Zegt het type stoornis iets over het type geweld dat wordt gebruikt bij een delict?

Zegt het type stoornis iets over het type geweld dat wordt gebruikt bij een delict? De relatie tussen Autistische Spectrumstoornis en Attention Deficit Hyperactivity Disorder met instrumenteel, impulsief, proactief en reactief geweld bij ernstige delicten.

Masterthese I.A. Wieffer (0580694) Onderzoeksinstelling: Pieter Baan Centrum Universiteit van Amsterdam Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Vakgroep Klinische Forensische Psychologie Onder begeleiding van Dr. A.M.L. Collot d'Escury

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld

Inhoud Abstract ...................................................................................................................................... 4 1. INLEIDING ............................................................................................................................... 5 1.1 Autisme Spectrum Stoornis (ASS) en Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) bij delictgedrag ............................................................................................................................................ 5 1.2 Verantwoording onderzoek naar relatie ASS en ADHD met het type geweld ............................ 8 1.3 Instrumenteel, proactief, impulsief en reactief geweld ................................................................ 9 1.4 Autisme Spectrum Stoornis (ASS) ................................................................................................ 11

1.4.1 Kenmerken van ASS .........................................................................................................................11 1.4.2 Diagnostisch onderzoek ................................................................................................................13 1.4.3 Geweld bij mensen met ASS..........................................................................................................14 1.5 Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) ...................................................................... 17

1.5.1 Kenmerken van ADHD ....................................................................................................................17 1.5.2 Diagnostisch onderzoek bij ADHD ............................................................................................19 1.5.3 Geweld bij mensen met ADHD.....................................................................................................19 1.6 Comorbiditeit ASS en ADHD ......................................................................................................... 20 1.7 Onderzoeksvraag ........................................................................................................................... 21 1.8 Hypothesen .................................................................................................................................... 21 1.9 Opzet onderzoek ............................................................................................................................ 22 1.10 Verwachtingen ............................................................................................................................. 22

2. METHODE ............................................................................................................................. 23 2.1. Proefpersonen ............................................................................................................................... 23 2.2 Instrumenten ................................................................................................................................. 24

2.2.1 Childhood Psychopathology Checklist (CPC) ........................................................................24 2.2.2 Betrouwbaarheid CPC ....................................................................................................................25 2.2.4 Betrouwbaarheid Revisor .............................................................................................................29 2.2.5 Betrouwbaarheid eigen onderzoek ..........................................................................................30 2.3 Procedure ....................................................................................................................................... 30 2.4 Data analyses ................................................................................................................................. 31

3. RESULTATEN ......................................................................................................................... 33 3.1. Uitval .............................................................................................................................................. 33 3.2. Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (ICC).................................................................................. 34 3.3. Het aantal kenmerken in de kindertijd ....................................................................................... 34

2

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld 3.4 Impulsief en instrumenteel geweld.............................................................................................. 35

3.4.1 De scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld van mensen met ASS .........35 3.4.2 De scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld van mensen met ADHD ....37 3.4.3 Verschillen tussen mensen met ASS en ADHD op de scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld ................................................................................................................................38 3.5 Reactief- en proactief geweld ....................................................................................................... 39

3.5.1 De scores op reactief dan wel proactief geweld van mensen met ASS ......................39 3.5.2 De scores op reactief dan wel proactief geweld van mensen met ADHD .................40 3.6. Verband tussen ASS en instrumenteel geweld en ADHD en impulsief geweld........................ 42 3.7. Verband tussen ASS en proactief geweld en ADHD en reactief geweld ................................... 44 3.8. Verband vraag 2 (instrumenteel dan wel impulsief geweld) en vraag 5 (proactief dan wel reactief geweld) ................................................................................................................................... 45 3.9. De relatie tussen kenmerken in de kindertijd en de mate van impulsief en instrumenteel geweld bij het indexdelict ................................................................................................................... 46 3.10. Relatie tussen kenmerken in de kindertijd en de mate van reactief en proactief geweld bij het indexdelict...................................................................................................................................... 46 3.11. De frequentie van specifieke kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd in deze forensische populatie .......................................................................................................................... 47 4.1 Conclusies ....................................................................................................................................... 48

4.2.1 Bevestigde hypothesen ...................................................................................................................50 4.2.2. Exploratief onderzoek ...................................................................................................................52 4.3 Kanttekeningen .............................................................................................................................. 54

4.3.1. Revisor..................................................................................................................................................54 4.3.2 Dossieronderzoek .............................................................................................................................55 4.3.3 Onderzoeksgroep ..............................................................................................................................55 4.4 Vervolgonderzoek ......................................................................................................................... 57

Literatuurlijst ............................................................................................................................ 59 BIJLAGE 1.................................................................................................................................63 BIJLAGE 2.................................................................................................................................64

3


Abstract In this thesis, the relationship between types of disorders: Autism Spectrum Disorder (ASD) or Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), and the type of violence: instrumental, proactive, impulsive and reactive, is studied in a forensic population. In the Pieter Baan Centrum the Revisor is used for measuring the level and the type of violence by the use of the police report and witness-statements of patients with a formal diagnosis of ASD (N=25) and patients with a formal diagnosis of ADHD (N=25). The results demonstrate a relation between ASD and instrumental violence as well as a relation between ASD and proactive violence. Furthermore, the results show a relation between ADHD and impulsive violence as well as ADHD and reactive violence. The results should however be interpreted with some caution. The number of false positives is relatively large. The relationship between ASD and instrumental and proactive violence in this study doesn`t indicate that all people with ASD using instrumental and proactive violence. The relationship between ADHD and impulsive and reactive nor doesn`t show that all people with ADHD proceed to impulsive and reactive violence.

4


1. INLEIDING 1.1 Autisme Spectrum Stoornis (ASS) en Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) bij delictgedrag In de zomer van 2005 wordt een jonge orthopedagoge kort nadat ze van haar, van thuis meegenomen, broodje heeft gegeten ernstig ziek. Ze wordt naar het ziekenhuis gebracht, waar ze in aanwezigheid van haar vriend en ouders binnen enkele uren overlijdt. De doodsoorzaak blijft in eerste instantie onbekend. Het vermoeden is dat ze is vergiftigd. Haar vriend, de 27-jarige chemicus Bart S., wordt gearresteerd en bekent dat hij de uiterst toxische stoffen theobromide en natriumazide door de pindakaas heeft gemengd en daarmee haar twaalfuurtje heeft gesmeerd. Bij de rechtszaak over wat de pindakaasmoord kwam te heten, rapporteerden een forensisch neuropsycholoog en een forensisch psychiater over de verdachte. De eerste kwam tot de diagnose PDD-NOS (Pervasive Development Disorder Not Other Specified), de tweede kwam tot de diagnose, het syndroom van Asperger. Beide diagnoses behoren tot een stoornis binnen het autismespectrum. De verdachte zou zich in de relatie bedreigd hebben gevoeld door de sterke kinderwens van de vrouw. Door zijn onvermogen hier met haar over te praten was de spanning bij hem steeds verder opgelopen. Uiteindelijk zag hij geen andere uitweg dan haar om het leven te brengen. De stoornis zou met zich meebrengen dat hij, eenmaal denkend langs deze lijnen, geen alternatieven kon overwegen. Beide deskundigen vreesden dat het in een identieke situatie met een nieuwe partner tot een vergelijkbare oplossing kon komen. Ze adviseerden hem sterk verminderd toerekeningsvatbaar te verklaren. Bij het vonnis is de zwijgende aanwezigheid van de verdachte bij het slachtoffer in de laatste uren voor haar overlijden, meegenomen. Gezien de onomkeerbaarheid van de diagnose autisme spectrumstoornis en het risico op recidive werd S. veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf, gevolgd door tbs met dwangverpleging (Rechtspraak, 2005).

5


Bovenstaande is een voorbeeld van een delict dat zeer gedetailleerd is voorbereid en waarbij het geweld gepland is. Het geweld (het vergiftigen van de echtgenote) is bewust ingezet om een bepaald doel te bereiken (angst wegnemen door doden van het slachtoffer). Er zijn zorgvuldige voorbereidende handelingen getroffen. In een dergelijk geval wordt er gesproken van instrumenteel geweld (Blansjaar, Beukers & Cordelaar, 2008). Bij het bovenbeschreven delict is er tevens sprake van proactief geweld. Proactief geweld is geweld dat door de dader zelf wordt geïnitieerd. Er is geen sprake van een trigger van buitenaf (Dodge & Coie, 1987). Het gaat bij de pindakaasmoord om een indirecte negatieve vorm van beïnvloeden of dwingen van een ander persoon (stiekem vergiftigen) voor een externe beloning (angst wegnemen). Danny is 17 jaar wanneer hij door de politie wordt opgepakt vanwege moord op een portier in een café in Groningen. Danny is wat men noemt een veelpleger. Hij houdt zijn eigen regels er op na en indien hij wordt tegengesproken, wordt hij kwaad en komt de dader in hem los. Een café in Groningen heeft hem de toegang voor drie jaren ontzegd. Danny loopt vervolgens toch naar binnen alsof hij een graag geziene gast is maar wordt onmiddellijk verwijderd. Als reactie hierop slaat Danny in zijn woede een glazen deur bij de garderobe kapot. Eenmaal bij de buitendeur, komt hij tot een woordenwisseling met de portier en eigenaar van het café. Bij Danny slaan alle remmen los en hij schreeuwt: ‘Ik ga jou slaan, zodat je dit nooit weer doet.’ Hij loopt vervolgens naar zijn scooter die pal tegenover het café staat, haalt een ketting van 1.20 meter lang uit de buddyseat en loopt recht op de glazen deur af waar de portiers staan. De bezoekers deinzen achteruit. Danny loopt vervolgens met zijn enorme scooterketting op de portier af, houdt zijn arm met ketting omhoog en slaat keihard. De portiers doen hun best de glazen deur, van tien centimeter dik beveiligd glas, snel te sluiten voor Danny`s geweld maar het is te laat. De deur breekt in duizend stukken. Het eindstuk van de ketting raakt de portier vol op zijn kaak en jukbeen. De portier is even later in het ziekenhuis aan zijn verwondingen overleden (Rechtspraak, 2005).

6


De officier van justitie vraagt Danny wat hij met die ketting van plan was. ‘Slaan’, zegt Danny. ‘Dan had hij me niet zo tegen mij moeten spreken. Had hij dat niet gedaan, dan was dit niet gebeurd.’ Danny drinkt meerdere flessen whisky op een dag en is al lang bekend bij justitie. Hij heeft een strafblad met als kernwoorden: diefstal, mishandeling, zware mishandeling van vriendin, vuurwapenhandel, bedreiging met een mes en veel drugsmisbruik. Door

een

gedragskundige

wordt

geadviseerd

Danny

als

verminderd

toerekeningsvatbaar te beschouwen. De kans op recidive wordt zonder meer groot geacht. Een verder traject van ambulante begeleiding onder voorwaarden wordt niet haalbaar geacht. Gelet op de scheefgroei in Danny’s ontwikkeling en de hoge kans op recidive wordt geadviseerd tot een intramurale behandeling in het kader van een onvoorwaardelijke PIJ- maatregel1. Bij Danny wordt de diagnose Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) gesteld door een forensisch psycholoog. Het bovenbeschreven delict en andere delicten bij mensen met ADHD lijken veelal impulsief en in een opwelling te worden uitgevoerd. Danny is op zoek naar sensatie, doet wat in hem opkomt en lijkt niet na te denken over de gevolgen van zijn gedrag. Hij heeft daarbij een zeer lage frustratie tolerantie. Het impulsieve geweld bij mensen met ADHD, komt veelal voort uit sterke emoties zoals extreme woede. Er lijkt geen of weinig sprake te zijn van voorbereidingshandelingen en er lijkt gebruik te zijn gemaakt van wapens die voor handen waren. Bij het bovenbeschreven delict is er tevens sprake van reactief geweld. Bij reactief geweld geeft de dader een directe agressieve reactie (slaan met een ketting) op een waargenomen frustratie (woordenwisseling). Het ontstaat door een gebrek aan zelfcontrole. De agressieve reactie komt door een belemmering (toegang tot café ontzegd) tot stand. Mensen die gebruik maken van reactief geweld zijn geneigd vijandige bedoelingen toe te schrijven aan anderen en plegen delicten vaak in een vlaag van woede (Dodge & Coie, 1987). 1

PIJ staat voor Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen. Het is een maatregel die alleen in

het jeugdstrafrecht (in Nederland) wordt gebruikt. Het staat ook wel bekend als jeugd-TBS, maar dat is geen officiële term.

7


Vanaf 2004 zijn in ons land tal van veroordelingen uitgesproken waarbij deskundigen op grond van een ASS en ADHD hebben geadviseerd de verdachte verminderd of in het geheel niet toerekeningsvatbaar te verklaren. In de meeste gevallen hebben rechters dit advies gevolgd en tbs opgelegd, al dan niet in combinatie met gevangenisstraf. Dit betroffen veroordelingen wegens moord en pogingen wegens doodslag waarbij er sprake is van een relatie tussen stoornis en delict. Ook wegens ontucht, kinderporno, stalken en brandstichting zijn veroordelingen uitgesproken waarbij rechters op advies van deskundigen rekening hebben gehouden met een mogelijke diagnose van ASS of ADHD (Koppen, Merckelbach, Jelicic & de Keijser, 2012). 1.2 Verantwoording onderzoek naar relatie ASS en ADHD met het type geweld Er is bekend dat er een relatie is tussen ASS en ADHD met gewelddadig gedrag. Tevens wordt er in de literatuur onderscheid gemaakt tussen verschillende typen geweld en verschillende cognitieve processen die plaatsvinden voorafgaand aan gewelddadig gedrag. Echter is er nog weinig bekend over het type geweld dat wordt gebruikt bij de delicten, gepleegd door mensen met ASS of ADHD. Daar waar er in de literatuur over geweld onderscheid gemaakt wordt tussen verschillende typen geweld (instrumenteel, impulsief, proactief, reactief), is een dergelijk onderscheid van subtypen geweld niet terug te vinden in hun relatie tot de aanwezigheid van ASS en ADHD. Op grond van de problematiek van ASS is een relatie met instrumenteel en proactief geweld bij delicten echter wel te verwachten. Op grond van de problematiek van ADHD is een relatie met impulsief en reactief geweld bij delicten echter ook te verwachten. In dit onderzoek wordt gekeken naar deze relatie tussen het type stoornis (ASS en ADHD) en het type geweld dat wordt gebruikt bij een delict. Meer kennis over een samenhang tussen ASS en ADHD met het type geweld, kan mogelijk meer inzicht geven in de verschillende manieren waarop mensen met ASS en mensen met ADHD gebruik maken van geweld. Goede diagnostiek van ASS of ADHD kan leiden tot het inzetten van preventieve interventies, die zich kunnen richten op het leren van gedragsalternatieven. Dit kan de risico’s op delicten gewelddadig gedrag op latere leeftijd verkleinen. Meer kennis over een relatie tussen ASS en ADHD met het type geweld, kan ook leiden tot een betere voorspelling van het type recidive en tot gerichte aanknopingspunten voor

8


9

risicomanagement in de toekomst. In de volgende paragrafen wordt verder ingegaan op de verschillen typen geweld en hun relatie met ASS en ADHD. 1.3 Instrumenteel, proactief, impulsief en reactief geweld In de wetenschap zijn verschillende typen geweld jaren onderzocht onder verschillende noemers. Verschillende patronen van gewelddadig gedrag zouden verschillende paden volgen en kunnen daarom beter apart bestudeerd en behandeld worden. Saner en Ellicks (1993) hebben de eerste poging ondernomen het begrip agressie te nuanceren door agressief probleemgedrag op te delen in instrumentele- en impulsieve agressie. In de literatuur wordt er ook onderscheid gemaakt tussen instrumenteel en impulsief geweld (Kuijvenhoven, 1995; Laan, 1995; Rippon, 2000; Edwards et al., 2003; Lindenberg et al., 2006; Meloy, 2006).

De Medts (2003) geeft in zijn onderzoeken aan dat het onderscheid tussen instrumenteelen impulsief geweld relevant is. Er zijn significante verschillen gevonden tussen mensen die gebruik maken van deze subtypes van geweld op het vlak van ontwikkelingsgeschiedenis, psychopathologische en gedragsmatige profielen, sociale status, cognitieve informatieverwerkingspatronen en actuele aanpassingsproblemen. In dit onderzoek wordt alleen gekeken naar de verschillen tussen het gebruik van subtypes van geweld in relatie tot psychopathologie (ASS en ADHD). Gewelddadigheid kan instrumenteel zijn in geval het doelmatig en van te voren gepland wordt ingezet om een bepaald doel te bereiken. Bepaalde kenmerken van een delict kunnen erop wijzen dat er sprake is instrumenteel geweld (te denken valt aan het van tevoren aanschaffen van een wapen om het delict uit te voeren, het verrichten van voorbereidingshandelingen zoals het aantrekken van een vermomming en het delict uitvoeren op een afgelegen plek om de pakkans te verkleinen). De dader met instrumenteel geweld bereidt zijn daad zorgvuldig voor zoals bij een gewelddadige roofoverval of zoals een serieverkrachter doet. De dader bepaalt geheel en al zelf waarmee het geweld wordt toegepast (Brehm, Kassin & Fein, 2002; Groenhuijsen & Oei, 2009).

Instrumenteel

geweld

is

gepland

en

gecontroleerd.

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Aan de andere kant kan delictgedrag volledig impulsief, in een opwelling worden uitgevoerd. Bij zeer impulsieve delicten is er doorgaans geen sprake van voorbereidingshandelingen. Impulsieve delicten worden minder vaak uitgevoerd met typische wapens zoals vuurwapens en messen, maar eerder met wat voorhanden is (bijvoorbeeld slaan met gebruiksvoorwerpen) en door middel van fysieke kracht (Brouwers, Appelo & Oei, 2005; Groenhuijsen & Oei, 2006; Nijman & Barendregt, 2007). Recentelijk is er ook interesse ontstaan voor de visie op geweld van Dodge en Coie (1987); namelijk op het onderscheid tussen proactief- en reactief geweld. Proactief geweld is geweld dat door de dader zelf geïnitieerd wordt. Er is hierbij geen sprake van een trigger van buitenaf. Proactieve agressie staat onder controle van externe beloningen. Het gaat om een onuitgelokte negatieve vorm van beïnvloeden of dwingen van een ander persoon (Dodge & Coie, 1987; Nijman & Barendregt, 2007). Daarentegen is reactief geweld een vijandige reactie op een waargenomen frustratie. Tot stand gekomen door een gebrek aan zelfcontrole. De frustratie kan een gevoel van bedreiging zijn maar ook een belemmering om een gewenst doel te bereiken. Mensen die veel gebruik maken van reactief geweld zijn geneigd vijandige bedoelingen toe te schrijven aan anderen. (Dodge & Coie, 1987; Nijman & Barendregt, 2007). Reactief- en proactief geweld vertonen een ander informatieverwerkingspatroon. Reactief agressieve mensen hebben de neiging om dubbelzinnige sociale situaties al vlug vijandig te interpreteren. Daarop wordt al snel agressief gereageerd, als verdediging tegen of vergelding van de vermeende agressie uit hun omgeving. Die agressie krijgt dan een zelfvervullende waarde. De reactief agressieve mensen worden op hun beurt immers vijandig benaderd dan wel verworpen. Daarmee geraken ze in een vijandige vicieuze cirkel. Het probleem ligt in het begin van het informatieverwerkingsproces, namelijk bij de waarneming en interpretatie van sociale cues (Dodge & Coie, 1987). Proactief agressieve mensen gaan in de fout als ze een beslissing moeten nemen omtrent de reactie op sociale situaties. Het proactief agressieve gedrag staat onder controle van externe

beloningen.

Het

probleem

situeert

zich

achteraan

in

het

informatieverwerkingsproces, namelijk bij de positieve bekrachtiging van zowel de beslissingen over de agressieve handelingen als van de agressieve handelingen zelf

10

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld (Dodge & Coie, 1987). In de literatuur wordt vaak geen onderscheid gemaakt tussen de termen instrumenteelen proactief geweld. Eveneens wordt er geen onderscheid gemaakt tussen de termen impulsief- en reactief geweld. Deze begrippen worden onder dezelfde noemers geplaatst (Loeber, Slot & Sergeant, 2001; Bateman & Crant, 2006). Instrumenteel geweld is van te voren gepland en iets anders dan proactief geweld (geweld dat door de dader zelf geïnitieerd word). Tevens is impulsief geweld (in een opwelling, zonder na te denken over de consequenties) iets anders dan reactief geweld (reactie op een frustratie of trigger). Om bovenstaande reden worden de verschillende typen: instrumenteel, proactief, impulsief

en

reactief

geweld,

in

dit

onderzoek

ieder

apart

onderzocht.

De Revisor, het meetinstrument die in dit onderzoek gebruikt wordt om de mate en het type geweld bij delicten in kaart te brengen, onderscheid ook bovenstaande typen geweld. In de volgende paragraaf worden de kenmerken van ASS besproken en de relatie met het type geweld. 1.4 Autisme Spectrum Stoornis (ASS) 1.4.1 Kenmerken van ASS Patiënten met trekken van een ASS komen in de forensische psychiatrie vaker voor dan men tot enkele jaren geleden dacht. Tussen de 10 en 15 procent van de forensischpsychiatrische patiënten hebben autisme. De ASS wordt gezien als een belangrijke oorzakelijke factor in het tot stand komen van het delict (De Ruiter, 2009). De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4e editie: American Psychiatric Association, 2000) spreekt van een ASS bij de kenmerken: kwalitatieve beperkingen in sociale interacties, kwalitatieve beperkingen in de communicatie en beperkende, ‘zich herhalende stereotype patronen’ van belangstelling, gedrag of activiteiten. Er zijn drie soorten autisme die ieder nog verdere criteria kennen: klassiek autisme, het syndroom van Asperger en PDD-NOS. In de jaren negentig werd de omschrijving ‘stoornis binnen het autistisch spectrum’ gebruikt, later ‘autismespectrumstoornis’,

11

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld afgekort ASS. Daarbij wordt dan aangegeven of de stoornis ernstig is of mild(er) en eventueel wat bij een bepaalde persoon vooral opvallende kenmerken of symptomen zijn (Bartels & Timmer, 2006). Klassiek autisme begint voor het derde levensjaar, tot uiting komend in beperkingen bij sociale interacties, taal en symbolisch of fantasiespel. Bij het syndroom van Asperger zijn er significante beperkingen van het sociaal of beroepsmatig functioneren. Hierbij is er geen sprake van een algemene achterstand van de taalontwikkeling en cognitieve ontwikkeling en is er geen andere pervasieve ontwikkelingsstoornis (als klassiek autisme, PDD-nos, stoornis van Rett of desintegratiestoornis van de kinderleeftijd) of schizofrenie. Bij PDD-NOS zijn er problemen met de emotieregulatie, sterke fantasie, gedachten niet kunnen remmen en fantasie en werkelijkheid moeilijk kunnen scheiden. Er zijn problemen met wederkerige relaties, ambivalente relaties met ouders en verzorgers, vaak chronische angsten en problemen in de modulatie van affect en stoornissen in denken en waarnemen (Buitelaar, 2008). Het gedrag en de beleving van mensen met ASS kan verklaard worden aan de hand van de Theory of mind (TOM). Ook zijn er bij mensen met ASS defecten te zien in de centrale coherentie

en

is

er

sprake

van

structuurblindheid.

De Theory of Mind houdt in dat mensen zich niet goed kunnen voorstellen dat anderen een eigen, van hen verschillende belevingswereld hebben. Klassiek zijn de false belief testen: Anne en Sally hebben twee dozen voor zich, Ann doet een snoepje in doos A. Sally gaat weg. Ann doet het snoepje in doos B. Sally komt terug. Waar zal ze denken dat het snoepje is? Uiteraard in doos A. Maar mensen met ASS opteren vaker voor doos B, waar het snoepje werkelijk zit, zelfs al realiseren ze zich dat de ander dat niet kan weten. Recent onderzoek toont aan dat mensen met ASS wel een Theory of Mind hebben, maar deze minder gebruiken (Blansjaar et al., 2008). Centrale Coherentie betreft het vermogen de aandacht gericht te houden op relevante stimuli en zich niet te laten afleiden. Mensen met ASS hebben een gebrekkige vaardigheid om sensorische input te negeren dat leidt tot een zwakkere coherentie. Gezonde individuen ontwikkelen de geautomatiseerde neiging om de verschillende aspecten van hun perceptie tot een coherent, betekenisvol geheel te integreren. De realiteit komt zeer snel tot ons als een globale constructie van indrukken waar we geen

12

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld extra arbeid op hoeven te verrichten om duidelijkheid te hebben over datgene wat we waarnemen. Een normale verwerking van informatie verloopt heel snel. Onze perceptie wordt daarbij deels gestuurd door de kennis die we van de omgeving hebben. Daar zijn we ons niet van bewust. Het autistische denken gaat trager. De realiteitsperceptie wordt eerder serieel en met rationele ondersteuning opgebouwd. Hierdoor blijven vele autisten lang bij bepaalde details hangen, missen ze essentiële contextuele informatie en lijkt

zelfs

de

basale

figuurachtergrond

waarneming

gebrekkig.

Een losliggende trottoirtegel is bijvoorbeeld relevant als je er wandelt, maar niet in een niet meer gebruikt straatgedeelte waar veel tegels onregelmatigheden tonen. Voor iemand met een ASS, kunnen alle tegels dezelfde betekenis hebben. Bij mensen met ASS is er sprake van structuurblindheid. Dit betreft het verminderde vermogen relevante stimuli te onderscheiden. Bijvoorbeeld sociale stimuli die de gevoelens en intenties van anderen aangeven. Of stimuli die structureren, die een voltijdigheid aangeven. Het is om die reden dat mensen met ASS sterk gericht zijn op structureren (Blansjaar et al., 2008). Bij ASS is er ook sprake van een informatieverwerkingsstoornis. Mensen met ASS hebben vaak last van licht of geluiden. Tevens kunnen ze zich voor sommige visuele of auditieve informatie niet afsluiten en voor andere weer heel gemakkelijk (Kalverboer & Meere, 2001).

1.4.2 Diagnostisch onderzoek Voor een indicatie van ASS is diagnostisch onderzoek van groot belang. Diagnostisch

onderzoek

omvat

intelligentieonderzoek,

persoonlijkheids-

en

neuropsychologisch onderzoek. Het kan zich richten op vragen over het sociaal inschattingsvermogen, de cognitieve stijlkenmerken (informatie verwerking, geheugen, verplaatsten

in

anderen,

herkennen

emoties,

verbeelding),

de

persoonlijkheidsproblematiek als alternatieve verklaring of comorbiditeit, over het niveau van intellectueel functioneren en ten slotte over de sociale vaardigheden in brede zin (letterlijk nemen van taal, perspectief nemen, emoties herkennen en inschatten, verbeeldend vermogen). Een ontwikkelingsanamnese met patiënt en of één van beide ouders gezamenlijk, en zo mogelijk ook met één van of meer broers en zussen samen, is in de praktijk van de

13

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld forensische psychiatrie aan te bevelen maar vaak moeilijk te regelen. Dit, omdat de ouders er niet meer zijn, het niet aan kunnen of niet willen, de familierelaties gestoord of afwezig zijn. Zelfs in beperkt aantal gevallen dat het wel kan, blijft de waarde discutabel. Men vraagt de patiënt en familieleden naar gebeurtenissen van lang geleden. Dat betekent dat echt opvallende verschijnselen zich in de ogen van ouders vaak niet voordeden, hetzij omdat het te lang geleden is, hetzij omdat ouders zelf mogelijk PDDNOS of trekken ervan hebben en de verschijnselen daarom niet opmerken. Men kan hen wel ASS trekken voorleggen en vragen of ze deze herkennen. Beter realiseerbaar zijn contacten

met

familieleden

en

bekenden

afzonderlijk,

in

het

kader

van

milieurapportage. Indien er milieurapportage zal plaatsvinden, maar deze nog niet is uitgevoerd, kunnen vragen naar ASS kenmerken erin worden opgenomen. In dit verband is het efficiënt onderscheid te maken tussen veel voorkomende ASS kenmerken, soms voorkomende ASS kenmerken en kenmerken die geen ASS-symptoom zijn maar wel vaak gezien worden bij mensen met ASS. Dit komt neer op een heteroanamnetisch, beperkt gestructureerd onderzoek. Als een milieurapportage mogelijk is, kan men familieleden of mensen die betrokkene van vroeger kennen (buren, leraren, leidinggevenden, enzovoort) een aantal ASS-gedragingen voorleggen en vragen of ze die herkennen. Het is van belang in een ontwikkelingsanamnese met familieleden de vragen niet zodanig te stellen dat de bedoeling ervan klaar blijkt. Niet vragen: ‘had hij eigenlijk vriendjes?’ of ‘had hij wel vriendjes?’ maar: ‘Hoe was de schooltijd, kwamen er wel andere kinderen mee naar huis, hoorde u verhalen over wat hij met medeleerlingen deed?’ Soms is er sprake van enige herkenning en in enkele gevallen is er een duidelijke herkenning. In het laatste geval gaan familieleden uit zichzelf voorbeelden noemen of tonen zich erg opgelucht, dat ‘de problematiek dus niet aan hen ligt, dat de oorzaak niet een slechte opvoeding is’. Er wordt in elk geval uitvoerig gesproken met de patiënt zelf: over zijn verleden, hoe het volgens hem allemaal zo is gekomen en over hoe hij zich nu gedraagt (Blansjaar et al., 2008). 1.4.3 Geweld bij mensen met ASS Door de eerder beschreven gebrekkige Centrale Coherentie, zijn mensen met ASS minder dan anderen in staat snel en accuraat in vooral sociale situaties in te schatten wat de ander bedoelt. Hierdoor reageert men niet of niet adequaat. Ze missen flexibiliteit en zijn vaak bedeesd en verkrampt bij anderen, vooral bij onbekende

14

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld anderen. Dit kan zorgen voor heftige woede-uitbarstingen, doorgaans op basis van allang bestaande irritaties, waarbij het incasseringsvermogen overschreden wordt. Hoewel de ontwikkeling van de autistische adolescent grote overeenkomsten vertoont met de ontwikkeling van de niet autistische adolescent, veroorzaakt de autistische handicap daarnaast ook opvallende afwijkingen. Voornamelijk komen er in de adolescentie nogal eens gedragsproblemen voor. De fase betekent vaak een heropleving van temper tantums, agressie en ander onaangepast gedrag uit vroegere jaren. Dit hangt samen met de vele lichamelijke- en psychologische veranderingen, maar ook met de zwaardere eisen die de omgeving stelt. Omdat er bij autisten vaak sprake is van oppervlakkige aanpassingen en aangeleerde vaardigheden, wordt de autistische jongere sociaal en emotioneel vaak te hoog ingeschat, met name bij hoogfunctionerende autisten. Ze kunnen slecht tegen onbekende en nieuwe omstandigheden en hechten dan sterk

aan

bekende

routines

en

procedures

en

aan

vertrouwde

personen.

Mensen met ASS kunnen zich moeilijk aanpassen en weten niet goed wat er van hen verwacht wordt. Dit leidt ertoe dat de agressie die hieruit voortvloeit, zich veelal naar binnenkeert. De autistische adolescenten worden veelal eenzelvig en trekken zich terug uit het sociale contact. Ze komen hierdoor snel in hun eigen wereld terecht waarbij ze vaak obsessies hebben en naar preoccupatie neigende interesses. Mensen met ASS komen los van de werkelijkheid en kunnen tot bizarre gedachten en ideeën komen. In hun eigen werkelijkheid zoeken ze naar oplossingen voor hun problemen. Ze kunnen door hun rigide denkpatroon moeilijk een alternatief vinden voor hun problemen. ASSèrs vallen terug op bekende routines en procedures en bedenken, veelal een bizar plan, om tot een oplossing te komen. Ze kunnen hier langere tijd over nadenken en dit met niemand delen. Uiteindelijk kan dit leiden tot een uitvoering van het plan waarbij agressie van te voren is ingezet om een bepaald doel te bereiken (Roosen, Savenije, Kolman & Benderman, 2001). Er zijn drie typen delicten, die veelal voorkomen bij mensen met ASS. Deze drie typen delicten zijn van tevoren gepland en worden ingezet om een bepaald doel te bereiken. De volgende beschreven typen delicten dienen als voorbeeld om het type geweld dat mensen met ASS bij een delict inzetten, te illustreren. Dit onderzoek richt zich verder op

15

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld de relatie tussen het type stoornis en het type geweld en niet op de relatie tussen het type stoornis en het type delict. Het eerste kenmerkende type delict, gepleegd door mensen met ASS betreft het eenmalig bizar gepleegd delict, dat lange tijd en zeer gedetailleerd werd voorbereid. De omgeving beschrijft de dader als eenzelvig, een eenling. De dader is in de loop van de tijd los gaan functioneren van zijn sociale omgeving en heeft vaak geen justitiële voorgeschiedenis. Dit zijn op de eerste plaats delicten die minutieus worden gepland en voorbereid. De patiënt leeft lange tijd (vaak jaren) emotioneel en psychologisch los van anderen en gaat volledig in een (bizarre) gedachtewereld op. Bijvoorbeeld: het doden van een buurtgenoot met deels satanistische rituelen om te weten hoe dat is (‘Je ziet dat vaak op tv’), na een voorbereiding van ongeveer een jaar: het doden van de echtgenote omdat ze de kinderen niet goed zou opvoeden, na de voorbereiding van ruim een jaar; het doden van de echtgenote omdat ze wilde scheidden en aanspraken op het pensioen kon laten gelden. Een ander voorbeeld is een minutieus voorbereide beroving (zo minutieus dat de uitvoering strandde in details). Bij het tweede delicttype kan het gaan om een delict dat minder goed is voorbereid maar waar wel voorbereidingshandelingen zijn getroffen zoals het aanschaffen van wapens en het uitkiezen van een afgelegen plek. Dit ontstaat doorgaans op basis van al lang bestaande irritaties, waarbij het incasseringsvermogen van betrokkene wordt overschreden. Er is dan te weinig gelegenheid om met de preoccupaties bezig te zijn, er zijn te grote onzekerheden of vaak niet onderkende verstorende sensorische prikkels. Een voorbeeld is dat een jongen van achttien een wapen koopt met het doel zijn vader te vermoorden omdat hij hem geen nieuwe brommer geeft wanneer de oude voor de derde keer wegens te hard en gevaarlijk rijden in beslag is genomen. Bij het derde type delict kan gedacht worden aan seksuele delicten die gedetailleerd zijn voorbereid en een uiting zijn van een preoccupatie. Dit is (als gedrag) zelden eenmalig, maar het kan wel de eerste keer zijn dat het gedrag een ernstig delict opleverde. De dader mist de sociale instrumenten om normale romantische betrekkingen aan te gaan, interpreteert sociale signalen van mogelijke partners verkeerd, heeft oplopende seksuele frustratie door gebrek aan empathie en heeft weinig inzicht in de ongepastheid van zijn toenaderingspogingen of de consequenties daarvan voor de slachtoffers. In combinatie met een pedoseksuele

16


17

oriëntatie zou dit leiden tot ontucht met minderjarigen. Er is een grote kans op herhaling in ‘geschikte’ omstandigheden (Dodge & Coie, 2008). Bij de ASS passende delicten, lijkt een gedegen voorbereiding aan het delict vooraf te gaan. Ook lijkt het geweld vaak door de pleger zelf geïnitieerd te zijn. Bij de ASS passende delicten lijkt veelal gebruik te worden gemaakt van instrumenteelen proactief geweld. In de volgende paragraaf worden de kenmerken van ADHD besproken en de relatie met het type geweld.

1.5 Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) 1.5.1 Kenmerken van ADHD De notie

van

ADHD als voorbode

van

crimineel gedrag

is

wijdverbreid.

Gerechtsdocumenten suggereren dat jongeren met ADHD vier tot vijf keer zo vaak de kans hebben te worden gearresteerd, meerdere malen worden gearresteerd en meer veroordelingen hebben. Onderzoeken uit de VS en Zweden veronderstellen dat 25 % van de gevangenen voldoet aan ADHD criteria. De agressie, die op latere leeftijd vaak voorvloeit uit het gedrag van mensen met ADHD, is veelal impulsief (Dorelijers, 1995). De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4e editie: American Psychiatric Association, 2000) spreekt van ADHD bij de kenmerken: verstoring in aandacht, hyperactiviteit en impulsiviteit. De bijbehorende symptomen moeten aanwezig zijn voor het zevende levensjaar en zich al meer dan 6 maanden voordoen voordat de diagnose ADHD gesteld kan worden. In het geval van ADHD wordt er onderscheid gemaakt tussen vier subtypes: het gecombineerde type, het meest voorkomende; het overwegen onoplettende type, ook aangeduid als ADD of het aandachtszwakke type; het overwegend hyperactief-impulsieve type; en een restcategorie (APA, 2000). Kinderen met ADHD kunnen niet stilzitten, friemelen vaak, bewegen voortdurend met hun armen en benen en vliegen van hot naar her. Ze flappen er voortdurend van alles

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld uit. Ze doen dikwijls onmiddellijk wat in hen opkomt. Ze lijken niet stil te staan bij de gevolgen en reageren op alles en iedereen. Ze doen voordat ze denken. Ze beginnen aan iets maar zijn snel afgeleid en maken het niet af. Ernstige vormen van ADHD, veelal met comorbiditeit, worden vaak vroeg gesignaleerd. Tot de leeftijd van 3 jaar kunnen hyperactiviteit en impulsiviteit binnen de normale ontwikkeling vallen. Is het kind 4 jaar of ouder en bestaat het ADHD-beeld langer dan een jaar, dan is de kans op blijvende symptomen groot. Vaak is ADHD dan een onderdeel van bredere informatieverwerkingsproblematiek en worden nevendiagnosen gesteld als pervasieve ontwikkelingsstoornis Niet Anderszins Omschreven, het syndroom van Gilles de la Tourette en meer of minder specifieke leerstoornissen. In het geval van ADHD is bij de kleuter vaak de hyperactiviteit het grootste probleem (overal op afgaan, geen gevaar zien, frequente ongelukken), afmeetbaar aan de vermoeidheid en bezorgdheid van de ouders. Bij het basisschoolkind zijn de aandachtsproblemen storend voor de didactische ontwikkeling (klassikale instructies missen, werk niet afmaken, matig verzorgen van werk, niet zelfstandig nakijken van werk) en kunnen de impulsiviteit en hyperactiviteit belemmerend zijn voor de sociale ontwikkeling (eruit flappen wat je denkt, ook tegenover de juffrouw, veel fysiek gedrag naar andere kinderen die daar niet meer van gediend zijn, clownesk gedrag). In de pubertijd lijken bij een groot aantal kinderen de symptomen meer naar binnen te gaan. Het gedrag is niet meer impulsief en hyperactief maar het denken kenmerkt zich nog wel door impulsiviteit en hyperactiviteit (Blansjaar et al., 2008). Veel kinderen met ADHD zijn niet over hun symptomen heen gegroeid als ze de adolescentie bereiken en hun problemen kunnen zelfs ernstiger zijn geworden (Boon & Haijer, 2008). De vertoningen van hyperactiviteit en impulsiviteit worden wel significant minder maar 95% heeft nog altijd een hogere aanwezigheid hiervan vergeleken met leeftijdsgenoten zonder ADHD (Vreugdenhil, 2003). Ook de aandachtsproblemen (Inattention) zouden verbeteren naarmate de leeftijd toeneemt. Ongeveer 50% van de kinderen met ADHD heeft dit ook nog steeds in de adolescentie. Bij sommigen leidt de stoornis op den duur tot delinquent antisociaal of crimineel gedrag (Lodewijks, Doreleijers, Ruiter & Wit-Grouls, 2001).

18


1.5.2 Diagnostisch onderzoek bij ADHD De klinische diagnose van ADHD moet het resultaat zijn van de beoordeling van gegevens van ouders en school, psychiatrisch onderzoek en psychologisch (test) onderzoek van het kind. Wanneer de problematiek van ADHD zich voortzet in de volwassenheid zal deze soms ondergebracht worden binnen de diagnostiek van een antisociale

of

gemengde

persoonlijkheidsstoornis

dan

wel

persoonlijkheidsproblematiek. In het tweede geval wordt ook gekozen voor de formulering antisociale persoonlijkheidsstrekken of –kenmerken. Bij rapportage van een jeugdige met ADHD, die rond de 17 jaar oud is, wordt hierop vaak een voorschot genomen en wordt in de klinische diagnose ook wel gesproken van een ‘zich ontwikkelende

antisociale

persoonlijkheidsstoornis,

‘antisociale

persoonlijkheidsstoornis in wording’ of wordt de formulering gehanteerd dat het risico groot is op een verder uitgroeien dan wel verharden tot een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Bij het stellen van een diagnose dient er echter onderscheid gemaakt te worden tussen ADHD en een antisociale persoonlijkheidsstoornis. ADHD werd tot voor kort in de volwassenheid niet als afzonderlijke stoornis gehanteerd maar nu neigt men ertoe deze neuropsychologische problematiek te beschouwen als een vanuit de jeugd ook naar binnen de volwassenheid te onderscheiden stoornis. Om de diagnose van ADHD op volwassen leeftijd voor het eerst te kunnen stellen, moet een verklaring gegeven worden waarom ADHD in de kinderleeftijd niet gediagnosticeerd werd. Daarbij kan gedacht worden aan compenserende factoren als een goede intelligentie van het kind en sterk structurerende capaciteiten van de omgeving of juist verwaarlozing vanuit de omgeving, zodat geen psychiatrische of psychologische hulp gezocht werd voor problematiek die wel te objectiveren valt uit vroegere gegevens van school, school- of huisarts (Blansjaar et al., 2008). 1.5.3 Geweld bij mensen met ADHD ADHD, ook wel een disruptieve of externaliserende stoornis genoemd vanwege de verstoringen in de omgeving die ze met zich meebrengen, worden zeer vaak aangetroffen in forensische rapportages. Het disruptieve, het grensoverschrijdende en de vaak uit symptomatologie voortvloeiende agressie, maakt dat ADHD gemakkelijk

19

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld leidt tot conflicten tussen de individuele jeugdige en diens omgeving. Mensen met ADHD komen vaak in de problemen door hun sociale onhandigheid: de ‘doofheid’ voor wat anderen trachten over te brengen. Het gebrek aan zelfcontrole en de lage frustratietolerantie van mensen met ADHD leidt daarbij vaak tot impulsief gedrag. De cognitieve impulsiviteit- het niet nadenken alvorens iets te doen en het niet vooraf de gevolgen overzien van bepaald gedrag- resulteert vaak in riskant en onverantwoordelijk gedrag (Barkley, 1997). Mensen met ADHD zijn bij de delicten die ze plegen vaak beïnvloedbaar, op zoek naar sensatie

en

hebben

de

neiging

om

zaken

te

provoceren.

Er komen allerlei soorten delicten voor bij mensen met ADHD als brandstichting, verkrachting, bedreiging, doodslag, diefstal en moord. Bij deze delicten lijkt er veelal gebruik te worden gemaakt van impulsief geweld. Het geweld dat bij ADHD passende delicten wordt ingezet lijkt tevens vaak een reactie te zijn op een waargenomen frustratie en trigger. Bij mensen met ADHD lijkt er bij het delict veelal gebruik te worden gemaakt van impulsief en reactief geweld.

1.6 Comorbiditeit ASS en ADHD Er is comorbiditeit tussen ASS en ADHD. Uit een studie van Geurts et al. (2003) blijkt dat bij 99 mensen met een klinische diagnose van autisme 42 mensen (42%) ook voldoen aan de criteria voor een diagnose ADHD. Daarnaast overlappen de achterliggende verklaringen van het gedrag van kinderen met ADHD en autisme elkaar en op neuropsychologisch vlak is er eveneens overlap. Zowel ADHD als autisme worden geassocieerd met motorische problemen, aandachtsstoornissen, problemen in sociale relaties, en taalgerelateerde problemen (Geurts, 2007). Autisme en ADHD worden beiden met een aantal deficiënties in het executief functioneren geassocieerd, bijvoorbeeld op het gebied van werkgeheugen, cognitieve flexibiliteit en planning. Ook hebben mensen met ASS en ADHD beiden moeite om hun gedrag en emoties zodanig te besturen dat deze passen bij wat er in sociaal opzicht gaande is. Zij zijn hiervoor moeilijk te corrigeren. Beide groepen hebben moeite met het vermogen om automatisch te registreren wat er om hun heen gebeurt; het besef waarom men met iets

20

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld bezig is, hoever men er mee is en het besef welk moment van de dag het ongeveer is. Vanwege de comorbiditeit en overlappende verklaringen tussen ASS en ADHD is het in de klinische praktijk soms lastig duidelijk te krijgen welke diagnose meer passend is bij iemand. Dit geldt zeker als het kind normaal of bovengemiddeld intelligent is. Goede diagnostiek in de kindertijd is om bovengenoemde redenen essentieel. Er dient goed gekeken te worden of er sprake is van ASS, van ADHD of van beiden. (Geurts, Verté, Oosterlaan, Roeyers & Sergeant, 1999).

1.7 Onderzoeksvraag De vraag die in dit onderzoek centraal staat is wat de relatie is tussen een diagnose van ASS of ADHD met de mate van instrumenteel-, proactief-, impulsief- en reactief geweld. De relatie tussen het type stoornis en het type geweld wordt onderzocht aan de hand van het het indexdelict in de forensische populatie. Onder het indexdelict wordt het primaire delict verstaan op grond waarvan een verdachte een forensische psychiatrische behandeling ontvangt of psychiatrisch wordt onderzocht. 1.8 Hypothesen Aan de hand van vier hypothesen wordt de onderzoeksvraag onderzocht. De eerste hypothese is dat er een relatie is tussen een diagnose van ASS en instrumenteel geweld. De tweede hypothese is dat er een relatie is tussen een diagnose van ASS en proactief geweld. De derde hypothese is dat er een relatie is tussen een diagnose van ADHD en impulsief geweld. De vierde hypothese is dat er een relatie is tussen een diagnose van ADHD en reactief geweld. Verder wordt er op exploratief niveau de relatie tussen het aantal kenmerken van ASS of ADHD in de kindertijd en de mate van instrumenteel, impulsief, proactief en reactief geweld onderzocht. Ook wordt op exploratief niveau onderzocht welke kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd bij mensen met een diagnose van ASS of ADHD in de forensische populatie veel voorkomen. Over dit gedeelte van het onderzoek zijn geen hypothesen.

21

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld 1.9 Opzet onderzoek De relatie tussen het type stoornis: ASS of ADHD en het type geweld: instrumenteel, proactief, impulsief en reactief geweld, wordt onderzocht aan de hand van dossieronderzoek bij de forensische populatie in het Pieter Baan Centrum. Alle Pro Justitia verslagen (N=50) met een officiële DSM- diagnose van ASS (N=25) en een officiële DSM- diagnose van ADHD (N=25) worden geanalyseerd op het aantal aanwezige kenmerken van ASS of ADHD in de kindertijd. Dit wordt onderzocht aan de hand van de Checklist voor Psychopathologische kenmerken in de kindertijd (CPC). Vervolgens wordt het proces-verbaal en de getuigenverklaringen gebruikt om te beoordelen van welke type geweld er sprake is bij het indexdelict. Aan de hand van een paar vragen op de Revisor wordt de mate en het type geweld dat is gebruikt bij het indexdelict, in kaart gebracht. Onderzocht wordt of er een relatie is tussen een officiële diagnose van ASS of ADHD met het type geweld (Revisor): instrumenteel- proactief, impulsief en reactief. Verder wordt de relatie onderzocht tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd (scores op de CPC) met de mate en het type geweld (scores op de Revisor). 1.10 Verwachtingen De eerste verwachting is dat mensen met een diagnose van ASS bij het indexdelict een hogere score laten zien op instrumenteel geweld dan op impulsief geweld op de Revisor. De tweede verwachting is dat mensen met een diagnose van ASS bij het indexdelict een hogere score laten zien op proactief geweld dan op reactief geweld op de Revisor. De derde verwachting is dat mensen met een diagnose van ADHD bij het indexdelict een hogere score laten zien op impulsief geweld dan op instrumenteel geweld op de Revisor. De vierde verwachting is dat mensen met een diagnose van ADHD bij het indexdelict een hogere score laten zien op reactief geweld dan op proactief geweld op de Revisor. Over de relatie tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd en de mate en het type geweld bij het indexdelict zijn verder geen verwachtingen.

22


2. METHODE 2.1. Proefpersonen Het onderzoek betreft een analyse van 50 dossiers uit het archief van NIFP locatie Pieter Baan Centrum (PBC). Het PBC is de psychiatrische observatiekliniek van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP), gevestigd te Utrecht. In het PBC worden verdachten van ernstige delicten gedurende zeven weken onderzocht door gedragsdeskundigen. Het PBC is geen Tbs-kliniek. Het PBC is formeel een Huis van Bewaring,

met

een specifieke

taak: het

brengt

adviezen

Pro Justitia

uit.

Gedragsdeskundigen van het PBC onderzoeken verdachten van ernstige delicten en adviseren vervolgens aan de rechter of het Ministerie van Justitie. Het PBC werkt meestal in opdracht van de rechter-commissaris. Hij vraagt het PBC om een onderzoek en een advies als hij vermoedt dat een verdachte lijdt aan een psychische stoornis. De vraag daarbij is of de verdachte volledig toerekeningsvatbaar was ten tijde van het delict (Pieter Baan Centrum, 2012). Om een selectie uit de populatie van het PBC te maken, is er een steekproef genomen uit de dossiers van 2002 tot 2007 die voldeden aan de criteria voor deze studie. Het eerste criterium is dat in alle dossiers een officiële DSM-diagnose is opgenomen van ASS of ADHD door een psychiater en een psycholoog, ten tijde van de opname in het PBC. Het dossier dient een officiële DSM-diagnose te bevatten omdat de interpretatie van aanwezige trekken van ASS of ADHD anders te subjectief en afhankelijk is van degene die het scoort en interpreteert. Het tweede criterium is dat de verdachten niet ouder dienen te zijn dan 27 jaar. Er is gekozen voor recente dossiers omdat er zo minder kans is op een retrospectieve bias en gedateerde diagnostiek. Het derde criterium is dat de verdachte mee heeft gewerkt aan psychologisch onderzoek en er sprake is van complete dossiers. Het vierde criterium is dat er geen sprake is van zwakzinnigheid of zwakbegaafdheid.

Dossiers

waarin

zwakbegaafdheid

en

zwakzinnigheid

is

gediagnosticeerd worden uitgesloten omdat de kenmerken van ASS of ADHD hierbij mogelijk een gevolg kunnen zijn van zwakbegaafdheid of zwakzinnigheid. Het vijfde criterium is dat de dossiers geen dubbele diagnose (zowel ASS als ADHD) mogen

23

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld bevatten. Deze dossiers worden uitgesloten omdat er in dit onderzoek anders geen onderscheid gemaakt kan worden tussen mensen met ASS en mensen met ADHD. Het zesde criterium is dat er bij het indexdelict wel sprake moet zijn van een hoge mate van geweld om te kunnen spreken van een bepaald type geweld bij een indexdelict. Dossiers waarbij er sprake is van een lage mate van geweld (dat vrij onwaarschijnlijk is gezien de opname

in

het

PBC)

worden

uitgesloten

voor

verder

onderzoek.

Na de selectie van dossiers op basis van een officiële DSM-diagnose worden er twee groepen gecreëerd. Een groep personen met een officiële diagnose van ASS en een groep personen met een officiële diagnose van ADHD. Er worden net zo lang dossiers gescand en gescoord totdat er 25 dossiers zijn gevonden met een diagnose van ASS en 25 dossiers zijn gevonden met een diagnose van ADHD. In dit onderzoek is er geen controlegroep omdat men in de populatie van een forensische instelling niet kan spreken van een ‘groep gezonde proefpersonen zonder trekken van een psychische stoornis’. Pas als er naast DSM- diagnose van ASS sprake is van meer dan 3 kenmerken van ASS in de kindertijd, wordt er in dit onderzoek gesproken van een diagnose van ASS of de stoornis ASS. Van de diagnose ADHD of de stoornis ADHD wordt in dit onderzoek pas gesproken als er naast een DSM- diagnose ook sprake is van meer dan 3 kenmerken van ADHD in de kindertijd.

2.2 Instrumenten 2.2.1 Childhood Psychopathology Checklist (CPC) Na een steekproef te hebben genomen uit de dossiers van 2002 tot 2007 die voldeden aan de criteria voor deze studie, worden de 50 dossiers gescoord aan de hand van kenmerken van ASS of ADHD in de kindertijd. De scorelijst die hiervoor is samengesteld is de checklist van psychopathologische symptomen in de kindertijd (Childhood Psychpathology Checklist (CPC): Spaans, Barendregt, Rutten, de Beurs & Vermeiren, 2010). De CPC kan aanwijzingen geven voor een aantal stoornissen in de kindertijd die een relatie vormen met delinquent gedrag op latere leeftijd (ADD, ADHD, ODD, CD, traumatische

ervaringen,

Posttraumatische

Stressstoornis,

Autisme,

middelenafhankelijkheid, suïcidale neigingen and zelfverwonding). De scores van de subschalen geven het aantal aanwezige symptomen van een categorie (stoornis) weer.

24


25

De checklist bestaat uit 121 vragen over 10 categorieën. In dit onderzoek wordt alleen naar de score gekeken op de categorie ADD/ ADHD en autisme. Deze categorieën bestaan beide uit 20 kenmerken of relevante gedragingen van de betreffende stoornis. Voorbeelden van kenmerken of relevante gedragingen van ADD/ADHD: moeite met concentreren of aandacht houden, niet luisteren wanneer anderen spraken en beweeglijk of rusteloos. Voorbeelden van kenmerken of relevante gedragingen van autisme: maakte weinig oogcontact, ging eerder contact aan om iets van de ander gedaan te krijgen dan uit interesse voor de ander en gebruikte speelgoed niet waarvoor het

bedoeld

was.

In

dit

onderzoek

wordt

er

gebruik

gemaakt

van

2

antwoordmogelijkheden: 1) het symptoom was aanwezig tijdens de kindertijd, 2) er is geen aanwijzing dat het symptoom aanwezig was in de kindertijd. De eerste antwoordmogelijkheid krijgt de score 1, de tweede antwoordmogelijkheid krijgt de score 0. De totale score van de CPC geeft een globale indicatie van het aantal aanwezige symptomen en problematische gedragingen in de kindertijd van een individu. Voor het invullen van de CPC wordt alle relevante informatie over de kindertijd (0-12 jaar) van de betreffende persoon verzameld. Dit betreft het dossier met de Pro Justitiarapportage, het schoolverslag, verslagen van Jeugdzorg en GGZ instellingen en het proces verbaal. Er wordt vooral gebruik gemaakt van de milieurapportage uit de Pro Justitia rapportage. Hierin staat de levensgeschiedenis van betrokkene en diens ouders uitgebreid beschreven. Aan de hand van het dossier wordt op de CPC ingevuld welke psychopathologische symptomen er aanwezig zijn in de kindertijd. Bij 3 of meer aanwezige symptomen van ASS op de CPC wordt gesproken van ‘kenmerken van ASS in de kindertijd’. Bij 3 of meer aanwezige symptomen van ADHD op de CPC wordt gesproken

van

‘kenmerken

van

ADHD

in

de

kindertijd.’

2.2.2 Betrouwbaarheid CPC De analyse van de interne consistentie laat zien dat alle 10 categorieën van de CPC een alfa coëfficiënt hebben van. 93 en hoger (Spaans, Barendregt, Rutten, de Beurs & Vermeiren, 2010). Dit toont aan dat de interne consistentie van de CPC hoog is. De interbeoordelaarsbetrouwbaarhied van de CPC is onderzocht. Er zijn 53 PBC dossiers van jonge adolescenten ( tot de leeftijd van 27) in het tijdsbestek van 1 januari 2002 tot

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld 31 December 2007 geanalyseerd aan de hand van de CPC. De 2 beoordelaars die de CPC hebben gescoord zijn een ervaren kinderpsycholoog en psycholoog/criminoloog van het NIFP. Tabel 1 in bijlage 1 toont de resultaten van de analyses van de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (ICC) voor de totale scores. De scores tonen een redelijke interbeoordelaarsbetrouwbaarheid voor autisme (0.56) en een sterke interbeoordelaarsbetrouwbaarheid voor ADHD (0.81). Geconcludeerd kan worden dat de CPC een betrouwbare checklist is voor psychopathologische symptomen in de kindertijd. De checklist bestaat uit relevante symptomen en categorieën. Het is een korte checklist die gebruikt kan worden voor een grote range van symptomen in de kindertijd in de forensische populatie. 2.2.3 Revisor Vervolgens wordt aan de hand van de 50 dossiers op de Revisor (Nijman & Barendregt, 2009) gescoord of en in welke mate er sprake is van een type geweld. De Revisor bestaat uit 6 items en brengt aan de hand van een 100 puntsschaal de mate en het type geweld bij delicten in kaart. Het is specifiek opgezet voor beoordelingen van Pro Justitiarapportages. De mate en het type geweld bij delicten wordt gescoord aan de hand van het indexdelict: het delict op grond waarvan iemand forensische psychiatrische behandeling ontvangt of psychiatrisch wordt onderzocht. Voor het scoren van de items wordt uitsluitend zichtbaar delictgedrag in ogenschouw genomen, zoals blijkt uit het proces-verbaal,

getuigenverklaringen

of

sporenonderzoek.

Omschrijvingen

van

psychisch functioneren van de dader worden door een gezondheidszorgdeskundige buiten beschouwing gelaten. Het scoren van de dossiers aan de hand van de Revisor wordt blind gedaan. De beoordelaar heeft bij het scoren van de dossiers aan de hand van de Revisor geen kennis over het al dan niet aanwezig zijn van een stoornis van ADHD of ASS. Van de Revisor worden 3 vragen in ogenschouw genomen: vraag 1, vraag 2 en vraag 5. Op vraag 1 wordt beoordeeld in welke mate er sprake is van geweld bij het indexdelict. Deze vraag dient ter controle. Aan de linkerkant van de 100 puntsschaal staat: ‘bij het delict was geen sprake van geweld’ en aan de rechterkant van de schaal staat: ‘bij het

26

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld delict was in extreme mate sprake van geweld’. De score op deze vraag moet gelijk of hoger zijn dan 60 om te spreken van een hoge score op geweld. Dit wordt als criterium genomen om te beoordelen of er sprake is van geweld bij het delict. Om een uitspraak te kunnen doen over het type geweld, dient er sprake te zijn van geweld bij een delict. Indien er sprake is van een score lager dan 60, wordt het dossier uitgesloten voor verder onderzoek. Vervolgens worden vraag 2 en vraag 5 op de Revisor beoordeeld/gescoord. Vraag 2 om te beoordelen in hoeverre er bij het primaire delict sprake is van impulsief dan wel instrumenteel geweld en vraag 5 om te beoordelen in hoeverre er sprake is van reactief dan wel proactief geweld. Aan de hand van een 100 puntsschaal wordt de mate van het type geweld gescoord. Op vraag 2: ‘In hoeverre is de primaire agressie impulsief dan wel instrumenteel’, staat aan de linkerkant van de schaal: ‘de getoonde agressie was uitsluitend impulsief’ en aan de rechterkant van de schaal: ‘de getoonde agressie was uitsluitend instrumenteel’. Bij de begrippen wordt een toelichting gegeven: Een delict kan impulsief zijn of vooroverwogen. Bij impulsieve agressie handelt de dader direct, zonder over alternatieve handelingen na te denken en zonder de consequenties van de handeling te overwegen. Vooroverwogen agressie is daarentegen juist gepland. Vaak heeft de dader voorbereidende handelingen verricht, zoals het plannen van een vluchtroute of het meenemen van wapens. Een agressief delict kan ook deels uit impulsieve en deels uit geplande componenten bestaan. De schaal bij deze vraag loopt van impulsief geweld naar instrumenteel geweld waarbij een score van 0 wordt toegekend als het geweld bij het delict uitsluitend impulsief is; dat wil zeggen dat er bij het delict nauwelijks sprake is van voorbereidingshandelingen. De schaal is een unidimensioneel planningsconstruct. Het delict wordt uitgevoerd met wat voor handen is (bijvoorbeeld slaan met gebruikersvoorwerpen) of door middel van fysieke kracht. De score 100 wordt toegekend als het geweld bij het delict uitsluitend instrumenteel is; dat wil zeggen dat het delict tot in de puntjes is voorbereid. In dat geval zijn er gedetailleerde voorbereidingshandelingen getroffen, zoals het van tevoren aanschaffen van een wapen, het aantrekken van een vermomming en het delict uitvoeren op een afgelegen plek om de pakkans te verkleinen. De score 50 wordt toegekend als er niet gesproken kan

27

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld worden van impulsief of reactief geweld omdat de helft van het geweld uit impulsieve gedragingen bestaat en de andere helft uit instrumentele gedragingen bestaat. De dader heeft direct gehandeld zonder alternatieve gedragingen en de consequenties te overwegen maar heeft bijvoorbeeld wel een wapen van tevoren aangeschaft. De score op vraag 2 moet lager of gelijk zijn aan 40 om te kunnen spreken van impulsief geweld en groter of gelijk zijn aan 60 om te spreken van instrumenteel geweld. Dossiers met een score tussen 41 en 59 vallen tussen de score van impulsief en instrumenteel geweld in en vallen daarmee in een ‘grijs’ gebied. De scores tussen 0 en 40 worden toegekend op basis van het aantal impulsieve handelingen tijdens een delict. Beoordeeld wordt of er sprake is van meer of mindere mate van impulsief geweld. Hierbij wordt in ogenschouw genomen

of de

dader direct

handelt,

of de

dader handelt

zonder over

gedragsalternatieven en consequenties na te denken en of er sprake is van voorbereidende handelingen. De scores tussen 60 en 100 worden toegekend op basis van het aantal instrumentele gedragingen tijdens een delict. Beoordeeld wordt of er in meer of mindere mate sprake is instrumenteel geweld. Hierbij wordt in ogenschouw genomen in hoeverre er voorbereidingshandelingen zijn getroffen, zoals het van tevoren aanschaffen van een wapen, het aantrekken van een vermomming en het delict uitvoeren op een afgelegen plek om de pakkans te verkleinen. Op vraag 5 op de Revisor: In hoeverre is de primaire agressie bij het delict reactief dan wel proactief, staat aan de linkerkant van de schaal: ‘de getoonde agressie is uitsluitend reactief’ en aan de rechterkant van de schaal: ‘de getoonde agressie is uitsluitend proactief’. Bij deze begrippen word tevens een toelichting gegeven: Reactieve agressie is een agressieve reactie op een door de pleger waargenomen frustratie. De frustratie kan een gevoel van bedreiging zijn, maar ook een belemmering om een gewenst doel te bereiken. Een voorbeeld van een bedreigende situatie is een situatie waarin de agressiepleger wordt geconfronteerd met een verbaal of fysiek dreigende persoon. Proactieve agressie is agressie die volledig door de dader zelf wordt geïnitieerd. Een trigger van buitenaf is door de dader waargenomen en irrelevant voor het gepleegde delict. De schaal bij deze vraag loopt van reactief naar proactief geweld waarbij een score van 0 word toegekend als het geweld bij het delict uitsluitend reactief is; dat wil zeggen dat er sprake is van een extreme reactie op een bedreiging waarbij de dader geconfronteerd

28

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld wordt met een verbaal of fysiek dreigende persoon. De score 100 word toegekend als er bij het delict uitsluitend sprake is van proactief geweld; dat wil zeggen dat het geweld volledig door de dader zelf is geïnitieerd en er geen sprake is van een trigger van buitenaf. De score 50 wordt toegekend indien er niet gesproken kan worden van reactief of proactief geweld omdat de helft van de gedragingen bij het delict reactief zijn en de helft van de gedragingen proactief zijn. Het geweld bij het delict wordt bij deze score bijvoorbeeld door de dader zelf geïnitieerd maar is wel een reactie op een waargenomen frustratie van de dader bij het slachtoffer van jaren geleden. De score moet net als bij het eerste item, lager of gelijk zijn aan 40 om te kunnen spreken van reactief geweld en groter of gelijk zijn aan 60 om te kunnen spreken van proactief geweld. Dossiers met een score tussen 41 en 59 vallen tussen de score van reactief en proactief geweld in en vallen daarmee ook in een ‘grijs gebied.’ De scores tussen 0 en 40 worden toegekend op basis van het aantal reactieve handelingen tijdens een delict. Beoordeeld word of er sprake is van meer of mindere mate van reactief geweld. Hierbij wordt in ogenschouw genomen in hoeverre het geweld een reactie is en een extreme reactie is op een bedreiging of een verbaal of fysiek dreigende persoon. De scores tussen 60 en 100 worden toegekend op basis van het aantal proactieve gedragingen tijdens een delict. Beoordeeld wordt of er in meer of mindere mate sprake is van proactief geweld. Hierbij wordt in ogenschouw genomen in hoeverre het geweld door de dader zelf geïnitieerd is en in hoeverre een trigger van buitenaf afwezig is. Om een zo volledig mogelijk beeld te geven van de scores op instrumenteel, impulsief, reactief en proactief geweld, worden scores die in het grijze gebied vallen, wel meegenomen in verdere analyses. Vraag 2 wordt apart van vraag 5 beschouwd en besproken in de paragraaf resultaten. Dit omdat het begrip impulsief geweld iets anders impliceert dan het begrip reactief geweld. Hetzelfde geldt voor de begrippen instrumenteel geweld en proactief geweld.

2.2.4 Betrouwbaarheid Revisor De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de Revisor is in het Pieter Baan Centrum onderzocht. Twee Klinisch Psychologen van het NIFP hebben 50 dossiers gescoord aan de

hand

van

de

Revisor.

De

resultaten

van

de

scores

van

interbeoordelaarsbetrouwbaarheid staan weergegeven in tabel 2 van bijlage 1.

29

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Uit de resultaten komt een redelijke goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid naar voren op vraag 2, die meet of er bij het delict sprake is van impulsief of instrumenteel geweld (0.75). Tevens komt er een redelijk goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid naar voren op vraag 5, die meet of er sprake is van reactief of proactief geweld. (0.75). Geconcludeerd

kan

worden

dat

de

Revisor

een

aardige

interbeoordelaarsbetrouwbaarheid heeft, zeker wanneer het door 2 beoordelaars wordt ingevuld. Daarnaast geven de beschrijvingen op de Revisor goed aan wat het zou moeten meten.

De

Revisor

is

een

bruikbaar

instrument

voor

wetenschappelijk

dossieronderzoek.

2.2.5 Betrouwbaarheid eigen onderzoek Om de objectiviteit, de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, van dit onderzoek te vergroten, scoort een gedragskundige van het Pieter Baan Centrum onafhankelijk ook alle vijftig dossiers aan de hand van de Revisor. De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van vraag 2 (impulsief dan wel instrumenteel geweld) en vraag 5 (reactief dan wel proactief

geweld)

wordt

onderzocht.

De

resultaten

van

de

interbeoordelaarsbetrouwbaarheid op deze vragen staan weergegeven in paragraaf 4.1. Mijn meting wordt in dit onderzoek de meting van beoordelaar 1 genoemd. De meting van de onafhankelijke beoordelaar wordt de meting van beoordelaar 2 genoemd. De scores van vraag 2 en vraag 5 van de meting van beoordelaar 1 en de meting van beoordelaar 2, worden apart besproken in de paragraaf resultaten. Op basis van beide metingen worden er aan de hand van de resultaten conclusies getrokken. 2.3 Procedure Na een steekproef te hebben genomen uit de dossiers van 2002 tot 2007 die voldeden aan de criteria van deze studie, wordt alle relevante informatie uit de dossier over de kindertijd (0-12 jaar) van de betreffende persoon verzameld (Pro Justitia- verslagen, schoolrapporten, verslagen van GGZ, proces verbaal). Aan de hand van de relevante informatie wordt op de CPC gescoord welke kenmerken van ASS of ADHD er aanwezig zijn in de kindertijd. Vervolgens wordt aan de hand van relevante informatie uit het dossier ( Pro Justitia -verslagen, proces verbalen en getuigenverklaringen) op de Revisor

30

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld gescoord in hoeverre er sprake is van geweld bij het delict op vraag 1 op de Revisor. Dossiers waarbij er sprake is van een score lager dan 60 worden uitgesloten voor verder onderzoek. Vervolgens wordt aan de hand van relevante informatie uit het dossier vraag 2 op de Revisor gescoord. Daarna wordt aan de hand van relevante informatie vraag 5 op de Revisor gescoord. Beoordelaar 2 scoort op dezelfde manier, aan de hand van Pro Justitia -verslagen, het proces verbaal en getuigenverklaringen, alle 50 dossiers op vraag 1, 2 en vraag 5 van de Revisor. Er wordt aan de tweede beoordelaar uitleg gegeven over de manier van het verzamelen van relevante informatie uit de dossiers en het scoren van de betreffende vragen op de Revisor. Daarbij worden de termen impulsief-, instrumenteel-, proactief- en reactief geweld uitgelegd. Vervolgens wordt er met behulp van data analyses de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid berekend tussen de scores op vraag 1, 2 en 5 op de Revisor van beoordelaar 1 en beoordelaar 2. Daarna worden de scores van de CPC en de scores op vraag 1, 2 en 5 van de Revisor per dossier uiteengezet in een SPSS bestand. Tot slot wordt er met behulp van data analyses onderzocht of er een relatie is tussen ASS en instrumenteel geweld, tussen ASS en proactief geweld, tussen ADHD en impulsief geweld en tussen ADHD en reactief geweld is. Tot slot wordt met behulp van data analyses onderzocht of er een relatie is tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd met de mate van instrumenteel-, proactief- dan wel impulsief- of reactief geweld. 2.4 Data analyses Alle proefpersonen worden genummerd van 1 tot en met 50. De eerste 25 proefpersonen zijn mensen met ASS, de tweede 25 proefpersonen zijn mensen met ADHD. Vervolgens worden de scores van de CPC uiteengezet in data bestand. Per proefpersoon wordt aangegeven hoeveel kenmerken er van ASS dan wel ADHD in de kindertijd aanwezig zijn. Vervolgens worden de scores van vraag 1, vraag 2 en vraag 5 op de Revisor uiteengezet in het data bestand van beoordelaar 1 en beoordelaar 2. Er worden 5 statistische analyses uitgevoerd. De eerste analyse betreft de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid op vraag 2 en vraag 5 van de Revisor. Deze wordt berekend met de Intraclass Coëfficiënt (ICC).

31

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld De tweede analyse is een onafhankelijke T-toets. Deze wordt uitgevoerd om het verschil tussen de groep mensen met ASS en de groep mensen met ADHD te onderzoeken op de afhankelijke variabele: het type geweld. De T-toets wordt uitgevoerd op de gemiddelde score en standaardafwijking van vraag 2 en vraag 5 op de Revisor van beoordelaar 1 en beoordelaar 2. Onderzocht wordt of er een verschil in scores op impulsief-, instrumenteel-, proactief- en reactief geweld bij het indexdelict naar voren komt tussen mensen met een diagnose van ASS en mensen met een diagnose van ADHD. De derde analyse betreft een Chikwadraattoets. Deze wordt uitgevoerd om te onderzoeken of er een verband is tussen ASS en instrumenteel geweld en tussen ADHD en impulsief geweld. Eveneens wordt onderzocht of er een verband is tussen ASS en proactief geweld en ADHD en impulsief geweld. Middels een codering wordt vervolgens aangegeven van welk type geweld er sprake is op vraag 2 en vraag 5. Op vraag 2 krijgt instrumenteel geweld een score 1, impulsief geweld een 2, en een score tussen deze twee typen geweld in (grijs) een 3. Op vraag 5 krijgt proactief geweld een score 1, reactief geweld een score 2 en een score tussen deze twee groepen in (grijs) een 3. De dichotome scores van ASS, ADHD, instrumenteel en impulsief geweld worden middels een kruistabel met elkaar vergeleken. Gekeken word of de hypothese dat er sprake is van een relatie tussen een diagnose van ASS en instrumenteel geweld kan worden bevestigd. Tevens wordt gekeken of de hypothese dat er sprake is van een relatie tussen een diagnose van ASS en proactief geweld kan worden bevestigd. Verder wordt gekeken of de hypothese dat er een relatie is tussen een diagnose van ADHD en impulsief geweld kan worden bevestigd. Tot slot wordt gekeken of de hypothese dat er sprake is van een relatie tussen een diagnose van ADHD en reactief geweld kan worden bevestigd. De chikwadraattoets wordt uitgevoerd op de data van beoordelaar 1 en beoordelaar 2. De vierde analyse die wordt uitgevoerd is een Pearson correlatie. Deze doet onderzoek naar het verband tussen de scores van vraag 2 (instrumenteel en impulsief) en de scores van vraag 5 (proactief en reactief) van de Revisor. Onderzocht wordt of en hoe de scores van deze vragen samenhangen. De Pearson correlatie wordt uitgevoerd op de data van beoordelaar 1 en op de data van beoordelaar 2. De vijfde analyse betreft ook een Pearson correlatie. Met een correlatietoets wordt het verband onderzocht tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd met de mate van impulsief - en instrumenteel geweld bij het indexdelict (vraag 2 Revisor).

32

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Tevens wordt met een correlatietoets onderzocht of er een verband is tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd met de mate van proactief en reactief geweld bij het indexdelict (vraag 5 Revisor). Onderzocht wordt wat de relatie is tussen het aantal kenmerken van ASS of ADHD in kindertijd met de mate van instrumenteel-, proactief-, impulsief- en reactief geweld bij het indexdelict. Verder wordt er middels een frequentieverdeling gekeken naar welke kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd in deze forensische populatie vooral aanwezig zijn. Mogelijk komen specifieke kenmerken van ASS of ADHD in relatie met het type geweld meer voor dan andere kenmerken.

3. RESULTATEN 3.1. Uitval Tijdens het onderzoek zijn er geen proefpersonen (N=50) uitgevallen. Op vraag 1 op de Revisor is er bij alle dossiers (proefpersonen) sprake van een hoge mate van geweld (score 60 of hoger) waardoor er geen dossiers zijn uitgesloten voor verder onderzoek. Bij de selectie uit de populatie van het PBC is er van te voren een steekproef genomen uit de dossiers van 2002 tot 2007 die voldeden aan de criteria voor deze studie (zie paragraaf 2.2). Er dient sprake te zijn van een officiële DSM-diagnose van ASS of ADHD, de verdachten dienen niet ouder dienen te zijn dan 27 jaar, de verdachten moeten mee hebben gewerkt aan psychologisch onderzoek, er dient geen sprake te zijn van zwakbegaafdheid of zwakzinnigheid, de dossiers dienen geen dubbele diagnose (ASS en ADHD) te bevatten en bij de dossiers moet er sprake zijn van een hoge mate van geweld bij het delict. De selectie uit de populatie is zorgvuldig verricht en er zijn net zo lang dossiers gescand en gescoord totdat er 25 dossiers zijn gevonden met een diagnose van ASS en 25 dossiers zijn gevonden met een diagnose van ADHD.

33


3.2. Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (ICC) Uit de analyse komt op vraag 2 op de Revisor (impulsief dan wel instrumenteel geweld) een ICC naar voren van 0.81 bij een enkele meting en een ICC van 0.90 bij herhaalde metingen. Op vraag 5 op de Revisor (reactief dan wel proactief geweld) komt er een ICC van 0.80 bij een enkele meting en een ICC van 0.90 bij herhaalde metingen naar voren. Dit betekent dat er sprake is van een hoge interbeoordelaarsbetrouwbaarheid. Met andere woorden, de verschillen tussen mijn metingen (beoordelaar 1) en de metingen van de onafhankelijke beoordelaar (beoordelaar 2) zijn gering. Bovenstaande resultaten geven blijk van een hogere interbeoordelaarsbetrouwbaarheid dan eerder in het PBC naar voren is gekomen. Daar kwam op de vraag over impulsief dan wel instrumenteel geweld bij herhaalde metingen een ICC van 0.75 naar voren en op de vraag over reactief dan wel proactief geweld een ICC van 0.75 (zie paragraaf Revisor). 3.3. Het aantal kenmerken in de kindertijd Het aantal kenmerken in de kindertijd (op de CPC) van de mensen met een DSMdiagnose van ASS dan wel ADHD zijn uiteengezet. De categorie ASS en de categorie ADHD bestaan beide uit 20 relevante gedragingen. In tabel 1 een overzicht van de scores van het aantal kenmerken van ASS in de kindertijd, gescoord Tabel 1: Overzicht aantal kenmerken ASS in de kindertijd

N (aantal personen) Uitval Gemiddelde Standaarddeviatie Mediaan Minimum Maximum

25 0 12.28 3.57 12 7 20

op de CPC.

34


Bij de mensen met ASS komen er op de CPC minimaal 7 en maximaal 20 kenmerken in de kindertijd naar voren (N=25, M=12.28, SD=3.57). Bij alle mensen met een DSMdiagnose van ASS is er sprake van meer dan 3 kenmerken van ASS in de kindertijd waardoor er gesproken kan worden van een diagnose van ASS en de stoornis ASS. Er dienen geen proefpersonen(dossiers) te worden uitgesloten voor verder onderzoek. In tabel 2 een overzicht van het aantal kenmerken in de kindertijd bij mensen met ADHD. Tabel 1: Overzicht aantal kenmerken ADHD in de kindertijd

N (aantal personen) Uitval Gemiddelde Standaarddeviatie Mediaan Minimum Maximum

25 0 15.56 3.60 15 10 20

Bij de mensen met ADHD komen er op de CPC minimaal 10 en maximaal 20 kenmerken in de kindertijd naar voren (N=25, M=15.56, SD=3.60). Bij alle mensen met een DSMdiagnose van ADHD is er sprake van meer dan 3 kenmerken van de stoornis in de kindertijd waardoor er gesproken kan worden van een diagnose van ADHD of de stoornis ADHD. Er dienen geen proefpersonen (dossiers) te worden uitgesloten. 3.4 Impulsief en instrumenteel geweld 3.4.1 De scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld van mensen met ASS Onderstaande tabel geeft een overzicht van de scores op instrumenteel dan wel impulsief geweld bij de groep mensen met een diagnose van ASS (vraag 2 Revisor).

35

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Tabel 3. Scores op de schaal van impulsief naar instrumenteel geweld bij mensen met ASS

N(aantal personen) Uitval Gemiddelde Standaarddeviatie Mediaan Minimum Maximum

25 0 57.20 4.75 60 3 90

De scores op impulsief- dan wel instrumenteel geweld (vraag 2 Revisor) liggen bij mensen met ASS tussen 20 en 90 (N=25, M= 57.20, SD=4.75). In onderstaande figuren zijn de verdelingen van alle scores van de mensen met ASS op vraag 2 van beoordelaar 1 en beoordelaar 2 weergegeven

Figuur 1. Verdeling scores ASSèrs, beoordelaar 1

Figuur 3. Scores van beoordelaar 2 Figuur 2. Scores beoordelaar 2

Figuur 2. Verdeling scores ASSèrs, beoordelaar 2

36


3.4.2 De scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld van mensen met ADHD Onderstaande tabel geeft een overzicht van de scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld bij de groep mensen met een diagnose van ADHD (vraag 2 Revisor). Tabel 4. Scores op de schaal van impulsief- naar instrumenteel geweld bij mensen met ADHD


25 0 46.20 3.64 40 20 80

De scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld (vraag 2 Revisor) liggen bij mensen met ADHD tussen 20 en 80 (N=25, M= 46.20, SD=3.64). In onderstaande figuren staat de verdeling van alle scores weergegeven van de mensen met ADHD op vraag 2 van beoordelaar 1 en beoordelaar 2.

Figuur 3. Verdeling scores ADHDèrs op impulsief dan wel instrumenteel geweld, beoordelaar 1

Figuur 4. Scores beoordelaar 2

37

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Figuur 4. Verdeling scores ADHDèrs op impulsief dan wel instrumenteel geweld, beoordelaar 2

3.4.3 Verschillen tussen mensen met ASS en ADHD op de scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld Zowel bij de scores van beoordelaar 1 als bij de scores van beoordelaar 2 is er een ttoets uitgevoerd om de verschillen op het type geweld tussen de mensen met ASS en ADHD te onderzoeken. Bij de meting van beoordelaar 1 komt er een significant verschil (p=0.04) naar voren tussen de scores van mensen met een diagnose van ASS en mensen met een diagnose van ADHD op de scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld. Ook op de meting van beoordelaar 2 komt er een verschil naar voren tussen de scores van mensen met ASS en mensen met ADHD op scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld. Dit verschil is tevens net significant (p=0.05). Dit betekent dat er zowel bij de meting van beoordelaar 1 als bij de meting van beoordelaar 2 een werkelijk verschil te zien is tussen mensen met ASS en ADHD op de scores op impulsief dan wel instrumenteel geweld. Mensen met ASS laten een hogere score zien (M=57.20) dan mensen met ADHD (M=46.20) op de schaal van impulsief naar instrumenteel geweld.

38


3.5 Reactief- en proactief geweld 3.5.1 De scores op reactief dan wel proactief geweld van mensen met ASS Onderstaande tabel geeft een overzicht van de scores op reactief dan wel proactief geweld bij de groep mensen met een diagnose van ASS (vraag 2 Revisor). Tabel 5. Scores op de schaal van reactief naar proactief geweld bij mensen met ASS


25 0 57.6 0 4.08 60 20 90

De scores op reactief dan wel proactief geweld (vraag 5 Revisor) liggen bij mensen met ASS tussen 20 en 90 (N=25, M= 57.60, SD=4.08). In onderstaande figuren staan de verdelingen van alle scores van de mensen met ASS op vraag 2 van beoordelaar 1 en beoordelaar 2 weergegeven. Figuur 5. Verdeling scores ASS’ers op reactief dan wel proactief geweld, beoordelaar 1,



39

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Figuur 6. Verdeling scores ASS’ers op reactief dan wel proactief geweld, beoordelaar 2


3.5.2 De scores op reactief dan wel proactief geweld van mensen met ADHD Onderstaande tabel geeft een overzicht van de scores van reactief dan wel proactief geweld bij de groep mensen met een diagnose van ADHD (vraag 2 Revisor). Tabel 6: Scores op de schaal van reactief naar proactief geweld bij mensen met ADHD N(aantal personen)

25

Uitval

0

Gemiddelde

44.60

Standaarddeviatie

4.30

Mediaan

40

Minimum

10

Maximum

90

De scores op reactief dan wel proactief geweld (vraag 5 Revisor) liggen bij mensen met ADHD tussen 10 en 90 (N=25, M= 44.60, SD=4.30). In onderstaande figuren staan alle verdelingen van de scores weergegeven van de mensen met ADHD op vraag 5 van beoordelaar 1 en beoordelaar 2.

40


Figuur 7. Verdeling scores ADHD’ers op reactief dan wel proactief geweld, beoordelaar 1


Figuur 8. Verdeling scores ADHD’ers op reactief dan wel proactief geweld, beoordelaar 2

Ff

3.5.3. Verschillen tussen mensen met ASS en ADHD op de scores op reactief dan wel proactief geweld. Middels een t-toets zijn de verschillen tussen mensen met ASS en ADHD op reactief dan wel proactief geweld onderzocht. Bij de meting van beoordelaar 1 komt er op de Revisor een significant verschil (p=0.01) naar voren tussen de scores van mensen met ASS en mensen met ADHD op reactief dan wel proactief geweld. Ook bij de meting van beoordelaar 2 komt er op de Revisor een significant (p=0.02) naar voren tussen de scores van mensen met ASS en mensen met ADHD op reactief dan wel proactief geweld.

41

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Dit betekent dat er zowel bij de meting van beoordelaar 1 als bij meting van beoordelaar 2 er een werkelijk verschil is tussen mensen met ASS en ADHD op de scores op reactief dan wel proactief geweld. Mensen met ASS (M=57.60) laten een hogere score zien dan mensen met ADHD (M=45.60) op de schaal van reactief naar proactief geweld 3.6. Verband tussen ASS en instrumenteel geweld en ADHD en impulsief geweld De chikwadraattoets wordt in dit onderzoek uitgevoerd om te onderzoeken of ASS en instrumenteel geweld en ADHD en impulsief geweld met elkaar samenhangen (vraag 2 Revisor). Tabel 7 geeft de scores weer van beoordelaar 1 bij de groepen ASS en ADHD op instrumenteel dan wel impulsief geweld. Tabel 7. Scores beoordelaar 1. ASS en instrumenteel geweld en ADHD en impulsief geweld

Type geweld

ASS-ADHD

ASS

ADHD

Totaal

Instrumenteel

impulsief

Grijs

Totaal

Aantal

16

9

0

25

Basis van toeval

11,5

12,5

1

25

Aantal

7

16

2

25

Basis van toeval

11,5

12,5

1,0

25

Aantal

23

25

2

50

Basis van toeval

23

25

2

50

Uit de scores van beoordelaar 1 komt naar voren dat de score op impulsief en instrumenteel geweld significant verschilt tussen mensen met ASS en ADHD (p=0.02). Bij de mensen met een diagnose van ASS bevinden zich veel mensen in de groep die instrumenteel geweld hebben gebruikt bij het indexdelict. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Bij de mensen met een diagnose van ADHD bevinden zich veel mensen in de groep die impulsief geweld hebben gebruikt bij het indexdelict. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. In tabel 8 worden de scores weergegeven van beoordelaar 2 op instrumenteel dan wel impulsief geweld van zowel de groep ASS als de groep ADHD .

42


Tabel 8. Scores beoordelaar 2. ASS en instrumenteel geweld en ADHD en impulsief geweld

Type geweld

ASS-ADHD

ASS

ADHD

Totaal

Instrumenteel

impulsief

grijs

Totaal

Aantal

15

10

0

25

Basis van toeval

11

13

1

25

Aantal

7

16

2

25

Basis van toeval

11

13

1

25

Aantal

22

26

2

50

Basis van toeval

22

26

2

50

Uit de scores van beoordelaar 2 komt naar voren dat de score op impulsief en instrumenteel geweld significant verschilt tussen mensen met ASS en ADHD (p=0.04). Er bevinden zich bij de mensen met een diagnose ASS veel mensen in de groep die instrumenteel geweld hebben gebruikt bij het indexdelict. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Ook bevinden zich bij de mensen met een diagnose van ADHD veel mensen in de groep die impulsief geweld hebben gebruikt bij het indexdelict. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Dit betekent dat er daadwerkelijk een verband zichtbaar is tussen ASS en instrumenteel geweld en ADHD en impulsief geweld bij het indexdelict.

43


3.7. Verband tussen ASS en proactief geweld en ADHD en reactief geweld De Chikwadraattoets word tevens uitgevoerd om te onderzoeken of ASS en proactief geweld en ADHD en impulsief geweld met elkaar samenhangen. Tabel 9 geeft de scores weer van beoordelaar 1 op instrumenteel dan wel impulsief geweld van zowel de groep ASS als de groep ADHD. Tabel 9. Scores beoordelaar 1. ASS en proactief geweld en ADHD en reactief geweld

Type geweld

ASS-ADHD

ASS

ADHD

Totaal

Proactief

Reactief

Grijs

Totaal

Aantal

15

9

1

25

Basis van toeval

11,5

13

5,5

25

Aantal

8

17

0

25

Basis van toeval

11,5

13

5,5

25

Aantal

23

26

1

50

Basis van toeval

23

26

1

50

De scores van beoordelaar 1 geven blijk van een verschil tussen mensen met ASS en ADHD op proactief en reactief geweld . Dit verschil is bijna significant (p=0.06). Bij de mensen met een diagnose van ASS zijn er veel mensen die proactief geweld hebben gebruikt bij het indexdelict. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Bij de mensen met een diagnose van ADHD zijn er veel mensen die gebruik hebben gemaakt van reactief geweld. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Tabel 10 geeft de scores weer van beoordelaar 2 op instrumenteel dan wel impulsief geweld van zowel de groep ASS als de groep ADHD

44

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Tabel 10. Scores beoordelaar 2. ASS en proactief geweld en ADHD en reactief geweld

Type geweld

ASS-ADHD

ASS

ADHD

Total

Proactief

Reactief

Grijs

Totaal

Aantal

14

9

2

25

Basis van toeval

11

13

1

25

Aantal

8

17

0

25

Basis van toeval

11

13

1

25

Aantal

22

26

2

50

Basis van toeval

22

26

2

50

Op de scores van beoordelaar 2 komt er ook een significant verschil naar voren tussen mensen met ASS en ADHD op instrumenteel dan wel impulsief geweld (p=0.05). Bij de mensen met een diagnose van ASS zijn er veel mensen die proactief geweld hebben gebruikt bij het indexdelict. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Bij de mensen met een diagnose van ADHD zijn er veel mensen die gebruik hebben gemaakt van reactief geweld. Meer dan men op basis van toeval zou verwachten. Dit betekent dat er daadwerkelijk een verband is tussen ASS en proactief geweld en ADHD en impulsief geweld bij het indexdelict.

3.8. Verband vraag 2 (instrumenteel dan wel impulsief geweld) en vraag 5 (proactief dan wel reactief geweld) Met een Pearson correlatie is berekend hoe hoog de correlatie is tussen de scores op vraag 2 en vraag 5 op de Revisor. Uit de resultaten komt naar voren dat er bij de scores van beoordelaar 1 een correlatie is van 0.72. In de scores van beoordelaar 2 komt er een minder hoge correlatie naar voren. De correlatie tussen vraag 2 en vraag 5 is 0.69.

45

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Samenvattend kan gezegd worden dat er sprake is van een vrij hoge correlatie. Er is echter geen sprake van een 1.0 correlatie. Geconcludeerd kan worden dat de begrippen instrumenteelen proactief geweld niet volledig hetzelfde impliceren. Dit geldt ook voor de begrippen impulsief- en reactief geweld. Wel is er een hoge colineariteit en is er als er sprake is van instrumenteel geweld vaak sprake van proactief geweld. Tevens is er als er sprake is van impulsief geweld vaak sprake van reactief geweld. Deze typen geweld zijn niet onafhankelijk van elkaar. 3.9. De relatie tussen kenmerken in de kindertijd en de mate van impulsief en instrumenteel geweld bij het indexdelict Met een Pearson Correlatie is het verband onderzocht tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd met de mate van impulsief en instrumenteel geweld bij het indexdelict (vraag 2 Revisor). Hier zijn geen verwachtingen over. Bij elke DSM- diagnose van ASS en ADHD zijn er op de Checklist voor psychopathologische kenmerken in de kindertijd (CPC) meer dan 7 kenmerken van de betreffende stoornis aanwezig in de kindertijd. De correlatie tussen het aantal kenmerken van ASS in de kindertijd en de mate van impulsief dan wel instrumenteel geweld (vraag 2 Revisor) bleek echter erg laag te zijn (r=0.29) en is niet significant. De correlatie tussen het aantal kenmerken van ADHD in de kindertijd en de mate van de score op impulsief dan wel instrumenteel geweld bleek wel negatief maar eveneens erg laag te zijn (r=-0.23). Geconcludeerd kan worden dat als er meer kenmerken van ASS in de kindertijd op de CPC naar voren komen er geen sprake is van een hogere score op instrumenteel geweld. Ook bleek het niet zo te zijn dat als er meer kenmerken van ADHD op de CPC in de kindertijd naar voren komen er ook sprake is van een hogere score op impulsief geweld. Dit betekent dat er geen relatie is tussen het aantal kenmerken van de stoornis in de kindertijd (ASS of ADHD) en de mate van impulsief en instrumenteel geweld. 3.10. Relatie tussen kenmerken in de kindertijd en de mate van reactief en proactief geweld bij het indexdelict Met een Pearson Correlatie is het verband onderzocht tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd met de mate van reactief en proactief geweld bij het indexdelict (vraag 5 Revisor). Bij elke diagnose van ASS en ADHD zijn er op de Checklist voor psychopathologische kenmerken in de kindertijd (CPC) meer dan 7 kenmerken van

46

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld de betreffende stoornis aanwezig in de kindertijd. De correlatie tussen het aantal kenmerken van ASS in de kindertijd en de mate van de score op reactief dan wel proactief geweld bleek erg laag te zijn (r=0.21) en niet significant. De correlatie tussen het aantal kenmerken van ADHD in de kindertijd en de mate van de score op reactief dan wel proactief geweld bleek wel negatief maar niet sterk te zijn (r=-0.22). Deze score was tevens niet significant. Geconcludeerd kan worden dat zowel bij ASS als bij ADHD meer kenmerken van de stoornis in de kindertijd niet samen hangen met een hogere score op proactief dan wel reactief geweld. Dit betekent dat er geen relatie is tussen het aantal kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd en de mate van reactief en proactief geweld.

3.11. De frequentie van specifieke kenmerken van ASS en ADHD in de kindertijd in deze forensische populatie Er wordt verder gekeken naar welke kenmerken in de kindertijd bij de mensen met ASS in de forensische populatie vaak voorkomen. In tabel 3 in bijlage 1 staan de frequenties van kenmerken in de kindertijd (op de CPC) bij de mensen met ASS in deze forensische populatie weergegeven. Het kenmerk ‘ had moeite met sociaal contact leggen, omgaan met communiceren of ervaringen/enthousiasme/pijn delen met anderen’ komt het meeste voor bij de mensen met ASS (N=25) in deze forensische populatie. De grens of kenmerken ‘vaak voorkomen’ wordt getrokken bij het 75e percentiel (75%). Dit zijn alle kenmerken die 18 keer of meer voorkomen. Dat zijn naast het bovengenoemde, de kenmerken: ‘leek niet aan te voelen wat anderen met gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal of intonatie van stem wilden overbrengen’, ‘was in de leeftijdsgroep erg op zichzelf/los van anderen’, ‘ging eerder contacten aan om iets van een ander gedaan te krijgen dan uit interesse voor de ander’, ‘stemde niet af op de ander bij het praten’, ‘wilde sommige dingen op precies dezelfde manier doen of had een grote behoefte aan vaste routines en voorspelbaarheid’ en ‘vertoonde starheid, had moeite met veranderingen in de omgeving of plannen.’ In tabel 4 in bijlage 1 staat weergegeven welke kenmerken in de kindertijd (op de CPC) bij de mensen van ADHD vaak voorkomen. Bij mensen met ADHD (n=25) komt het

47

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld kenmerk: ‘Bracht zichzelf, doordat hij niet nadacht, vaak in gevaarlijke situaties waarin hij gewond had kunnen raken’ het meest voor in deze forensische populatie. De grens of kenmerken veel voorkomen wordt getrokken bij het 75ste percentiel (75 %). Dit zijn alle kenmerken die 19 keer of meer voorkomen. Dat zijn, naast het bovengenoemde, de kenmerken: ‘moeite met concentreren of aandacht houden’, ‘ontlopen van dingen waarbij hij langere tijd zou moeten opletten’, ‘beweeglijk of rusteloos’, ‘klom op dingen of rende veel rond terwijl dit niet de bedoeling was’, ‘leek, wanneer hij langer dan ongeveer 10 minuten stil moest zitten, altijd onrustig, alsof hij wilde staan en rondlopen’, ‘flapte er antwoorden uit voordat iemand zijn vraag af kon maken’ en ‘vond het moeilijk om op zijn beurt te wachten (in een rij of tijdens een spelletje).

4.DISCUSSIE 4.1 Conclusies De resultaten laten zien dat er een verband is tussen een diagnose van ADHD en het gebruik van impulsief geweld en een verband tussen een diagnose van ADHD en het gebruik van reactief geweld bij het indexdelict. De eerste hypothese dat er bij het indexdelict in deze forensische populatie een relatie is tussen een diagnose van ASS en instrumenteel geweld (16 van de 25 gebruiken instrumenteel geweld ) kan worden bevestigd met bovenstaande resultaten. De tweede hypothese dat er bij het indexdelict in deze forensische populatie sprake is van een relatie tussen een diagnose van ASS en proactief geweld (15 van de 25 gebruiken proactief geweld) kan worden bevestigd. Bovenstaande resultaten bevestigen eveneens de derde hypothese, dat er bij het indexdelict in deze forensische populatie een relatie is tussen een diagnose van ADHD en impulsief geweld (16 van de 25 gebruiken impulsief geweld). Verder kan de hypothese, dat er bij het indexdelict in deze forensische populatie een relatie is tussen de diagnose van ADHD en reactief geweld (17 van de 25 gebruiken reactief geweld) ook worden bevestigd. Bovenstaande hypothesen dienen echter met voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Er dient te worden opgemerkt dat er een substantieel aantal is dat niet voldoet aan bovenstaande hypothesen. Het aantal vals positieven is betrekkelijk groot. Een deel van de mensen met ASS (9 van de 25 mensen) maakt gebruik van impulsief geweld.

48

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Een deel van de mensen met ADHD maakt gebruik van instrumenteel geweld (9 van de 25 mensen). Verder maakt een deel van de mensen met ASS gebruik van reactief geweld (10 van de 25 mensen). Tot slot maakt een deel van de mensen met ADHD gebruik van proactief geweld (8 van de 25 mensen). Het verband tussen ASS en instrumenteelen proactief geweld in dit onderzoek geeft om bovenstaande redenen niet aan dat alle mensen met ASS gebruik maken van instrumenteelen proactief geweld. Het verband tussen ADHD en impulsief- en reactief geweld geeft evenmin aan dat alle mensen met ADHD overgaan tot impulsief- en reactief geweld. Er dient verder te worden opgemerkt dat de gemiddelde score van mensen met ASS op de schaal van impulsief naar instrumenteel geweld (M=57.20) dichtbij de gemiddelde score van mensen met ADHD ligt (M=46.20). Op de schaal van reactief- naar proactief geweld ligt de gemiddelde score van mensen met ASS (M=57.60) eveneens dichtbij de gemiddelde score van mensen met ADHD (M=45.60). De mensen met ADHD hebben veel scores van 40 op impulsief- en reactief geweld, dat impliceert dat er bij veel ADHDèrs geen sprake is van een sterke mate van impulsief- en reactief geweld. Bij de mensen met ASS zijn er op instrumenteelen proactief geweld veel scores rond de 60, dat eveneens impliceert dat er in veel gevallen geen sprake is van een sterke mate van instrumenteelen proactief geweld. Omdat de gemiddelde scores op impulsief- en reactief geweld dichtbij de gemiddelde scores van instrumenteelen proactief geweld liggen, is het lastig om duidelijk onderscheid te maken tussen de verschillende typen geweld. De resultaten die een verband tonen tussen ASS met instrumenteelen proactief geweld en tussen ADHD met impulsief- en reactief geweld dienen mede om deze reden met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Verder komt uit exploratief onderzoek van deze dossierstudie naar voren dat bij alle mensen met een DSM-diagnose van ASS of ADHD er op de CPC meer dan 3 kenmerken van de betreffende stoornis in de kindertijd aanwezig zijn waardoor er gesproken kan worden van een diagnose van ASS of ADHD of de stoornis ASS of ADHD. Echter geven de resultaten ook aan dat meer kenmerken van ASS in de kindertijd niet betekent dat er ook gebruik wordt gemaakt van meer instrumenteel geweld bij het indexdelict. Hetzelfde geldt voor ADHD. Als er veel kenmerken van ADHD in de kindertijd worden

49

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld gevonden betekent dat niet dat iemand op latere leeftijd ook gebruik maakt van meer impulsief geweld bij het indexdelict. Het aantal kenmerken van een stoornis in de kindertijd lijkt geen voorspellende waarde te hebben voor de mate van het type geweld. Tot slot komt er uit exploratief onderzoek van deze dossierstudie uit een frequentieverdeling naar voren dat een aantal kenmerken in de kindertijd bij alle mensen met ASS of ADHD in deze forensische populatie voorkomen. Zo komt het kenmerk:‘ had moeite met sociaal contact leggen, omgaan met communiceren of ervaringen/enthousiasme/pijn delen met anderen’ in de kindertijd bij alle mensen met een diagnose van ASS voor(N=25). Bij ADHD (N=25) komt het kenmerk: ‘Bracht zichzelf, doordat hij niet nadacht, vaak in gevaarlijke situaties waarin hij gewond had kunnen raken’ het meest voor in deze forensische populatie. 4.2 Hypothesen 4.2.1 Bevestigde hypothesen Een verklaring voor de eerste en tweede hypothese, dat er sprake is van een relatie tussen een diagnose van ASS met instrumenteel en proactief geweld bij het indexdelict, wordt door eerder onderzoek ondersteund. Door een gebrekkige centrale coherentie zijn mensen met ASS minder dan anderen in staat om snel en accuraat in vooral sociale situaties in te schatten wat de ander bedoelt. Hierdoor reageert men niet of niet adequaat. Ze missen flexibiliteit en zijn vaak bedeesd en verkrampt bij anderen. (Dougle, Stigler & Posey, 2003). Ze kunnen slecht tegen onbekende en nieuwe omstandigheden en hechten dan sterk aan bekende routines en procedures en aan vertrouwde personen. De autistische adolescenten worden veelal eenzelvig en trekken zich terug uit het sociale contact. Ze komen hierdoor snel in hun eigen wereld terecht waarbij ze vaak obsessies hebben en naar preoccupatie neigende interesses. Ze komen los van de werkelijkheid en kunnen tot bizarre gedachten en ideeën komen. In hun rigide denkpatroon kunnen ze moeilijk een alternatief vinden voor hun problemen. ASSèrs vallen terug op bekende routines en procedures en bedenken , veelal een bizar plan, om tot een oplossing te komen. Ze kunnen hier langere tijd over nadenken en dit met niemand delen. Uiteindelijk kan dit leiden tot een uitvoering van het plan waarbij agressie van te voren is ingezet om een bepaald doel te bereiken (Roosen, Savenije, Kolman & Benderman,

50

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld 2001). In het huidige onderzoek in de forensische context kwam naar voren dat mensen met ASS veelal voorbereidingshandelingen treffen voor het uitvoeren van een delict als het van tevoren aanschaffen van een wapen om het delict uit te voeren, het verrichten van voorbereidingshandelingen zoals het plannen van een route en het delict uitvoeren op een afgelegen plek om de pakkans te verkleinen. Ook wordt het geweld bij het indexdelict bij mensen met ASS vaak zelf geïnitieerd (Pieter Baan Centrum, 2011). De derde en vierde hypothese, dat er sprake is van een relatie tussen een diagnose van ADHD met impulsief en reactief geweld, wordt ook ondersteund door eerder onderzoek. Het disruptieve, het grensoverschrijdende en de vaak uit symptomatologie voortvloeiende agressie, maakt dat ADHD gemakkelijk leidt tot conflicten tussen betrokkene en diens omgeving. (Blansjaar et al., 2008). De delicten bij mensen met ADHD lijken veelal impulsief en in een opwelling te worden uitgevoerd. Ze zijn op zoek naar sensatie, doen wat ze tegenkomen en lijken niet na te denken over de gevolgen van het delict. Het geweld dat wordt gebruikt is veelal een reactie op een externe trigger of bedreiging. Er is daarbij sprake van een zeer lage frustratie tolerantie en een beperkte impulscontrole. De delicten bij mensen met ADHD, komen veelal voort uit een beperkt vermogen tot emotieregulatie (Lodewijks, Doreleijers, Ruiter & Wit-Grouls, 2001). Bij de impulsieve delicten in het huidige onderzoek blijkt er weinig sprake te zijn van voorbereidingshandelingen. De delicten werden minder vaak uitgevoerd met typische wapens maar meer met wat voor handen is (Pieter Baan Centrum,2011). Een verklaring voor de scores die bij het gemiddelde liggen en het betrekkelijk grote aantal vals positieven, mensen met ASS die ook gebruik maken van impulsief – en reactief geweld en mensen met ADHD die ook gebruik maken instrumenteelen proactief geweld, kan worden gezocht bij het meetinstrument, de Revisor. Doordat de score per type geweld maar van 0-40 of van 60-100 loopt is de variatie niet erg groot. Op deze manier kan de mate van een type geweld mogelijk niet goed worden ingeschaald of gemeten. Het zou kunnen zijn dat de schaalbreedte van de Revisor niet toereikend is om een werkelijk verband aan te geven tussen ASS of ADHD en de mate van instrumenteel-, proactief- of impulsief- en reactief geweld. Een andere verklaring voor de scores die rond het gemiddelde liggen en het betrekkelijk

51

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld grote aantal positieven, kan mogelijk worden gezocht in de overlappende kenmerken en onderliggende verklaringen van ASS en ADHD. Mensen met ASS en ADHD hebben beiden moeite om hun gedrag en emoties zodanig te besturen dat deze passen bij wat er in sociaal opzicht gaande is. Zij zijn hiervoor moeilijk te corrigeren. Zowel ADHD als autisme worden geassocieerd met motorische problemen, aandachtsstoornissen, problemen in sociale relaties, en taalgerelateerde problemen (Geurts, 2007). Hoewel in dit onderzoek mensen met een diagnose van zowel ASS als ADHD zijn uitgesloten en er groepen zijn gecreëerd op basis van een officiële diagnose van ASS of ADHD, zou het mogelijk zo kunnen zijn dat een aantal mensen met een diagnose van ASS ook trekken hebben van ADHD of mensen met een diagnose van ADHD ook trekken van ADHD hebben. De forensische populatie, die in dit onderzoek is onderzocht, vertoont vaak erg veel comorbiditeit met andere stoornissen waardoor het lastig is te spreken van een ‘zuivere groep mensen’ met uitsluitend ASS en een zuivere groep mensen met uitsluitend ADHD. Uit de kenmerken van mogelijk andere comorbide stoornissen kan bij mensen met ASS gedrag of geweld voortkomen dat meer impulsief en reactief van aard is. Uit de kenmerken van mogelijk andere comorbide stoornissen kan bij de mensen met ADHD gedrag komen dat meer instrumenteel en proactief van aard is. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het vertonen van impulsief- en reactief geweld bij sommige mensen met ASS en voor het vertonen van instrumenteelen proactief geweld bij sommige mensen met ADHD. 4.2.2. Exploratief onderzoek Uit de resultaten komt naar voren dat er geen relatie is tussen het aantal kenmerken van ASS in de kindertijd en de mate van instrumenteelen proactief geweld. Ook komt er uit de resultaten naar voren dat er geen relatie is tussen het aantal kenmerken van ADHD in de kindertijd en de mate van impulsief- en reactief geweld. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de ernst van ASS of de ernst van ADHD geen invloed heeft op de mate van het geweld. Meer kenmerken van ASS of ADHD in de kindertijd betekent dan niet dat er sprake is van een hogere mate van geweld. Dit wordt bevestigd door eerder onderzoek. Het onderzoek van Blansjaar et al. (2008) toont aan dat het bij forensisch te onderzoeken personen niet zo is dat de ernst van de autistische stoornis bepalend is voor de ernst van probleemgedrag en delicten. Iemand met een uitgesproken syndroom van Asperger kan mildere delicten hebben begaan dan

52

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld iemand

met

PDD-NOS.

De

ernst

kan

gerelateerd

zijn

aan

comorbide

persoonlijkheidsstoornissen of –trekken. Veelal hangt de ernst van de delicten en vooral eerder problematisch gedrag, inclusief delictgeschiedenis, af van de draagkracht van de opvoedingsomgeving en het huidige sociale netwerk. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat in deze forensische populatie zich alleen mensen bevinden die erg autistisch zijn of echte ADHDèrs zijn. Bij deze mensen is er in zo`n ernstige vorm sprake van ASS of ADHD dat er weinig differentiatie tussen zit en er ook weinig differentiatie te zien is in de mate van geweld bij een delict. Een andere verklaring kan te maken hebben met de onderzoeksmethode, die in dit onderzoek gehanteerd is. Bij dossieronderzoek naar gegevens in de kindertijd, in dit geval onderzoek naar het aantal kenmerken van ASS en ADHD, kan er mogelijk in een aantal gevallen een gedeelte van essentiële informatie ontbreken. Dit omdat ten tijde van het uitgebreide milieuonderzoek en de Pro Justitia-rapportage (opgesteld in 2002 tot en met 2007) in het Pieter Baan Centrum, dossiers uit de kindertijd, als schoolrapporten, mogelijk ontbraken. Ouders zijn overleden, kunnen of willen niet meewerken of de familiebanden waren zo verstoord dat onderzoek niet mogelijk was. Zelfs in de beperkte gevallen dat ouders wel informatie willen geven over deze kindertijd, blijft de waarde discutabel. Men vraagt de patiënt en familieleden naar gebeurtenissen van jaren geleden (patiënten zijn vrijwel altijd ouder dan 20). Dat kan betekenen dat veel kenmerken van autisme zich in de ogen van de ouders niet voordeden, hetzij omdat het lang geleden is, hetzij omdat ouders zelf ook trekken van autisme hebben en het daarom bij hun kind niet opmerken, hetzij omdat de diagnose van ASS in de kindertijd jaren geleden minder gegeven werd. (Blansjaar et al., 2008). Door bovengenoemde redenen kan er sprake zijn van onderrapportage waardoor er minder kenmerken en opvallendheden er op de CPC gescoord kunnen worden. Ook kan er sprake zijn van overrapportage doordat ouders na een officiële DSM- diagnose van ASS of ADHD door het PBC, gedragingen van het kind op jongere leeftijd achteraf toeschrijven aan deze ASS of ADHD stoornis. In dit onderzoek zijn er wel een aantal specifieke kenmerken van ADHD en ASS in de kindertijd naar voren gekomen die bij bijna alle mensen met een diagnose van ASS dan wel een diagnose van ADHD voorkomen. Dit zegt echter nog niets over de voorspellende waarde

van

de

mate

en

het

type

geweld

op

latere

leeftijd.

53

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Verder kan nog worden onderzocht wat de voorspellende waarde is van specifieke kenmerken van ASS of ADHD in de kindertijd met de mate van instrumenteel-,proactief dan wel impulsief- en reactief geweld. 4.3 Kanttekeningen 4.3.1. Revisor Er zijn een aantal kanttekeningen te plaatsten bij dit onderzoek. Zo dienen de resultaten met betrekking tot de Revisor enigszins tentatief en terughoudend geïnterpreteerd te worden. De Revisor is een relatief nieuw instrument en is ontworpen in het Pieter Baan Centrum. Deze wordt nog niet breed geïmplementeerd. Een onderzoek naar de externe validiteit is beperkt uitvoerbaar omdat er geen vergelijkbare instrumenten bestaan. Een tweede beperking is het ontbreken van aparte schalen op de Revisor. Als eerder genoemd in paragraaf 4.2.1, is de schaalbreedte van de Revisor mogelijk niet toereikend. De schaal op de Revisor loopt van impulsief naar instrumenteel geweld waarbij de score van 0-40 toehoort aan een score van impulsief geweld, en de score van 60-100 toehoort aan een score van instrumenteel geweld. Doordat de score per type geweld maar van 040 of van 60-100 loopt is de variatie niet erg groot. De onderzoeksmethode zou verbeterd kunnen worden door op de Revisor vier aparte schalen te creëren die van 0 tot 100 lopen: één voor de mate van instrumenteel geweld, één voor de mate van impulsief geweld, één voor de mate van proactief geweld en één voor de mate van reactief geweld. Op deze manier kan de mate van een type geweld beter worden ingeschaald en gemeten. Dat de Revisor maar 1 vraag bevat per type geweld, is een andere kanttekening. Dit is een smalle basis voor het trekken van conclusies over de mate en het type geweld. Tot slot kan de laatste kanttekening geplaatst worden bij de manier waarop de mate van instrumenteel, impulsief, proactief en reactief geweld gescoord word. De Revisor is een vragenlijst met een beoordelingsschaal, die van impulsief naar instrumenteel en van reactief naar proactief geweld loopt. Degene die de vragen op de Revisor scoort, beoordeelt zelf in hoeverre er sprake is van een type geweld. Op basis van alle relevante gedragingen bij een delict wordt een oordeel gegeven over het type geweld en de mate van het type geweld. De scores op de Revisor zijn om deze reden subjectief.

54

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Er zijn echter geen alternatieven voor meetinstrumenten die instrumenteel, impulsief, proactief en reactief geweld meten. Instrumenten als de RPQ en de IPAS zijn ‘selfreport instrumenten’. De Revisor is specifiek opgezet voor Pro Justitia- rapportages en past daarom het meest bij dit onderzoek. Om de betrouwbaarheid van de Revisor en dit onderzoek te vergroten, heeft een andere onafhankelijke beoordelaar van het NIFP tevens alles 50 dossier gescoord aan de hand van de vragen op de Revisor. De resultaten tonen een hoge interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en alle conclusies zijn in dit onderzoek getrokken op basis van de sores van beoordelaar 1 en beoordelaar 2. Beide beoordelaars hadden bij het scoren van de vragen op de Revisor tevoren geen kennis van de diagnose, problematiek en de geschiedenis van de betreffende personen. 4.3.2 Dossieronderzoek Een andere kanttekening bij mijn onderzoek is dat er gebruik is gemaakt van dossieronderzoek. Een beperking van dossieronderzoek is dat er sprake kan zijn van onvolledige informatie doordat banden met familie en vrienden bijvoorbeeld verstoord zijn. Om deze reden is er in dit onderzoek alleen gebruik gemaakt van dossiers waarbij uitgebreid milieuonderzoek aanwezig was. Verder kan er bij de diagnose van ASS of ADHD tevens sprake zijn van gedateerde diagnostiek, doordat een diagnose bijvoorbeeld jaren geleden is gesteld en gedragingen en kenmerken jaren geleden anders werden geïnterpreteerd. De meest recente diagnostische inzichten zijn bij deze interpretaties niet in beschouwing genomen. Wel is er in dit onderzoek gekozen voor recente dossiers (mensen die niet ouder zijn dan 27) omdat er zo minder kans is op een retrospectieve bias en gedateerde diagnostiek. 4.3.3 Onderzoeksgroep Verder dient er een kanttekening gemaakt te worden bij de onderzoeksgroep, zoals genoemd in 4.2.1. In dit onderzoek is getracht een zo zuiver mogelijke groep van ASS en een zo zuiver mogelijke groep van ADHD uit de forensische populatie te creëren. Er dient een officiële DSM-diagnose van ASS of ADHD, gesteld door een psycholoog en psychiater in het PBC, aanwezig te zijn en er dient sprake te zijn van kenmerken van ASS of ADHD in de kindertijd. Echter kan men in een forensische populatie geen zuivere groep mensen met ASS en een zuivere groep met mensen met ADHD creëren omdat er vrijwel altijd sprake is van comorbiditeit met bijvoorbeeld een persoonlijkheidsstoornis

55

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld of middelenafhankelijkheid. Deze comorbiditeit kan interfereren met ASS of ADHD waardoor bepaalde gedragingen niet alleen aan ASS of ADHD kunnen worden toegeschreven. Om ervoor te zorgen dat er in dit onderzoek niet teveel sprake is van comorbiditeit, zijn dossiers met een dubbele diagnose (ASS en ADHD) en dossiers met een diagnose van zwakbegaafdheid en zwakzinningheid uitgesloten.

56


4.4 Vervolgonderzoek Een suggestie voor vervolgonderzoek (dossieronderzoek) zou zijn om aan de hand van de Revisor een toevoeging te ontwerpen, die meerdere vragen stelt over specifiek instrumenteel, impulsief, proactief en reactief geweld. Voor elk type geweld dient er een aparte schaal ontwikkeld te worden die van 0 tot 100 de mate van het betreffende type geweld in kaart brengt. Hiermee kan nauwkeuriger worden onderzocht in welke mate er sprake is van een bepaald type geweld. Vervolgonderzoek zou zich ook kunnen richten op een andere justitiële context. Daar zou onderzocht kunnen worden of er tevens sprake is van een relatie tussen het type stoornis en het type geweld. Het zou kunnen zijn dat bovenstaande hypothesen alleen opgaan bij zeer ernstige delicten en bij extreme autisten en ADHDèrs. In de ambulante forensische psychiatrie of in een andere justitiële context zouden de resultaten mogelijk anders uit kunnen pakken. Verder zou het interessant zijn om de delictgeschiedenis van deze forensische populatie verder in kaart te brengen. In dit onderzoek is het indexdelict onderzocht. Onderzocht kan worden of de hypothesen ook kunnen worden bevestigd bij de andere delicten die deze mensen hebben gepleegd. Ook zou hier gekeken kunnen worden naar de relatie tussen het type geweld en het type delict. Bij een bank- of roofoverval zal er bijvoorbeeld meer instrumenteel geweld te zien zijn dan bij een poging tot doodslag die is ingezet ter verdediging . De verschillen tussen het type delict die mensen met ASS plegen en het type delict die mensen met ADHD plegen, zouden hierbij in kaart kunnen worden gebracht. Dit onderzoek heeft de relatie aangetoond tussen ASS met instrumenteelen proactief geweld. Ook heeft dit onderzoek een relatie aangetoond tussen ADHD met impulsief- en proactief geweld. Bij een toenemend aantal rechtszaken wordt in de forensische rapportage een verband gelegd tussen een delict en ASS of ADHD. Dit vraagt om meer informatie over en specifiek onderzoek naar deze samenhang.

57

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Het resultaat van dit onderzoek rechtvaardigt in de Delictscenario procedure (DSP) 2 rekening te houden met deze relatie; via psycho-educatie kan het verband tussen een kenmerkend gedachtepatroon of gedragingen ( ASS-ADHD) en de stappen in een geweldsdelict, inzichtelijk gemaakt worden. Vanuit de politiek wordt meer kinderen jeugdpsychiatrische expertise gevraagd in de justitiële jeugdinrichtingen en de hulpverlening. Met dit onderzoek wordt het belang van vroegdiagnostiek in kaart gebracht. Een vroege signalering en diagnose van ASS of ADHD kan leiden tot het inzetten van preventieve interventies. Na een heldere en correcte diagnose kan efficiënter behandeld en begeleid worden. Dat leidt bij de cliënten veelal tot betere participatie in de maatschappij en mogelijk

tot

preventie

van

geweld

en

delictgedrag

op

latere

leeftijd.

Er dient hierbij wel te worden opgepast voor een stigmatisering. Het verband tussen ASS en instrumenteelen proactief geweld in dit onderzoek geeft namelijk niet aan dat alle mensen met ASS gebruik maken van instrumenteelen proactief geweld. Het verband tussen ADHD en impulsief- en reactief geeft evenmin aan dat alle mensen met ADHD overgaan tot impulsief- en reactief geweld. Bij de begeleiding en behandeling van mensen met ASS en ADHD in de forensische context moet hier rekening mee gehouden worden.

2

Delictscenarioprocedure (DSP): De delictscenario procedure is een beproefde manier om begrip van en grip op delictgedrag bij cliënten te bewerkstelligen. De stappen naar het delict worden in kaart gebracht. De oorzaken en gevolgen van het delict worden in ogenschouw genomen.

58


Literatuurlijst American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4e editie). Washington DC. Barkley, R.A., Edwards, G., Laneri, M., Fletcier, K., & Metevia, L. (1997). Executive functioning, temporal discounting and sense of time in Adolescent with ADHD and ADD, Journal of Abnormal Psychology, 29, 541-556. Bartels, A.J.J., & Timer, J. (2006). Forensische aspecten van diagnostiek en behandeling van mensen met ASS, Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme, 5, 26-36. Barkley, R.A. (1997), Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, 121, 65-94 Bateman, T.S., & Crant, J.M. (2006), The proactive component of organizational behaviour: a measure and correlates, Journal of organizational behaviour, 14, 103-118 Blansjaar, B.A., Beukers, M.M., & Kordelaar, W.F., van. (2008). Stoornis en delict. Utrecht: De Tijdsboom. Boon, A., & Haijer, Z. (2008). Orthopsychiatrie, een behandeling voor lastige jonge psychiatrische patiënten. Maandblad voor de Geestelijke Gezondheidszorg, 63, 41-49. Brehm, S.S., Kassin, S.M., & Fein, S. (2002). Social Psychology. Boston: Houghton Mifflin Company. Brouwers, R.C., Appelo, M.T., & Oei, T.I. (2005). Impulsief gewelddadig gedrag. Tijdschrift voor Psychiatrie, 47, 533 – 542.

59

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Buitelaar, J.K. (2008). Medicatie en gedragstherapie bij kinderen met aandachtstekorthyperactiviteitsstoornis (ADHD), Maandblad geestelijke volksgezondheid, 6, 565-771 Caprara, G.V., Barbaranelli, C.,& Zimbardo, P.G. (1996). Understanding the Complexity of Human Aggression: Affective, Cognitive, and Social Dimensions of Individual Differences in Propensity Toward Aggression. European Journal of Personality, 10, 133 – 155 Cox, D.J., Merel, R., Cauvrence, M.D., Kovatcher, B., & Seward, R.M.D. (2003). Effect of stimulant medication on driving performance of young adults with ADHD. A preliminary double-blind placebo controlled trial. Journal of Nervous & Mental Disease, 188, 230-234. Doreleijers, T.A.H. (1997). Diagnostiek tussen jeugdstrafrecht en hulpverlening. Arnhem: Gouda. Edwards, D.W., Scoft, C.L., Yarvis, R.M., Paizis, C.L. ,& Panizzon, M.S. (2003), Impulsiveness, impulsive aggression, personality disorder and spousal violence, Violence and victims, 18, 3-14. Farmer, C.A., & Aman, M.G. (2011). Agressive behaviour in a sample of children with Autism Spectrum Disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 5, 317-323 Dougle, C.J., Stigler, K.A .,& Posey, D.J. (2003), treatment of aggression in children and adolescents with autism and conduct disorder, The journal of clinical psychiatry, 64, 1625. Dodge, K. A., & Coie, J. D. (1987). Social-information-processing factors in reactive and proactive aggression in children's peer groups. Journal of Personality and Social Psychology, 53 (6), 1146-1158. Geurts, H.M., Verté, S., Oosterlaan, J., Roeyers, H., Hartman, C.A., Mulder, E.J. et al. (2004). Can the children`s communication checklist differentiate between children with autism, children with ADHD and normal controls?, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45,

60

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Geurts, H.M., Verté, S., Oosterlaan, J., Roeyers, H., & Sergeant, J.A. (2007) How specific are executive functioning deficits in ADHD and Autism, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 836-854. Kalverboer, A. & Meere, J. (2001). ADHD: een taai ongerief, Neuropraxis, 6, 107-109. Kordelaar, W.F., van. & Veurink, G. (2008). De indicatiestelling voor gedragsdeskundige expertises. In: H.J.C. van Marle, P.A.M. Mevis & M.J.F. van der Wolf, Gedragskundige rapportage in het strafrecht (125-155). Deventer: Kluwer. Kuijvenhoven, A. (1995). Een bende in de stad: Jeugdbendes in Los Angeles, Parijs, Rotterdam en Sharpeville. Tijdschrift voor de politie, 57, 13-16. Laan, P. H. van der. (1995). Jongeren en geweldcriminaliteit: Een cijfermatige verkenning. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 34, 309-318. Lindenberg, M.L., Buckholtz, J.W., Kolachana, B., Hariri, A., Pezawas, L., Blas, G. et al. (2009). Neural mechanisms of genetic risk for impulsivity and violence in humans, National Acid Sciences, 103, 6269-6274. Lodewijks, H.P.B., Doreleijers, T.H., Ruiter, C.C. de. & Wit-Grouls, H. de. (2001). Gestructureerde taxatie van geweldrisico bij jongeren (geautoriseerde vertaling en onderzoeksversie van de SVARY). Eefde: Rentray Loeber, R., Slot, N.W., & Sergeant, J.A. (2001). Ernstige en gewelddadige jeugddelinquentie. Omvang, oorzaken en interventies. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Medts, L., de, Hamers, P., Leeuwen, K., van., & Bredt, C. (2003). Relevantie van subtypes van agressief gedrag voor de klinische praktijk. Moeilijke kinderen of kinderen die het moeilijk hebben, 113-121

61

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Meloy, R.J. (2006). Emperical basis and Forensic Application of affective and predatory violence, Australic and New Zealand Journal of Psychiatry, 40, 539-547. Nijman, H., & Barendregt, M. (2009). REvised VIolent and Sexual Offending Rating scale (REVISOR), Interne publicatie Pieter Baan Centrum Oei, T.I., & Groenhuijsen, M.S. (2009). Actuele Forensische Pschyiatrie en haar grensgebieden, Alphen aan den Rijn: Kjuwer. Koppen,P.J., Merckelbach,H., Jelicic, M., & de Keijser, J.W. (2012.), Reizen met mijn rechter, Psychologie van het recht ,579-605.

Rippon, T.J. (2000). Agression and violence in health care professions. Journal of Advanced Nursing, 31, 452-460. Roosen, C.J.A., Savenije, A., Kolamn, A. & Beinderman, R. (2001). Over een grens. Psychotherapie met adolescenten. Tijdschrift voor psychotherapie, 29, 45-47. Ruiter, C., de (2008). Gestructureerde risicotaxatiemethode. Wat de jurist moet weten. Expertise en recht, 9, 14-30. Saner, H., Ellicks, P. (1993). Concurrent risk factors for adolescent violence. Journal of adolescent Health, 19, 94-103. Schothorst, P.F., Engeland, H., van., Gaag, R.J., de, Mindera, R. D., Westerman, G.M.A., Floor-Sieberink, H.A., richtlijn diagnostiek en behandeling Autisme Spectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Opgehaald 6 juni 2011 van http://www.nvvp.net. Spaans,M.,Barendregt, M.,Rutten,A., Beurs, E.,de, & Vermeiren.R. (2010), Retrospective establishment of psychopathology in childhood. Inter-rater reliability of a new instrument., Interne publicatie Pieter Baan Centrum.

62


BIJLAGE 1 Figuur1. Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid CPC

Categorie

ICC

ADD

0.736

ADHD

0.814

ODD

0.552

CD

0.786

Traumatische

0.717

ervaringen Autisme

0.561

Neglect

0.671

Aandachtsproblemen

0.784

Gedragsproblemen

0.746

Figuur 2. Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid Revisor

Single measures

Average measures

.513

.678

2.Impulsiviteit/weloverwogen .599

.749

3. Vijandigheid/instrumenteel

.268

.423

4. Emotionaliteit

.508

.674

5. Re/Proactief

.598

.748

6. Seksuele opwinding

.880

.936

1. Agressie

63


BIJLAGE 2 Revised VIolent and Sexual Offending Rating scale (REVISOR)

Deze vragenlijst beoogt de mate en aard van agressie bij delicten in kaart te brengen. De hier onderstaande items worden gescoord voor het ‘index-delict’. Onder het index-delict wordt het delict verstaan op grond waarvan iemand forensisch psychiatrische behandeling ontvangt of psychiatrisch wordt onderzocht. U dient hierbij uitsluitend het zichtbare delictgedrag in ogenschouw te nemen, zoals blijkt uit getuigenverklaringen of sporenonderzoek van de recherche. Omschrijvingen van psychisch functioneren van de dader door een gezondheidszorgdeskundige dient u buiten beschouwing te laten. Geef per vraag aan in hoeverre naar uw mening sprake is van het genoemde kenmerk. Dit doet u door op de bijbehorende lijn een streepje te zetten op de volgens uw indruk juiste plaats.

1. In hoeverre was naar uw mening sprake van agressie bij het primaire delict / ten laste gelegde feit.

Bij het primaire

Bij het primaire

delict was geen

delict

sprake

extreme

van

agressie

was

sprake

in

mate van

agressie Toelichting: Onder “agressie” wordt verstaan het handelen waarbij doelbewust schade aan andere personen wordt toegebracht. De schade kan zowel materieel (bijv. vernieling van eigendommen van een ander), fysiek (bijv. toebrengen van pijn), als psychologisch (bijv. vernedering) zijn. Het toebrengen van schade hoeft niet het enige of het einddoel van de handeling te zijn. Om van een agressieve handeling te kunnen spreken, moet de dader bovendien weten of geloven dat het slachtoffer de handeling juist wil voorkómen.

64

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Een handeling waarbij de dader niet de (directe) intentie heeft om schade toe te brengen geldt niet als agressief (bijvoorbeeld een auto-ongeluk, of een tandarts die een patiënt pijn doet bij een wortelbehandeling). Een handeling waarvan het slachtoffer niet gemotiveerd is die te voorkómen geldt ook niet als agressief (bijvoorbeeld bij seksueel masochisme of een klusjesman die een muurtje sloopt op verzoek van de huiseigenaar/opdrachtgever).

2. In hoeverre was de bij het primaire delict getoonde agressie naar uw mening impulsief dan wel instrumenteel?

De

getoonde

agressie

was

De

getoonde

agressie

was

uitsluitend

uitsluitend

impulsief

instrumenteel

Toelichting: Een delict kan impulsief zijn of instrumenteel. Bij impulsieve agressie handelt de dader direct, zonder over alternatieve handelingen na te denken en zonder de consequenties van de handeling te overwegen. Instrumentele agressie is daarentegen juist gepland. Vaak heeft de dader voorbereidende handelingen verricht, zoals het plannen van een vluchtroute of het meenemen van wapens. Een agressief delictkan ook deels uit impulsieve en deels uit geplande componenten bestaan.

3. In hoeverre was de bij het primaire delict getoonde agressie naar uw mening vijandig dan wel instrumenteel?

De

getoonde

agressie

was

De

getoonde

agressie

was

uitsluitend

uitsluitend

vijandig

instrumenteel

65


Toelichting: Vijandige agressie is agressie die wordt ingezet uitsluitend voor het plezier van het verwonden of beschadigen. Instrumentele agressie is agressie die wordt ingezet om een zeker voordeel te behalen, anders dan uitsluitend het plezier van het verwonden of het beschadigen. Het voordeel kan zowel materieel zijn (bijvoorbeeld geld, goederen) of immaterieel (bijvoorbeeld status binnen een groep, veiligheid).

4. In hoeverre was de bij het primaire delict getoonde agressie naar uw mening emotioneel geladen?

Bij de getoonde

Bij de getoonde

agressie

agressie was in

geen

was enkele

sprake

van

extreme

mate

sprake

van

emotionele

emotionele

geladenheid

geladenheid

Toelichting: Bij het plegen van een agressief delict kan in meer of mindere mate sprake zijn van emotionele geladenheid. Wanneer er geen enkele sprake is van emotionele geladenheid, dan pleegt de dader het delict zonder dat de dader daar iets bij voelt, positieve of negatieve gevoelens. In dat geval spreekt men vaak van een delict dat “in koelen bloede” is gepleegd. Een delict kan ook onder hoge emotionele geladenheid worden gepleegd, waarbij de dader bijvoorbeeld in extreme woede door het lint gaat. Men spreekt in zo’n geval vaak over “heetgebakerde” agressie.

5. In hoeverre was de bij het primaire delict getoonde agressie naar uw mening

66

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld reactief dan wel proactief?

De

getoonde

agressie

was

De

getoonde

agressie

was

uitsluitend

uitsluitend

reactief

proactief

Toelichting: Reactieve agressie is een agressieve reactie op een door de pleger waargenomen frustratie. De frustratie kan een gevoel van bedreiging zijn, maar ook een belemmering om een gewenst doel te bereiken. Een voorbeeld van een bedreigende situatie is een situatie waarin de agressiepleger wordt geconfronteerd met verbaal of fysiek dreigende persoon. Een voorbeeld van een belemmering is wanneer de dader niet wordt toegelaten tot een nachtclub en vervolgens de portier agressief bejegend. De belemmering of bedreiging hoeft niet reëel te zijn, het gaat hierbij om de door de dader waargenomen frustratie die de agressieve handeling triggert. Proactieve agressie is agressie die volledig door de dader zelf wordt geïnitieerd. Een externe trigger, zoals een waargenomen frustratie, is daarbij volledig afwezig of irrelevant voor het gepleegde delict.

6. In hoeverre was de bij het primaire delict getoonde agressie naar uw mening seksueel van aard?

Bij de getoonde

De

getoonde

agressie speelde

agressie

seksuele

volledig in het

opwinding

teken

geen enkele rol

seksuele

stond

opwinding

Toelichting:

van

67

De relatie tussen het type stoornis en het type geweld Agressie kan in meer of mindere mate bestaan uit seksuele componenten. Soms is een agressief delict uitsluitend seksueel van aard, waarbij de agressieve handelingen volledig in het teken staan van de opwinding van de dader. Soms wordt een delict deels gevoed door seksuele motieven, bijvoorbeeld een ontvoering waarbij het slachtoffer tevens wordt verkracht. Soms speelt de seksuele opwinding geen enkele rol van betekenis bij het delict.

68

Zegt het type stoornis iets over het type geweld dat wordt gebruikt bij een delict?

Recommend Documents