info
NL
Zeebrugge en Lissewege-aan-zee attracties - bezienswaardigheden - info - tips - evenementen Vlaanderen, België | 2010
www.brugge.be
>K nok ke He ist
ne
ge ber
aan
nde
elk
erk
n ke
ort
e
wpo
dui
ijde
e
r ke
ann eP
oks
o st
ieu
idd
oste
e red
>O
>M
>N
>O
>K
>D
ge ge ug we se ge Lis ug Br
ke n
eH
>B
br
lan
>D
Zee
>B
KUST
8 goede redenen
om Zeebrugge en Lissewege-aan-zee te ontdekken 1 > zeebrugge-aan-zee
Waar anders aan de kust spoor je met de trein tot op het strand? P 2
2 > maritiem erfgoed
Ontleed het hart van een wereldhaven en laat je mee op sleeptouw nemen door deze aparte wereld. P 4
3 > puur, oprecht en niet-gedoseerd
De legendarische ambiance in de Zeebrugse vissershaven is authentiek en besmet al wie er halt houdt. P 9
4 > gastronomie recht uit zee
Van stevige vissershappen tot verfijnde kwaliteitsgastronomie. P 11
5 > cultuur- en natuurhistorie
De geschiedenis van Lissewege leest als een jongensboek, de mystiek van het witte polderdorp krijg je er gratis bij. P 14
6 > fietsnetwerk
Vermijd platgetreden paden en slinger je knooppuntgewijs van de ene verbazing naar de andere. P 21
7 > Tafelen met charme
Lekkerbekken zijn aan het juiste adres in Lissewege. Culinair genieten is dus de boodschap! P 22
8 > eventS 10: Mag het nog iets meer zijn?
Je gedetailleerde zomerkalender vertelt je precies wanneer je waar moet zijn om geen enkel evenement te missen! P 24
welkom in Zeebrugge en Lissewege-aan-zee bijzondere driehoeksverhouding ‘De zee neemt en de zee geeft’ is een aloud gegeven waar Brugge in de Middeleeuwen zijn handel en rijkdom aan te danken heeft. Het is de natuur die aan de grondslag ligt van het huidig culturele patrimonium en meteen ook van de toeristische troeven van deze Werelderfgoedstad. Met dank aan het Zwin, de Brugse toegang tot de zee, die succesvolle export mogelijk maakte. Zelfs toen de zee zich terugtrok en de mens van het achterland een schitterend poldergebied maakte, vormde men de kleigrond om tot baksteen om er stadspoorten, kerken en monumenten mee te bouwen. De cisterciënzers, de grote promotoren van de baksteengotiek, vestigden zich in Lissewege en zetten de toon. Het witte polderdorp bij de zee bood toen reeds onderdak aan devote pelgrims op weg naar Santiago de Compostela. Maar de zee wou haar plek weer heroveren in het belang van Brugge. Einde 19de eeuw worden de plannen voor een zeehaven concreet. Lissewege trekt zich terug in het hinterland, Brugge verschaft zich via het Boudewijnkanaal eindelijk weer een toegang tot de zee en de Kust krijgt er met Zeebrugge een nieuwe badstad bij!
EE N Z EE V A N EE N S T R A N D
2 / 3
Een zee van een strand Een eindeloos breed strand, een dijk op mensenmaat en een trein die je pal naast dat strand dropt. Dit moet wel Zeebrugge zijn, officieel het grootste strand van de Kust en de enige badplaats waar je overal gratis kan parkeren. Bruggelingen beschouwen dit graag als hun eigen privéstrand en dus zijn ze bijzonder karig met informatie naar de buitenwereld. Alleen echt goede vrienden krijgen te horen hoe
heerlijk het hier het hele jaar door toeven is. Die Brugse loyauteit maakt van Zeebrugge een uitzonderlijk joviale plek waar iedereen iedereen lijkt te kennen. Je komt hier dan ook om te genieten van een strand dat er nog steeds uitziet zoals elk strand hoort te zijn, puur en zuiver. Een zee van ruimte waar elk zijn eigen plek vindt.
Tip > Natuurwandelingen
4
1. Zeedijk 2. Natuurgebied ‘De Fonteintjes’ 3. Station Zeebrugge Strand 4. St. George’s day-wandeling
Wie na uren turen zin krijgt in een gevarieerder landschap kan zich aansluiten bij een geleide natuurwandeling in De Fonteintjes,
3
1
een natuurgebied dat zich, begrensd door de duinen en de Kustbaan, uitstrekt van Zeebrugge tot Blankenberge. Met een beetje
2
Tip > webcam Zeebrugge
Knokke
← Blankenberge
←
geluk kan je van hieruit zelfs de Brugse torens ontwaren.
Wil je weten welk weer het is in Zeebrugge? Neem dan een kijkje op www.brugge.be/zeebrugge
←
N31/E40 Brugge
of kijk naar Canvas/één.
Praktisch Toerisme Zeebrugge >
Op Werkdagen in juli en augustus: naar Zeebrugge-Strand
Zeedijk, B-8380 Zeebrugge | www.brugge.be/zeebrugge
Van Brugge naar Zeebrugge: elke 9 minuten na het uur
Openingsuren: Paasvakantie, Pinksterweekend,
van 06.09u tot 21.09u | Van Zeebrugge naar Brugge:
juli – augustus, van 10.00u tot 13.00u en van 13.30u tot 18.00u
elke 34 minuten na het uur van 06.34u tot 21.33u Op zaterdagen, zon- en feestdagen: naar Zeebrugge-Strand
Natuurwandelingen >
Buiten juli en augustus om de twee uur, in juli en augustus om
Elke woensdag in juli en augustus | Afspraak om 10.00u,
het uur | Van Brugge naar Zeebrugge: 9 minuten na het uur
ingang domein ‘Duinse Polders’ (Kustweg tussen Zeebrugge
tussen 07.09u tot 19.09u | Van Zeebrugge naar Brugge:
en Blankenberge), ook te bereiken met kusttram: halte
9 minuten na het uur tussen 07.34u tot 19.34u
Duinse Polders | Prijs: € 2,50 per persoon of € 5,00 per gezin
Info: T + 32 2 528 28 28 | www.b-rail.be
Strandbibliotheek >
Kusttram >
Strand Zeebrugge nabij Badengebouw | 1 juli - 15 augustus
Vanuit alle badplaatsen vlot met de tram bereikbaar
van 11.00u tot 18.00u | gratis
(www.dekusttram.be)
Surf- en Kitesurfclub >
Zon, Zee, … Zorgeloos,
Zeedijk 50, B-8380 Zeebrugge | T + 32 50 54 76 59
een toegankelijk strand voor iedereen >
[email protected] | www.animalsurfclub.be
Van 1 juli tot 31 augustus wordt het Zeebrugse strand van 10.30u tot 18.30u voorzien van een uitgeruste wooncontainer
Trein >
van waaruit opgeleide assistenten strandgangers met aller
Op werkdagen buiten juli en augustus: naar Zeebrugge-Dorp
hande mobiliteitsproblemen kunnen begeleiden. | Meer info?
Van Brugge naar Zeebrugge: elke 9 minuten na het uur
Dienst Maatschappelijke Begeleiding: T + 32 50 32 77 96
van 06.09u tot 21.09u | Van Zeebrugge naar Brugge: elke 34 minuten na het uur van 06.34u tot 21.33u
Tip > Voor vergeetachtige boekenwurmen Je bent netjes geïnstalleerd, zorgvuldig ingesmeerd en plots ontdek je dat je die ene spannende roman thuis liet. Geen nood, elke zomer kan je in de Zeebrugse Strandbibliotheek gratis een fijne collectie leesvoer ontlenen. Van romans en reisverhalen over tijdschriften en thrillers tot jeugdboeken en strips. Lezen doe je op je eigen plekje onder de zon of in het comfortabele leessalon.
4 / 5
“Ik hou van de uitersten van Zeebrugge: de nervositeit van de haven en de enorme rust van het brede strand.”
e n hav e n w e e tj e s
Zeebrugge
ma r i t i e m : v i s s e r s w i j s h e d e n
Kurt Defrancq
Zeebrugge maritiem: visserswijsheden en havenweetjes > Acteur Kurt Defrancq verliet geboortestad Brugge jaren geleden maar blijft Zeebrugge, de stek waar hij als tiener uren rondzwierf, eeuwig trouw.
Zonder haven was er geen sprake van Zeebrugge. Hoog tijd dus om die haven en zijn bewoners de eer te geven die ze verdienen. Kurt Defrancq scheepte in voor een havenrondvaart, dwaalde rond in de vissershaven en kwam na een bezoek aan een van de vele visserscafeetjes terug met een fijne selectie visserswijsheden en havenweetjes “Zeebrugge is een klavertje vier. Badplaats, station, dorp en vismijn verweven tot een interessant geheel. Maar wie deze bijzondere plek wilt ontdekken moet wat moeite doen. Zeebrugge is geen drive-in, wel de ideale geheimplek. De haven is fantastisch mooi geworden, je eet hier uitzonderlijk lekker en het strand is nooit overbevolkt! Kortom, je hebt twaalf maanden lang geen enkele reden om niet naar Zeebrugge te komen.”, zo weet Kurt Defrancq stellig. Als tiener was de acteur, een uitgeweken Brugge ling, al Zeebruggefanaat en bezocht hij de badstad, al fietsend of liftend, telkens hij even aan het ouderlijk gezag wou ontsnappen. Vandaag heeft hij er samen met zijn gezin een optrekje waar hij heel wat vakantietijd spendeert. “Een logische stap”, zo vertelt hij, “dit is echt onze stek en bovendien trekt het vissersmilieu me enorm aan. Ik houd van hun weerbarstigheid en van de dualiteit die bij hun stiel en karakter hoort. Dit is een volk dat de zee opdurft en met kranige verhalen terugkeert en tegelijkertijd een volk dat vaak eindeloos moet wachten tot diezelfde zee hen tolereert en vertrekken toelaat. Ik trek er dan ook graag op uit om de zijkanten van de haven te ontdekken.” Wie in Kurt Defrancqs voetsporen wil treden, scheept best in voor een tochtje met met de passagiersboot van Rederij Euro-Line om kennis te maken met de haven. Zowel aan bakboord als aan stuurboord duiken mastodonten van containerschepen op en de gids van dienst trakteert je voortdurend op interessante weetjes.
Tip > Havenrondvaart Een havencruise met de passagiersboot van Rederij Euro-Line is de ideale manier om met eigen ogen te zien hoe het er in zo’n wereldhaven aan toegaat. Bovendien krijg je, terwijl je comfortabel doorheen het hele havengebied gevaren wordt, op tijd en stond een deskundig woordje uitleg en kun je tijdens de rondvaart ook de sternenkolonie bewonderen. Eveneens verkrijgbaar: combitickets havenrondvaart in verschillende formules beschikbaar. Praktische info: zie P 12
6 / 7
Tip > Erfgoedwandeling Zeebrugge Zeebrugge, door het Boudewijnkanaal met de historische moederstad Brugge verbonden, is een toekomstgerichte haven- en badstad.
e n hav e n w e e tj e s
Zeebrugge
ma r i t i e m : v i s s e r s w i j s h e d e n
Wereldhaven, familiale badplaats én ‘hoofdstad van de vis’; dat is Zeebrugge in een notendop. Deze wandeling belicht vooral Zeebrugges unieke plaats in de Vlaamse visserijgeschiedenis en het wedervaren van de haven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vertrekpunt: Oude vissershaven. Te verkrijgen bij: Toerisme Zeebrugge (Zeedijk).
De succesformule ontsluierd…
De strijd voor Brugge-Zeehaven verliep niet zonder
Die extreem lange pijplijn brengt Noors gas naar onze
slag of stoot, zo leer je tijdens de havenrondvaart, en
contreien. Na de windturbines - 27 stuks die 4.000
het moeizame begin werd compleet getorpedeerd, toen
gezinnen van elektriciteit voorzien – houdt de boot halt
de Duitsers Zeebrugge tijdens WOI inpalmden met hun
aan de betonnen armen van de West- en de Oostdam,
vloot U-boten. Op 23 april 1918, het feest van Sint-Joris,
opgetrokken uit maar liefst 10 miljoen ton natuursteen
werden de Duitse duikboten door de Engelsen geneu-
en 60.000 betonblokken. Deze 4 km lange voorhaven
traliseerd. De fameuze slag om Zeebrugge was een
omarming doet de eerste havendam of môle als een
van de meest riskante operaties tijdens WOI en wordt
dwerg verdwijnen. De gigantische kolonie sternen
jaarlijks herdacht op Saint-George’s Day (het feest van
die hier broedt, trekt zich daar niets van aan. In 2004
Sint-Joris). Na de heropbouw werd Zeebrugge in de
waren ze met meer dan 7.000 en van de weeromstuit
Tweede Wereldoorlog opnieuw onbruikbaar gemaakt
kregen ze hun eigen natuurgebied. Een beetje overdon-
en pas op het einde van de jaren 50 kreeg de haven zijn
derd? Laat die net verworven kennis dan wat bezinken
eerste grote trafieken. Het geheim van dat succes? De
en kom op adem in een van de vele visserscafeetjes.
centrale ligging en zijn directe toegang tot de Noordzee, de drukst bevaren zee ter wereld. Vandaag meren bijna 10.000 schepen per jaar in Zeebrugge aan en is de haven vooral een belangrijk knooppunt voor de mondiale containertrafiek en het Europese roll-on/rolloff verkeer. Daardoor hebben heel wat grote distributiebedrijven zich in de haven komen vestigen om van hieruit hun Europese klanten te bedienen. Bovendien is Zeebrugge nu een belangrijke passagiershaven (Hull, Rosyth) en wereldleider inzake autotrafiek evenals de grootste Belgische cruisehaven. De LNG-terminals
TIP > Week van de Zee Noteer nu al 1 en 2 mei in je agenda. Ter gelegenheid van de Week van de Zee kan je die dagen aan uitzonderlijk voordeeltarief het themapark Seafront bezoeken in combinatie met diverse wandelingen en de havenrondvaart van Rederij Euro-Line. Een leuk èn voordelig dagje uit! Tickets op
met vloeibaar aardgas, gesitueerd in de voorhaven, zijn
voorhand reserveren bij Seafront.
een voorbeeld van technisch vernuft, in de achterhaven
Praktische info: zie P 24
gaat een pijplijn van wel 820 km lang met die eer lopen.
Tip > Geleid bezoek in het havengebied Zin om de haven in al zijn facetten te ontdekken? Ben je naast een landrat ook een waterrat? Dan is de combinatie havenrondvaart en busrondrit dè oplossing! Een gids onthult je zowel tijdens de rondrit als de rondvaart alle geheimen over de dagdagelijkse werking van de Zeebrugse haven. Praktische info: zie P 13
Sterneneiland
8 / 9
‘Nergens anders is de mysterieuze sfeer van de oude vissershaven zo tastbaar als rond de kuisbank.’
e n hav e n w e e tj e s
Zeebrugge
ma r i t i e m : v i s s e r s w i j s h e d e n
Kurt Defrancq
Tip > Seafront maritiem themapark Wie altijd al wou weten hoe het er in een wereldhaven of een vismijn aan toe gaat, vindt treffende antwoorden in Seafront, het maritieme themapark in de oude Zeebrugse vismijn. Je hoort oude vissers vertellen over hun harde zeeleven, je ziet de bedrijvigheid van een visveiling en je beleeft het gelimiteerde bestaan van een anonieme matroos aan boord van de akelig enge Russische onderzeeër. Ronduit beklijvend! Nieuw voor de kids: piraten-speel-paradijs, informatieve stand over het sterneneiland en ballenbad.Eveneens verkrijgbaar: combiticket Zeebrugge Ondersteboven (Seafront – havenrondvaart). Praktische info: zie p 13 Seafront
Over visserslatijn en poesters Hoewel de vismijn ondertussen al een dik decen-
Wat verderop aan diezelfde Rederskaai liggen
nium naar een gloednieuw complex in de achterhaven
krakkemikkige vissersschuiten en glanzende jachten
verhuisde en zo plaats ruimde voor het maritiem
broederlijk naast elkaar en worden de authentieke
themapark Seafront, lijkt de volkse sfeer rond dit oude
cafeetjes door beide soorten kapiteins bezocht. De
vissersdok onaangetast.
Zeemeermin, The Seawitch, De Lichtboeie, ‘t Dolfijntje, The Sailor, De Viertorre, ze leveren voor eens en altijd
Sterker zelfs, de Zeebrugse vissershaven, een flinke
het ultieme bewijs dat vissers over een poëtische ziel
eeuw oud, blijft met zijn 80 schepen veruit de grootste
beschikken. “Wist je trouwens dat elke visser zijn
van België. Tot tien jaar geleden losten de vissers hun
eigen lapnaam heeft en dat die vaak van de ene op de
tongen, pladijzen, wijting en tarbot ’s morgens vroeg
andere generatie doorgegeven wordt? Zo kreeg ‘Beste
aan de kade waarna de vangst meteen gesorteerd en
Mutse’ zijn naam omdat hij, eens aan wal, telkens
geveild werd.
weer zijn vuile muts inruilde voor een proper exemplaar,” vult de acteur aan. “Wil je je in een vissers-
Vandaag wordt dat hele gebeuren computergestuurd in
café integreren, bestel dan een poester, Zeebrugse
de nieuwe visveiling in de achterhaven. “Toen de vis nog
codetaal voor een koffie met een flinke scheut cognac.
op de kade afgeroepen of verkocht werd, kwam ik dat
Trouwe poesterklanten worden trouwens poester
bijzondere spektakel geregeld bewonderen. Het ging
stekkers gedoopt…”
niet alleen razendsnel, elke veilingmeester had ook zijn eigen, vaak onbegrijpelijke, klank en het resultaat was
Of die versterkte koffies er voor iets tussen zitten
een boeiende kakofonie. In Seafront kun je nog horen
is de vraag, maar feit is dat er op een doordeweekse
hoe het er toen aan toe ging,” vertelt Kurt Defrancq.
dag omstreeks een uur of negen in elk havencafeetje
e n hav e n w e e tj e s
Zeebrugge
ma r i t i e m : v i s s e r s w i j s h e d e n
10 / 11
al volop ambiance heerst. In ’t Werftje is dat niet
geuren en kleuren over de zee die zowel verleidt als
anders. Hier steelt hond Paulus vele malen per dag
verwoest en het harde leven dat bij zo’n zeemans
de show. Hoewel de gezapige goedzak tot de buren
bestaan hoort. Het hield bovendien flink wat risico in,
behoort, is hij hond aan huis en slaagt hij er in om
dus nam elke visser zijn voorzorgen. Schepen
op eigen houtje binnen en buiten te sloffen wanneer
werden bij hun eerste afvaart gedoopt, schippers
het hem past. Even met zijn poot aan de deurklink
smokkelden gewijde kaarsen mee aan boord en
hangen en klaar is kees. De vaste stamgasten kijken
tijdens de jaarlijkse zeewijding werden zowel de zee,
er al lang niet meer van op. De vissersoudgedienden
de omgekomen makkers als de vloot gezegend. Een
bespreken immers liever de trage maar gestage
traditie die ook vandaag nog leeft. Wist je trouwens dat
renovatievooruitgang van de Poseidon, de houten
heel wat vissers nog steeds niet kunnen zwemmen?
vissersschuit die wat verder op nieuw leven wacht,
En waarom zouden ze ook. Als ze met hun lieslaar-
terwijl de rest van het cafégezelschap, moegewerkte
zen in het water tuimelen dan zijn ze sowieso een
dokwerkers, opkikkeren bij een wulkensoepje.
vogel voor de kat. Een visser weet dat hij de zee altijd
En daarna wordt er gezamenlijk overgeschakeld
moet wantrouwen. De zee ken je immers nooit.”
op een schuimende Rodenbach vergezeld van een portie ‘levendeverse’ Zeebrugse garnalen. “Of je nu een koffie, een poester of een pintje met garnalen bestelt, je moet nooit echt veel moeite doen om de tongen los te krijgen,” zo weet Kurt Defrancq, “gepensioneerde vissers vertellen immers graag in
TIP > uitstapje naar de windmolens Wil je graag eens het indrukwekkende windmolenpark op de Thorntonbank van dichtbij bestuderen? Dat kan aan boord van een speedboot, bestuurd door een professionele piloot van North Sea Chartering. Op een gezapig tempo en met een glaasje in de hand word je tot bij de windmolens gevaren. Een unieke ervaring! Praktische info: zie P 13
Gastronomie recht uit de zee
In de jaren ’60 werd Brugge-aan-zee geregeld betiteld
Kan je niet wachten en wil je zelf aan de slag, dan vind je
als het St.Tropez van het noorden en dat had niet
hieronder alvast dit gerecht zoals gelauwerde mossel-
zozeer met het lokale strandbloot als wel met de
kok Peter Dapper van Brasserie Falstaff het klaarmaakt:
culinaire merites van Zeebrugge te maken. De jongste jaren heeft Zeebrugge deze traditie opnieuw in ere hersteld en zorgen elegante restaurants, volkse visserscafés en hippe brasseries voor een hoogstaand gastronomisch aanbod op maat van elk budget. Ook Kurt Defrancq laat zich in Zeebrugge vaak verleiden door de geneugten van de zee. Hij geniet er op regelmatige basis van z’n favoriete gerecht: mosselen in witte wijn met room. En Kurt voegt er nog spontaan aan toe dat maanden met een ‘r’ de lekkerste mosselmaanden zijn. Kwestie van je volgende trip naar Zeebrugge optimaal te plannen…
Ingrediënten: 1,4 kg jumbomosselen | versneden ui en selder mosselkruiden | peper van de molen koffielepeltje boter | visfumet Bereiding: Laat de mosselen gaar worden tesamen met de ui en selder, de mosselkruiden en het eetlepeltje boter (om overkoken te vermijden). Zodra de mosselen bijna helemaal gaar zijn, giet je het mosselvocht af om eventueel met een beetje visfumet en de room te laten inkoken. De saus kruiden met peper van de molen. Zodra de saus ingekookt is, giet je deze over de mosselen en laat je nog heel even opkoken. Garneer met vers gehakte peterselie. Smakelijk!!
Zeebrugge maritiem praktisch
e n hav e n w e e tj e s
Zeebrugge
ma r i t i e m : v i s s e r s w i j s h e d e n
12 / 13
Info attracties, evenementen
Havenrondvaarten Zeebrugge >
en arrangementen > Toerisme Brugge, PB 744, B-8000 Brugge
Duur: 1u15
T + 32 50 44 46 46 | F + 32 50 44 46 45
Opstap: Tijdokstraat (nabij Maritiem themapark
www.brugge.be/zeebrugge |
[email protected]
Seafront, oude vissershaven)
Of in het infokantoor op de zeedijk! openingsuren: zie p 3
afvaarten: • mei,
juni en september:
weekends en feestdagen om 14.00u • juli
Overnachten in Zeebrugge >
en augustus: dagelijks om 14.00u en 16.00u
(1 tem 20 augustus: extra afvaart om 11.00u) • zaterdagavond
diner dansant:
Hotel Monaco
reservatie verplicht
Baron de Maerelaan 26, B-8380 Zeebrugge
• groepen
T + 32 50 54 44 37 | F + 32 50 54 44 85
mei tot september
dagelijks op afspraak van
[email protected] | www.hotelmonaco.be Hotel Atlas
Prijzen:
Brusselstraat 13-15, B-8380 Zeebrugge
volwassenen: € 9,00 | kinderen tot 12 jaar: € 6,80
T + 32 50 54 54 19 | F + 32 50 55 06 44
senioren: € 8,50
[email protected] | www.hotelatlas.be
Combiticket zeebrugge ondersteboven
Hotel Maritime
(havenrondvaart + Seafront)
Zeedijk 6, B-8380 Zeebrugge
Volwassenen: € 17,50 | Kinderen tot 12 jaar: € 15,30
T + 32 50 54 40 66 | F + 32 50 54 66 08
Combiticket havenrondvaart en havenrondrit: zie p 13
[email protected] | www.hotel-maritime.be Formule I
Info en reservatie:
Koggenstraat 7, B-8380 Zeebrugge
Rederij Euro-line | T + 32 59 70 62 94 | F + 32 59 50 69 55
T + 32 50 55 05 75 | F + 32 50 55 03 43
Postadres: Langestraat 122/1, B-8400 Oostende
[email protected] | www.hotelformule1.com
www.euro-line.be |
[email protected]
3
8 9
4
Knokke
←
1. Oude Vissershaven 2. Seafront maritiem themapark 3. Marinebasis 4. Jachthaven 5. Station Zeebrugge Dorp 6. Pierrre Vandammesluis 7. Vertrek Erfgoedwandeling 8. Opstap havenrondvaart 9. Visartsluis
2 7
6
1
Kustlaan ← Blankenberge
←
5 N31/E40 Brugge
Seafront Maritiem themapark >
Geleid bezoek in het havengebied:
Jachthaven Zeebrugge >
combi Busrondrit en havenrondvaart > Openingsuren:
Iedere dinsdag in juli en augustus
juli en augustus: 10.00u tot 19.00u
Royal Belgian Sailing Club Rederskaai 1, B-8380 Zeebrugge
september – juni: van 10.00u tot 18.00u
Start rondrit: Zeebrugge: 13.45u Seafront
T + 32 50 54 49 03 | F + 32 50 55 26 05
dicht op: 25/12 en 1/1 en van 4/1 tot 22/1
Aansluitend havenrondvaart om 16.00u,
[email protected]
einde voorzien rond 17.15u Prijzen: kinderen tot 1 m. : gratis (indien
Prijs: € 11,50
vergezeld van een ouder)
Vooraf inschrijven verplicht bij Toerisme
kinderen tot 12 jaar: € 8,50
Zeebrugge (Zeedijk) | openingsuren:
volwassenen: € 10,50 | 60+: € 10,00
elke dag van 10.00u tot 13.00u en van
Groepen (vanaf 20 personen):
13.30u tot 18.00u
North Sea Chartering > Iedere laatste zondag van de maand Start: Rederskaai (havengebouw)
Volwassenen: € 8,50 | Kinderen: € 6,25 Combiticket Zeebrugge Ondersteboven:
Prijs en duur: afhankelijk van de
(havenrondvaart + Seafront) Volwassenen: € 17,50 | Kinderen tot
Zeebrugge erfgoedwandeling >
Speciale pakketten voor scholen,
weersomstandigheden: € 50,00 p/p voor 1 uur of € 95,00 p/p voor 3 uur, telkens
12 jaar: € 15,30 Vertrekpunt: Oude vissershaven
consumptie inbegrepen 10 personen per boot,
bedrijven en verenigingen Prijs: € 2,00 per stuk
reservatie verplicht
Info en reservatie:
te verkrijgen bij Toerisme Zeebrugge,
Seafront Zeebrugge N.V.,
Seafront, Westtoer en de andere diensten
Info en reservatie:
Vismijnstraat 7, B-8380 Zeebrugge
van toerisme aan de kust | Kusterfgoedbox
Online reserveren:
T + 32 50 55 14 15 | F + 32 50 55 04 13
(kusterfgoedpocket + 15 wandelkaarten):
www.northseachartering.be
www.seafront.be |
[email protected]
€ 20,00 | te verkrijgen bij Westtoer.
T + 32 477 53 58 08 | F + 32 59 43 30 64
“In dit witte polderdorp heerst nog authentieke gemoedelijkheid. Toeristen of geboren en getogen Lissewegenaars, iedereen verbroedert hier.”
14 / 15
w i tt e pold e r do r p
L i s s e w e g e , v e e l m e e r dan h e t
Dirk Aernoudt
Lissewege, veel meer dan het witte polderdorp > Dirk Aernoudt (1947) was jarenlang als psycholoog aan de slag in een centrum voor
Leerlingenbegeleiding. Zijn voeling met mensen en zijn verwondering over de menselijke
aard, stimuleerde zijn heemkundige interesses. Hij publiceerde enkele artikels in heemkundige tijdschriften en creëerde een tweetal schriftjes over Lisseweegse spreuken
en gezegden. Sinds enkele jaren is hij ook een van de torenwachters en dichter.
Ze worden steeds zeldzamer, maar toch bestaan er nog plekken waar je de geschiedenis haast kan proeven, waar je zonder enige moeite even in de wereld van toen kunt rondwaren. In het ‘witte’ polderdorp is de tijd blijven stilstaan en lijkt alles nog zoals het hoort te zijn. Bovendien werd Lissewege verkozen tot één van de 10 mooiste dorpen van Vlaanderen. Een uitzonderlijke koesterplaats dus…
Wie vrolijk het ene fietsknooppunt met het andere verbindt, ontdekt soms plekken die je eigenlijk nooit eerder echt zag. Lissewege is zo’n verdoken parel. Misschien raasde je er al wel eens voorbij onderweg naar de kust en zag je toen in een flits die immense kerktoren passeren, maar dit witte polderdorp verdient veel meer aandacht. Het mysterieuze Lissewege heeft immers alle perfecte postkaart ingrediënten: een mastodont van een kerk, een stil kanaal, eindeloze vlakke weiden omzoomd door kromgebogen knotwilgen en een authentiek, onbezoedeld dorpszicht. Kortom, het oude, onaangeroerde dorp uit de tijd van toen, alsof je even de jeugd van je grootouders herbeleeft…
Trouw aan de toren! Torenwachter in Lissewege word je uiteraard niet zomaar, dus besloot het Genootschap “De Torenwachters” om zelf een eed van Trouw te verzinnen… Eed van Trouw Ik zweer trouw aan de toren En aan de wetten van het Genootschap van “De Torenwachters” En zal zonder versagen Onze Toren bewaken Bij zon en wolken En ook bij regen, wind en donder (zij het dan iets minder lang…) Zo helpen mij de weergoden en de bezoekers Ik zweer
16 / 17
“Uiteraard moet je eerst en vooral de toren beklimmen en van het fantastische panorama genieten. En daarna is het tijd om wat bij te babbelen op
w i tt e pold e r do r p
L i s s e w e g e , v e e l m e e r dan h e t
een terras, te slenteren rond Ter Doest en te genieten van het wondermooie Lisseweegs Vaartje. In Lissewege is het leven heerlijk simpel.” Dirk Aernoudt
Mysterie en devotie Geen betere plek om tijdens je tussenstop in Lis-
Wie zich door een stevige klim niet laat afschrik-
sewege even uit te rusten dan in de schaduw van de
ken, krijgt na 264 treden een onbeschrijfelijk mooi
spitsloze kerktoren. Het was die toren die Dirk Aer-
polderpanorama voorgeschoteld. Op heldere dagen
noudt meer dan 25 jaar geleden naar hier lokte. Een
kun je van hieruit zowel Oostende als Walcheren en
liefdeshistorie die nog steeds stand houdt, vandaag
alle torenspitsen daartussen ontwaren.”, zo weet de
werkt de amateurheemkundige immers als vrijwil-
torenwachter. Of zijn er toch iets meer treden? “Dit
lig torenwachter en verschaft hij, samen met zijn 5
jaar beweerden drie bezoekers, onafhankelijk van
torenkompanen om beurten tekst en uitleg aan al wie
elkaar, dat ze 266 treden geteld hadden. En zo heeft
van plan is om die reus te bedwingen. Een taak die hij
Lissewege er nog een klein mysterie bij…”
met veel enthousiasme op zich neemt. “Ik interesseer
Hoeveel passen je ook moet zetten, wanneer je hele-
me in al wat reilt en zeilt in Lissewege en ben zelf
maal boven bent, besef je pas ten volle hoe immens
nog steeds mateloos geboeid door de geheimzinnige
deze kerk wel is. Het antwoord op de vraag hoe de
geschiedenis van onze kerk. Bovendien ontmoet je
13de-eeuwse O.-L-Vrouw-Bezoekingskerk van een
als torenwachter mensen van allerlei pluimage. Je
petieterig kapelletje uitgroeide tot een ware vroeggoti-
ziet grootouders samen met hun kleinkinderen vinnig
sche mastodont, veel te groot voor een dorp van hoop
naar boven spurten en sommige bezoekers zijn zo
en al 300 inwoners, schuilt in de Middeleeuwen. In die
dankbaar dat je bijna het gevoel krijgt, dat je die toren
tijd was Lissewege een bekend Mariabedevaartsoord
eigenhandig gebouwd hebt.”
en eerste halte aan de Vlaamse Kust voor pelgrims uit
Tip > De Ommegang Sinds de Middeleeuwen gaat in Lissewege op de eerste zondag van mei een jaarlijkse ‘Ommegang’ uit waarbij het mirakelbeeld van O.-L.-Vrouw van Lissewege rondgedragen wordt in een barokke draagstoel. Een biddende stoet brengt het miraculeuze Mariabeeld van de kerk naar de kapel van Ter Doest. Daar vindt een korte eredienst plaats. Na de ceremonie wordt het beeld teruggedragen naar de kerk. De legende vertelt immers dat dit mirakelbeeld tot deze prachtige kathedraal van een kerk leidde. Praktische info: zie P 24
w i tt e pold e r do r p
L i s s e w e g e , v e e l m e e r dan h e t
18 / 19
het noorden op weg naar Santiago de Compostela.
Vandaag kan je in de Lisseweegse kerk nog steeds
Ze overnachtten er in het Sint-Jacobshuis en het
sporen van de Tempeliers ontwaren. Het vergt wat
Spaniënhof, in de schaduw van de kerk. De logeer
zoekwerk, maar oplettende ogen vinden ongetwijfeld
sceptor werd ondertussen doorgegeven aan De
het halfverborgen stenen hoofdje van Baphometh
Pronkenburg en Ter Doest, twee waardige
terug. Afgod én handtekening van deze oude ridder-
Bed&Breakfast opvolgers. Om de veiligheid van de
orde…? “Wie het kleinood wil ontdekken, moet zich
pelgrims te verzekeren, werd de bedevaartsroute volgens
op de sacristiedeur concentreren en vergeet terwijl je
ondermeer jeugdschrijver Johan Ballegeer door de
bezig bent,” zo vult de torenwachter aan, “ook niet om
ridderlijke Tempeliers bewaakt. Tegelijkertijd fungeerde
de preekstoel en het oksaal uitvoerig te bewonderen
deze mysterieuze orde als financier avant la lettre.
en te bestuderen. Deze twee meesterwerken
Mogelijk lieten zij op hun kosten dit indrukwekkend
verdienen je volle aandacht!”
bouwsel optrekken. Ondanks al die nobele bedoelingen is het de Tempeliers niet zo goed vergaan. In 1312 hadden Paus Clemens V en Filips de Schone genoeg van hun ridderstreken en belandden ze op de brandstapel.
Gotisch visioen in de polders
Blij om na al dat religieuze trappengeklauter terug met beide benen stevig op de grond te staan? Je bent lang niet de enige. Zelfs de torenwachter heeft, ondanks zijn staat van dienst, nog steeds last van een beetje hoogtevrees. Maar geen nood, ook op de veilige, begane grond heeft Lissewege nog heel wat in petto. Zoek bijvoorbeeld de stilte op van het kerkhof en sla aan het mijmeren bij de tekst op de grafsteen van Frans ‘Sus’ Verleyen, want “het beste is het raadsel te vergroten”. “Zowat dagelijks komen mensen van heinde en verre even aan zijn graf verpozen.”, weet Dirk. Of kuier je liever wat van het ene filmische dorpszicht naar het andere? Op de tonen van de beiaardklokjes die elk half uur vrolijk de tijd aanduiden, kun je je installeren op het zonneterras van bistro Huyze Saeftinghe. Net naast je bemerk je de bronzen
Ter Doest
De Abdij Ter Doest werd in 1106 gesticht
Onlangs werd ze zelfs van eiken pijler tot
Op een boogscheut van de schuur ligt
door de Franse Benedictijnen van Saint-
Boomse dakpan gerestaureerd. In deze
de ‘Monnikenmoere’, een laag gelegen
Riquier in Ponthieu. Zo’n 70 jaar later
grootste nog bestaande cisterciënzer-
moerasplek die ontstond toen de cister-
namen de cisterciënzers de abdij over en
schuur in Europa werden rond 1300 de
ciënzers er hun klei wonnen om bakste-
trokken ze nog een refter, een kapittel-
gewassen van meer dan 4.000 hectare
nen te bakken. Hoognodig voor de bouw
zaal, enkele slaapzalen, een scriptorium,
velden gestapeld. Hoewel die feiten voor
van de abdij. Door het insijpelende brak
een bibliotheek en een kerk op. Het ging
zich spreken, moet je dit gigantische
water van het Boudewijnkanaal groeien
de monniken blijkbaar voor de wind
gevaarte met eigen ogen zien om enig
in dit gebied verschillende planten,
want de Ter Doest-kerk evenaarde qua
idee te krijgen van zijn grootsheid en
zoals de zeeaster en de zeekraal, die
omvang en grootte de huidige dorpskerk
historische belang. Europa Nostra gaf
tegen een zout stootje kunnen. Een
die boven Lissewege uittorent. Vandaag
terecht een bronzen ereplaatje voor deze
ideale broedplaats dus voor zeldzame
laat alleen de imposante abdijschuur, die
puike restauratie. De aanpalende abdij-
weidevogels. Dit gebied werd dan ook
in 1275 het licht zag, zich nog in al haar
hoeve dateert uit de 17de eeuw. Hier
omgedoopt tot weidevogelreservaat en
glorie bewonderen.
huist vandaag het bekende restaurant
is enkel toegankelijk tijdens geleide
Hof Ter Doest met hostellerie waar je het
wandelingen.
enige echte Ter Doest-bier vindt!
20 / 21
versie van de 13de-eeuwse lekenbroeder Willem van Saeftinghe die een eenvoudig leven leidde in abdij Ter w i tt e pold e r do r p
L i s s e w e g e , v e e l m e e r dan h e t
Doest aan de rand van Lissewege. In 1302, tijdens de Guldensporenslag, zou Willem van Saeftinghe zijn strijdersroem vergaren die hem dit standbeeld opleverde. Van hieruit vertrekt de Ter Doest wandelroute (5,5 km of 7,2 km) die je via het Boudewijnkanaal en enkele fraaie vergezichten tot aan de imposante 13de-eeuwse abdijschuur brengt. Wil je meer informatie over Ter Doest en de geschiedenis van dit witte polderdorp, rep je dan eerst naar het bezoekerscentrum, een mooie pastorie compleet met oude pastorietuin in de schaduw van de O.-L.-Vrouw-Bezoekingskerk. Hier zet de permanente tentoonstelling “Een gotisch visioen in de polders” je meteen op de goede weg. De oudste stukken gaan terug tot 1453! De monumentale pastorie herbergt ook een unieke collectie beelden van patroonheiligen, meer dan 115 in totaal! Kortom, the place to be voor wie op zoek is naar streekinfo, fiets- en wandelroutes!
VVV Lissewege
Lisseweegs Vaartje Voldoende geïnspireerd om de rest van Lissewege te ontdekken? Slenter dan verder naar het Lisseweegs Vaartje, ongetwijfeld het lieflijkste prentkaartzicht van dit authentieke sfeerdorpje. En dat wil wat zeggen in Lissewege … Deze oude waterweg, in de 13de eeuw gegraven als verbinding met Brugge, is gewoonweg een streling voor het oog. De ideale plek voor dagdromerij. Vroeger had men hier wel iets beters te doen. Via dit Vaartje werd de Doornikse blauwsteen aangevoerd die nodig was voor de kerkbouw en de voorzienige Ter Doest-monniken gebruikten dit waterkleinood als handelsweg naar Brugge. Hard labeur die honger doet krijgen! Of bakkerij Maelstaf toen al overheerlijke pistolets bakte valt te betwijfelen, maar sinds de jaren stillekes is dit een heus koesteradresje. Deze nostalgische bakkerswinkel ruikt en smaakt naar lang vervlogen tijden en opent slechts enkel nog op zaterdag zijn deuren. De hongerige files moet je er dus bijnemen, maar je geduld wordt – zo belooft torenwachter Dirk – meer dan beloond! Redenen te over dus om snel terug te keren!
Tip > Fietsen à la carte Het autonoom provinciebedrijf voor toerisme en recreatie, Westtoer, selecteerde de meest aantrekkelijke en veilige fietswegen en verbond deze tot een samenhangend netwerk. Een aantal van deze paden werden speciaal voor het fietsnetwerk aangelegd. Waar twee fietstrajecten elkaar kruisen, ontstaat een fietsknooppunt. Aan de hand van deze knooppunten stippel je zelf je fietsroute uit. De omgeving van Zeebrugge, Lissewege en Brugge vind je terug op de fietsnetwerkkaarten Brugse Ommeland Noord en Kust! Wie wil fietsen in de oostkustpolder, een weids en open polderland, doorweven met kanalen en grachten kan zich best de thematische fietsroute ‘Fietsen tussen weidevogels en vriezeganzen’ aanschaffen. Polderliefhebbers kunnen vanaf juli ook een andere thematische fietsroute uitproberen die doorheen zoet- en zoutwatergebieden de haven, Zeebrugge en Lissewege met elkaar verbindt. Deze thematische fietsroutes en de fietsnetwerkkaarten zijn verkrijgbaar bij VVV Lissewege, Toerisme Zeebrugge en de infokantoren in het station en het concertgebouw in brugge, Info: www.fietsen-wandelen.be
22 / 23
Word je ondertussen geplaagd door een zeurend
wereldproblematiek. Het is hier dat torenwachter
hongergevoel en zou je ook best wel iets kun-
Dirk geregeld bierviltjes vol noteert met oude,
nen drinken? Geen reden tot paniek, in het witte
typische streekgezegden en uitdrukkingen.
polderdorp weet men als sinds mensenheugenis
“Echt veel moeite hoef je er niet eens voor te doen,”
de hongerigen te spijzen en de dorstigen te laven.
zo vertelt hij, “gewoon even aan de toog hangen
Alleen ruimden de pelgrims ondertussen plaats voor
met enkele dorpsfiguren en je oren goed spitsen.
wielertoeristen en aangenaam verraste bezoekers.
In een half uur heb je gegarandeerd een vijftal van
Bronzen Willem lijkt zich alvast niet te storen aan
die verloren uitdrukkingen de revue horen passeren.”
die publiekswissel. Ook de naburige en gezellige
De poëtische torenwachter is ondertussen al een
etablissementen hadden beslist op zijn goedkeuring
derde boekje met lokale spreuken en gezegden aan
kunnen rekenen. Twee authentieke dorspcaféetjes,
het samenschrijven. Wedden dat ook deze editie
van het soort dat ergens te lande langzaam aan
weer een succesnummer wordt?
het uitsterven is, zijn beslist een bezoekje waard. In het Sint-Jacobshuis worden zowat alle denkbare trappistenbieren geserveerd, terwijl men in Café Den Ouden Toren zowel pinten als moppen tapt, en urenlange discussies voert over voetbal en
Tip > Tafelen in Lissewege
←
Zeebrugge
6
Wil je heerlijk tafelen in een uniek rustiek en historisch kader, dan zit je goed in 7
Lissewege. Het witte dorp kan immers prat gaan op een uitgebreid culinair aanbod op maat van ieders budget. Van leuke bistro’s
1
tot bekroonde kwaliteitsrestaurants met 2
4
als heerlijke aanwinst het tweesterrenrestaurant danny horseele. Het dorps-
3
centrum telt verder nog 4 smakelijke
1. Station Lissewege 2. O.-L.-Vrouw-Bezoekingskerk 3. Start Ter Doestwandeling 4. Oude Pastorie – Bezoekerscentrum VVV Lissewege 5. Schuur Ter Doest 6. Lisseweegs Vaartje 7. Boudewijnkanaal
adressen: De Goedendag, De Pepermolen, Bistro Huyze Saeftinghe en De Valkenaere. Net buiten de dorpskern vind je Ter Doest en ’t Lisputje. Eerder dorstig? De authentieke volkscafeetjes Café Den Ouden Toren en het Sint-Jacobshuis zijn uitstekende dorstlessers waar je, dankzij de sfeer van toen, urenlang 5
←
N31/E40 Brugge
←
w i tt e pold e r do r p
L i s s e w e g e , v e e l m e e r dan h e t
De fanfare van honger en dorst
blijft hangen. Ook in aperitiefbar Ulysses is het heerlijk verpozen bij een portie overlekkere tapa’s.
Lissewege praktisch Bezoekers- en informatiecentrum VVV Lissewege > Oude Pastoriestraat 5, B-8380 Lissewege T + 32 50 55 29 55 | F + 32 50 35 02 15 www.lissewege.be |
[email protected] Openingsuren: 15 juni – 15 september van 14.00u tot 17.30u.
Torenbezoek O.-L.-V. Bezoekingskerk > Openingsuren: 1 juli tot 15 september: dagelijks van 14.00u tot 17.00u. Daarbuiten toegankelijk op afspraak voor groepen vanaf 10 personen. T + 32 50 54 58 99
Rondleidingen met gids > Enkel op aanvraag. Duur: 2 uur Prijs: € 55,00 (max. 30 personen). Info: VVV Lissewege T + 32 50 55 29 55 | F + 32 50 35 02 15 | www.lissewege.be
[email protected]
Overnachten in Lissewege > B&B Pronkenburg, Ter Doeststraat 30, B-8380 Lissewege | T & f + 32 50 54 45 40 www.pronkenburg.be |
[email protected] Hostellerie Ter Doest, Ter Doeststraat 4, B-8380 Lissewege | T & F +32 50 54 40 82 www.terdoest.be |
[email protected]
e v e n e m e nt e n i n d e k i j k e r
24 / 25
Evenementen 10 1 en 2 mei > Week van de Zee Ontdek de haven met de passagiersboot van Rederij Euro-Line en het themapark Seafront aan uitzonderlijk voordeeltarief in combinatie met diverse wandelingen. Waar: Oude Vismijnsite Zeebrugge | wanneer: 10.00u Op voorhand reserveren verplicht bij Seafront Gegevens Seafront P 13
2 mei > De Ommegang Beleef de legende! Al eeuwenlang staat tijdens deze jaarlijkse processie de verering van het mirakelbeeld van O.-L.-Vrouw van Lissewege centraal. Waar: Kerk Lissewege | wanneer: 14.30u www.lissewege.be
20 juni > Visserijfeesten Zeewijdingsprocessie, animatie en muziek, tentoon stellingen, havenrondvaarten, folkloremarkt, straattheater en visproevertjes. Waar: Oude Vismijnsite | Wanneer: 10.00u – 18.00u www.brugge.be/zeebrugge
juli > Filmophetstrand Gratis openluchtbioscoop op het grootste strand van de kust! Waar: evenementenplatform Wanneer: elke donderdag vanaf 1 juli tem 29 juli: kinderfilm om 14.30u, tienerfilm om 16.30u en avondfilm om 20.00u www.brugge.be/zeebrugge
3 en 4 juLi > Internationale Opendeur van de Marinebasis Zeebrugge Twee dagen lang hop je begeleid door Belgische en internationale matrozen van het ene indrukwekkende schip naar het andere. Met tal van tentoonstellingen en demonstraties. Waar: Marinebasis Zeebrugge | Wanneer: 10.00u tot 18.00u www.mil.be/navycomp
9 juli - 12 SEPTEMBER > Beelden in het witte dorp Openluchttentoonstelling met werken van meer dan 60 moderne kunstenaars in het decor van het Middeleeuwse Lissewege. Waar: centrum Lissewege en site van de voormalige abdij Ter Doest www.lissewege.be
6, 7 en 8 augustus > Polé Polé Laat je meeslepen door de zwoele sfeer, exotische vibes en een uitzinnige ambiance op het Zeebrugse strand! Waar: strand evenementenplatform Wanneer: 6 augustus vanaf 18.00u, 7 en 8 augustus vanaf 15.00u www.polepole.be
8 augustus > mafestival Dagvullend programma met diverse klassieke concerten en mogelijkheid tot pick-nick in en rondom Lissewege. Waar: diverse locaties Lissewege Wanneer: vanaf 11.00u www.mafestival.be
20 en 21 augustus > Lichtfeest Lissewege Op 20 en 21 augustus baadt lissewege in het licht. Zodra het donker wordt, kan je in het oude dorpscentrum genieten van een sfeervolle avond: intieme installaties, poëtische verhalen en sfeervolle muziek zetten de toon. Waar: centrum Lissewege | Wanneer: 21.00u www.lissewege.be
Infokantoren Toerisme Zeebrugge, Zeedijk Paasvakantie, Pinksterweekend, juli en augustus: elke dag: 10.00 - 13.00u en 13.30 – 18.00u [Concertgebouw], ’t Zand Ma-zo: 10.00 – 18.00u Station, Stationsplein Ma-vrij: 10.00 – 17.00u Za-zo: 10.00 – 14.00u VVV Lissewege, Oude Pastoriestraat 5 15 juni – 15 september: 14.00 - 17.30u
Meer info Toerisme Brugge Postbus 744, B-8000 Brugge T + 32 (0)50 44 46 46 F + 32 (0)50 44 46 45
[email protected] www.brugge.be/zeebrugge
Dit magazine is een uitgave van Toerisme Brugge. Concept en ontwerp: Group Van Damme Druk: Drukkerij De Windroos Fotografie: Daniël Devoldere, Cel Fotografie Stad Brugge, Jan Dhartet, Misjel Decleer, Daniël de Kievith, Joris Luyten, Rudy Desmedt, Westtoer Copywriting: Sophie Allegaert Redactie: Ans Vanhoute, Bruno Gouwy en Annelies Delchambre v.u. Dieter Dewulf, Postbus 744, B-8000 Brugge Met dank aan: Sophie Allegaert, Kurt Defrancq, Dirk Aernoudt VZW Brugge Plus, VVV Lissewege Januari 2010 Toerisme Brugge is niet verantwoordelijk voor eventuele onjuistheden of prijswijzigingen
