brugge.be
TOERISME
Zeebrugge Lissewege-aan-zee Inspiratiegids
NL
GRATIS
21
p.
7
p.
15
29
p.
Inhoud
p.
LEGENDE Zeebrugge
03 De zeehaven van Brugge, een
21 Het Lissewege van
Lissewege
07 Het Zeebrugge van
25 Mysterie en devotie
Weetje
wereldhaven van formaat
Lieven Verstraete
09 Lekkers uit Zeebrugge 15 Zeebrugge en den Grooten Oorlog
19 Een zee van een strand
Kurt Defrancq
29 De Grootsheid van Ter Doest 33 Plattegronden
Uitstap Evenement Uitzicht Museum/Tentoonstelling
35 Leuke adresjes
Gastronomie
ZEE BR UG GE Kn e - okk He
rge
e
E EG UGGE SEW BR
nbe
n
den
ke ker
uwp oor t
ne
e erk ink
e
Pan
sijd
tdu
Oos
De
Kok
Nie
del
de
Mid
te n Oos
Bre
Haa
i st
nke
LIS
Bla De
KUST
Een bijzondere driehoeksverhouding
de zee bood toen reeds onderdak aan devote pelgrims op weg naar Santiago de Compostela. Vele eeuwen later was het tijd voor weer wat meer zee. Een ingreep die Brugge opnieuw ten goede zou komen. Op het einde van de 19de eeuw worden de plannen voor een Brugse zeehaven concreet. Lissewege trekt zich
Het middeleeuwse Brugge had haar
terug in het hinterland, Brugge verschaft
handel en rijkdom aan de zee te
zich via het Boudewijnkanaal opnieuw
danken. Die zee heeft dus het huidige
een toegang tot de zee en de kust krijgt
culturele patrimonium bepaald en is
er met Zeebrugge een nieuwe badstad
ook medeverantwoordelijk voor de
bij! Iedereen wint. De zeehaven van
vele toeristische troeven van deze
Brugge groeit uit tot een wereldhaven
Werelderfgoedstad. En toen de zee zich
van formaat, het strand is nergens zo
terugtrok, toverden de Bruggelingen
breed en dankzij de vissershaven en de
het achterland om in een schitterend
zeemijn wordt er in Zeebrugge op alle
poldergebied. Van de kleigrond werden
niveaus culinair genoten. Ongeacht of
bakstenen geboetseerd die verrezen als
je in een gerenommeerd restaurant
stadspoorten, kerken en monumenten.
aanschuift of een pint met een ‘pote
De cisterciënzers, de grote promotoren
geirnoars’ bestelt. Wat uit Zeebrugge
van de baksteengotiek, vestigden zich
komt, smaakt. Logisch dus dat zowel
in het Lisseweegse Ter Doest en zetten
Lieven Verstraete als Kurt Defrancq hun
er de toon. Het witte polderdorp bij
hart aan deze kontreien verloren.
Een bijzondere driehoeksverhouding – 2
De zeehaven van Brugge, een wereldhaven van formaat Maak kennis met de Brugse zeehaven, een wonderlijke plek die nooit slaapt en waar de hele wereld samenkomt.
Hoe het begon…
uit drie delen bestaan: een voorhaven
Brugse Zeevaartinrichtingen” (M.B.Z.)
aan de Belgische kust, ‘Zeebrugge’
opgericht die de haven zal bouwen. De
genoemd, wat zoveel betekende als
M.B.Z voert de werken uit en zal later
Brugge-aan-de-zee, een zeekanaal
het nieuwe havencomplex beheren en
De geschiedenis van de zeehaven begint
naar Brugge en een binnenhaven in
uitbaten. De werken starten in 1896
wanneer baron Auguste de Maere, een
Brugge zelf, ten noorden van de stad.
en duren tot 1905. In het gezegende
waterbouwkundig ingenieur, in 1877
1895 is een cruciaal jaar. Dan wordt
1907 wordt de gloednieuwe haven
pleit voor een directe verbinding van
immers de “Maatschappij van de
Brugge-aan-de-zee eindelijk officieel
Brugge met de zee. Leopold II wil de haven direct aan zee uitbouwen om zo in te spelen op de eerste maritieme revolutie waarbij zeilschepen vervangen worden door veel grotere, stalen stoomschepen. In 1891 installeert de Belgische regering de ‘Commission Mixte de Bruges Port de Mer’ die een wedstrijd uitschrijft voor het bouwen van een zeehaven in Brugge. Op 1 juni 1894 wordt een overeenkomst afgesloten tussen de Belgische Staat, de Stad Brugge en de heren Louis Coiseau en Jean Cousin waarin de voorwaarden betreffende de bouw en de uitbating van de nieuwe haven worden vastgelegd. Die nieuwe haven moet
3 – Zeebrugge
ingehuldigd. Koning Leopold II zeilt zelfs met zijn privéjacht de zeehaven binnen om die honneurs waar te nemen. In de beginjaren blijft het grote succes uit. Een euvel dat grotendeels kan verklaard worden door het gebrek aan weg- en spoorverbindingen en hinterlandindustrie. Bovendien kennen ook de trans-Atlantische passagiersdiensten minder succes dan verhoopt. Uiteindelijk worden er wel twee regelmatige lijndiensten ingelegd: tweemaal per week kunnen passagiers inschepen naar Hull en er komt ook een verbinding met Rotterdam. Maar de twee verwoestende wereldoorlogen zorgen er voor dat de zeehaven nooit echt een goede start kan nemen. Gelukkig komt daar verandering in. Sterker nog, de globalisering van de wereldeconomie zorgt vanaf 2000 voor de grote doorbraak van de zeehaven van Brugge op internationaal niveau.
GOED OM WETEN! • Een stukje wereldhaven werd ongegeneerd ingepalmd door sternen. Op het sterneneiland komt de grootste West-Europese populatie van deze sierlijke vogels jaarlijks broeden. • Dankzij zijn bijzondere kustpositie en diepe vaargeul kan de Brugse zeehaven de grootste containerschepen ter wereld ontvangen. • Het Amerikaanse Tropicana investeerde in een verpakkingsfabriek in de zeehaven om verse fruitsappen, afkomstig uit Florida en Brazilië, te verpakken in kartons en plastic flesjes voor ze de rest van Europa veroveren. • De zeehaven van Brugge is een ‘clean port’. De goede gezonde luchtkwaliteit van de kustregio is ideaal voor gevoelige voedingswaren.
Zeebrugge – 4
De haven vandaag Met zijn centrale ligging en zijn directe toegang tot de Noordzee, de drukst bevaren zee ter wereld, slaagde de zeehaven van Brugge er in om uit te groeien tot een heuse wereldhaven.
vers fruit en fruitsappen, groenten, aardappelen, koffie, vlees, vis en zuivel en is zelfs het officiële Europese verdeelcentrum van de Zespri-kiwi’s uit Nieuw-Zeeland. Daarnaast is de zeehaven van Brugge een belangrijke passagiershaven, de grootste Belgische cruisehaven en wereldleider qua autotrafiek. De belangrijkste haven ter wereld dus voor de export en import van
TIP Doe een havenrondje
Vandaag meren er bijna 10.000 schepen
nieuwe wagens en die worden zowel
per jaar aan en is de zeehaven een
binnen Europa als wereldwijd verscheept.
Een havencruise met de Zephira,
belangrijk knooppunt voor de snel
En dan is er nog gas. Dat gas wordt op
de passagiersboot van rederij
groeiende mondiale containertrafiek en
twee manieren aangevoerd. Enerzijds
Franlis, is de ideale manier om
het Europese roll-on/roll-off verkeer.
vloeibaar vanuit Qatar om opgeslagen
met eigen ogen te zien hoe het er
Ondertussen kwamen heel wat grote
te worden in de LNG-terminal in de
in zo’n wereldhaven aan toegaat.
distributiebedrijven zich in de haven
voorhaven. Een staaltje van technisch
Een audiosysteem en diverse
vestigen, om zo hun Europese klanten te
vernuft! Anderzijds verbindt een
beeldschermen geven je tekst
kunnen bedienen. De Brugse zeehaven
pijpleiding de zeehaven met Noorwegen
en uitleg tijdens de rondvaart in
is ook een belangrijke invoerhaven voor
en Groot-Brittannië. Dit gas gaat verder
de haven. Bovendien kan je ook
papier en voedingsproducten zoals
naar Frankrijk en Zuid-Europa.
zelf informatie opvragen over de vaartuigen onderweg. Wil je liever op je eigen tempo de havencruise ervaren en heb je een smartphone, dan kan je de gratis applicatie downloaden, beschikbaar in een versie voor zowel volwassenen als kinderen. Wie geen smartphone heeft, kan een toestel ontlenen aan boord. Rederij Franlis organiseert ook Noordzeecruises naar de Thorntonbank, het eerste Belgische windmolenpark op zee. Open > 30 maart - 12 oktober: weekends en feestdagen om
CIJFERS OM MEE UIT TE PAKKEN
14.00u | juli en augustus: dagelijks
• De 14 windturbines die de zeehaven telt, voorzien 8.000 gezinnen van elektriciteit.
augustus: dagelijks extra afvaart
• De West- en de Oostdam, de betonnen armen die de eerste havendam insluiten, zijn
om 11.00u
samen goed voor 10 miljoen ton natuursteen en 60.000 betonblokken. • In de haven passeren jaarlijks ongeveer 1 miljoen vrachtwagens. Dagelijks
om 14.00u en 16.00u | 1 t.e.m. 17
Prijs > volwassenen: € 9,50 | kinderen 3 t.e.m 11 jaar: € 7,00 |
vertrekken er een twintigtal vrachtschepen naar zowel Engeland, Scandinavië, de
senioren: € 9,00 | speciale formules
Baltische staten als Zuid-Europa.
en Noordzeecruise naar de
• De zeehaven van Brugge heeft zich gespecialiseerd in het vervoer van onbegeleide vrachtwagens. Bijna 90% van alle roro-vracht maakt de overtocht zonder chauffeur.
Thorntonbank: zie website Info > inscheping 20 minuten
• Het autojaarrecord staat momenteel op 2 miljoen behandelde stuks.
voor afvaart | hoek Tijdokstraat
• Vandaag biedt de zeehaven maar liefst 12 wekelijkse lijndiensten naar het Midden-
en Vismijnstraat (nabij Maritiem
en Verre Oosten aan. • De Brugse zeehaven is een gasdistributieplatform en bevoorraadt zo 15% van de
themapark Seafront, Oude Vissershaven)
Noord-West-Europese markt. • Voor 2014 staan al 110 cruise-aanlopen geboekt, goed voor zo'n 230.000 passagiers.
5 – Zeebrugge
www.havenrondvaarten.be
TIP Doorkruis het havengebied Zin om de haven in al zijn facetten te ontdekken? Dan is de combinatie van havenrondvaart en busrondrit dé oplossing! Een gids onthult je zowel tijdens de rondrit als de rondvaart alle geheimen over de dagdagelijkse werking van de Brugse zeehaven. Bovendien krijg je bij aankoop van een combiticket ook een fijne korting op een toegangsticket voor Seafront. Open > elke dinsdag in juli en augustus om 13.45u, aansluitend havenrondvaart om
TIP Observeer het laad- en losspektakel
16.00u, einde voorzien rond 17.15u Prijs > volwassenen: € 12,00 | kinderen tot 12 jaar: € 9,50 | inclusief 1 consumptie in een visserscafé Info > opstap parking hoek Tijdokstraat – Vismijnstraat (ter hoogte van Seafront)
De uitkijkpost aan de voet van de
tickets volgens beschikbaarheid | vooraf inschrijven bij: Toerisme Zeebrugge
Zweedse Kaai bevindt zich op een
(Zeedijk, openingsuren: juli en augustus elke dag van 10.00u tot 13.30u en van 14.00u
scharnierpunt tussen de voor- en
tot 18.00u)
achterhaven. Vanop het terras bewonder je de cruiseschepen en
www.brugge.be/zeebrugge
zie je die gigantische autoschepen de Vandammesluis binnenvaren. Iets verderop, op het einde van de Rederskaai en Omookaai, krijg je een uniek zicht op de
NOTEER IN JE AGENDA! 5 en 6 juli > Navy Days
voorhaven voorgeschoteld. Vanaf het uitkijkplatform aan het
Twee dagen lang hop je begeleid door
Visserskruis, een monument
Belgische en internationale matrozen van
voor op zee omgekomen vissers,
het ene indrukwekkende schip naar het
kan je het stalen tankerballet
andere. De nieuwe patrouillevaartuigen
vanop de eerste rij volgen en het
staan dit jaar centraal. Met tal van gratis
indrukwekkende schouwspel
tentoonstellingen en demonstraties.
van aan- en afvarende tankermastodonten gadeslaan.
www.mil.be/navycomp
Zeebrugge – 6
TIP Bezoek eens een museum… schip Vanaf de Rederskaai vallen de West-Hinder en de Foxtrot, respectievelijk een lichtschip en een duikboot, meteen op. Het zijn de twee hoofdattracties van het Maritiem Themapark Seafront. Aan boord van de Russische onderzeeër, een stalen gevaarte van zo’n 100 m lang, kan je ervaren hoe beklemmend het leven van de 75 bemanningsleden was. Maar omdat de beste stuurlui nog steeds aan wal staan, kan je na die beklijvende duikbootervaring ook even het roer van het lichtschip West-Hinder in handen nemen, tot voor kort nog een knalrode vuurtoren op de Noordzee, nu echter veilig op het droge. Open > juli en augustus: 10.00u tot 18.00u | september – juni: 10.00u tot 17.00u (behalve op 25/12 en 1/1) | jaarlijkse sluiting: zie website Prijs > kinderen tot 1 m.: gratis (indien vergezeld van een ouder) | kinderen tot 12 jaar: € 9,00 | volwassenen: € 12,50 | 60+: € 11,00 | speciale kortingsacties: zie website www.seafront.be
Het Zeebrugge van Lieven Verstraete INTERVIEW Canvascoryfee en Bruggeling Lieven Verstraete had lange tijd een ietwat dubbel gevoel bij ‘zijn’ badstad. Vandaag is er van dat geaarzel geen sprake meer en is de liefde terug groot. ‘Hier komen uitersten samen, laat Zeebrugge gerust het best bewaarde kustgeheim blijven.’
Was Zeebrugge je eerste kustliefde?
om met de tram terug te sporen. Een
Steamer mijn vrouw heb leren kennen
‘Zeebrugge was de eerste plek waar
fantastisch tracé waarbij je een uur lang
en daar voor het eerst met haar danste,
wij met onze ouders heen trokken. De
geniet van de zon in je gezicht. ’s Zomers
speelt natuurlijk ook mee.’
eerste keer voorzichtig pootjebaden, de eerste keer boules de berlin proeven en de eerste keer vergeten om je met zonnebrandolie in te smeren om dus
“Dat je van op het strand die haven kunt gadeslaan, vind ik ongelooflijk boeiend.” – Lieven Verstraete
zo rood als een kreeft thuis te komen. Het gebeurde allemaal voor het eerst in Zeebrugge.’
tref je vooral Bruggelingen in Zeebrugge en dat is bijzonder gezellig. Soms heb
Wat boeit je in Zeebrugge?
Het begin van een mooie historie?
je elkaar het hele jaar niet gezien, maar
‘Ik houd van dat dubbele gevoel dat bij
‘Later fietsten we ook geregeld met de
daar heb je wel tijd om bij te praten. En
Zeebrugge hoort. Dat gigantische strand
Chiro naar Zeebrugge en ook dat was
je kunt meteen verbroederen bij een pint
naast die hectische haven. In Zeebrugge
fantastisch. We rolden er van de hoge
op een van die strandterrassen.’
komen uitersten samen.’
eerlijk zijn, ik ben Zeebrugge daarna een
Blik op de haven?
Welke toekomst wens je Zeebrugge?
tijd ontrouw geweest.’
‘Ik heb een tiental jaar geleden eens
‘Sinds een jaar of twee ga ik er af en toe
duinen, recht het water in. Maar ik moet
een paar maanden aan de Rederskaai
kiten. Zelfs bij hoog water beschik je in
Oude liefde roest niet?
gewoond en dan zit je op de eerste rij.
Zeebrugge immers nog altijd over een
‘De jongste tijd heb ik Zeebrugge
Je ziet die immense containerschepen
zee van strand. Zeebrugge zou dan ook
herontdekt en opnieuw in mijn armen
binnenvaren en dat blijft intrigeren.
hét kite-mekka moeten worden. Stille
gesloten. Een vriend van me kocht
Dat je van op het strand die haven kunt
recreatie, spectaculair voor al wie het
enkele jaren geleden een appartement
gadeslaan, vind ik dan ook ongelooflijk
gadeslaat en je hebt plaats zat!’
op de Zeedijk en door terug te keren, is
boeiend. Die haven is Zeebrugge.’ Conclusie?
de liefde heropgeflakkerd.’ Favoriete plekken?
‘Zeebrugge blijft een van de best
Winter- of zomerpret?
‘Ik ben absoluut fan van de Old Steamer,
bewaarde geheimen van onze kust. Niet
‘’s Winters ga ik op zonnige zondagen
een klassieker die Zeebrugge typeert.
het sjieke van Knokke-Heist, niet het
graag op dat gigantische, verlaten strand
Weinig tralala, maar authentiek. Niet
volkse van Blankenberge, maar daar
wandelen. Starten in Zeebrugge, dan
duur, geen “gestes”, goed en in orde. Zo
netjes tussenin. Eigenlijk zou Zeebrugge
flink doorstappen tot in Blankenberge
simpel kan het zijn. En dat ik in de Old
gewoon ons geheim moeten blijven.’
Zeebrugge – 8
Lekkers uit Zeebrugge: gastronomie recht uit de zee Goed nieuws! Dankzij zijn actieve vissershaven, zijn hightech vismijn, zijn vele restaurants, havencafeetjes en visboetieks kun je in Zeebrugge zorgeloos culinair genieten. Laat je op sleeptouw nemen door een Zeebrugse visser en rep je naar de Zeebrugse viswinkels. Smakelijk!
Maak kennis met visser Steven Savels Al meer dan 30 jaar gaat Steven Savels vissen, door weer en wind. En dat op wel 30 verschillende vissoorten, van tong en lotte tot steenbolk en horsmakreel. En nee, dat kreeg hij niet met de paplepel meegegeven. Zijn ouders runden wel een visserscafeetje, waar hij ongetwijfeld de liefde voor de zee opliep. Hij is een van de weinige vissers die de stiel niet van vader op zoon leerde. Bovendien slaagde hij er in om zijn eigen schip te bemachtigen. Al net zo uitzonderlijk. En ondertussen bemannen zijn twee zonen datzelfde schip. De liefde voor de visserij blijkt dan toch genetisch te zijn. De kneepjes van het vak, die leer je maar door de jaren heen, zo weet Steven. ‘Je moet aanvoelen wanneer je waar moet vissen. Een goede visser weet waar hij de beste gronden vindt en wanneer zijn netten vol zullen zitten. Dat leer je nergens, daar kom je zelf achter, met vallen en opstaan.’ En hoewel de vissers vandaag in woelige wateren beland zijn, houdt Steven moedig stand. ‘Ik heb mijn zonen nooit het vissersbestaan opgedrongen, integendeel. Het is een harde stiel. Als visserman ben je lang van huis en dan mis je je gezin. Maar ze waren niet te stoppen en nu steun ik hen uiteraard. Het is en blijft dan ook het mooiste beroep ter wereld. Je bent je eigen baas, je bent een met de natuur en je beleeft die natuur volop. Niet van aan de zijlijn, je zit er middenin. Dat geeft een ongelooflijke kick. Uren varen om dan aan te komen op een plek en te merken dat je vermoedens juist zijn en dat je je netten eindeloos kunt vullen. Dat is pure adrenaline. Want vergis je niet, de zee zit boordevol vis. Je moet ze alleen weten te vinden. Telkens ik vanuit Zeebrugge uitvaar, weet ik dat dit
Zeebrugge – 10
mijn roeping is. Dit is wat ik hoor te doen. En geloof me, bij elke zonsondergang tel ik mijn zegeningen. Dat verveelt immers nooit. Al heb je er dan al duizenden de revue zien passeren.’ Elke week uitvaren zit er ondertussen niet meer in. ‘Ik ga alleen nog vissen als de zonen er eens tussenuit willen, maar een schipper heeft altijd werk. De netten repareren bijvoorbeeld of uitdokteren hoe het beter kan’. Zo wist Steven door tal van slimme ingrepen het brandstofgebruik van zijn schip Z.53 Van Eyck te halveren en de schuit een flink stuk ecologischer te maken. Die ecologische aanpak trekt hij consequent door. Als een van de acht Northseavissers wil hij aandacht voor alle Noordzeevis. Niet enkel voor de dure klassiekers. ‘Al wat je vangt is lekker, maar vaak willen mensen enkel eten wat ze kennen en dat is zonde.’ Zelf eet Steven elke dag vis. Met heel veel smaak zelfs en dan vooral Schotse schar. ‘Onbekend, maar net zo goed als tarbot
TIP Tip van Steven!
en het kost tweemaal niets’. En dan
‘Mijn favoriete stek in Zeebrugge is zonder aarzelen ’t Werftje! Aan de toog
zijn er uiteraard nog de ongeëvenaarde
verzamelt jan en alleman, van dokwerker tot advocaat, en het gaat er altijd
Zeebrugse garnalen. ‘Het geheim? Dat
bijzonder gemoedelijk aan toe. Herlinde doet dat perfect! Ik bestel er een
is simpel, de Zeebrugse vissers weten
Zeebrugse Paljas met een ‘pote geirnoars’, een garnaalkroket uit het vuistje of ‘u
als geen ander waar ze hun garnalen
stuute mè ploate’. Een heerlijke no-nonsense plek waar iedereen iedereen kent.’
moeten zoeken. Want voor echt goede garnalen, heb je een echt goede
Café ’t Werftje, Werfkaai 29, Zeebrugge
zeebodem nodig. En wie die wil vinden,
M + 32 497 55 30 10, www.cafetwerftje.weebly.com
zal in ons kielzog moeten varen….’
ETEN WAT DE VISSER VANGT Als Northseavisser is Steven actief betrokken bij ‘Northseachefs’, een project bestaande uit een team van enthousiaste ambassadeurs die duurzame vis, minder bekende of ondergewaardeerde vissoorten en bijvangst uit de Noordzee promoten bij zowel professionele chefs, hobbykoks als consumenten. Vakmanschap, verantwoordelijkheidsgevoel, passie en liefde voor het koken met duurzame Belgische vis worden daarbij hoog in het vaandel gedragen. www.northseachefs.com
11 – Zeebrugge
VERS UIT ZEEBRUGGE Of je nu gaat lunchen, dineren of een visvoorraadje inslaat bij een van de vishandels, een ding staat vast, je eet er dagverse Zeebrugse vis! • Vishandel Saskia, Vismijnstraat 34, Zeebrugge, T + 32 50 54 46 74 • Vishandel Westhinder, Vismijnstraat 20, Zeebrugge, T + 32 50 54 41 47 • Vishandel StemiFish, Tijdokstraat 1, Zeebrugge, T + 32 50 54 57 81 Een overzicht van de Zeebrugse restaurants vind je op p. 35 en 36.
Ronddolen in de oude én de nieuwe vismijn Hoewel de vismijn ondertussen al bijna twee decennia naar een gloednieuw complex in de achterhaven verhuisde en zo plaats ruimde voor het maritiem themapark Seafront, lijkt de volkse en mysterieuze sfeer rond het oude vissersdok onaangetast. Het Visserskruis, de oude garnaalkotter Virtus en de vele visserscafeetjes dragen daar graag toe bij. Tot een kleine twintig jaar geleden losten de vissers hier nog ’s morgens vroeg hun tongen, pladijzen, wijting en tarbot waarna de vangst meteen gesorteerd en geveild werd. Vandaag wordt dat hele gebeuren computergestuurd in de nieuwe visveiling in de achterhaven, maar in Seafront kan je nog horen hoe het er vroeger aan toe ging, toen de vis door de veilingmeester op de kade werd afgeroepen of verkocht. Anno 2014 bestaat de Zeebrugse vloot uit een veertigtal schepen, actief in verschillende zones. Op maandag, woensdag en vrijdag wordt de vis in de nieuwe vismijn verkocht. Tong, schol, kabeljauw, tongschar, rog, schelvis, pijlinktvis, sint-jakobsschelpen, garnalen, zeeduivel, griet, tarbot, langoustines, het komt allemaal aan bod. Een aangepast machinepark en zestig medewerkers keuren en sorteren de vis
VIST JE DAT…
die daarna via een hightech veilsysteem
• de Vlaamse Visveiling jaarlijks zo’n 17 miljoen kilogram vis verhandeld?
verkocht wordt. Gisteren nog zwemmend
• er via loting wordt bepaald welk vaartuig eerst mag verkopen?
in de zee, vandaag al op je bord.
• vis wordt gegut (ontdaan van ingewanden) aan boord? • er enkel tijdens de nacht wordt gesorteerd? • een schip soms 15.000 kg vis in een keer kan meenemen? • tong de meest aangevoerde vissoort is? • de gemiddelde visreis 5 dagen duurt? • vis wordt verkocht volgens het principe van de visafslag (d.w.z. dat men start bij de hoogste prijs)? • platvissen zoals tong en pladijs het lekkerst zijn tijdens de zomer?
13 – Zeebrugge
Duik in de wereld van vis en visserij!
TIP Ga op ontdekking in Seafront In het reusachtige gebouw van de Oude Vismijn ontdek je de geheimen van de zee en proef je de rijke visserijgeschiedenis. De interactieve en multimediale tentoonstelling ‘Vis, van boot tot bord’ neemt je mee naar ongekende diepten en laat je kennis maken met het enorme aanbod Noordzeevis: van de petieterige
NOTEER IN JE AGENDA! 15 augustus > Dag van de Vlaamse Vis
garnaal over de knappe griet tot de angstaanjagende zeeduivel. Je ontdekt er eveneens de lange weg die een vis aflegt van de zee tot op het bord en wordt er overrompeld met allerhande visweetjes. Centraal staat het veilspel waar je actief kan deelnemen aan het veilgebeuren.
Beleef een sfeervolle dag in het teken van de Vlaamse
www.seafront.be
Noordzeevis! Neem een kijkje aan boord van een vissersschip en laat je verleiden door de heerlijke visproevertjes tijdens
TIP Proef van het vissersleven
een sneukeltocht. Voor de
In juli en augustus kan je elke woensdag nòg meer proeven van het vissersleven.
gelegenheid wordt door de
Dan kun je Seafront namelijk bezoeken in combinatie met een begeleide
Visgroothandelfederatie ook
zeemanswandeling rond de Oude Vismijnsite en een bezoek aan het atelier van
een nieuw product, de Vlaamse
viswinkel Saskia of Westhinder. Nagenieten kan bij een drankje in een typisch
Vissoep, voorgesteld, een
visserscafeetje. Bij deelname aan dit zeemansarrangement krijg je bovendien nog
soep op basis van alleen maar
een fijne korting op een havenrondvaart van Franlis.
ondergewaardeerde vissoorten
Open > elke woensdag in juli en augustus | start tussen 13.00u en 14.00u: vrij bezoek
zoals rode poon, hondshaai,
aan Seafront, 16.00u: geleide zeemanswandeling en bezoek visatelier, 17.30u:
pieterman, steenbolk en kleine
consumptie in een visserscafé
platvis. Er wordt maar liefst 3.000
Prijs > voorverkoop: volwassenen: € 12,00 | kinderen tot 12 jaar: € 9,50
liter van deze lekkere Vlaamse
dag zelf: volwassenen: € 16,00 | kinderen tot 12 jaar: 12,50
Vissoep in één grote ketel bereid!
Info > tickets volgens beschikbaarheid bij:
Roer je toch liever zelf in de
• Toerisme Zeebrugge (Zeedijk, openingsuren: juli en augustus elke dag van 10.00u
potten, dan kan je als
tot 13.30u en van 14.00u tot 18.00u)
hobbykok ook deelnemen aan
• Seafront: T + 32 50 55 14 15
een kookwedstrijd.
• dag zelf enkel aan de kassa van Seafront, openingsuren zie p. 7
www.brugge.be/zeebrugge
www.seafront.be
Zeebrugge – 14
Zeebrugge en den Grooten Oorlog Duikboten, torpedo’s, nachtelijke raids en een luxehotel. Dit oorlogsverhaal leest als een spannende thriller vol verrassende wendingen. Maak kennis met het stille, maar indrukwekkende oorlogsverleden van Zeebrugge.
Eigenlijk zijn de Duitsers in augustus
er niet permanent, maar varen via het
blokkeren van deze voor de geallieerden
1914 van plan om de haven van Duinkerke
Boudewijnkanaal meteen door naar het
vitale bevoorrading. Grote kanonschepen
als uitvalsbasis tegen de Britten te
veel veiligere Brugge. Zeebrugge fungeert
komen er niet aan te pas, de een durft de
gebruiken, maar het water van de
dus als uitvalshaven voor de duikbootbasis
ander niet aan te vallen en zo ontstaat,
IJzer en de loopgravenoorlog die er op
in de Brugse achterhaven, een veilig
voor het eerst in de geschiedenis, het
volgt, strooien roet in het eten. En dus
nest voorzien van maar liefst twee
duikbootwapen. Een soort geniepige
valt het oog van de Duitse admiraliteit
uitvalsbasissen. Vanuit Brugge kunnen de
guerrillatechniek waarvoor nog geen
op de driehoek Brugge-Oostende-
U-boten immers vlot koers zetten naar
regels bestaan. Een wapen zonder
Zeebrugge - de zogenaamde Dreiecke
Zeebrugge en Oostende om de zee te
beperkingen dus. Aanvankelijk gaat het
- met Oostende, maar vooral Zeebrugge
bereiken. En wordt een van de havens of
er ridderlijk aan toe. Zodra een U-boot
als satelliethavens, beiden verbonden
kanalen geblokkeerd, dan kunnen ze nog
een vijandig oorlogsschip spot, wordt
met de achterhaven van Brugge door
altijd vluchten via de intacte voorhaven.
een sloep gestuurd die de bemanning
een kanaal. De Kaiserliche Marine
Tijdens de oorlogsjaren zijn er een
ontzet en pas daarna wordt het schip
krijgt de gloednieuwe haven bovendien
dertigtal duikboten actief. Duikboten die
getorpedeerd. Maar al snel introduceren
onbeschadigd in handen. De bezetter trekt
bovendien op maat van de Vlaamse kust
de Britten hun Q-ships, zwaar bewapende
er prompt afweergeschut op en installeert
ontworpen zijn. Dankzij hun beperkte
vaartuigen die eruitzien als gewone
batterijen net voor de haveningang en
omvang slalommen ze vlotjes tussen de
vissers- of koopvaardijschepen, maar
op de môle, de oude havenmuur, om hun
zandbanken aan de Noordzeekust.
waarbij het geschut verscholen zit
in- en uitvarende vloot te beschermen.
achter dekladingen. Ze laten de U-boten
De veiliger gelegen Brugse achterhaven
Elk van die duikboten is een doorn
dichterbij komen om dan te vuren.
wordt uitgebouwd tot een hypermoderne
in het oog van de geallieerden. Via
Dat resulteert in een hardere Duitse
duikbootbasis. Op 9 november 1914
het Kanaal voeren zij immers nieuwe
aanpak waarbij ook passagiersschepen
loopt de eerste U-boot de haven van
troepen en bevoorrading aan voor de
sneuvelen. Ondanks de internationale
Zeebrugge binnen. Er zouden er nog vele
Britse troepenmacht in Frankrijk. En
verontwaardiging, wordt op 1 februari
volgen. Vanaf dan gaan de duikboten
vermits er aan de IJzer zo goed als
1917 de onbeperkte duikbotenoorlog
hier in zee en komen hun grotere Duitse
geen vooruitgang geboekt wordt, richt
afgekondigd. Meteen torpederen dus en
broers bunkeren. De duikboten liggen
het Duitse opperbevel hun blik op het
schieten op al wat je ziet.
15 – Zeebrugge
De Britten zijn nu nog meer overtuigd, Zeebrugge en Oostende moeten kost wat kost heroverd worden. Om dat te bereiken wordt de Derde Slag bij Ieper, de vermaarde Slag bij Passendale, ingezet. De Britse troepen willen de Duitse frontlinie doorbreken om zo de kust te bevrijden en de havens opnieuw onder controle te krijgen. Maar de Duitse bunkers blijken niet in te nemen. Honderd dagen lang blijven de Britten ter plaatse trappelen. Passendale wordt herschapen tot een totale woestenij waar amper nog iets recht staat. De Britten boeken nauwelijks acht kilometer terreinwinst en 400.000 Britse soldaten sneuvelen in de modder. De Slag bij Passendale gaat de geschiedenis in als een der bloedigste veldslagen aller tijden. Maar de Britten geven niet op en smeden al snel nieuwe plannen. Een plan dat op zijn minst gewaagd is, een raid op de havens van Zeebrugge en Oostende. Vice-admiraal Roger Keyes krijgt de opdracht de raid uit te werken en te leiden.
Slag van Saint George’s Day
van Saint-Georges, zijn de Britten er
ongemerkt de havenmond binnenvaren.
helemaal klaar voor. Alluderend op
Ze positioneren zich dwars in de
Sint-Joris, de patroonheilige van de
havengeul en laten de lading ontploffen.
krijgslieden én van Engeland die ooit
Operatie geslaagd. Hoewel. Enkele
een draak zou overwonnen hebben, zou
dagen later hebben de Duitsers al
Sir Roger Keyes het startschot gegeven
een nieuwe havengeul achter de
De Britten willen drie verouderde
hebben met de woorden: ‘Let’s give the
schepen gecreëerd. Maar de grootse
oorlogsschepen vullen met beton en
dragon’s tail a damned good twist’.
verrassingsaanval heeft omwille van zijn
dwars in de Zeebrugse haven laten
spectaculair karakter een belangrijke
zinken. Dat houdt in dat de batterijen
Aanvankelijk verwarren de Duitsers de
psychologisch impact en het Duitse
die de môle verdedigen, moeten
scheepsmotoren met een luchtaanval,
zelfvertrouwen sterk ondermijnd. Zelfs
uitgeschakeld worden. Er moeten
maar al snel realiseren ze zich dat die
de keizer komt de schade opmeten.
dus Britse troepen op de havendam
zeemist niet meer dan een rookgordijn
landen. Tegelijkertijd moet een oude
is. Snel afgeschoten lichtgranaten
duikboot het viaduct die de môle met
onthullen Britse schoorstenen en
het vasteland verbindt, opblazen om
dankzij het kustalarm dat volgt,
Duitse versterking uit te sluiten. Zo
verlichten zoeklichten de môle.
kunnen de drie Britse schepen de
Wanneer een plotse windstoot het
havengeul binnenvaren en zich laten
rookgordijn wegblaast, openen de
zinken. Kleine, snelle bootjes zouden
Duitse batterijen het vuur. De helft
ondertussen voor een verhullend
van de Britse soldaten op het eerste
rookgordijn zorgen. Geen sinecure.
schip sneuvelen of raken gewond.
Bovendien heeft het plan enkel
Maar de Britten varen door. De troepen
kans op succes bij rustig weer, een
landen op de havenmuur en net op dat
DE OORLOG HERDACHT
landinwaartse wind die het rookgordijn
moment blaast, precies volgens plan,
Om de moedige poging van
voor de schepen houdt en hoogtij om
een Britse onderzeeër zich op onder
vice-admiraal Keyes te herdenken
de môle te kunnen beklimmen. Om te
het viaduct. Het eerste Britse schip
en hulde te brengen aan de
profiteren van de duisternis moet alles
dat de havenmuur passeert, raakt
zowat 200 slachtoffers die toen
rond middernacht uitgevoerd worden.
vast in Duitse netten en de bemanning
vielen, wordt de fameuze slag om
Pogingen komen en gaan, maar in de
laat het schip ter plekke zinken. De
Zeebrugge jaarlijks herdacht op
nacht van 22 op 23 april, op het feest
twee andere schepen kunnen haast
23 april of, indien 23 april niet op een zondag valt, de zondag het dichtst erbij. Op zaterdag wordt ook hulde gebracht aan het Saint George’s Day Monument op de Zeedijk dat de raid weergeeft op een plattegrond. Op het Admiraal Keyesplein werd ook een monument opgetrokken met stukken van de havendam waar de Britse schepen op botsten toen ze hun troepen losten. Houd ook even halt aan het mooie militaire kerkhof bij de SintDonaaskerk. Dit is een van de zeldzame plekken waar je zowel Duitse als Britse gesneuvelden aantreft. Een authentieke, onaangeroerde en intieme plek die de oorlogswaanzin illustreert en je gegarandeerd ontroert.
Volg zelf het spoor van den Grooten Oorlog!
HET ONFORTUINLIJKE LOT VAN HET PALACE HOTEL Het Palace Hotel dat vandaag nog steeds de Zeebrugse Zeedijk domineert, kent een bewogen geschiedenis. De bouw werd aangevat in 1908 om Duitse toeristen te ontvangen net voor ze naar de Verenigde Staten vertrokken. Een luxehotel dus op maat van al wie rijk genoeg was om die oceaan over te steken. Exact veertien dagen voor het begin van de Eerste Wereldoorlog werd het gebouw ingehuldigd. En bij die opening zou de toenmalige burgemeester zijn speech beëindigd hebben met de befaamde woorden ‘En laat ze nu maar komen’. En ze kwamen… Sterker nog het hotel werd meteen ingepalmd door Duitse troepen.
TIP Stap langs oorlogserfgoed De erfgoedwandeling Zeebrugge, die start nabij Seafront, belicht
TIP Herbeleef de gloriedagen van het Palace Hotel
Zeebrugges unieke plaats in de
Het Palace Hotel viert dit jaar zijn 100ste verjaardag! Aan de hand van uniek
Vlaamse visserijgeschiedenis in
fotomateriaal kan je in het Badengebouw de sfeer van weleer van het imposante
combinatie met het wedervaren
Palace Hotel opsnuiven.
van deze haven tijdens de Eerste
Open > juli en augustus elke dag van 10.00u tot 13.30u en van 14.00u tot 18.00u
Wereldoorlog. De kaart kan je
Prijs > gratis
kopen bij Toerisme Zeebrugge
Info > Badengebouw, Zeedijk
(Zeedijk) en Seafront of bestellen via www.fietsen-wandelen.be.
www.zeebruggepalace.be
TIP Op oorlogspad in Seafront Precies 100 jaar na de Duitse inval herdenkt ook Seafront den Grooten Oorlog met de tentoonstelling ‘Belegerde kust, bezette haven; WOI en Zeebrugge’. Aan de hand van enkele uitzonderlijke stukken wordt het verhaal van Zeebrugge als uitvalsbasis voor de oorlog op zee thematisch geschetst. Info > zie p. 7 www.seafront.be
Zeebrugge – 18
1. Webcam
6. Kunstwerk Bilquin
2. Badengebouw
7. Strandspeeldorp
3. Trein tot op het strand
8. Strandterrassen
Nood aan een weerupdate? Piep dan op de webcam of kijk naar Canvas / EEN! www.brugge.be/zeebrugge Het Badengebouw, de verzamelplek! Zowel infokantoor, EHBO-post als toilet. www.brugge.be/zeebrugge Wist je dat de trein hier tot pal op het strand boldert? www.b-rail.be
4. Surfclub
Surfen, kiten, suppen, in de Icarus Surfen Kitesurfclub weten ze er alles van. www.icarussurfclub.be
5. Gratis parkeren
Gratis parkeren, overal in Zeebrugge.
'De man die de boot zag, in de lucht', het kunstwerk van Jean Bilquin, weet jonge en minder jonge strandgangers te intrigeren. Het strandspeeldorp, een uitdagend speelparcours vol schommels en klimrekken op maat van het jonge geweld. Hier geniet je met je voeten in het zand, zo fijn is terrassen in Zeebrugge.
9. Strandbibliotheek
Elke zomer kan je in de Strandbibliotheek een fijne collectie leesvoer ontlenen.
10. Sportstrand
De hele zomer lang laten gekwalificeerde lesgevers je zweten op het sportstrand. www.brugge.be/sport
11. Natuurgebied De Fonteintjes
In De Fonteintjes bewonder je de orchideeën en geniet je van de zalige duinenrust. Ook mogelijk met gids. www.natuurpunt.be
12. Filmophetstrand
Gratis openluchtbioscoop elke donderdag in juli en augustus (3 films per dag). www.bruggeplus.be
13. WeCanDance
Laat je op 9 en 10 augustus meeslepen door de uitbundige sfeer van dit elektronische dansfestival. www.wecandance.be
14. Saint George's Day-Wandeling Via de westelijke havendam wandel je tot in de zee. Twee grote uitkijkplatforms garanderen een fantastisch zee-, strand- en havenpanorama.
Het Lissewege van Kurt Defrancq INTERVIEW Acteur Kurt Defrancq groeide op in Brugge en sleet menig uur in Lissewege en Zeebrugge. Hoewel hij al jaren geleden verhuisde, is hij nog steeds een graag geziene gast in Lissewege. Het witte polderdorp blijft hem dan ook intrigeren.
Wat betekent Lissewege voor je?
bots ik dan op een Lissewegenaar
alleen maar groter gemaakt, waardoor je
‘Lissewege is de perfecte samenvatting
die doet alsof hij er iets meer van
geïntrigeerd naar zijn graf blijft staren.’
van hét Vlaamse dorp. Vlaamser dan
weet, waardoor mijn nieuwsgierigheid
dit wordt het niet. En terwijl de rest
nóg meer geprikkeld wordt. Niets zo
Favoriete plekken?
van de wereld met een razend tempo
mysterieus als grote poldergeheimen.’
‘Ter Doest is nog zo’n plek waar ongetwijfeld nog tal van schatten in de
vooruitsnelt, gaat de tijd in Lissewege Heb je het mysterie al ontsluierd?
grond zitten. En minstens één keer per
‘Ik weet dat ze op dit moment ergens
jaar wil ik me tegoed doen aan die moefen
Hoe is die liefde ontstaan?
in Noord-Amerika op zoek zijn naar de
van steaks die ze er deskundig serveren.’
‘Vele jaren geleden fietste ik samen
goudschat van de Tempeliers. Compleet
met andere Brugse pubers ’s zomers
zinloos volgens mij, als er ergens
Waar snuif je couleur locale op?
steevast naar Zeebrugge. En daarbij
gezocht moet worden, dan is het wel
‘In Café Den Ouden Toren worden
hielden we keer op keer halt in
in Lissewege. Ik zoek in ieder geval
zowel pinten als moppen getapt.
Lissewege. We konden de zee al ruiken,
naarstig verder.’
En zodra je er binnenstapt, vallen de
gelukkig net iets trager.’
we hadden onze zwembroek al aan, maar plots leek het strand mijlenver en waren we al onze fietscourage kwijt. Dus lieten we onze fiets in Lissewege staan om er wat rond te hangen en
"We konden de zee al ruiken, we hadden onze zwembroek al aan, maar plots leek het strand mijlenver en waren we al onze fietscourage kwijt." – Kurt Defranq
daarna al liftend die allerlaatste kilometers te overbruggen. Meestal werden we gered door een trucker met
Houd je van die Lisseweegse
gesprekken even stil en draait iedereen
medelijden. Onze eerste spannende
geheimzinnigheid?
zijn hoofd om de nieuwe bezoekers
avonturen beleefden we dus in
‘Ik zoek graag de stilte van het
uitgebreid te monsteren. Zo hoort dat
Lissewege.’
Lisseweegse kerkhof op om er te
in Lissewege, dat is absoluut deel van
mijmeren bij het graf van Frans ‘Sus’
de dorpscharme.’
Fiets je vandaag nog naar Lissewege?
Verleyen. Op zijn grafsteen staat een
‘Ondertussen ben ik al lang verkast,
citaat van die andere grote schrijver,
Conclusie?
maar ik vind het nog steeds zalig
Harry Mulisch: ‘Het beste is het raadsel
‘In het mysterieuze Lissewege zijn nog
om alleen in de kerk van Lissewege
te vergroten’. En dat is precies wat hij
kwaliteitszekerheden en dat maakt het
rond te dolen en te speuren naar
met zijn allerlaatste boodschap aan de
zo fijn om terug te keren. Hier word je
Tempeliersverwijzingen. En meestal
mensheid doet. Hij heeft het raadsel
nooit ontgoocheld.’
Lissewege – 22
Voor liefhebbers...
…VAN KUNST! Kunstminnaars komen zeker aan hun artistieke trekken in Lissewege. Verschillende galerijen hebben zich in het dorp gevestigd. Artepol, de kunstgalerij in het prachtig gerenoveerde stationsgebouw toont afwisselend werk van hedendaagse beeldend kunstenaars. Ook Kunsthuis Den Engel, ondergebracht in een laat 18de-eeuws huis, en de cultuurbistro ernaast op
…VAN OUDE MUZIEK!
het marktplein, zijn meer dan een bezoekje waard. Galerij
Lissewege ademt Oude Muziek!
Fotoon in de W. Romboudtstraat
Het MAfestival Brugge maakt
exposeert dan weer werken
op 3 augustus immers opnieuw
van diverse kunstenaars en
een muzikale uitstap naar
Kunstencentrum ’t Vaartje toont
Lissewege. Verwacht je aan een
kunst van en voor mensen met
dag vol sfeervolle concerten op
een visuele beperking. Bovendien
unieke locaties en verrassende
transformeert Lissewege zich
randactiviteiten. Het Ter Doest-
elke zomer opnieuw in een
wandelparcours verbindt de
openluchtmuseum tijdens
verschillende concertlocaties.
‘Beelden in het Witte Dorp’, een
's Middags kan je voor een hapje
verrassend moderne beeldenroute
en drankje terecht in de tuin van
in een historisch decor.
de pastorie.
www.lissewege.be
www.MAfestival.be
23 – Lissewege
…VAN FIETSEN! Net als Kurt zin om Lissewege en omgeving al fietsend te ontdekken? Prima idee, want Lissewege is de ideale startplaats voor een fietstocht. De kerk is als fietsinrijpunt zowel met de auto als het openbaar vervoer vlot bereikbaar, er is gratis parking en een handig informatiebord zet je meteen op de goede weg. De omgeving van Lissewege, Zeebrugge en Brugge vind je terug op de fietsnetwerkkaarten ‘Brugse Ommeland Noord’ en ‘Kust’. Aan de hand van fietsknooppunten stippel je zelf je fietsroute uit. Wil je fietsen in de oostkustpolder, een weids en open polderland, doorweven met kanalen en grachten, dan schaf je je best de thematische fietsroute ‘Fietsen tussen weidevogels en vriezeganzen’ aan. Polderliefhebbers kunnen ook de thematische fietsroute ‘Fietsen tussen zoet en zout water’ uitproberen die doorheen zoet- en zoutwatergebieden de haven, Zeebrugge en Lissewege met elkaar verbindt. Deze kaarten kan je kopen bij VVV Lissewege en Toerisme Zeebrugge (Zeedijk) of bestellen via www.fietsen-wandelen.be.
Mysterie en devotie Het mysterieuze Lissewege lijkt wel postkaartmateriaal: een mastodont van een kerk, een stil kanaal, eindeloze vlakke weiden omzoomd door kromgebogen knotwilgen en een authentiek, onbezoedeld dorpszicht. Een onaangeroerd dorp dat al vele eeuwen bekoort. Dompel je onder in een spannend verhaal waarin tempeliers en pelgrims de hoofdrol spelen.
Lissewege, halte op weg naar Compostela
te groeten. Zo groeide Lissewege uit tot een bekend Mariabedevaartsoord en de eerste halte aan de Vlaamse kust voor pelgrims uit het noorden op weg naar Santiago de Compostela. De pelgrims overnachtten er in het Sint-Jacobshuis en het Spaniënhof, in
Al wie de toren van 13de-eeuwse
de schaduw van de kerk. Het Spaniënhof
Onze-Lieve-Vrouw-Bezoekingskerk
is trouwens, zo vele eeuwen later, nog
beklimt, kan niet anders dan zich
steeds een B&B. Ondertussen zijn er
afvragen hoe een dorp van hoop en al
meer logeeradresjes in Lissewege en
300 inwoners zich ooit zo’n kathedraal
kunnen moderne pelgrims ook terecht
van een kerk kon permitteren. Het
in B&B Pronkenburg, Hostellerie Ter
antwoord schuilt in een middeleeuwse
Doest en B&B De Lisdodde.
legende... Vissers uit Heist gingen
Ondanks al die nobele bedoelingen is het de Tempeliers niet zo goed vergaan.
in die tijd regelmatig vissen in de
Om de veiligheid van de pelgrims te
Ze werden van allerlei misdaden
kreken van Lissewege. Op een dag
verzekeren, werd de bedevaartsroute,
beschuldigd en in 1312 belandden ze
vonden zij in het krekengebied een
volgens onder meer jeugdschrijver
op de brandstapel. Vandaag kan je in de
beeld van een vrouw met een kind op
Johan Ballegeer, door de ridderlijke
Lisseweegse kerk nog steeds sporen van
de arm, waarin zij Maria meenden
Tempeliers bewaakt. Kwestie dat al
de Tempeliers ontwaren. Het vergt wat
te herkennen. Ze namen het beeld
wie die moeilijke trip maakte, ook
zoekwerk, maar oplettende ogen vinden
mee naar Heist, maar de volgende
behouden aankwam. Die Tempeliers
ongetwijfeld het half verborgen stenen
dag lag het opnieuw in de kreek. Dit
waren aanvankelijk een arme religieuze
hoofdje van Baphometh terug. Er wordt
fenomeen herhaalde zich een aantal
ridderorde, maar hun populariteit leidde
gefluisterd dat de Tempeliers onvrijen
keer en de vissers zagen hierin een
tot mooie schenkingen waardoor ze
inhuurden om kapellen en kathedralen
teken dat Maria op die plaats vereerd
al snel tot een rijke en machtige orde
te bouwen. Eens hun taak er op zat,
wilde worden. Er werd een Romaans
evolueerden. Naar verluidt lieten zij
werden ze beloond met een vrijgeleide.
kerkje gebouwd en het beeld kreeg er
in 1225 deels op hun kosten de kleine
Het werden vrije metselaars. En in elke
een prominente plaats. Grote groepen
Romaanse kerk vervangen door de
kerk, ook in Lissewege, lieten ze hun
pelgrims volgden om het mirakelbeeld
indrukwekkende huidige kerk.
handtekening na.
25 – Lissewege
DE OMMEGANG, BELEEF DE LEGENDE Sinds de middeleeuwen gaat in Lissewege op de eerste zondag van mei een jaarlijkse ‘Ommegang’ uit waarbij het mirakelbeeld van O.L.-Vrouwvan-Lissewege rondgedragen wordt in een barokke draagstoel. Een biddende stoet brengt het miraculeuze Mariabeeld van de kerk naar de kapel Ter Doest. Daar vindt een korte eredienst plaats. Na de ceremonie wordt het beeld terug gedragen naar de kerk. www.lissewege.be
Lissewege – 26
Na die kerkelijke vondst moet je absoluut ook de 264 treden die de kerktoren telt, bedwingen. Eens boven geniet je er van een onbeschrijfelijk polderpanorama. Op heldere dagen kun je zowel Oostende als het Zeeuwse eiland Walcheren en alle torenspitsen daartussen bewonderen. Een panorama dat je niet snel vergeet. Eens terug beneden roept het graf van Frans ‘Sus’ Verleyen. Op zijn grafsteen staat een citaat van die andere grote schrijver, Harry Mulisch, ‘Het beste is het raadsel te vergroten’. En laat dat nu net zijn wat hij doet, want toeval of niet, ook Frans Verleyen was een vrijmetselaar… Iets waarover je kunt mijmeren langs het Vaartje. Deze oude waterweg, in de 13de eeuw gegraven als verbinding met Brugge, is een streling voor het oog. De ideale plek voor dagdromerij. Vroeger had men hier wel iets beters te doen. Via dit Vaartje werd de Doornikse blauwsteen aangevoerd die nodig was voor de bouw van de kerk. Leuk detail: via het nog bestaande zwart-wit geschilderde deurtje aan de overkant van de ingang van de kerk geraakten de stenen van het Vaartje naar de bouwplaats. Bovendien gebruikten de voorzienige Ter Doest-monniken dit waterkleinood als handelsweg naar Brugge. Maar dat is weer een ander verhaal. Je merkt het, Lissewege laat zich niet in een blitzbezoek vatten.
TIP Doorgrond het mysterie Om het mysterie van die reusachtige Onze-Lieve-Vrouw-Bezoekingskerk te kunnen vatten, moet je klimmen en de toren, die wegens geldgebrek nooit een spits kreeg, bedwingen. Eens boven kan je ongehinderd het witte dorp bewonderen. Open > Kerk: 10.00u tot 17.00u | 1 juni tot 30 september van 9.00u tot 20.00u Toren: 1 juli tot 31 augustus van 14.30u tot 17.30u Prijs > volwassenen: € 1,00 | kinderen – 12 jaar: € 0,50 www.lissewege.be
27 – Lissewege
TIP Laat de pelgrim in je los
NOTEER IN JE AGENDA! 22 en 23 augustus > Lichtfeest
In het gastvrije Lissewege weet
Op 22 en 23 augustus wordt Lissewege nog mysterieuzer! Zodra de avond valt,
men al sinds mensenheugenis
kan je in het oude dorpscentrum genieten van een sfeervolle avond waarbij
de hongerigen te spijzen en de
artiesten van diverse pluimage zorgen voor een extra poëtisch tintje door hun
dorstigen te laven. Het witte dorp
inbreng van sfeervolle muziek en intieme lichtinstallaties.
imponeert met een uitgebreid culinair aanbod op maat van elk
www.bruggeplus.be
budget, van leuke bistro’s tot fijne kwaliteitsrestaurants. Eerder dorstig? Café Den Ouden Toren en het Sint-Jacobshuis, twee
9 november > Gefluister in Lissewege
authentieke volkscafeetjes, zijn
Ontdek verborgen verhalen, poldergeheimen en legendes tijdens een twee uur
koesterplekken waar je urenlang
durende wandeling door Lissewege. Wie weet kom je wel de Tempeliers tegen...
blijft hangen. In aperitiefbar Ulysses is het dan weer zalig verpozen bij
www.brugseommeland.be/gefluister
een portie tapa’s en in de vinotheek van wijnhandel Ô d’Chatô, sinds kort gehuisvest in het prachtig gerenoveerde stationsgebouw,
TIP Bewonder de heiligen
proef je de heerlijkste wijnen met
Het bezoekerscentrum heeft een
een bijpassend hapje. Pelgrim
boontje voor heiligen. De pastoriewoning
op doortocht? Hou dan even halt
herbergt namelijk het recent
bij bakkerij Maelstaf en trotseer
heringerichte Heiligenmuseum met
de hongerige pistoletfile. Deze
een unieke collectie beelden van
nostalgische bakkerswinkel ruikt en
patroonheiligen, meer dan 120 in totaal!
smaakt naar lang vervlogen tijden
Devotie troef dus!
en opent enkel nog op zaterdag zijn
Open > paasvakantie, pinkster- en
deuren. Of loop even binnen bij ‘De
hemelvaartweekend, 15/6-15/9: dagelijks +
Soete Paepe’, een snoepwinkeltje
20/9, 21/9, 27/9 en 28/9 telkens van 14.00u
in de sfeer van 1920, met meer dan
tot 17.30u
60 soorten ouderwets snoepgoed
Prijs > volwassenen: € 1,50
en zelfgemaakt gebak. Ideaal om je
museumbezoek + koffie/thee: € 3,00
kleine honger onderweg te stillen.
kinderen – 12 jaar: € 1,00
Kijk snel op p. 36 voor een overzicht van de restaurants in Lissewege!
www.lissewege.be
Lissewege – 28
De Grootsheid van Ter Doest
Monnikenwerk De Abdij Ter Doest werd in 1106 gesticht door de Franse Benedictijnen van Saint-Riquier in Ponthieu. Zo’n 70 jaar later namen de cisterciënzers de abdij over en trokken ze nog een refter,
Zoals de kerk van Lissewege het dorp domineert,
een kapittelzaal, enkele slaapzalen,
heerst Abdij Ter Doest over de polders die Lissewege
een scriptorium, een bibliotheek en
omringen. En dat al eeuwenlang…
een kerk op. Het ging de monniken blijkbaar voor de wind want de Ter Doest-kerk evenaarde qua omvang en grootte de huidige dorpskerk die boven Lissewege uittorent. Zeggen dat het monnikenleven zwaar was, is een understatement. Zowat de hele dag en de halve nacht stonden in teken van God. De monniken kwamen zeven maal per dag samen om te bidden, hun dag begon bij zonsopgang en eindigde bij zonsondergang. ’s Winters waren de dagen dus gelukkig iets korter, maar de winteravonden waren lang, koud en donker. In de abdij was slechts één verwarmde kamer en om de kou te trotseren sliepen ze vaak met hun pij aan. De koster hield de tijd bij en wekte zijn collega’s elke morgen. Want tussen al die bidstonden moest er ook gewerkt worden. De monniken deden het religieuze werk, lazen, kopieerden boeken en studeerden veel. De lekenbroeders deden het handwerk, maalden het graan op de molen om brood te bakken en runden de smidse. Er werden gewassen verbouwd en dijken en wegen aangelegd. In de imposante abdijschuur, opgetrokken in 1275, werden de gewassen van meer dan 4.000 hectare velden gestapeld. De abdij hield zich ook bezig met wolhandel, ze gebruikten het 13deeeuwse vaartje als handelsweg naar Brugge, en speelde daarnaast een heel belangrijke rol bij het inpolderen van dit uitgestrekte slikken- en schorrengebied. Ze dijkten het voorheen waardeloze gebied in en promoveerden het tot polder. Daarnaast wonnen
ze veen en klei in de nabijgelegen Monnikenmoere, of het moeras van de paters. Deze laag gelegen moerasplek ontstond toen de cisterciënzers er hun klei wonnen waarmee ze bakstenen of moefen bakten om zo de abdij verder uit te bouwen en de kerk van Lissewege op te trekken. Naarstige jongens die monniken… Vandaag laat alleen die indrukwekkende abdijschuur (56 meter lang, 21 meter breed en 16,5 meter hoog) zich nog 2000 werd ze zelfs van eiken pijler tot
HET LEVEN ZOALS HET WAS: DE DAGPLANNING VAN EEN TER DOEST-MONNIK!
Boomse dakpan gerestaureerd. Je moet
01u45 Wekken
10u50 Diner
dit gigantische gevaarte met eigen
02u00 Metten
11u30 Rust
ogen zien om enig idee te krijgen van
03u10 Lauden
14u00 Nonen
zijn grootsheid en historische belang.
04u10 Priem
14u30 Handenarbeid
Europa Nostra gaf terecht een bronzen
04u15 Kapittel
18u00 Vespers
ereplaatje voor deze puike restauratie.
04u40 Handenarbeid
18u45 Avondmaal
De aanpalende abdijhoeve dateert uit
07u45 Terts
19u30 Gezamenlijke lezing
de 17de eeuw. Hier huist vandaag het
08u00 Heilige Mis
19u50 Completen
bekende restaurant Hof Ter Doest met
08u50 Geestelijke lezing
20u00 Rust
Hostellerie waar je het enige echte Ter
10u40 Sext
in al haar glorie bewonderen. Begin
Doest-bier vindt!
Lissewege – 30
NOTEER IN JE AGENDA! 31 augustus > Natuurpunt viert Ter Doest
31
Ook in Monnikenmoere kun je anno 2014 nog ronddwalen! Op 31 augustus is het weidevogelreservaat immers uitzonderlijk toegankelijk. Een unieke kans om de verschillende planten- en vogelsoorten onder begeleiding van een
HET VERHAAL VAN WILLEM VAN SAEFTINGHE
natuurgids te leren kennen. Ook een bezoek aan het ringstation is mogelijk en een historische wandeling.
Willem Van Saeftinghe leidde als lekenbroeder een druk maar
www.natuurpunt.be
vredig bestaan in abdij Ter Doest tot de Guldensporenslag in 1302 roet in het eten strooide. Hij verliet prompt Lissewege, trok naar Kortrijk en sleurde daar de aanvoerder van het Franse leger, Robert van Artois, van zijn paard en om hem terstond een kopje kleiner te maken. Daarna wist hij nog 40 Franse ridders uit te schakelen. En zo werd stoere Willem een van de helden van het Groeningheveld. Zo kun je hem vandaag ook op de markt van Lissewege bewonderen, uitgerust met zijn morgenster en slagzwaard.
TIP Bekijk eens een moef In het bezoekerscentrum, niet toevallig gehuisvest in een mooie pastorie in de schaduw van de Onze-Lieve-VrouwBezoekingskerk, vind je alles wat je over Ter Doest en de geschiedenis van Lissewege wil weten. Dit is the place to be voor wie op zoek is naar streekinfo, fietsen wandelroutes. De permanente tentoonstelling ‘Een gotisch visioen in de polders’ zet je meteen op de goede weg. De oudste stukken, inclusief een echte ‘moef’, gaan terug tot 1275! Open > paasvakantie, pinkster- en hemelvaartweekend, 15/615/9: dagelijks + 20/9, 21/9, 27/9 en 28/9 telkens van 14.00u tot 17.30u www.lissewege.be
31 – Lissewege
TIP Wandel door de polders van Ter Doest De 6,3 km lange Ter Doest-wandeling plaatst het vlakke polderlandschap rond Lissewege centraal. Vertrekkend aan de kerk wordt eerst de pittoreske dorpskom aangedaan, waarna rustige verkeersvrije wegen je leiden naar het Boudewijnkanaal en de voormalige abdij Ter Doest. Landelijke wegen en fraaie vergezichten vormen de voornaamste ingrediënten van de terugweg. De kaart kan je kopen bij VVV Lissewege of bestellen via www.fietsen-wandelen.be.
eg nw xto Ca Ooste rdam
ZEEBRUGGE
Herme
ll
Hu am terd Wes
am
ld
po
rt II-l Albe
o Le
II-d
P&O Ferries
aan
la ost Tro ter Pie
at tra
ds
an
l ge
En
En
an
ge la
aat ysstr an Cla Heist Duinbergen Knokke
Je Paul
nd
str aa t
MARINEBASIS eK ds ee Zw
ZEESLUIS
i aa ra at
de r
w eg
He ist st ra at
ist st
ers s Vis s
Vis ser sst raa t
en str aa t uw
Po l
n Ku stl aa
tra at
aai
ee
He
Kiwiweg
aa t
str
-Z ee
se
Ier
Kott erstr aat
aai VSA-k
elan w-Ze dse K
ls Politie vee Kar
era rd sst raa t
Treinstation
Strand
TramhalteSteenweg
Stranddouches
Bushalte
Speelplein / picknick
egse Lissewe
kes at
tra
Zeebrugge dorp at stra Hulk
Parking
weg gse Steen Lissewee
ker
Uit
Strandwijk
Galeistraat
t traa
Ma rcu sG
Karveelstraat
Infokantoor
aai
N31
eg avew Versch Jozef
at Kraakstra
Nieu
Doggerstraat
Koggenstraat
Kielstraat
K
Militair kerkhof
Oude vismijnsite
Parking autocars
Kerk
Tramlijn
Ferry aanlegplaats
Geldautomaat
Startpunt erfgoedwandeling
Havenrondvaarten Franlis
Panoramazicht
Instappunt kustwandelroute
Royal Belgian Sailing Club & Westhinder Marina
Visserskruis
Startpunt Wandeling 'Ter Doest'
33 – Plattegronden
t raa
i
kaai
Canada
dse Kaa
n -Zeela
t eestraat zeestraa Oostz NoordR oc Gr ka oe lls nla tr. nd Fa r-O str IJs aa lan ërs t tr.S ds tra ka at ge rra Go ks Bis lf Ka Zeebrugse t v r. ka an tte jes Visveiling ga tr. tst r. So nt str aa t
aat lstr vee
Legende
est
n
445-499
Kar
ns
eg wynw
rang
B Frank
n
raat
t traa eels arv
Ro
Isabella
llalaa
Isabe
Zwem- en recreatiezone
tr.
red
g iwe
laan
st
Oo ijk-
nd Eve
Boomkorst
est k-w ndij Eve
an ala
Kiw
M
Isa
Nieuw
at
bell
st
o k-O ndij Eve
Alf
t traa
traat
tra
Minervaplein
Van ses ve uy sta enh Guieuw N
rkts
at stra
Ma
Ploegs
rbo ots
Wielingenstr.
Westhinderstraat
sstr.
is nslu Eie
naa
at rsstra Zuste at tra as
Ve e
aat
Om ook
ai yk a
str
luis
t ie vl
enWilgomstr. bo
Do St.-
Admiraal Keyesplein Blokt a a schepenstr. sstr
n ma Zee Marktplein Seamen Centre
s Zee
ds ar
Vindictivestr.
M.B.Z. P. Vandammehuis
van str. drik out Heninderh M
nw eg
ga in Re
nd d Zaetpa ri
nn ed
aai
de
n alaa
ersk
J.F. Ke
ell Isab
Red
Ee n
a on
Kaaien
N31
s tel
L
Zwankendamme Lissewege Brugge
Dis
de lon
ot B
-D nt Si
na Do tr. St.-erks k
an
ella
elo anc
tr.
n Ve
laa
at
tra
s as
KERK
laars
at
STATION ZEEBRUGGE DORP
ella
at
ra
st
ist
He
Kustlaan Isab
de Wan
. erstr
an Baron de Maerela
tr.
at
tra
ës eti
aat
ind rdh
ots
t Genuastraa
Kielbankstr.
bo
str aat
Werfkaai
N34
SEAFRONT
maritiem themapark
Tijdokstra
Vee r
aat Hullstr
STRANDWIJK
aai
ijnstr
raat
Zeegeulst
attstraat Kapitein Fry
aat Azorenstr
aat Rouaanstr etië
. kstr
rsk ede
Noo
rktstraat
nstraat Loodsweze
Kustlaan Ven
Blankenberge
VAART
N34
an
Duinpad
Kustlaan
New Yorklaan
M
tr. tors erca
traat
Mi
aerela
Stella Marisstr.
dijk
Jans
Vism
FRANLIS havenrondvaart
ernaerts nister Be
de M Baron
at stra den Lon
ad Duinp
t traa
Doverlaan
sels
Brus
R
elza App
Paardenma
Goltziusweg
g
. hstr
Fonteintjes
wic
k
nstr. nake astr. Baste St-Christian de aan . Adriachestr Gerl
Har
ij Zeed
as om -Th raat Sinot russt M
ijk Zeed
. kstr ban Witte
elin and y-w Da e’s org Ge St.
STATION ZEEBRUGGE STRAND
af Gra
Seafront Maritiem themapark / duikboot
LISSEWEGE Radema
t kersstraa
NOORDZEE
f
t tstraa hond
Pol D
Opperho
at iestra Pastor
s De Sa
rpad edelee
D Ter
at
sts oe
rsstra Dwa
Vincent Do
ensstraat
olen Poerm
Willem Van Saeftingestr.
Valeriu
eg Gijzelew
5km
at tra
Lissewege
Jakobrmanstr. Moe
er Kalsijdead
straat Oude
t traa onss Stati
Jako
b Re yvae rt Onder De Toren Walram
raat Zeevaartst
gs Lissewee
elaan Zeebrugg
Juliaan Vandepitteplein
r Te
t raa tst es
Do
elaan Zeebrugg
10km
N31 Brugge
Brugge
Lisseweegs Vaartje
Zeebrugge
dtstr. Rombou
Alfons Stynsstra at
Zeebrugge N31
at tra nts Po
N31
SITE TER DOEST
Leuke adresjes
LEGENDE
zzAdresjes in Zeebrugge zzAdresjes in Lissewege
Logeren
Eten
zzHotel Monaco
STRANDWIJK
Baron de Maerelaan 26, Zeebrugge
zzBiertaverne MariTimes
ZEEBRUGGE DORP
zzMartins Visrestaurant
T + 32 50 54 44 37 | F + 32 50 54 44 85
Zeedijk 6A, Zeebrugge
Sint-Donaaskerkstraat 19, Zeebrugge
[email protected]
M + 32 472 60 05 69
T + 32 50 54 43 27
www.hotelmonaco.be
[email protected]
[email protected] www.martinsvisrestaurant.be
zzHotel Atlas
zzRestaurant Sea and Sand
Brusselstraat 13-15, Zeebrugge
Zeedijk 8, Zeebrugge
T + 32 50 54 54 19
T + 32 50 54 42 79
[email protected] www.hotelatlas.be
zzEethuys Ambrosius
OUDE VISMIJNSITE
zzRestaurant De Kombuis
Tijdokstraat 4, Zeebrugge
Zeedijk 11, Zeebrugge
T + 32 50 67 83 25
T + 32 50 54 59 48
[email protected]
Kustlaan 99, Zeebrugge
[email protected]
www.dekombuis.be
T + 32 50 20 12 02 | F + 32 50 27 07 02
www.eethuys-ambrosius.be
zzIBIS Styles Zeebrugge
[email protected] www.ibisstyles.com
zzB&B Pronkenburg Ter Doeststraat 30, Lissewege
zzBar - Restaurant The Old Barrel
T + 32 50 68 45 71
T + 32 50 70 36 83
www.thebluelobster.be
[email protected] | www.oldbarrel.be
zzBar - Restaurant ’t Zandlopertje
[email protected]
Zeedijk 13, Zeebrugge
www.pronkenburg.be
T + 32 50 54 41 05 M + 32 479 39 20 05
zzHostellerie Ter Doest
[email protected]
Ter Doeststraat 4, Lissewege T & F + 32 50 54 40 82
[email protected] | www.terdoest.be
Oude Pastoriestraat 1, Lissewege
M + 32 475 85 01 13
zzRestaurant Channel 16 Werfkaai 16, Zeebrugge
[email protected] | www.ch16.be
zzRestaurant Tijdok
M + 32 475 20 10 79
Tijdokstraat 16, Zeebrugge
[email protected] | www.lagaar.com
M + 32 476 59 65 20
[email protected] | www.tijdok.be
zzRestaurant Jin Yan Lou (Chinees) Baron de Maerelaan 58, Zeebrugge
zzB&B Spaniënhof
Werfkaai 11, Zeebrugge
Baron de Maerelaan 4, Zeebrugge
M + 32 476 97 51 40
[email protected] | www.lisdodde.be
zzBistro - Fonduehuisje De Steiger
T + 32 50 60 16 16
zzBar - Restaurant Lagaar T + 32 50 55 26 89
zzB&B Lisdodde
Tijdokstraat 9, Zeebrugge
Zeedijk 12, Zeebrugge
T & F + 32 50 54 45 40 M + 32 478 31 76 12
zzVisrestaurant The Blue Lobster
T&F + 32 50 54 67 07
zzRestaurant Slabbinck Tijdokstraat 36, Zeebrugge
Walram Romboudtstraat 6, Lissewege
T+ 32 50 54 52 46
T + 32 50 70 00 00 | F + 32 50 67 04 60
[email protected]
[email protected]
www.restaurantslabbinck.be
www.spanienhof.be
35 – Leuke adresjes
zzBrasserie Nelson
zzBar - Bistro The Old Steamer
zzRestaurant De Goedendag
Vismijnstraat 24, Zeebrugge
Rederskaai 19, Zeebrugge
Lisseweegs Vaartje 2, Lissewege
T + 32 50 54 59 54
T + 32 50 54 58 25
T + 32 50 54 53 35
[email protected]
[email protected]
[email protected]
www.brasserienelson.be
www.oldsteamer.be
www.degoedendag.be
zzBrasserie The Boat House
zzVisrestaurant ’t Pakhuis
zzRestaurant De Pepermolen
Vismijnstraat 26, Zeebrugge
Rederskaai 7, Zeebrugge
Walram Romboudtstraat 2, Lissewege
T + 32 50 55 23 15
T + 32 50 67 49 91
T + 32 50 55 05 03
[email protected] | www.tpakhuis.eu
[email protected]
zzTearoom - Bistro ’t Suckerbuckstje Vismijnstraat 44, Zeebrugge
www.restaurantdepepermolen.be
zzRestaurant - Clubhuis Alberta
zzBistro Huyze Saeftinghe
T + 32 50 25 02 99
Omookaai 1, Zeebrugge
M + 32 486 67 47 70
T +32 50 54 41 97
Onder de Toren 5, Lissewege
www.rbsc.be
T + 32 50 82 04 90
zzRestaurant Grand Café Kaai 49
[email protected]
Rederskaai 49-50, Zeebrugge T + 32 50 70 39 19 M + 32 496 34 31 05
LISSEWEGE
zzBar - Bistro Ulysses
zzRestaurant Hof Ter Doest Ter Doeststraat 4, Lissewege
[email protected]
Stationsstraat 25, Lissewege
T + 32 50 54 40 82
www.kaai49.be
T + 32 50 61 27 67
[email protected] | www.terdoest.be
M + 32 476 31 27 76
zzGrill De Kade Rederskaai 39, Zeebrugge
[email protected] www.ulysses-apero.be
T + 32 50 69 43 68 M + 32 478 75 48 84
zzRestaurant De Valckenaere Lisseweegs Vaartje 1, Lissewege
zzBistro Wittekerke
T + 32 50 54 57 59
Rederskaai 38, Zeebrugge
[email protected]
T + 32 50 78 89 84
www.restaurantdevalckenaere.be
Leuke adresjes – 36
Infokantoren
Meer info
Toerisme Zeebrugge
VVV Lissewege
Toerisme Brugge
Zeedijk, Badengebouw
Oude Pastoriestraat 5
Postbus 744, B-8000 Brugge
paasvakantie, pinksterweekend, juli
paasvakantie, hemelvaartweekend,
T + 32 (0)50 44 46 46
en augustus:
pinksterweekend,
F + 32 (0)50 44 46 45
10.00-13.30u en 14.00-18.00u
15 juni-15 september, 20/9, 21/9, 27/9
[email protected]
en 28/9: 14.00-17.30u
www.brugge.be/zeebrugge
DIT MAGAZINE IS EEN UITGAVE VAN TOERISME BRUGGE CONCEPT EN ONTWERP: Skinn DRUK: Skinn FOTOGRAFIE: Jan Darthet, Daniël de Kievith, Joris Luyten, Westtoer, Rudy Desmedt, Misjel Decleer, Cel fotografie Stad Brugge, Piet Vandenkerkhove, Stadsarchief Brugge / www.beeldbankbrugge.be (verz. J. A. Rau, verz. Bruselle-Traen), en Jan D’Hondt COPYWRITING: Sophie Allegaert REDACTIE: Ans Vanhoute VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Dieter Dewulf, Postbus 744, B-8000 Brugge MET DANK AAN: Sophie Allegaert, Lieven Verstraete, Kurt Defrancq, VZW Brugge Plus, VVV Lissewege, Patrick Verbeke, Stadsarchief Brugge, Steven Savels en Marec. • Mei 2014 • Toerisme Brugge is niet verantwoordelijk voor eventuele onjuistheden of prijswijzigingen.
37 – Info
