCHTVOLUME
De mens ademt zuurstof in en koolzuur uit. I n gesloten ruimten is het van het hoogste belang het koolzuurgehalte van de lucht te kennen en de eenheidsomvang voor een gezond verblijf vast te stellen. Natuurlijk zou het ongerijmd wezen bij het optrekken van een woning zich uitsluitend te laten leiden door een hygiënische standaardmaat. Nochtans kan deze als richtinggevend beschouwd voor het uiterste minimumverblijf. Een volwassen man verbruikt ongeveer 420 liter lucht per uur of p l m . 85 liter zuurstof. Door de bloedsomloop — longen, weefsels en terug — worden hiervan ongeveer 20 à 25 liter opgeslorpt terwijl i n hun plaats 10 à 15 hter koolzuur per uur worden afgegeven, of in m^ uitgedrukt 0,010 à O, 015 m ^ Als opportuun gemiddelde beschouwen we 0,020 m^ waarin dus een ruime eventualiteitsmarge begrepen is. Voor woonplaatsen wordt door de hygiënisten algemeen als uiterste grens een koolzuurgehalte van 7 tienduizendsten toegestaan. De normale atmosfeer bevat 1,5 à 4 koolzuur. Het toegestane gehalte vereist in normale omstandigheden een luchtvolume van ongeveer 45 m^ voor een volwassen man. Als we nu aan deze de verbruikseenheid 1 toebedelen, aan een volwassen vrouw 0,75 en aan de kinderen 0,5 dan mogen wij hieruit afleiden dat het normale gezin voor woningbouw aanvaard (ouders + 4 kinderen) de beschikking dient te hebben over plm. [1 + 0,75 + (4 X 0,5)] X 45 = 170 m3 luchtvolume.
34
RATIONELE
BOUW
E r valt op te merken dat deze minimumomvang betrekking heeft op besloten ruimten zonder enige luchtstroming. De ventilatie, weze zij natuurlijk of artificieel, heeft echter een overwegende invloed op dit cijfer. Inderdaad mag aangenomen worden dat natuurlijke verluchting (bij gesloten deuren en vensters) het vereiste minimumvolume neerdrukt in de verhouding van 2 tot 1. Bij artificiële verluchting (geopende vensters en deuren of ventilatiesysteem) is deze verhouding zelfs 4 t o t 1. Het is nochtans wenselijk dat voor de slaapkamers de aldus bekomen volumes met 25 % worden verhoogd. Voorgaande volumeberekening is gebaseerd op de levensomstandigheden en physische eigenschappen van de Europeanen, b. v. in België. Mag de bekomen uitslag nu als geldig beschouwd voor de Kongolezen ? De koolzuuruitwasemingen z i j n niet constant doch schommelen naargelang het gewicht, voeding, bedrijvigheid (inspanningen) en verblijf smidden. Vooraleer ons dan ook te wagen aan definitieve conclusies achten w i j het opportuun deze factoren even op beknopte wijze nader te onderzoeken in verband met de desbetreffende verhouding. a) G e w i c h t .
De toename van het gewicht d r i j f t de hoeveelheid bloed van het lichaam op en brengt een uitbreiding van het weefsel met zich. Daaruit volgt een hogere opslorping van zuurstof en productie van koolzuur. Welke is nu de invloed van de gewichtsverhouding tussen Europeanen en Kongolezen op het benodigde luchtvolume ? Als vertrekpunt nemen w i j de maatstaf die als het normale gewicht beschouwd wordt, n. m. 1 kg per centimeter boven de basislengte van 1 meter (mannen).
IN B E L G I S C H
KONGO
35
B i j middel van steekproeven onder de volwassen mannelijke inlandersbevolking bevonden we dat het gewicht van de inboorling i n belangrijke mate afhangt van zijn standing. Zo kon worden vastgesteld dat de « geëvolueerden » - categorie waarvan het maandelijks inkomen schommelt tussen de 2.000 en 5.000 f r per maand — een gemiddelde van plm. 88 % van het normale Europese gewicht bereikten terwijl de minder « begoede klas» nauwelijks 75 % haalden. E r mag verder gerust verondersteld dat deze afwijkingen van het « Europese normale )> heel wat gevoeliger z i j n b i j de vrouwen. Logischerwijze nemen w i j dan ook aan dat het zuurstofverbruik en koolzuurproductie volgens het gewicht ongeveer 18 % lager is dan bij de Europeanen. b)
Voeding.
De dagelijkse energiebehoefte varieert volgens ouderdom, gestalte, gewicht, werkzaamheden, klimaat enz. Ons echter belangt het niet aan de benodigde energie te kennen doch wel een vergelijk te maken tussen de opgenomen energie. De gemiddelde energiewaarde van het dagelijks rantsoen van een Europeaan (Belg) kan geschat op 4.000 caloriën. Daarentegen is het denkbeeldig het benaderende energieverbruik van de inlander te willen vaststellen voor heel de kolonie. Inderdaad wordt dit niet zozeer beinvloed door de totale voedselvoortbrengst van het land dan wel door de plaatselijke productie en aanvoermogelijkheid. De geleidelijke stijging van de levensstandaard en verbetering der vervoermiddelen overwegende mag naar ons oordeel een gemiddelde van 3.000 cal. voor de mannelijke volwassen Kongolees aanvaard. Deze hoeveelheid
36
RATIONELE
BOUW
betekent dus 75 % van het Europese gemiddelde of 25 % minder volume. c)
Bedrijvigheid.
Hierover kunnen we kort zijn. Daar wij ons alleen bekommeren over de woning hoeft alleen rekening gehouden met het niet-werkende individu. Het lichte verschil i n intellectuele of lichamelijke bedrijvigheid in dien toestand mag verwaarloost. d) V e r b l i j f s m i d d e n .
Het koolzuurgehalte van de omgeving wordt door de natuur en op artificiële wijze beïnvloed. In de natuur vinden we menigvuldige factoren die als voortbrengstbronnen van koolzuur kunnen beschouwd en het gehalte er van in de lucht beïnvloeden. Het zou echter te ver leiden in het raam van deze verhandeling daar te blijven b i j stilstaan. Beperken wij ons dan ook dienaangaande tot het klimaat. Wat de artificiële koolzuur-voortbrengst betreft dient te huidige dage in de woning voor Kongolezen alleen verlichting en houtverbranding vermeld. Wij houden er echter geen rekening mede omdat alles laat voorzien dat in een naaste toekomst de inboorling enerzijds zal kunnen beschikken over electrische verlichting — zeker in de buitengewoonterechtelijke centra — en anderzijds de keuken, waar alleen vuur aangehouden wordt, praktisch geen deel maakt van de woning. * * * De temperatuur en vochtigheid van de lucht zijn de twee climatorische factoren waarmede vooral rekening dient gehouden. De inwerking van deze beide factoren op het menselijk gestel zijn van het hoogste belang.
IN B E L G I S C H
KONGO
37
I n Kongo heeft men een haast constante hoge temperatuur en een zeer aanzienlijk vochtigheidsgehalte. De hieruitvolgende wanverhouding : minder zuurstof per eenheidsvolume lucht en meer verbruik door het menselijk organisme vereist een grotere omvang besloten ruimte per persoon. Bovendien is deze toestand tot het maximum opgedreven in de late namiddag of bij schemering m. a. w. op het ogenblik dat het verblijf in de woning het meest intens is. B i j ons weten werden t o t heden dienaangaande nog geen nauwkeurige gegevens i n het licht gezonden. Elke benaderende schatting dient dan ook heel relatief opgevat. W i j wagen het echter als compensatie ten overstaan van de behoeften in een gematigd klimaat een noodzakel i j k e vermeerdering van 30 % voorop te stellen. Als men nu, samenvattend, het benodigde minimumvolume lucht i n België voorstelt door 100 eenheden, dan hebben we voor de hierboven behandelde factoren volgende vergelijking. Gewicht Voeding Bedrijvigheid Verblijf Totalen
België
Kongo
100 100 100 100
82 75 100 130
400
387
De minimum volumebehoefte van de Kongolees is dus theoretisch 3,25 % lager dan in België. Hierop steunende mag, naar ons oordeel, aangenomen dat de normen inzake volumebepaling identiek zijn. B i j toepassing van de hierna behandelde constructiemethode lijken ons volgende volumes het beste geschikt om zeer gunstige voorwaarden te scheppen voor de inboorlingen :
38
RATIONELE
BOUW
A) Volwassen mannen = plm. 10 à 15 m^ + 25%voor B) Volwassen vrouwen = plm. 7 à 10 m^ de slaapC) Kinderen (0-15 j . ) = plm. 5 m^ kamers. Bijgevoegde tabel geeft voor de meest courante kamerhoogten de overeenstemmende oppervlakten. Oppervlakte-Tabel. Minimumoppervlakte der DAGVERBLIJVEN in per Kindere n 0-15 j . 2 2 2 2 2 2 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 3
Volwassen Volwassen vrouw man 3 3 3 3 3 3,5 3,5 3,5 4 4 4 4 4
4 4 4 4,5 4,5 4,5 5 5 5 5 (i 6 0
Kamerhoogte in cm.
350 340 330 320 310 300 290 280 270 2(i0 250 240 230
Minimumoppervlakte der SLAAPKAMERS in m^ per V olwassen man 5 5 5 5 5 5,5 5,5 5,5 5,5 () () 7 7
Deze aanduidingen gelden alleen voor de aangeprezen
Volwassen vrouw 4 4 4 4
4 4,5 4,5 4,5 4,5 5 5 5,5 5,5
Kinderen 0-15 j . 2,5 2.5 2,5 2,5 2,5 2,5 ;j :J 3 3,5 3,5
constructievorm.
E E N V O U D IS B E Z U I N I G I N G
Het al of niet aangename uitzicht van een woning is het geheel van een massa kleinigheden die samen de s t i j l vormen. Hoe menigmaal zijn we niet getuige van de banaliteit van een gebouw met een ingewikkeld dak, in- en u i t sprongen, « vernuftige » loggias die een indruk verwekken van schreeuwerige gewildheid. Hoe anders voelt men zich voor een eenvoudige woning die men mooi v i n d t zonder zelf te weten waarom. Dan beseft men dat de schoonheid van een object i n z i j n karakter is gelegen dat moet stralen uit zijn bestemming en bouw. Welk een charme gaat er niet uit van een proportionneel en bevattelijk volume dat zich volmaakt aanpast i n zijn omgeving. Het is nochtans deze aantrekkelijkheid die de voornaamste vorm van bezuiniging daarstelt. Evenals b i j de mens is het ook in de bouwnijverheid waar dat soberheid gezondheid en spaarzaamheid bevordert. Het zijn de gezochte « verfijningen » die het bouwen met astronomische cijfers bezwaren, terwijl ze toch slechts één functie vervullen, n. m. nutteloos zijn. Bepalen we ons dus t o t sobere lijnen en vormen en spannen w i j ons in om de zo schaarse middelen te gebruiken voor praktische noodzakelijkheid. Vergeten w i j niet dat vereenvoudiging perfectie betekent.
FINANCIËLE PROBLEMEN
Alhoewel deze rubriek i n het kader van onderhavige verhandeling eerder als bijkomstig mag beschouwd, is het waarschijnlijk wel opportuun even de toestanden in België te vergelijken met de mogelijkheden i n de kolonie. Reeds eerder bepaalden wij de afbetalingsmogelijkheden van de Kongolees met gering inkomen en knopen hier dan ook de vergelijking aan vast. Hoe men het ook draaie of kere, het huisvestingsprobleem is steeds omlijnd door financiële bekommernissen. Voor alles dienen de nodige fondsen vrijgemaakt waarvan de afschrijving zich zal voltrekken na een zeker aantal jaren naar rata van de inkomsten van huur of aankoop. E r dient dan ook een lichaam in het leven geroepen dat enerzijds de fondsen verzamelt en anderzijds de financies beheert. I n welke zin dient dit nu opgevat ? Beschouwen w i j vooreerst dienaangaande de bestaande instellingen i n België. a) H y p o t h e k e n .
Dergelijke kredietleningen in het moederland algemeen gebruikt kunnen voor de kolonie niet nader in overweging genomen worden. De Kongolees bezit geen eigendom om te verpanden, noch kan er sprake wezen z i j n eventuele nieuwbouw, die hem reeds een merkelijke inspanning vraagt, te bezwaren door de hierdoor b i j komende lasten.
IN
BELGISCH b)
KONGO
41
Spaarkas.
Verre van ons te ontkennen dat deze in België danig veel bijgedragen heeft tot het i n de hand werken van private eigendom. Nochtans is haar leningsysteem ten overstaan van Kongo onmogelijk uitvoerbaar om verschillende redenen waar hier niet verder dient op ingegaan. Vermelden we alleen het feit dat de lening maximum 70 % van de waarde — met de wet De Taeye 90 % — kan bedragen. Een beginkapitaal van 30 % is ondenkbaar voor de inboorlingenmassa. c) N a t i o n a l e m a a t s c h a p p i j d e r g o e d k o p e w o n i n g e n .
Van alle moederlandse instellingen om het bouwen in de hand te werken zou de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen, theoretisch althans, alleen voldoening kunnen schenken. Het is misschien niet zonder belang even de activiteit van deze inrichting te belichten. Het valt niet te loochenen dat de maatschappij het hare bijgedragen heeft voor de grote inspanningen die België op het gebied van arbeiderswoningen gedaan heeft. In het eerst opgevat als verhuurmaatschappij gaf zij er zich gauw rekenschap van dat in brede bevolkingslagen de voorkeur gegeven werd aan aankoop, iets wat sociaal verkieslijk is en het investeringskapitaal vlugger vrijmaakt. Nochtans paste zij zich niet behendig genoeg aan zodat haar verkooppolitiek een fiasco werd. Een andere mislukking was eveneens haar optreden tegen de krotwoningen. Een te onvoldoende bouw was niet bij machte hieraan te verhelpen. Alhoewel dus haar actie waardering verdient neemt het niet weg dat haar bestaan aan de gestelde voorwaarden niet voldeed uit oorzaak van een gemis aan soepelheid, te w i j t e n aan onvoldoende organisatie, dynamisme en doorzicht, tekorten die niet konden wor-
42
RATIONELE
BOUW
den geneutraliseerd door de overvloedige geldmiddelen waarover de maatschappij kon beschikken. Het in de kolonie opgerichte « VOORSCHOTTENFONDS », de tegenhanger van de Maatschappij voor Goedkope Woningen, is eveneens t o t mislukking gedoemd. Daar geeft de Administratie zich trouwens zelf rekenschap van. Vandaar het ontbreken van een doorslaggevend enthousiasme. Net als i n België genoemde Maatschappij slechts in staat was «goedkope» (??) woningen te bouwen voor meer gemiddelden, b l i j k t het voorschottenfonds ontoegankelijk voor de overgrote meerderheid. Zij die er kunnen van genieten — dit op zeer kleine schaal — beperken zich, i n overeenstemming met België, tot de «welstellende» burgerij, t. t. z. bedienden en technisch onderlegde ambachtslieden. Het beoogde doel kan dus nimmer langs deze weg bereikt. De poging is lofbaar maar geneest niet.
* *
*
Om de grote massa betamelijk te huisvesten dient dus afgeweken van de « klassieke » investeringsmiddelen. Wie op de hoogte is van de toestanden i n de kolonie is zeker niet onbekend met het succes van de opgerichte coöperatieven. Deze stroken volledig met de mentaliteit van de inlander. Daarom durven we dan ook resoluut steUing nemen voor zulke vorm van maatschappij die ons de enig mogelijke wijze l i j k t om niet alleen een bepaalde categorie van meer begoede l u i te bereiken, doch eveneens de overgrote werkende klas. Verklaren w i j even onze voorkeur. Het is nu eenmaal zo dat de Kongolees wantrouwend staat tegen sommige aspecten van de kolonisatie. Het l i j k t hem dat deze slechts worden ingegeven door winstbejag. Mogelijk is deze achterdocht een nablijver van de eerste « beschavings »-periode waar het de kolonisten slechts te doen
IN
BELGISCH
KONGO
43
was zoveel mogelijk de natuurlijke rijkdommen te ontginnen, zonder zich bepaald om iets anders zorgen te maken. Om de inboorling dan ook dienaangaande gerust te stellen l i j k t ons de coöperatief de ernstigste mogelijkheden t o t welslagen te bieden. Als tweede belangrijke punt ten voordele dient vermeld de overeenstemming met het samenhorigheidsgevoel dat zo sterk bij de inlander op de voorgrond treedt en zijn hoogtepunt bereikt in de « clan ». Het is onvermijdelijk dat de solidariteit i n haar primitieve vorm meer en meer teruggedrongen wordt, doch nog steeds is deze gemeenschapsbinding zeer levendig. Waarom zou men deze deugd niet toepassen in een meer moderne vorm. De praktische uitwerking van dergelijke coöperatief l i j k t ons geen onoverkomelijke moeilijkheden te bieden.
* *
*
Vooraleer deze rubriek te beëindigen willen w i j nog heel even handelen over de lasten die de open-bouwwij ze-politiek met zich zou brengen inzake openbare diensten als daar zijn : wegenissen, water, electriciteit en — waarom eigenlijk niet — gas. Maar al te gemakkel i j k wordt er met deze eventualiteit geschermd als met het zwaard van Damocles. Is daar reden voor ? Opzettelijk wagen wij ons hier niet aan behandeling der urbanisatiemogelijkheden doch beperken ons tot een paar nuchtere waarnemingen. Indien wij ons niet vergissen is er te Costermansstad momenteel een woningtekort van ± 3.000 huizen. Indien men nu aanneemt dat de hiervoor bestemde percelen vastgesteld worden op een straatbreedte van 12 m b i j 25 m diepte, dan heeft het genoemde aantal woningen een zuivere straatlengte van 3.000 x 12 = 36 k m .
44
RATIONELE
BOUW
Is dit dan zo ontzaglijk wanneer men bedenkt dat zelfs kleinere gemeenten in het moederland niet zelden ver boven de 100 k m reiken ? Laten w i j eerlijkheidshalve niet de splinter zoeken bij de gewoonterechtelijke centra als de balk zoveel dichterbij te vinden is. Vergelijken wij even de budgetten der openbare diensten en dan zal men gauw genoeg merken dat niet de inlanders- maar wel de Europese wijken het reuzenaandeel der onderhoudskosten voor zich opeisen. De bovenmatige lasten zijn dan ook niet te zoeken bij de schrale percelen van de Kongolezen maar wel bij de buitensporige tuinen der Europeanen — waarvan het merendeel trouwens op kosten van het bestuur onderhouden wordt — en onwetendheid inzake doeltreffende planning. De sporadische kentering ten goede die ook op dit terrein waar te nemen valt dient dan ook zonder voorbehoud toegejuicht. Als dan ook om zuinigheidsredenen in de hoogte dient gebouwd zou het heel wat verkieslijker lijken dit te doen in volle centrum, dit in overeenstemming met de wensen van heel wat kolonialen. Men kan opwerpen dat bij de vooropgestelde 36 km straat geen rekening gehouden werd met sport- en speelpleinen, stadstuinen en dergelijke. Dat is waar, doch hoeven deze niet bij hoog-bouw ? H u n noodzakelijkheid l i j k t ons in dit laatste geval heel wat dringender. Trouwens, indien daarvoor 20 % van de totaal bekomen lengte wordt aangerekend — wat enorm is ~ dan nog zullen de straten slechts een globale lengte van plm. 45 k m beslaan, met een overeenstemmende oppervlakte van ongeveer 115 hectaren en een theoretische dichtheid van 130 inwoners per hectare, wat zeker een gezonde gemeentelijke administratie toelaat. Dat men zich dan ook niet blindstare op kleinigheden om er een gezonde sociale politiek aan op te offeren. Ongepaste zuinigheid zou wel eens duur kunnen uitvallen.
WETGEVING EN BOUW B i j strikte toepassing van de huidige wetgeving inzake bouw kan er absoluut geen sprake wezen van rationele bouw. Ten overstaan van de moderne techniek is z i j , naar onze mening, volledig verouderd om twee redenen : 1) zij houdt geen rekening met de huidige technische mogelijkheden waardoor zij eisen stelt die heden gewoon als ongerijmd doorgaan ; 2) zij duidt op een spijtig gebrek aan doorzicht daar, naar het ons l i j k t , zij slechts rekening houdt met de eisen van de blanke bevolking... van een kwarteeuw geleden. Als sprekend voorbeeld citeren w i j even de minimum kamerhoogte van 3,80 m. D i t is volkomen overdreven en belast voor minstens 10 à 15 % de kostprijs van een woning. W i j zijn voorstander deze hoogte radikaal tot ongeveer 3 m te herleiden, wat nog ruimschoots voldoende is op voorwaarde een aangepaste luchtcirculatie te verwekken. Het is noodzakelijk, om de massabouw voor de inboorlingen toe te laten, te besluiten tot een herziening van de wetgeving terzake of... een stilzwijgend dulden der « overtreding ». Eén van beide of de coördinatie van deze mogelijkheden dringt zich op. Zonder deze is een vooruitstrevende huisvestingspolitiek en financiering er van moeilijk door te drijven. Ten andere, wat de inlanders betreft, is de bestaande wetgeving louter academisch. Geen enkel weldenkend mens zou het in zijn hoofd halen haar tegenover hen toe te passen.
ZELFBOUW Dikwijls wordt de idee geuit dat men de inlanders zelf moet laten bouwen en hen helpen door materialen te verschaffen aan kostende prijs en door hen de wijze van bouwen te leren. Niet alleen zou dit dan de woningnood bezweren maar tegelijkertijd een opvoedende waarde hebben door de inboorhng te leren zich zelf te behelpen en minder te rekenen op de interventie van de blanke. Ook het tienjarenplan voorziet dergelijke zelfbouw doch beperkt zich wijselijk dit, in tegenstelling met de eersten, een noodoplossing te noemen. Dat is allemaal heel mooi, zo gemakkelijk, maar welke resultaten boekt men er mede. Indien w i j ons niet vergissen wordt deze methode reeds geruime t i j d toegepast te Elisabethstad, die men er wel de promotor voor Belgisch Kongo mag van noemen. W i j bezitten geen enkel statistisch gegeven dienaangaande doch durven onomwonden uiting geven aan ons scepticisme betreffende de doelmatigheid van het systeem. Ook dient men zich af te vragen wat de inlander er kan bij winnen. Niets anders dan het uitsparen van een weinig arbeidsloon. I n ruil daarvoor zal hij de beschikking krijgen over een woning waarvan men zo wel zeggen kan wat ze waard zal wezen. Zeker, i n Engeland werden bemoedigende resultaten geboekt met dergelijk initiatief, doch het bleef b i j experimenten waarbij de belanghebbenden met raad en daad onafgebroken bijgestaan werden door vaklui, t e r w i j l de bouwploegen zelf een aanzienlijk percentage stielmannen bevatten. Hieruit besluiten dat er mogelijkheid bestaat voor een bevredigende toepassing er van i n de
IN
BELGISCH
KONGO
47
Kongo l i j k t ons wel een tikje te overdreven optimistisch en gewaagd. Zelfs als noodoplossing is het principe niet geraden omdat de aard van de oplossing niet voor zich pleit. W i j beweren dan ook zonder schroom dat een politiek van lat en-zelfbouwen niets uit haalt indien niet voorafgaandelijk een bouwmethode gevonden wordt die zelfs een leek in het bouwbedrijf toelaat zich uit de slag te trekken. Op de heden toegepaste manier krijgen we niets degelijks en kan het wel eeuwen duren vooraleer een oplossing voor de woningnood in het zicht komt. Er werd nochtans met het principe van de zelfbouw rekening gehouden bij het uitwerken van de bijgevoegde constructiemethode die de studie omlijst.
INRICHTING V A N DE WONING De vorm van de woning wordt geïnspireerd door z i j n bestemming en uitsluitend bepaald door volgende determinanten : a) materiële behoeften van het familiale leven (grootte van het gezin) ; b) morele behoeften. Het sociaal-economische karakter van een gebouw wordt dan ook bepaald door de aangepaste ruimte, verlichting, verluchting, ligging ten overstaan van de zon en het onderling verband der lokalen. Het komt er dan ook op aan elk overtollige, van welke aard ook, te vermijden. Het bouwplan dient dus gegrondvest op de bestemming van de woning ; al het bijkomende hoeft daar uit afgeleid. Onmiddellijk mag dan ook de vraag gesteld welke plaatsen er moeten voorzien worden voor de ideaal opgevatte woning voor inlanders. Volgende schikking dringt zich dienaangaande op de voorgrond : a) een gemeenschappelijke woonkamer ; b) een slaapkamer voor de ouders ; c) een slaapkamer voor jongens en een voor meisjes. Mogen deze plaatsen als voldoende beschouwd. Een negatief antwoord ligt voor de hand omdat het voor iedereen wel duidelijk is dat de opsomming slechts het allernoodzakelijkste weergeeft. Het is verder onontbeerlijk dat elke woning ook zou beschikken over een wasgelegenheid, privaat — er bestaat absoluut geen bezwaar tegen het voorzien van gemeenschappelijke ontbindingskuilen ; integendeel z i j n
IN
BELGISCH
KONGO
49
deze om hygiënische en bezuinigingsredenen ten zeerste aan te bevelen — en, rekening houdend met een echt specifieke vrouwenmentaliteit van de Kongolese vrouw, een afgezonderd keukentje en provisiekamer. I n bijlage vindt men een, naar ons oordeel, beslist voordelig standaardschema (Fig. 3). Als vertrekpunt dient steeds volgende deling beschouwd : 1) woonkamer 2) keuken 3) één of meer slaapkamers
plaatsver-
4) privaat 5) wasgelegenheid 6) voorraadkamertje.
Hierna beschouwen we op bondige wijze elk dezer : Woonkamer. E l k gebouw behelst een plaats van belang waaromheen het familieleven een speciale interesse weeft. D i t is de woonkamer die dan ook het middelpunt van elk rationeel plan vormt. Zij dient tegelijkertijd verblijf- en eetplaats te wezen, indien de traditionele « barza » deze laatste functie niet vervult. Dienaangaande wijzen we er op dat deze steeds dient opgevat als de uitloper van de gemeenschappelijke verblijfplaats. Het is dan ook raadzaam, indien een barza voorzien wordt, de grootst mogelijke afmetingen voor te behouden aan de vensters (of deurvensters) die er op uit geven. Een eventuele bekrompenheid van de woonkamer kan aldus verzacht door de barza die de illusie wekt van een aangrenzend lokaal in open lucht. Deze omstandigheid bepaalt ook in niet geringe mate onze voorkeur voor overdekte barza's. Het is dan ook niet onontbeerlijk dat de woonkamer, in tegenstelling met het moederland, een allesoverheersende ruimte beslaat. Natuurlijk zullen, waar het mo-
50
RATIONELE
BOUW
gelijk is, belangrijke afmetingen voorzien worden, d i t rekening houdend met haar dubbele functie. De beperking die w i j vooropstellen dient i n die zin opgevat dat niet mag toegegeven aan een in België veel voorkomende drang de woonkamer te bevoordehgen ten nadele van de andere kamers. D i t is i n Kongo des te meer uit den boze daar het leven van de inboorling zich in hoofdzaak concentreert om de woning. Een woning beschouwt hij voorlopig uitsluitend als een beschutting tegen de nacht en ontij. Zoals we reeds schreven dient de hevige zon zoveel mogelijk uit het woonverblijf geweerd. D i t wordt dan ook best Noordwaarts gericht of naar het Zuiden. De verkieslijke ligging is in rechtstreekse tegenstelling met deze voor het moederland geprezen. Die voorkeur verklaart zich niet alleen door de kringloop van de loodrechte zon, die aldus vermeden wordt, maar eveneens door de windrichting. De meeste wind zal door dergelijk opgevatte woningen in de flank opgenomen worden. Ten slotte is het ook raadzaam de hoofddeur zo te schikken dat ze aansluit met de barza. Keuken. Het zou een fout w-ezen deze werkehjk te eng tewillen houden. Natuurlijk dient haar ruimte afgestemd op de constructie van het geheel, doch in de mate van het mogelijke moet haar voldoende afmetingen gelaten. De Kongolese vrouw houdt er verder van haar « tshop »• klaar te maken i n een keukentje afgezonderd van de eigenlijke woning. D i t is natuurlijk niet mogelijk bij een zo goedkoop mogelijk opgevatte woning. Nochtans moet men haar de indruk laten en de keuken buiten het normale gaan en keren houden. Bovendien volstaat het niet dat de keuken
IN BELGISCH
KONGO
51
klaar is, ze moet eveneens aangepast wezen aan de rook. Voorlopig is het petroleumfornuis nog een buitensporige luxe en het houtvuur steeds aan de orde van de dag. Er dient dan ook de meeste zorg besteed aan de aard van de schouw. I n dit verband dient een meer moderne vorm van « Vlaamse haard » gesuggereerd. Aan het euvel van de circulatie i n huis van rook en reuk kan op heel eenvoudige wijze verholpen door voor de keuken een open zijde te voorzien of het eenvoudig weglaten van de deur. Slaapkamer. De oriëntering Noord-Oost bij voorkeur Oost is het best geschikt omdat :
of Zuid-
a) aldus de overdreven warmte van namiddag- en avondzon vermeden wordt ; b) de opkomende ochtendzon een psychologische genoegdoening verschaft. c) gunstigste verluchting 's morgens geschiedt en de opkomende zon nog geen beklemmende hitte verspreid. d) de Oostzijde doorgaans de rustigste zijde van de woning is. De afmetingen van de slaapkamers voor inboorlingen dienen niet te ruim opgevat ; 3 m x 3 m zijn doorgaans opportune afmetingen. Van heel wat meer belang is de luchtverversing. Sanitaire inrichtingen, a) Privaat.
I n de tropen is een waterspoeling onontbeerlijk en normaal mag men er ook rekening mede houden. Is deze inrichting echter niet mogelijk dan mag onder geen enkel voorwendsel het privaat binnenhuis aangebracht. Als voorziene ruimte is i m x l m voldoende.
52
RATIONELE
BOUW
W a t betreft de vorm van zit zijn we, om bezuinigingsredenen, geen voorstander van de zogenaamde « engelse y> W . C. Het i n de plaats gestelde systeem wordt onder volgende rubriek behandeld. De vraag kan gesteld of de voorkeur dient gegeven aan het individueel privaat ofwel of dit mag ondergebracht in dezelfde plaats als de badgelegenheid. Daar de laatste opvatting slechts hinderlijk is op het ogenblik dat verschillende personen gelijktijdig beide inrichtingen willen gebruiken, doch anderzijds het voordeel van een niet geringe plaatswinst, afvoerbuis- en waterleidingbesparing met zich brengt, verkiezen we een gemeenschappelijk lokaal. Wasgelegenheid. Vooreerst hoeft een keuze gedaan tussen gewoon of stortbadinrichting. Een eigenaardigheid b i j de inlander is het feit dat h i j absoluut niet houdt van een gewoon bad, en dit om een heel eenvoudige reden. Als een Kongolees zijn toilet maakt dan begint hij met een duchtige haarschrobbing. I n de klassieke badkuip levert dit heel wat moeilijkheden op. Bovendien heeft h i j er een hekel aan zich zittend te wassen. Neen, geef hem maar een stortbad waarbij h i j zich keurig en verfrissend kan af sproeien en « mannelijk » rechtop staan. Onze keuze wordt dus bepaald door de voorkeur van de belanghebbende. Als stortbad is dan nog de mobiele sproeier aan te bevelen. Onder voorgaande rubriek gaven we als ons oordeel te kennen dat het verkieslijk is W . C. en bad in een zelfde lokaal onder te brengen. W i j zijn zelfs voorstander deze « koppeling » nog verder door te drijven en beide, om verdere besparing te verwezenlijken, te combineren tot een zelfde. Hoe dit principieel kan gebeuren toont ons fig. 31
IN
BELGISCH
KONGO
53
[a, b) en 32. Deze stellen een eenvoudige inrichting voor die gelijktijdig de functie van privaat en stortbad vervult. Het valt onmiddellijk op dat het hier een verbeterde « val-closet » betreft waar de vinding slechts te zoeken is in een eenvoudige toepassing der waterspoeling op het traditionele type. De vorm van de teil is verder best geschikt voor watervergaarder b i j het stortbaden. Het waterpeil is berekend op gewone wegvloeiing en verhindert elke reukverspreiding. De inrichting kan gemakkelijk uitgevoerd in beton, vuurklei, geëmailleerd gietijzer of plastiek. Het l i j k t ons dat deze laatste stof te verkiezen is omdat de gemakkelijke vormaanpassing er van in vloeibare toestand een uiterst verzorgde afwerking toelaat en een volmaakte ondoordringbaarheid verzekert. Ook het onderhoud er van is zeer gemakkelijk en de kostprijs valt binnen redelijke perken. Verder dient het aanbrengen van het badvertrek aan de Noordzijde van het huis vermeden daar de voordeligste warmteplaats hiervoor dient voorzien. Een hoog valvenstertje zal eventueel de binnenmuurse luchtventilatie aanvullen. De binnenwanden worden best tot op manshoogte met geoUeverfde eternit-platen bezet. Voorraadkamertje. Het is niet a l t i j d mogelijk de beschikbare ruimte zo te schikken dat er plaats overblijft voor een voorraadkamertje. In dit geval kan een klein voorraadkast je eveneens uitstekende diensten bewijzen. Het een en ander hoeft natuurlijk een zo koel mogelijk plaatsje te krijgen. Deze koelte kan gunstig beïnvloed door volgend « t r u k je )). Men maakt i n deur en tegenoverliggende buitenmuur een opening (deze in de muur zo mogelijk voor-
54
RATIONELE
BOUW
zien van een schouwtje). Dusdoende ontstaat er een luchtstroming die een niet te versmaden daling van de temperatuur voor gevolg heeft. * *
*
Om d i t kort overzicht aan te vullen een paar woordjes over de onontbeerlijke barza en zon- en regenafscherming aan de vensters. De barza dient steeds een geheel te vormen met het woonverblijf. De Kongolees heeft een voorUefde voor buiten-te-leven. De veranda moet hem die illusie b i j brengen. Daarom mag ze niet te klein van afmetingen zijn eri liefst gedeeltelijk afgesloten met bloemenranken. Alleen de straatkant komt voor de barza in aanmerking. Ze zal verder opgevat i n de aard van het in het moederland zo populaire prieeltje met z i j n functie van zonbescherming, natuurweelde en rust. Voor de zon- en regenafscherming aan de vensters zou de stoffen, kleurrijke beschutting in afdakvorm — california — het esthetisch ideale wezen. Het is echter niet bestand tegen tropische weersinvloeden en te kostelijk. De ijzeren of éternité afscherming, die algemeen in zwang is, kan ons evenmin verleiden, enerzijds door hun lelijkheid en anderzijds om bezuinigingsredenen. W i j z i j n dan ook van oordeel dat rieten matjes, die door middel van een houten stelletje als afdakjes kunnen worden uitgevoerd, de aangewezen uitkomst is.
D E E L II
CONSTRUCTIEPROBLEMEN
KOSTPRIJS De essentiële noodzaak voor een vruchtbare huisvestingspolitiek is de vermindering van de kostprijs der woning. D i t kan niet anders geschieden dan door een nieuwe, rationele methode die de twee volgende grondprincipes huldigt : elke verspilling van handenarbeid en materiaal vermijden en strikte standardisatie om door massaproductie te bezuinigen. Het spreekt vanzelf dat door dit laatste niet een type-model bedoeld wordt doch de elementen die er op betrekking hebben. Een aandachtig onderzoek van de klassieke bouwmiddelen en vergelijking van de bedrijvigheid terzake met de moderne technische mogelijkheden en organisatiegeest doet onmiddellijk de onverantwoordelijke verspilling van materiaal en arbeid opvallen. Deze spijtige ondoeltreffendheid spruit voort u i t een onvoldoende organisatie en uitrusting en niet aangepaste bouwmaterialen. Een critische ontleding van de kostprijsberekening toont aan dat de voornaamste bezuinigingen mogelijk zijn door een praktische, juiste oriëntatie van de productie, verwerking en financiering. Naar onze mening is het mogelijk door toepassing van dit principe een
56
RATIONELE
BOUW
vermindering van minstens 50 % van de kostprijs door te voeren. Het oplossen van de woningcrisis i n de kolonie houdt dus nauw verband met het vinden van een technische formule, een methode en bouwmaterialen die toelaten een bescheiden doch betamelijke woning te verstrekken aan de inboorlingen aan een kostprijs die de 25.000 f r niet overtreft. Natuurlijk beperkt een sociaal-economische oplossing van het huisvestingsprobleem zich niet tot huizenbouw, doch het is wel het brandend vraagstuk dat alle andere in de schaduw stelt. Hoe komen we tot het doel ? Wanneer men van nabij de woningbouw in Kongo gadeslaat dan is men getroffen door de onbegrijpelijke traagheid van het werk en de primitieve middelen die men aanwendt. Men schiet niet op. Het looncijfer vormt uit oorzaak van de langzame vooruitgang een overdreven last in verhouding met het gepresteerde werk. I n de eerste plaats dient de bouwnijverheid dan ook van deze traagheid bevrijd. Waar voorkomen ook hier beter is dan genezen zal het beste resultaat verkregen worden door een technische formule die handenarbeid zoal niet overbodig maakt, dan toch t o t de kleinst mogelijke proporties herleidt. Zaak is dus het voorbereidende werk te laten verrichten door machines en de constructie zelf machinaal te organiseren. De kostprijsreductie dient dan ook verwezenlijkt door de kostenvermindering b i j : a) fabricatie van het materiaal ; b) de oprichting van de woning. De moeilijkheden louter van technische aard zijnde, kunnen ze ook slechts verholpen door het uitdenken van een technische formule die dan ook toegepast wordt b i j grote werven waar, door goede organisatie, een ongekend rythme kan worden bereikt.
IN
BELGISCH
KONGO
57
De woningbouw — hier uitsluitend beschouwd als de eigenlijke constructie van de woningen — kan men indelen in volgende posten : a. — het ringwerk : funderingen, metselwerk en dakbedekking. b. — installatie van water en electriciteit. c. — afwerking : bezetting, deuren en ramen en grondbedekking. De constructiekostprijs van het geheel is het globaal bedrag van deze posten ( i ) . Om hem naar omlaag te drukken is het dus onmisbaar dat men bij elk van hen er naar tracht zoveel mogelijk handenarbeid en materiaal uit te sparen door standardisatie. Deze, op zijn beurt, leidt onvermijdelijk naar een « type-planning ». Dit is dan ook de enige uitweg voor de acute woningnood i n de buitengewoonterechtelijke centra die onmogelijk door gewone middelen op te lossen valt. In sommige streken van Kongo, o. a. in Costermansstad, trachtte men een oplossing te vinden door het invoeren van de twee-woonst waar het heil alleen gezocht werd in bezuiniging door koppehng. Afgezien van de psychologische fout van deze toepassing, was de financiële kant een fiasco. Zo'n geheel koste heel wat boven de iOO.üOO f r . Trouwens, het samenbouwen was en zal steeds een fout blijven. Het is een grove miskenning van de geaardheid van de Kongolees. Voor alles dient zijn huisvesting aangepast aan zijn milieu en opvatting. Voor rationele woningbouw zouden de van oudsher aangewende bouwmaterialen wel kunnen worden gebruikt indien hun productie, hoedanigheid, vervoer en C ) Kosten voor terreineffening, exploitatieinrichting en installatiematerieel vormen onafhankelijke lasten waarvan de afschrijvingen bij de globale voorzieningsrekeningen dienen gevoegd. L")e eenheidsprijs wordt door deze natuurlijk beïnvloed maar slechts naar rata van de moeilijk te voorziene omvang van de werf.
58
RATIONELE
BOUW
aanbrengen zouden kunnen worden georganiseerd met het. oog op uitsparen van handenarbeid en materiaal. Dit is echter voor Belgisch Kongo een utopie en de bezuiniging en vernieuwing moet gezocht in een eenvoudige, praktische vinding die productie ter plaatse toelaat, beroep doet op mecanisatie en gedeeltelijk ter plaatse gevonden grondstoffen kan aanwenden.
PREFABRICATIE
Zoals gezien is de kostprijs het geheel van de uitgaven betreffende de verschillende werkzaamheden, materiaal, afschrijvingen en taksen. Het is klaarblijkend dat om dit globaal bedrag doeltreffend te verminderen, men moet trachten de kosten van de verschillende posten i n te krimpen. Hieruit volgt dat het niet voldoende is zich te beperken tot een bepaald objectief, doch dat geen enkele bezuiniging, hoe miniem ook, mag verwaarloosd. Een goede coördinatie van de verschillende werkzaamheden is dan ook i n eerste instantie geboden. De eerste vereiste daartoe is het aanvaarden van het principe der standaardwoning. Het uitgesproken individualisme i n de bouwnijverheid dient met alle middelen vermeden. D i t komt niet alleen de kostprijs maar ook esthetiek en hygiëne ten goede. Dergelijke standardisatie moet op industriële basis leiden tot stoffen, afmetingen en vormen die de fabricatie op grote schaal moet toelaten aan een minimumkostprijs. Deze voorwaarde wordt op de voet gevolgd door het gebruik der materialen. Waar het verspillen er van verhinderd wordt door het aanwenden van type-woningen lenen de materialen zelf zich best tot bezuiniging. Van doorslaand belang dienaangaande is een ver doorgevoerde mecanisatie en organisatie van de productie, vervoer en verbruikswijze. Zodoende komen we tot de idee van de prefabricatie der verschillende elementen der woning die slechts een eenvoudige samenvoeging op de werf vereisen. Waar dit geen bijzondere moeilijkheden oplevert voor deuren, vensters, enz. kan
60
RATIONELE
BOUW
niet steeds hetzelfde beweerd van de geprefabriceerde muren, die meestal het euvel hebben samengesteld te worden uit te grote beschotten. De in bijlage behandelde methode verhelpt hier echter aan en is bovendien derwijze opgevat dat ze ook een oplossing verstrekt voor het voeg-probleem dat meestal een nachtmerrie betekent voor wie zich met prefabricatie bezighoudt. Een niet te versmaden voordeel van de prefabricatie is verder dat op heel voordelige wijze het materiaal kan worden afgeschreven ; dit niet alleen ten overstaan van de opgedreven productie doch eveneens door haar uniformiteit die toelaat grote werven in te richten, waar kan overgegaan tot productie ter plaatse. D i t biedt mogelijkheid tot merkwaardige prestaties. U i t sociaal oogpunt werd reeds menigvuldig bezwaar geopperd tegen de zogenaamde « kettinghuizen ». Voorkomen we dienaangaande elke kritiek door een formule, die een ver doorgedreven prefabricatie van de constructieelementen toelaat doch tegelijkertijd mogelijkheid biedt tot een aanzienlijke variante type-woningen. *
*
*
B i j prefabricatie kunnen ten huidige dage drie praktische mogelijkheden overwogen worden n. m. het gebruik van beton, hout en metaal. Diverse oorzaken laten echter alleen de eerste basis toe voor de kolonie. Overwegende aandacht dient dan ook besteed aan de elementen voor het grof werk, zodat op de werf alleen dient overgegaan tot een eenvoudige samenvoeging van de verschillende onderdelen. B i j voorkeur dient de prefabricatie op de werf zelf te kunnen gebeuren. Het is een handicap dat een plaatselijke industrie niet bestaat. D i t is evenwel geen hinder voor het opvatten van stoutmoedige kapitaalinvestering voor ver-
IN
BELGISCH
KONGO
61
wezenlij king v e r m i t s de nood aan huisvesting zo onmetel i j k groot is d a t de o p r i c h t i n g er v a n ruimschoots te rechtvaardigen is. B i j de studie v a n elke m e t h o d e moet i n r u i m e mate r e k e n i n g gehouden met de vervoerkosten, beschadigingsrisico en wisselvalligheden v a n montage en verhandeling. Inderdaad mag niet u i t het oog verloren dat de h i e r u i t voortspruitende onvoorziene u i t g a v e n de langs een andere k a n t v e r w e z e n l i j k t e bezuiniging k u n n e n opslorpen.
Werkbezuiniging. D e essentiële f a c t o r w a t de k o s t p r i j s b e t r e f t is i n Belgisch Kongo, als overal elders, de handenarbeid. Zeker, de lonen i n de k o l o n i e nemen geen astronomische c i j f e r s aan, doch het gebrek aan v o r m i n g v a n de inlandse w e r k m a n en de k l i m a t i s c h e toestanden z i j n oorzaak dat ze ongeveer i n dezelfde mate als i n het moederland de k o s t p r i j s beinvloeden. E e n welopgevatte prefabricatie en aangepaste mecanisatie kan deze post minstens met 75 % verminderen. H e t k o m t er slechts op aan v e r n u f t te toetsen aan practische en economische overwegingen. M e n i g v u l d i g is ook de o p w e r p i n g d a t prefabricatie een hinder is v o o r de esthetische waarde v a n de bouw. Is eenvoud dan niet een m i d d e l t o t schoonheid en k a n eenvormigheid n i e t een m i d d e l z i j n t o t grootsheid ? Zeker, een t o t het uiterste doorgedreven eenheid, b. V . aanvaarding v a n slechts é é n bepaald p r o t o - t y p e , is v a n aard de eentonigheid i n de hand te werken en d a n ook v e r w e r p e l i j k . D i t e u v e l w o r d t echter vermeden i n d i e n men de prefabricatie j u i s t opvat en de elementen t o t huizenbouw zo normaliseert dat z i j de m o g e l i j k h e i d t o t creatie en aanpassing n i e t uitsluiten. D e constructiemethode moet dus — zoals we reeds
62
RATIONELE
B O U W
eerder aanhaalden — m o g e l i j k h e i d bieden t o t afwissel i n g en keuze, ten einde er voor te zorgen dat de w o n i n g zich aanpast aan de behoeften, smaak en b u d g e t v a n de f a m i l i e en niet omgekeerd. D a n pas zal het systeem, t e n overstaan v a n de beschavingsrol die de w o n i n g moet v e r v u l l e n , de gewenste efiiciency bezitten.
Grote bouwwerven. H e t overgrote gebrek aan huisvesting is op zichzelf reeds een niet te onderschatten m o g e l i j k h e i d t o t reductie van de kostprijs. H e t is b u i t e n k i j f dat grote werven en aanzienlijke afzet de eerste vereisten z i j n t o t a f s c h r i j v i n g v a n de benodigde mecanisatie. H e t t e k o r t v a n tienduizenden woningen i n de b u i tengewoonterechtelijke centra laat toe werven op te r i c h t e n die beschikken over u l t r a modern materiaal t o t effening v a n de g r o n d , vervoer, bereiden v a n beton, enz. t e r w i j l s c h r i j n w e r k e r i j e. a. eveneens ter plaatse k u n n e n ingericht. Deze toestand schept grote mogelijkheden op voorwaarde dat deze instellingen als een k l o k w e r k op elkaar ingesteld worden, i . a. w . dat er samenwerking en eenheid heerst. V l u g h e i d is een kwestie v a n organisatie en hangt af van hen die uitvoeren. Een keuze v a n toegewijde organisatoren d r i n g t zich dan ook voor alles op.
DEEL III
RATIONELE
BOUWMETHODE
VOOROPSTELLING D e bouwmethode die hierna behandeld w o r d t is een v e r n i e u w i n g i n de bouwtechniek, speciaal aangepast a a n de k l i m a t i s c h e toestanden i n de kolonie en g e ï n s p i r e e r d door de vooraf behandelde principes. Z i j dient n i e t opgevat als een w e l o m l i j n d doel d o c h als een voor de hand liggend gevolg. D a a r u i t v o l g t d a t ze niet de pretentie heeft een omwenteling i n de b o u w n i j v e r h e i d te betekenen doch genoegen neemt m e t een rationeel evenwicht te beduiden tussen economische, sociale en culturele factoren die het leven van de i n l a n ders o m s c h r i j v e n . Ze w i l dan ook slechts een m i d d e l wezen om i n een korte tijdspanne een oplossing te verschaffen aan een i n h u m a n e o p h o p i n g v a n menselijke wezens i n voorwaarden, die een u i t d a g i n g betekenen aan elk m e n s e l i j k gevoel. I n een o n m i d d e l l i j k d o e l t r e f f e n d optreden inzake w o n i n g p o l i t i e k ligt het v i t a l e belang v a n h e t beschavingswerk d a t we i n Belgisch K o n g o ondernomen hebben. Te allen p r i j z e dient er naar gestreefd het verschil i n standing tussen Europeanen en Kongolezen te overbruggen. Op welk tastbaar terrein kan d i t beter geschieden d a n op het gebied v a n huisvesting. De middelen z i j n echter beperkt. Daarom w e r d d e h i e r behandelde b o u w m o g e l i j k h e i d bedacht o m het Bestuur te helpen een passend evenwicht te zoeken tussen nood en m o g e l i j k h e i d , zonder nochtans de es-
64
R A T I O N E L E
BOUW
sentiële vereisten inzake bouwkunde op te offeren aan constructiebezuiniging. H e t is n a t u u r l i j k gewaagd zich d e f i n i t i e f u i t te spreken over de technische waarde van de methode — d i t k a n alleen vastgesteld door het bouwen zelf — doch w i j aarzelen n i e t te beweren dat, zo ze n i e t al de eigenschappen inzake klassieke constructie (weerstand, o n doordringbaarheid, thermische isolatie en geluiddemping) o v e r t r e f t , zij deze minstens evenaart, behalve misschien w a t b e t r e f t de geluiddemping ; iets w a t t r o u wens v a n ondergeschikt belang is zo het al niet helemaal mag verwaarloosd ten overstaan v a n het beoogde doel. B i j het zoeken naar het voorgesteld systeem w e r d steeds de grootste aandacht besteed aan de verschillende onderdelen v a n de woningbouw. Daarom ook werd een ultra-snelle c o n s t r u c t i e v o r m , die geen enkele vakkennis vereist, weerhouden, t e r w i j l gebruik gemaakt wordt v a n gestandardiseerde elementen die volledige v r i j h e i d laten voor het ontwerpen v a n plans v o o r gelijkvloerse bouw, d i t alles zonder a f b r e u k te doen aan de hoedanigheid. Alhoewel het o n m i d d e l l i j k opvalt w e l k een enorme reductie v a n de k o s t p r i j s hiermede k a n bereikt is h e t toch quasi o n m o g e l i j k deze b i j benadering te schatten. I n d e r d a a d k a n daar slechts een idee over gevormd n a praktische u i t w e r k i n g v a n een paar woningen, die, zonder t w i j f e l , de noodzaak van een paar detail verbeteringen zou aantonen, en de studie v a n de k o s t p r i j s vermindering b i j constructie op grote schaal zou toelaten. Voorgaande voorwaarden z i j n trouwens o n o n t b e e r l i j k o m een zeer juiste basis vast te stellen v o o r het opstellen van een n a u w k e u r i g bestek en meetstaat. Naar ons persoonlijk oordeel — w i j hoeden er ons voor te o p t i m i s t i s c h te wezen — laat deze constructiemethode een kostprijs v e r m i n d e r i n g toe v a n 50 à 6 0 % ten overstaan v a n de klassieke b o u w t r a n t .
KEUZE
DER
MATERIALEN
B i j de keuze der materialen moet rekening gehouden met : a) het te beantwoorden doel (technische b) plaatselijke productiemogelijkheden ; c) k o s t p r i j s .
eisen) ;
Als bestaande n i j v e r h e i d s t a k k e n v o o r bouwmaterialen kunnen we vernoemen de productie v a n k a l k ( p l m . 48.886 t o n per jaar) ; k u n s t m a t i g e Portlandcement (plm. 173.854 t o n per jaar) ; baksteen en cement-asbestproducten (momenteel een dagelijkse voortbrengst v a n 5.000 à 6.000 m^). H e t is m o g e l i j k de productie v a n deze materialen veel hoger op te voeren naargelang het afzetgebied.
Ruw metselwerk. De baksteen i n Belgisch K o n g o is doorgaans v a n een o n g e l o o f l i j k minderwaardige hoedanigheid. Hoe f a n tastisch het ook moge schijnen, niet zelden hebben we persoonlijk k u n n e n vaststellen dat het mogelijk was de steen m e t de h a n d te brokkelen. Bovendien eisen z i j n kleine a f m e t i n g e n een l a n g d u r i g montagewerk. Beide nadelen z i j n dan ook oorzaak dat z i j n gebruik zeldzamer en zeldzamer w o r d t , j a , zelfs een soort luxe. De p r a k tische aannemer zoekt meer en meer z i j n toevlucht i n betonblokken. D i e v o r m t h i j op het w e r k zelf. D e baksteen k o m t dan ook o n m o g e l i j k i n aanmerking v o o r een rationele b o u w w i j z e .
66
RATIONELE
BOUW
H e t is dus gewenst b i j het o p t r e k k e n der m u r e n andere materialen dan baksteen aan te wenden. De drie grondmaterialen die k u n n e n gebruikt b i j de constructie v a n geprefabriceerde m u r e n z i j n dan o o k i j z e r p r o d u c t e n , hout en beton. H e t eerstgenoemde k a n echter onder geen enkel o p zicht i n aanmerking genomen vanwege de hoge t e m peratuur. I n dergelijke w o n i n g zou m e n bakken als i n een oven. Speciale schikkingen zoals b . v . het aanbrengen v a n glaswol k u n n e n v a n aard z i j n d i t nadeel enigzins t e temperen doch d i t betekent onoverkomelijke lasten zonder dat de doeltreffendheid zo maar zonder meer m a g aanvaard. H o u t is eveneens te verwerpen daar het als basismateriaal niet bestand is tegen de weersinvloeden en d a n ook gedoemd i n b e t r e k k e l i j k k o r t e t i j d te b e z w i j k e n . B l i j f t dan nog de derde basis die i n alle opzichten voldoet. Als b i n d m i d d e l voor b e t o n w o r d t n a t u u r l i j k cement g e b r u i k t t e r w i j l de andere bestanddelen naar de a a r d v a n de streek kunnen aangewend. O m de stevigheid v a n het beton i n d i e n nodig te vergroten k u n n e n bamboesnippers aangewend. Persoonlijk hadden w i j de gelegenheid proeven t e nemen te Leopoldstad en te Coquilhatstad, die zeer bevredigende resultaten opleverden. I n de eerste localiteit namen w i j als bestanddelen v e r morzelde rotssteen (Kongostroom), gewoon zand en cement. I n de tweede oer, rivierzand en cement. Beide mengsels werden versterkt door een kleine hoeveelheid bamboestukjes en kregen een cementgehalte van 20 %, b i j droging i n de schaduw. W i j verkregen relatief l i c h t e poreuse beton.
IN
BELGISCH
KONGO
67
Dakbedekking. E e n degelijk d a k dient te v o l d o e n aan drie volgende eisen : a) voldoende beschutting tegen atmosferische invloeden (zon en regen) ; b) m o e t w a t e r d i c h t z i j n ; c) d i e n t b r a n d v r i j te wezen. I n de kolonie w o r d e n omzeggens slechts i j z e r e n en kunstleien dakbedekkingen aangewend — inboorlingen b u i t e n beschouwing gelaten. N a a r ons oordeel moet de v o o r k e u r gegeven aan kunstleien, d i t i n tegenstelling met h e t algemeen gebruik v a n gegolfd plaatijzer. De keus r e c h t v a a r d i g t zich om esthetische, technische en productieredenen. U i t esthetisch o o g p u n t is er niets lelijker dan plaatijzeren d a k e n die schril afsteken tegen het natuurgroen en bovendien na b e t r e k k e l i j k k o r t e t i j d akelige roestvlekken vertonen. Ook hebben deze daken een t a m e l i j k gering isolerend vermogen. H u n voordeel v a n grote spandracht weegt niet o p tegen gemelde nadelen, t e r w i j l bovendien eensdeels de lange gegolfde k u n s t l e i dezelfde eigenschap bezit en anderdeels de plaatselijke industrie reeds eternit : v o o r t b r e n g t t e r w i j l d i t w a a r s c h i j n l i j k n i m m e r het geval zal wezen met p l a a t i j z e r . ; D a k e n i n cementpannen k o m e n evenmin i n aanmer- , k i n g d o o r hun h o o g eigengewicht en k o s t e l i j k h e i d . ' Eerder verkiezen w i j de bedekking met gewapend beton i waar h e t ijzer d o o r bamboes vervangen w o r d t . H u n graad v a n ondoordringbaarheid is echter m i n i e m en dan n o g gehandicapt door veelvuldige constructiefouten. De constructie zelf gaat gepaard met hoge onkosten voor h e t h o u t w e r k en de v e r h a r d i n g v e r h i n d e r t het v l u g a f w e r k e n v a n de woning.
68
RATIONELE
BOUW
Rechtvaardiging keuze kunstlei. D e kunstleien d a k b e d e k k i n g is b i j z o n d e r geschikt v o o r de tropen o m haar : a) gering eigen gewicht ; b) vezelachtigheid ; c) s p l i j t b a a r h e i d ; d) bestaat i n hoofdzaak u i t asbest d a t uitnemend bestand is tegen i n w e r k i n g v a n v u u r en derhalve ook een slecht warmtegeleidingsvermogen heeft ; e) goed sluitende bedekking (oversteek v a n 7 à 10 cm). NOTA.
D e capillaire w e r k i n g v a n het m a t e r i a a l waardoor het w a t e r tussen de leien opgezogen w o r d t m a g in de t r o p e n verwaarloosd. D e zon zorgt er w e l v o o r dat dit v o c h t gauw v e r d a m p t .
H e t aanwenden v a n h o u t voor de verschillende gebinten hoeft geen nader kommentaar. De overvloedige houtvoorraden i n de kolonie rechtvaardigen geen andere keus. De soort h o u t zal steeds bepaald door de streek w a a r i n de bouwwerf gelegen is.
Wanden en plafond. D a a r het p l a f o n d i n gelijkvloerse bouw geen dragend deel v o r m t v a n de daarboven gelegen vloer dient dus alleen z i j n eigen belasting beschouwd. H i j m a g dan ook u i t s l u i t e n d behandeld als a f s l u i t i n g , d i t gemeenschapp e l i j k met de wanden. Reeds vroeger zegden we d a t er weinig belang dient gehecht aan de geluiddemping i n de beoogde woningen. W i j laten ons d a n ook b i j de beschouwing v a n wanden en p l a f o n d i n hoofdzaak leiden door onze bekommernis v o o r thermische isolatie. B i j de traditionele bouwmethodes w o r d t steeds de
IN
BELGISCH
KONGO
69
b u i t e n m u u r u i t s l u i t e n d beschouwd als temperatuurregelaar. De bepleistering w o r d t alleen als v e r f r a a i i n g aangeb r a c h t . W i j verdedigen een andere stelling en kennen een tweeledige f u n c t i e toe aan de wanden, n . m . verf r a a i i n g en temperatuurregelaar. Desbetreffend voorzien we dan ook een speelruimte tussen wanden en b u i t e n muur. H e t baart verwondering d a t er i n de kolonie zo h a r d n e k k i g vastgehouden w o r d t aan k a l k of cementbepleistering. Zeker, k a l k en cement z i j n twee materialen die ter plaatse geproduceerd w o r d e n en deze omstandigh e i d b e ï n v l o e d h u n prijs. Nochtans noodzaakt h u n bereiding en gebruik voor wandbepleistering heel w a t a r b e i d zonder v a n vaardigh e i d te gewagen. D e bepleistering wordt i n de kolonie ook heel v l u g o n t s i e r d door m o e i l i j k te herstellen k l o v e n en barsten. H o o g s t w a a r s c h i j n l i j k is d i t verschijnsel i n hoofdzaak te w i j t e n aan het onbehendig aanbrengen doch men dient n u eenmaal rekening te houden met de weinig gevormde v a k l u i die dan n o g maar al t e raar z i j n . De gewone bepleistering k a n d a n ook n i e t aanvaard voor woningen die i n snel t e m p o moeten opgericht en o n m i d d e l l i j k dienen beschikbaar te wezen. Bovendien m a g niet u i t het oog verloren dat de plaatselijke productie b i j b o u w o p grote schaal niet aan de v r a a g zal k u n n e n voldoen, z o d a t dient onderzocht hoe de voor de bepleistering benodigde cement k a n v r i j g e m a a k t voor het optrekken der muren. Bovendien z o u b i j de d o o r ons voorziene binnenmuurse r u i m t e voor luchtverversing en temperatuurregeling een valse w a n d (bamboe, riet, hout, e. a.) hoeven, z o d a t genoemde bezetting i n ' t geheel niet i n aanmerking komt. V o o r binnen-beschotwerk of isoleermuur zou eternit d a n ook het aangewezen m a t e r i a a l z i j n , te meer daar
70
RATIONELE
B O U W
het ook ter plaatse geproduceerd w o r d t . E r m a g echter v e r w a c h t dat zelfs niettegenstaande de omstandigheid v a n locale fabricatie de kostprijs nog te hoog zou b l i j k e n . Bovendien is het de vraag of de e t e r n i t p r o d u c t i e de massabouw zou k u n n e n volgen i n d i t geval. W i j vestigen dan ook onze keuze op het g e b r u i k v a n de nog t a m e l i j k recente v i n d i n g : U n a l i t . H e t g e m a k k e l i j k vervoer en v e r b r u i k plus voordelige p r i j s bepalen i n hoofdzaak onze voorkeur ; d i t nochtans onder voorbehoud dat zo de benodigde eternitplaten aan g e l i j k e p r i j s op de werf k u n n e n verstrekt deze omstandigheid onze keuze zou wijzigen.
Deuren en raamkozijnen. Als materiaal v o o r deuren en r a a m k o z i j n e n dienen w i j ons vanzelfsprekend te beperken t o t het h o u t . Een ver doorgedreven vereenvoudiging v a n de fabricatie is echter geboden. D a a r o m z i j n we v o o r de deuren voorstander v a n een houten geraamte m e t d e k k i n g i n U n a l i t en houten groefiijst als a f w e r k i n g ( f i g . 26 en 26 a, b). Zoals voor de gebinten w o r d t de houtsoort aangeduid door de streek waar gebouwd w o r d t .
VOORGESTELDE
CONSTRUCTIEVORM
Funderingen. Daar de geringe zwaarte v a n de woningen geen speciale voorzorgen vereist w o r d t geen bijzonder belang gehecht aan de f u n d e r i n g e n . E r m a g dan ook v e r z a a k t aan volle funderingen. H e t gebruik v a n sporadische b l o k - f u n d a m e n t e n , d i e n i e t zozeer i n deze functie o p g e v a t z i j n doch w e l o m de h o o f d p i j l e r s op h u n plaats te h o u d e n , w o r d t dan ook voorzien. B i j m i d d e l v a n schraagpijlers en dwarsliggers w o r d t de eigen zwaarte v a n het gebouw geconcentreerd op deze b l o k k e n die r u i m voldoende z i j n voor de eerder minieme belasting. Deze s c h i k k i n g v e r m i j d t de slopende arbeid v a n het grondwerk, b e ï n v l o e d daardoor g u n s t i g de kosten en geeft een voldoende stevige ankering van het huis.
Ruw metselwerk. H e t metselwerk deelt v o o r 30 à 40 % i n de p r o d u c t i e kosten. Deze moeten k u n n e n herleid t o t ongeveer 10 % . D i t k a n alleen geschieden door prefabricatie en verm i n d e r i n g v a n omvang. De bijzonderste o p w e r p i n g tegen het gebruik v a n geprefabriceerde muren is steeds dezelfde dooddoener : de beschotten z i j n te l i c h t , houden niet voldoende de v o c h t i g h e i d tegen en k o m e n t e k o r t betreffende h u n f u n c t i e v a n temperatuurregelaar. H i e r n a l i c h t e n w i j deze zogezegde nadelen een beetje nader toe :
72
RATIONELE
BOUW
Te licht.
Die bewering bedoelt de onvoldoende draagkracht. H e t is dus voldoende door een systeem v a n schraagpijlers en dwarsliggers de last v a n de m u r e n zelf af te nemen, zodat de buitenbeschotten slechts als afsluiting dienen aangewend. Onvoldoende vochtigheids weer der.
Door het aanwenden v a n een voldoende luchtcirculatie tussen b u i t e n m u u r en binnenbekleding w o r d t de vochtigheidsopslorping en de nadelen er v a n heel w a t doeltreffender geweerd d a n b i j eender welke toepassing van volle m u u r . Temperatuurregelaar.
Deze regeling is i n de kolonie eenzijdig, behalve misschien i n de hoger gelegen gebieden. Door de reeds genoemde dubbele w a n d e n en de k u n s t m a t i g e l u c h t circulatie w o r d t binnenhuis een aangename koelte v e r kregen t e r w i j l deze eventueel b i j n a c h t buitengehouden wordt.
Onderdelen van de muurconstructie. Een nadeel i n de t o t heden geprefabriceerde t y p e woningen is w e l dat te grote m u u r o p p e r v l a k t e n voorzien worden v o o r samenvoeging ter plaatse. Bovendien is het probleem v a n de voegen n i e t a l t i j d g e m a k k e l i j k op t e lossen, d i t m e t het oog op de vochtigheidspenetratie. Het een en ander w o r d t voorkomen door het g e b r u i k v a n steunpijlers (fig. 5 en ba en 6 en 6a), dwarsliggers met gUjgroef ( f i g . 7 en 7a en 8 en 8a) en g e m a k k e l i j k hanteerbare beschotten m e t t a n d r a n d ( f i g . 9 en 9 » ) .
IN
BELGISCH
KONGO
73
Schraagpijlers. De f u n c t i e v a n deze palen is t w e e ë r l e i . Vooreerst vormen ze de v e r b i n d i n g tussen de verschillende panelen v a n de m u r e n , t e r w i j l ze zich insgelijks lenen v o o r de binnenbekleding. Te dien einde w o r d e n b i j de f a b r i c a t i e langs de binnenzijde en over de gehele lengte z w a l u w staartvormige h o u t e n l a t t e n ingegoten. Twee soorten schraagpijlers w o r d e n voorzien, n . m . lengtepijlers (fig. 5 en 5a) en hoekpijlers (fig. 6 en 6a). Dwarsliggers. Deze dienen voor het aaneenklinken van de schraagpijlers en steun voor de beschotten. Ook hiervoor z i j n twee soorten voorzien, t . w . g r o n d liggers en ruimteliggers. H u n lengte is f a c u l t a t i e f verm i t s voor verschillende types v a n woningen verschillende lengten dienen opgevat. Nochtans zal v o o r de afmetingen steeds r e k e n i n g gehouden met de vastgestelde afmetingen v a n de beschotten z i j n d e 50 cm x 50 c m . De r u i m t e tussen de schraagpijlers dient dus steeds een veelvoud v a n 50 c m te z i j n . Beide soorten dwarsliggers z i j n voorzien v a n een rechtopstaande k a n t die dienst doet als binnensteun voor de beschotten en als vocht- en tochtweerder. Verder bezitten de ruimteliggers een g l i j groef voor het vasthaken v a n de beschotten. Deze groef is b i j de grondliggers overbodig. B i j k o m e n d voordeel v a n glijgroef en r e c h t k a n t is het verhinderen v a n het t r i l l e n v a n de muren. NOTA.
S c h r a a g p i j l e r s en d w a r s l i g g e r s
zijn voorzien
van
s c h i k k i n g v e r s c h a f t in r u i m e m a t e , zonder d a t het v a n de elementen
er onder l i j d t , volgende voordelen :
a) b e s p a r i n g v a n m a t e r i a a l ; 6) z w a a r t e v e r m i n d e r i n g ; c) w e r k t b i n n e n m u u r s e
luchtstroming
i n de
luchtcellen.
Deze
weerstandsvermogen
hand.
74
RATIONELE
BOUW
I n v e r b a n d m e t s c h r a a g p i j l e r s e n dwarsliggers v e s t i g e n we de a a n d a c h t op het feit d a t gewoon beton v o l s t a a t voor de v o r m i n g . E v e n t u e e l k u n n e n e c h t e r bamboestengels als v e r s t e r k i n g aangewend.
Beschotten. De reeds verouderde betonblokken die ten slotte d o o r de verschillende cellenmethodes niets anders betekenen dan twee verbonden betonbladen k u n n e n ons niet bekoren. Dergelijke b l o k k e n met g e w o o n l i j k afmetingen v a n 20 c m x 20 cm X 40 c m boeien onze aandacht n i e t om volgende omstandigheden : a) verlies v a n materiaal (dubbele bladen) ; b) vereisen t o t samenvoeging nog steeds een vaardige ambachtshand en een n i e t onaanzienlijke t i j d s d u u r v o o r het aanbrengen, zonder v a n de m o r t e l te gewagen. c) de aldus gebouwde woningen z i j n niet mobiel ; d) vereisen b i j k o m e n d e binnenhuisbepleistering ; e) hebben een hoog eigengewicht door h u n o m v a n g ; hierdoor hebben ze n a t u u r l i j k het voordeel v a n hoge trilweerstand, doch deze zal niets inboeten b i j een gewichtsvermindering g e c o ö r d o n n e e r d m e t een inwerkende samenvoeging. /) de betonblokken vereenvoudigen t e n slotte niets anders dan de volle b u i t e n m u r e n zonder zich te lenen v o o r een gepaste collaboratie met de binnenwanden. O m deze nadelen te v e r m i j d e n hebben w i j onze t o e v l u c h t genomen t o t enkelvoudige betonbladen v a n 50 c m X 50 c m x 6 c m voorzien v a n een h a a k k a n t (fig. Î) en 9a). Deze h a a k k a n t laat toe de bladen i n de dwarsliggers te haken en daardoor het g e b r u i k van m o r t e l v o o r de v e r b i n d i n g u i t te schakelen t e r w i j l nochtans de gewenste isolatie bekomen w o r d t . Z u l k e schikking verw e z e n l i j k t een opvallende besparing v a n t i j d , materiaal e n handenarbeid. De k o s t p r i j s v a n d e r g e l i j k opgevatte m u u r is onge-
IN
BELGISCH
KONGO
75
l o o f i i j k laag, en deze laatste b i e d t niet alleen alle voordelen v a n volle m u r e n , doch v o r m t bovendien met de binnenbekleding een homogeen geheel. Dakbedekking. Zoals b i j de bespreking v a n de materialenkeuze aangetoond werd l i j k t ons de eternit-dakbedekking momenteel de meest geschikte. De v o r m van de bedekking is van m i n d e r belang en d i e n t aan de omstandigheden getoetst. H e t feit of het d a k i n g o l f p l a t e n of andere w o r d t u i t g e v o e r d is niet v a n aard grondige wijzigingen aan te brengen i n snelheid v a n p l a a t s i n g en p r i j s . De uitgaven v o o r het dak schommelen slechts r o n d de 10 % v a n de globale k o s t p r i j s zodat eventuele voorkeur dienaangaande geen buitensporige « luxe » betekent. I n d i t verband w a a g i k het te wijzen op de theoretische m o g e l i j k h e i d een ondoordringbaar l i c h t dak te bekomen met een gepaste b i n d i n g van plastiek, asp h a l t en cement. W a t het dakgebint zelf b e t r e f t is het nutteloos dienaangaande bepaalde v o o r s c h r i f t e n te willen aanduiden. Het gebint varieert m e t het gewenste model. H e t ligt bovendien i n de l i j n v a n d i t betoog zoveel m o g e l i j k de v r i j e h a n d te l a t e n v o o r de s c h i k k i n g v a n de w o n i n g zelf. Diensvolgens bepalen w i j ons t o t een paar algemene richtlijnen. E r v a l t op te m e r k e n dat het « metselwerk » aan de b o v e n k a n t steeds z a l eindigen op de r e c h t k a n t v a n een dwarsligger. O m de vereiste dakheUing te bekomen zal er d a n ook beroep gedaan w o r d e n op h o u t e n zijstellen die m e t de kap een geheel v o r m e n en de constructie van een zadeldak voorziet. H e t gebruik v a n h o u t onm i d d e l l i j k onder het dak, dat zelf — hier zal m e n steeds zorg v o o r dragen — b u i t e n de m u r e n r e i k t , l e v e r t geen enkel nadeel op.
76
RATIONELE
BOUW
De r e c h t k a n t v a n de bovenste dwarsliggers laat een ideale v e r b i n d i n g met het metselwerk toe. Enkele b o u t e n of ankernagels vullen de v e r a n k e r i n g met het r i n g w e r k aan.
Constructie van het ringwerk. Vooreerst w o r d t op g e i j k t e afstanden, daar waar een schraagpijler voorzien w o r d t , een p u t gedolven v a n p l m . 40 c m diepte en v i e r k a n t . De overeenstemmende grondliggers w o r d e n verspreid tussen deze p u t t e n . De schraagpijlers w o r d e n n u op h u n plaats gebracht derw i j z e dat ze steunen met h u n onderste s t u t op deze grondliggers. Ze worden eveneens verbonden met de bovenste dwarsliggers ( f i g . 10). De voet v a n de schraagpalen hangt zodoende 30 c m i n de gedolven p u t t e n . Deze worden d a n opgevuld met beton, er w e l zorg voor dragende dat de schraagpijlers haaks b l i j v e n i n lengte en breedte. N a harding v a n deze b l o k f u n d e r i n g w o r d e n alle nodige dwarsliggers aangebracht en op h u n plaats gehouden door ijzeren s t i k k e n ( f i g . 11 en 12). B o v e n en onder worden deze s t i k k e n ingevoegd zodat een degelijke beveiliging tegen roest w o r d t verkregen. O m later verplaatsing v a n de woning te vergemakkel i j k e n k a n de voorzorg genomen worden de voet van de schraagpijlers, die i n de b l o k f u n d e r i n g gevat w o r d t , v o o r a f g a a n d e l i j k te o m w i k k e l e n met inpakpapier. D i t omhulsel v e r h i n d e r t de volledige b i n d i n g v a n paal en f u n d a m e n t — zonder hinder voor de stevigheid van het gebouw — t e r w i j l nochtans daardoor l a t e r eventueel de pijlers zonder schade i n h u n oorspronkelijke v o r m k u n n e n weggenomen en h e r b r u i k t . N a o p r i c h t i n g v a n het geraamte w o r d e n de betonbladen aangebracht door h u n haakkant i n de ghjgroef der dwarsliggers te schuiven, d i t v a n onder naar boven.
IN
BELGISCH
KONGO
77
H e t d a k k a n o f w e l b i j voorbaat volledig gemonteerd en daarna k a n t en k l a a r aangebracht o f w e l stuksgewijze gesteld. I n beide gevallen w o r d t op dezelfde manier te werk gegaan. A a n b u i t e n z i j d e n en midden v a n het gebouw w o r d t een driehoekig z i j s t e l (fig. 19), uitgevoerd i n h o u t e n balk v a n 15 x 20, opgericht. Vervolgens w o r d t de n o k b a l k en benodigde spantbenen aangebracht, alsook d a k b e d e k k i n g en nok. H i e r b i j hoeft geen k o m mentaar. N a d a t de laatste h a n d gelegd is aan de m u r e n w o r d t tegen de r e c h t k a n t van de bovenste dwarsliggers, tussen deze en de grondbalken v a n de stellen, v u U a t t e n geperst. D i t z i j n kleine balkjes v a n 5 cm x 3 cm. NOTA.
Het luchtdicht toevoegen van de rechtopstaande voegen om een voldoende isolatie te bekomen is niet nodig. Het is natuurlijk een verzekering te meer en zijn invloed op de kostprijs is onaanzienlijk.
H e t is misschien n i e t zonder belang terloops te w i j z e n op het f e i t dat de t i n t e n heel w a t meer invloed hebben op het i n d i v i d u d a n doorgaans w o r d t aangenomen. W i j bevelen ten zeerste aan er terdege rekening mede te houden b i j de a f w e r k i n g der woningen. Een levendige licht-gele of w i t - b l a u w e water verf t i n t , o m l i j n t door een l i c h t b r u i n e kleur v o o r het h o u t draagt niet weinig b i j o m het betonwerk te veranderen i n een knus en gezellig verblijf.
Voltooing. E r w o r d t algemeen aangenomen dat het grof werk n o r m a a l ongeveer 40 % v a n de totale k o s t p r i j s vertegenwoordigt b i j een gewoon huis. O m de inlander i n staat te stellen z i c h d i t aan te schaffen dient er dus nog heel w a t bezuinigd op de overblijvende marge v a n 60 % . H i e r n a w o r d e n dan ook de voornaamste onderde-
78
RATIONELE
B O U W
len v a n de a f w e r k i n g onder de loupe genomen met h e t oog op verdere vereenvoudiging. a) Binnenbezetting.
O p z e t t e l i j k w e r d er nog niet gehandeld over de b i n nenmuren o m d a t deze niet i n beton opgetrokken worden. Alleen de deurkaders ( f i g . 23) worden hierin uitgevoerd en i n de g r o n d vasgeankerd op dezelfde wijze als de schraagpijlers. Daar deze kaders eveneens voorzien z i j n van zwaluwstaartvormige houtblokken verkrijgen we hierdoor de nodige s t i j l e n o m de draaglatten v a n de bekleding aan vast te spijkeren. De bezetting zelf zal, zoals reeds eerder gerechtvaardigd, uitgevoerd i n u n a l i t p l a t e n die door h u n gemak v a n bewerking, u i t z i c h t en stevigheid hiervoor uitstekend geschikt z i j n . De b i n n e n m u r e n bestaan dus u i t houten spanlatten, aan beide z i j d e n bezet door genoemde platen. De aldus, gevormde dubbele w a n d w e r k t geluiddemping en isolatie i n de hand. I n verband m e t de wanden handelen we ook over de openingen voor luchtverversing. I n de b u i t e n m u r e n worden openingen aangebracht door het sporadisch weglaten v a n een beschot. Deze luchtopeningen worden zo laag of zo hoog m o g e l i j k voorzien naargelang respectiev e l i j k al dan niet een ventilatiesysteem w o r d t ingew e r k t i n het p l a f o n d . A a n de b i n n e n z i j d e geschiedt de v e n t i l a t i e door kleine gaatjes i n de u n a l i t p l a t e n geboord over de hele o m v a n g v a n de w o n i n g , op overeenstemmende hoogte met de b u i t e n l u c h t g a t e n ( f i g . 2!)). Afgezien v a n h u n prakti.sch n u t kunnen deze gaatjes opgevat als decorum. b) Plafond.
W o r d t insgelijks uitgevoerd i n unalit. O m de constructie er v a n te v e r g e m a k k e l i j k e n kunnen v o o r a f g a a n d e l i j k
IN
BELGISCH
KONGO
79
panelen ter grootte v a n de verschillende kamers k l a a r gemaakt. O n m i d d e l i j k voor h e t aanbrengen v a n het dak w o r d e n deze panelen op h u n plaats gebracht en vastgezet door eenvoudige vernageling.
NOTA.
De voegen der unalitplaten worden bedekt met fijne haf ronde latjes. De luchtopeningen worden afgewerkt door het aanbrengen van een houten kokertje, vastgehouden door een hjst en afgesperd door muskietgaas.
Deuren en raamkozijnen. W o r d e n naar v a s t e eenvormige afmetingen op eenvoudige wijze klaargemaakt. V o o r de meeste gebieden i n de k o l o n i e hoeven geen ruiten en doet muskietgaas het p r a c h t i g . Voor andere streken zouden r u i t e n i n plastieke stof een interessante p r o e f n e m i n g wezen. H e t nadeel b i j gebruik v a n r u i t e n is d a t i n d i t geval het onontb e e r l i j k is draai- of t u i m e l r a m e n te voorzien t e r w i j l b i j muskietgaas een v a s t k o z i j n volstaat. De ramen evenals de deuren worden aangebracht i n een h o u t e n kader v a n 2,5 c m d i k t e en vastgezet door k w a r t - r o n d e latjes. E e n effen houten o m l i j s t i n g zorgt voor de afwerking. D e u r e n bestaan u i t een h o u t e n geraamte (hg. 26) bedekt m e t unalit en afgewerkt door een g r o e f l i j s t om de hele omtrek ( f i g . 26a). NOTA.
Vooraleer deuren en ramen aangebracht worden zullen binnenwanden en plafond geverfd bij middel van een spuitpistool onder druk. E e n lichte kleur verlevendigt de hele woning en geeft een net « cachet » aan het geheel.
80
RATIONELE
BOUW
Grondbedekking. D e enige m o g e l i j k e oplossing is de beton vloer. Eventueel k a n besloten worden t o t het leggen v a n b a l a t u m of linoleum, m a a r . . . dat is toekomstmuziek. U i t e i n d e l i j k w o r d e n dan o m de hele binnenomtrek v a n de woning h o u t e n p l i n t e n aangebracht. E r zal voor gezorgd worden d a t de kleur v a n deze een levendig contrast v o r m t m e t de w a n d - t i n t e n .
Opmerking. Als v e r d u i d e l i j k i n g van de behandelde constructiemethode werd steeds naar de bijgevoegde figuren verwezen. De aangeduide afmetingen v a n deze z i j n voorzien voor een kamerhoogte v a n 3 m . H e t valt op d a t de beweeglijkheid v a n de bouww i j z e ruime m o g e l i j k h e i d biedt de k o s t p r i j s zo nodig nog meer neer te d r u k k e n zonder daardoor aan het geheel afbreuk te doen. H e t volstaat daartoe enkele wijzigingen aan te brengen aan de gesuggereerde afmet i n g e n . D i t k a n gebeuren door het volume i n te k r i m p e n of de beschotten een grotere hoogte te geven. W a t de eerste m o g e l i j k h e i d betreft d i e n t de r u i m t e i n k r i m p i n g te gebeuren door de binnenhoogte te verminderen. A a n de afmetingen v a n het g r o n d p l a n mag niet geraakt daar deze als het s t r i k t e m i n i m u m moeten beschouwd. H e t k a n gebeuren door een r i j beschotten m i n d e r aan te brengen w a t de binnenhoogte zou terugbrengen t o t ongeveer 2,5 m en de kostprijs m e t p l m . 1 /5 doen dalen. H e t voordeel weegt echter alleen maar op tegen het nadeel als de n o o d wet m a a k t . D e tweede m o g e l i j k h e i d v e r m i n d e r t het a a n t a l dwarsliggers en beschotten. D a a r u i t volgt een besparing
IN
BELGISCH
KONGO
81
v a n materiaal en arbeid doch b e m o e i l i j k t de verwerking. E e n c o ö r d i n a t i e van beide mogelijkheden zou eventueel het beste resultaat afwerpen. N i e t alleen w e r d b i j de u i t w e r k i n g v a n de voorgestelde b o u w w i j z e rekening gehouden met de weersinvloeden — regen, w i n d en zon — doch insgelijks met de onopgevoedheid v a n de inboorling inzake huisvesting. I n d e r d a a d v a l t zoniet alles dan t o c h heel w a t te doen op d i t t e r r e i n . M o g e l i j k h e i d t o t g e m a k k e l i j k onderhoud w e r d d a n ook steeds nagestreefd t e r w i j l zoveel mogelijk de microbe-broedplaatsen geweerd werden. De dubbele wanden lenen zich uitstekend voor « binnenmuurse » besproeing m e t insectendodend poeder. De doeltreffendh e i d van d e r g e l i j k doordringen is boven elke t w i j f e l verheven. B i j de constructies waar m o r t e l als kleefm i d d e l g e b r u i k t werd is deze laatste de u i t v e r k o r e n v e r b l i j f p l a a t s v o o r mieren, e. a. V o o r alles w e r d echter gestreefd naar de rationalisatie v a n de arbeidskrachten. N i e t alleen z i j n de w e r k k r a c h t e n i n de kolonie onvoldoende doch hun k w a l i t e i t is o n t moedigend t e r w i j l hun rendement ver beneden het normale b l i j f t . Ons doel was dan ook n i e t alleen de tussenkomst v a n de metsers te verminderen maar v a n alle v a k l u i . W i j menen d a a r i n geslaagd te z i j n o m d a t b i j de v o o r gestelde constructie v o r m v a n de w e r k l u i geen bijzondere kennis doch slechts een zekere routine w o r d t geëist. De methode l a a t ook een ver doorgedreven c o ö r d i n a t i e v a n de b o u w toe. I n d e r d a a d h i n d e r t de constructie v a n een bepaald onderdeel i n geen enkel opzicht h e t aanbrengen v a n een ander. M u r e n , d a k en binnenwerk k u n n e n omzeggens g e l i j k t i j d i g aangevat en uitgevoerd t e r w i j l de v o l t o o i n g van de verschillende elementen ongeveer samenvalt.
BESLUIT
Het doel dat w i j ons steeds voor ogen hielden was dubbel : goedkoop bouwen en aan een snel r y t h m e , zonder a f b r e u k te doen aan weerstand, ondoordringbaarheid, geluiddemping en thermische isolatie v a n de woning, rekening houdend met de graad van noodzakel i j k h e i d i n de tropen en de speciale toestanden. W i j z i j n er van o v e r t u i g d d i t doel heel dicht te benaderen zo het al niet bereikt werd. De o n t w o r p e n methode voldoet onder alle opzichten aan de voorwaarden gesteld door h y g i ë n e , esthetiek en techniek. De constructie, herleid t o t de uiterste eenvoud, is door haar minieme k o s t p r i j s i n het bereik van de overgrote meerderheid v a n de inlanders. G e b e u r l i j k is het m o g e l i j k het systeem b i j te werken door kleine verbeteringen. Geen enkel ontwerp is volmaakt en de p r a k t i j k toont o n v e r m i j d e l i j k eventuele zwakke zijden aan. H e t was niet de bedoeling gebouwen te ontwerpen die eeuwen trotseren doch wel duurzame huisvestingsmogelijkheid te verschaffen aan de honderdduizenden dakloze Kongolezen en d i t i n overeenstemming m e t de economische mogelijkheden. Als we een klein steentje hebben k u n n e n b i j d r a g e n opdat de woningnood i n de kolonie zou geweerd en een betamelijke huisvesting haar sociale opvoedingstaak zou kunnen aanvangen, zullen we ons reeds meer d a n beloond en tevreden achten. E r is t o t heden te zeer vergeten dat een gezonde, aangepaste en duurzame woongelegenheid een onmisbare
IN
BELGISCH
KONGO
83
basis t o t de harmonieuse o n t w i k k e l i n g v a n de enkeling is en een'van de doorslaggevende f a c t o r e n b i j een economisch en zedelijk w e l v a a r t p e i l v a n de f a m i l i e . Men v o r m t geen beschaafde mensen i n k r o t w o n i n g e n . De Kongolezen bezitten een sterk o n t w i k k e l d sociaal instinct en h u n psychologie is fijngevoeliger dan de onze. V e r g e t é m e n dan ook v o o r a l niet d a t het i n d i v i d u e l e huis het beste m i d d e l is voor het b e h o u d v a n de f a m i l i e geest, z i j n eenheid en z i j n aard. H e t p l e k j e g r o n d o m het eigen aangenaam huisje verschaft aan de Kongolees als aan ieder ander wezen v a n het m e n s e l i j k ras m o g e l i j k heid o m te ontsnappen aan de geestverwarring v a n de huidige materialistische levensopvattingen. H e t is v a n onschatbare waarde de inlander een gezonde philosophie b i j te brengen, philosophie die i n de komende jaren een beslissende i n v l o e d zal hebben op de v e r h o u d i n g België-Kongo. L a t e n we zorgen voor een r u i m k r e d i e t op het ogenb l i k d a t de balans zal opgemaakt w o r d e n .
85
RATIONLLL BOUW
v»»m»)mm))u>im)///}))i)ii)m)>i)/i»mmii
>i)miii>j!i,)iiii)iw!»i))i)iii)i>i)iiii)i)i>»)»»))))»»>w>
BELGISCH KONGO
86
RATIONELE
BOUW
pig.
BE.VOLK ING6A^A,N VA,&
I
LLOPOLD&TAD VONINGTEKORT
0
10.000
1930.
1NWONLR0
1935.
1940.
I945.
1950.
1 0 . 0 0 0 WONINGEN
•• • • • • 0
0
1930.
1935.
1940.
1945.
1950.
Fig. 1. — Aangroei van het woningtekort in verhouding met de bevolkingsaanwas.
IN
BELGISCH
87
KONGO
I s »
I bis
800.000
100
190.000
95
180.000
90
170.000
85
160.000
80
150.000
75
140.000
70
150.000
65
120.000 110.000 100.000 —
90.000
1
-
70.000
r
45
50.000
1
40
ƒ ^
j
60
50
—
60.000
Î
55
/
**•
-•
eo.ooo
/ 1
/
1
~
55 30
/
25
40.000
20 •
30.000
15
20.000
10
10.000
5
O 14 1923
5 6 7-8 9 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 | 1930
Fig. Ibis. — Grafiek : Bevolking Totale bevolking Onproductieve bevolking Woningbehoefteindex
I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I
O
t
1940
1950
Behoefteindex Leopoldstad. Buitengeviroonterechtelij k centrum L E O P O L D S T A D 1923-1950
RATIONELE BOUW
N.
Aan t e r a d e n
ligging
O.
w .
Af t e
Bepaald
raden.
slecht.
Fig. 2
Fig. 2. — Ligging van de woning ten overstaan van de zon.
IN
BELGISCH
89
KONGO
Pis. 5
STANDAARD OCMË.MA Î B^O K A M E R
I
KËUKE.N
K A M E R .ni
W.C
I
HA. L L
KA,ME.R
I
WOONKAMLR
Fig. 3. — Aanbevolen grondplan. Dit schema werd opgevat als verblijf voor minimum kroostrijk gezin, t. t. z. ouders en vier kinderen : twee jongens en twee meisjes.
90
RATIONELE
BOUW
36
«
34
52 /
30
26
/
4-
/
r^ L)
26
/
/ /
24
Cy
22 20 18
— A -
-- A
•- -
1
16
H
1
14
12
p L
10
\ —
;
1
8 1 1
6 4
1
2
1 1
20
40
60
80 100 120 140 160 180 200 220 Negatief
240| 260 280 Î 0 0 320 340
.^m
»
360
Positief
Fig- 4. — Betrekking tussen volumebehoefte van de kongolese bevolkingsverhouding — 1 volwassen man voor 1 volwassen vrouw en 1 kind — en identiek Belgische in verband met hun : a) gewicht (negatief) c) bedrijvigheid (neutraal) b) voeding (idem) d) verblijf (positief)
IN
BELGISCH
91
KONGO
I
11
I I
I, I
O
O
6
11
TI"
a
3
11
1 1 11 II 1 ,
TT 11
6
Hg.
7
5 _
Fig. 5 & 5a. — Lengteschraagpijler,
t_
Fig. 6 & 6a. — Hoekschraagpijler.
92
RATIONELE BOUW
1
1
1
1
1
1
1
1
'
1
1
1
1
1
11
Plg.
1
1
1
'
\
1 1
7
\
Se l e n g t e van de dwaraliggera l a onbepaald.
Pig.
7
a
8 a
?lg.
-14-
9
-50^
fig. Fig. 7 & 7a. — Ruimte-dwarsligger. Fig. 8 cS: 8a. — Grond-dwarsligger. Fig. 9 & 9a. — Betonblad als beschoteenheid.
9 a
93
I N BELGISCH KONGO
O Pig.
n
V O
P i s . 10
Flg.
12
Pig. 13
I
P l g . 15
Fig. 10. — Wijze waarop de schraagpijlers op grondligger steunen en verbonden worden met ruimteligger. Fig. H en 12. — IJzeren stiklcen. Fig. 13 en 13a. — Halfronde nokpan (eternit). Fig. 14 en 14a. — Overslag voor nok (id.). Fig. 15. — Wijze van plaatsing van nokpan en overslag. Beide worden gespannen door eenzelfde houtvijs die in de nokbalk neemt.
94
RATIONELE BOUW
te Houten s t e l l e t j e dat œet r l e t n a t j e wordt bedekt.
A Plg.
16
P i g . 18 a
A
P i g . 17
Fig. 16. — Schematische voorstelhng van de muurconstructie : a) beschot ; 6) ruimteligger ; c) stutten van schraagpijlers ; li) grondligger. Fig. 17. — Buitcnzicht der muurconstructie. Fig. 18 en 18a. — Zijzicht en bovenzicht van stelletje voor zon- en regenafscherming.
IN
95
BELGISCH KONGO
DraaglBngten
15/20
_ïuiaat
Slergaatjes
. Blimenjnuurae luchtkojcer
P l g , 20 • O n d e r l i n g varbonden Kanerverluohtlng
luoht-
oallen.
Voeglatja
iMohtgang In Bohraagpljler
Stllc
Fig. 19. — Driehoekig zijstel voor daksteun. Fig. 20. — Zij zicht
muurconstructie.
Fig. 21. — Bovenzicht op muur en
binnenwand.
96
RATIONELE BOUW
100
115
Ha
W g . 23
_a!î_ JO,
-80
JaoL 20
Jio L
7 1 g . 24 c F l g . 24.
P l g . 22
O
O F i g . 24a
H O KA ö CU
L
.10
Plg.
25
Fig. 22. — Schouwconstructie in beton-buizen. Fig. 23. — Deurkader. Fig. 24, 24a en 24b. — Betonnen keukenfornui.s. Bestaat uit een rechthoekige buis, boven en onder gedeeltelijk open. Bovenopening wordt bedekt met gietijzeren dekplaat terwijl onderaan ijzeren staafjes worden aangebracht als rooster. Fig. 25. — Wijze hoe fornuis in schouw past en de luchttocht geschiedt. Voorzijde fornuisbuis rust op twee gemetselde stutjes.
97
I N BELGISCH KONGO
P l g . 26 s
j
95
P l g . 26 b
F i g . 26
2QL
T P l g . 27 a
P l g . 27
P l g . 27b
P l g . 28
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
Q
o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o °
0
0
°
0
°
°
°
°
°
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
°
P l g . 29
Fig. 26 en 26a. — Deurgeraamte en wijze waarop unalitplaat en groeflijst aangebracht worden, l'ig. 26b. — Vooraanzicht van afgewerkte deur. p-ig. 27 27a en 27b. — Zijdelingse luchtkoker voor badkamer en privaat. Zelfde koker wordt gebruikt voor binnenmuurse luchtventilatie maar dan dringt hij niet door tot binnen. Fig. 28. — Raam. Fig. 29. — Voorbeeld van decorum met gaatjes der luchtverversing.
98
RATIONELE BOUW
Pig.
30 P l « . 30 a
fi I
ri«. 31
0
100
30
' P i g . 31 a
P i g . 32
bindlngskull
I N BELGISCH KONGO
99
Fig. 30. — Ventilatiepijp. De ronde omtrekboord en uiterste rand van het torendakje zijn voorzien van kleine gaatjes. Deze vervullen door hun schikking de functie van windsnelheidsregeling, en verhinderen dat bij de vaak voorkomende hevige winden deze zouden inslaan De jagende wind (A) wordt zoveel mogelijk afgeleid door de ronde \orm van de hoed. De binnendringende wind wordt gebroken door de uitstekende bovenrand van de luchtpijp. De aldus opgevangen wind (B) vindt een uitweg langs het torendakje en werkt als weerstand tegen verdere indringing. Zodoende wordt boven de luchtpijpopening een matige windzone (C) geschapen die in de \cntilatiekoker een depressie verwekt die de luchtstijging (D) zeer gunstig beinvloed. Fig. 31 & 31a. — Boven- en finderziclit van de teil voor stortbad en W. C. F'ig. 32. — Doorsnede van zeilde teil. Aan de onderzijde van de teil is de afvoerbuis omsloten door een holle ring die door kleine gaatjes met deze buis in verbinding staat. Het spoelwater jaagt hierdoor en verwijdert de uitwerpsels.
INHOUD
VOORWOORD
>' DEEL
I . SOCIALE
ASPECTEN.
Algemeenheden Demografie en woningnood Flatwoning of open bouwwijze Hygiëne van de woning Minimum luchtvolume Eenvoud i.s bezuiniging Financiële problemen Wetgeving en bouw Zelfbouw Inrichting van de woning
11 '2.2 28 30 33 39 40 45 46 48
D E E L I I . CONSTRUCTIEPROBLEMEN
Kostprijs Prefabricatie Grote bouwwerven
55 59 62
D E E L I I I . R A T I O N E L E BOUWMETHODE
Vooropstelling Keuze der materialen Voorgestelde constructievorm Voltooing BESLUIT
FIGUREN
6.'5 65 71 77 82
85-98
