ZEE WATER
J. H. LOGEM ANN
IN L E ID IN G V oordat ik n a d e r in g a op de b eh an d elin g v an h et w ater, w aa rm ed e wij ons nieu w e z e eaq u ariu m g aan vullen, m oet mij e e rst iets v an h e t h art. A ls wij n am elijk le v en d e w ezens in huis nem en, dan nem en wij ee n v e rp lic h tin g op ons en w el de v erp lich tin g om n a a r de optim ale o m stan d ig h ed en te strev en , die een m axim um aan w elzijn voor deze lev en d e w ezens (in g ev an g en sch ap ) g a ra n deren. D it geldt n ie t alleen voor onze hond of poes of onze d u u r g ek o ch te tro p isch e vissen, m aar voor alle d ie re n en p la n ten , hoe n ed e rig en b escheiden die ook m ogen zijn en hoe w einig die ook slechts in g eld sw aa rd e v erteg en w o o rd ig en . W illen wij die v era n tw o o rd e lijk h e id niet op ons nem en, w illen wij ons de m c eite n ie t g e troosten, la te n wij d an d ie re n en p la n te n blijv en d a a r w a a r zij zijn. R oofbouw op de n a tu u r w o rd t e r helaas al genoeg gepleegd, d a a r b ehoeven wij n ie t nog eens aa n m ee te doen door doelloos p la n te n of d ie re n o n d er slech te o m stan d ig h e d en te la te n verkom m eren. H ebben wij ec h te r h et b eslu it genom en om v e ra n tw o o rd een b ro k je zeelev en in huis te halen, d an m o eten wij ons a lle re e rst een b eg rip gaan v o rm en v an w a t wij d a a r eigenlijk gaan doen. M IL IE U V ER SC H ILL E N A ls wij een z o e tw a te ra q u a riu m houden, dan k u n n en wij een ze k er ev en w ich t b e re ik e n tu ssen p la n te n en d ie re n en zo’n b ak k an ja re n lan g in een goede co n d itie gehouden w orden, zonder d at h et w a te r p erio d iek v e rv e rst m oet w o rd e n en zo n d er technische h u lp m id d ele n als filte rs e.d. De p la n te n en dieren, die wij in zo’n b ak houden, zijn ie d er n a a r h u n a a rd b in n e n b ep a ald e g ren zen b e stan d teg en v e ra n d e rin g e n in h u n levensm ilieu. Im m e rs b in n e n w a te re n zijn g ereg eld o n derhevig aa n a lle rle i w isselen d e in vloeden, zoals d a a r zijn: grote te m p e ra tu u rsv e rsc h ille n tu ssen de seizoenen en tu ssen dag en n ach t, zw are regenval, ste rk e verdam ping, v ero n trein ig in g door slib enz., V an de in v lo ed en V I T A M A R IN A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
j u n i 1974 — A q u a r io lo g ie 37
door ons m e n sen vero o rzaak t, w ille n wij h ie r m a a r n ie t sp rek en . O ver h e t algem een h eb b e n p la n te n en d ie re n u it h e t zoete w a te r een g ro o t aan p assin g sv erm o g en o n t w ik k eld en k u n n e n dus w el een sto o tje velen als de o m stan d ig h ed en in ons aq u a riu m n u n ie t h elem a al 100% zijn. A ls wij n u e c h te r de open zee bekijken, d an blijkt, d a t e r aan zien lijk e v ersch illen b estaan . In de ee rste p la ats de enorm e hoeveelheid. D e zeeën en o ceanen b eslaan ee n goede 70% v an h e t to ta le a a rd o p p e rv la k en zij sta a n allem aal m e t e lk a a r in v erb in d in g , zij h e t d an som s door n a u w e ze estraten . H et v rije ze ew a ter is co n stan t in bew eging o n d er invloed v a n enorm e k ra c h te n als de g etijdenbew eging, de zeestro m in g e n en de w ind. D oor de m assa en door de eeuw ig v o o rtd u re n d e bew eging zijn p la atselijk o p tred e n d e sto rin g e n nooit v an lan g e d u u r en h e rs te lt de to estan d zich al gauw w ee r to t n orm aal. D e le v en so m stan d ig h ed e n zijn d an ook v rijw el co n stan t te n o em en en h e t gevolg is, d at p la n te n en d ie re n in veel g e rin g e re m a te de noodzaak k e n n e n to t h e t aan p assen aan m in d e r g u n stig e om stan d ig h ed en . H et aa n p assin g sv erm o g en lig t d an ook tu ssen veel en g e re b eg ren zin g en d an bij zoetw a te rp la n te n en -d ieren . B ovendien k u n n e n d ie re n als vissen ook nog een a a n ta stin g v an h u n m ilieu tijd elijk o ntvluchten. Wij k u n n e n ons n u w el in d en k en , d at d ie re n u it h e t ondiepe en v aak v e rv u ild e k u stw a te r g em ak k e lijk e r te h o u d en zijn d an de bew o n ers v a n de k o ra a lriffe n en v an de open oceaan, w a a r h et m ilieu heel erg zu iv er is. A ls wij een v in g e r am p u teren , dan slu iten wij die v in g e r af v an de bloedsom loop v a n ons lichaam . E r tre d e n in g rijp en d e v e ra n d e rin g e n op in h e t w eefsel en de v in g er s te rf t af. D oen wij een h o ev eelheid ze ew a ter in een aq u ariu m , d a n s lu ite n wij deze af v an de „bloedsom loop” v a n de v rije zee. E r tre d e n in g rijp e n d e v e ra n d e rin g e n op en na v erloop v an tijd is h e t w a te r n ie t geschikt m e e r om e r d ie re n in te houden. Wij h eb b e n n am elijk zonder h e t te w e te n in g eg rep en in de chem ische h u ish o u d in g van de zee. SA M E N ST E L L IN G ZEEW A TER O nze k en n is v a n de zee en alles w at d aa r v e rb a n d m ee h o u d t is nog n ie t zo heel g ro o t en h e t ee rste serieuze grootscheepse onderzoek d a te e rt v an de B rits e C h allen g e r-e x p e d itie , w elk e v an 1872 to t 1876 p la ats vond. E en v an de b elan g rijk e re s u l ta te n v a n deze ex p ed itie w as, d at m en to t de o n td e k k in g k w am d at ze ew a ter over de h ele w ereld p rac tisc h dezelfde sam en stellin g heeft. E en zeer b e la n g rijk e fac to r dus om de co n stan th eid v an h e t m ilieu te w aa rb o rg en . O p v allen d is h e t hoge zo u t g e h a lte v a n zeew ater. O fschoon d it zo u tg eh alte nog al eens v ersc h ille n k a n op le v e re n v an zee to t zee, kom en de hoofdbestan d d elen ec h te r steeds in dezelfde v e r h ou d in g to t e lk a a r voor. W an n eer m en de h o ev eelh eid v an één h o o fd b estan d d eel h e e ft k u n n e n v aststellen , d an w eet m en d a a rm ed e ook de h o ev eelh ed en v an de o verige h o ofdbestanddelen. H et zo u tg eh a lte w o rd t u itg e d ru k t in h e t a a n ta l g ram m en aa n zo u ten p e r lite r zee w a te r en h e t w o rd t w eergegeven m et de le tte r S. H et gem id d eld e zo u tg eh a lte d at w e in de open oceanen vinden, b e d ra a g t 35 g ram p e r lite r of w el S is g elijk aan 35 p ro m ille (%0). In zeeën, die slechts door ee n n au w e s tr a a t m et de open oceaan v e rb o n d e n zijn, lig t h e t zo u tg eh a lte hoger. V oor de M id d ellan d se Zee b e d ra a g t S 36 to t 38%0. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
ju n i 1974 — A q u a r io lo g ie 38
H et zo u tg eh a lte v an h e t ze ew ater in ons aq u a riu m zal al g au w to en em en o n d er in vloed v a n de verd am p in g . Bij v erd a m p in g v a n een vlo eisto f o n tw ijk t im m ers de vloeistof en blijv en de e rin opgeloste v aste sto ffen ach ter. De co n c en tra tie v a n de in h e t w a te r opgeloste zouten w o rd t dus g aan d ew eg g ro te r en k an to t voor onze aq u a riu m b ew o n e rs o n a a n v a a rd b a re no rm en oplopen. H et is dus zaak om h et zo u t g eh a lte reg elm atig te controleren. M en g e b ru ik t h ie rv o o r een a re o m e te r of ook w el d en sito m eter, die wij bij elk e goede aq u a riu m h a n d e l k u n n e n kopen. De a re o m e te r g eeft ons h e t so o rtelijk gew ich t a a n v an h e t zeew ater. Wij m oeten hierb ij w el b ed e n k en d at h e t so o rtelijk gew ich t n ie t allee n a fh a n k e lijk is v an h et zoutgehalte, m a a r ook v an de w a te rte m p e ra tu u r. D e in stru m e n tje s zijn geijkt voor een b ep a ald e te m p e ra tu u r, die als h e t een goed fa b rik a a t is, op de sc h aa lv erd elin g sta a t verm eld. Bij elke a n d e re te m p e ra tu u r v a n ons a q u a riu m w a te r dan de ijk te m p e ra tu u r v a n de a re o m e te r m o e ten wij dus een co rrectie toepassen om to t h e t ju is te so o rtelijk g e w ich t (s.g.) v an h et w a te r te kom en. D e aa n om m ezijde afg e d ru k te g rafiek k a n ons h ierb ij b eh u lp zaam zijn. T er v e r d u id elijk in g geven w e h ie r tw ee v o orbeelden voor h e t g eb ru ik v an de g rafiek . Noordzee-Aquarium De th e rm o m e te r g eeft voor het a q u a riu m w a te r een te m p e ra tu u r aan v an 19°C. De a re o m e te r g eeft in h et aq u a riu m een s.g. aan v an 1,021. Bij controle in de g rafiek vinden w ij: bij 19°C aan de lin k erzijd e de h o rizo n tale lijn volgend, snijd t deze de „b a lle tje slijn ” precies op de zevende v e rtik a le lijn van rechts. V olgen wij deze v e rtik a le lijn n a a r beneden, d an v in d e n wij v o o r h e t ju is te s.g. de w aa rd e 1,021. D it k lo p t dus precies m e t w at wij bij m e tin g in h et aq u a riu m v astste ld en en wij zien dus d at h et ze ew a ter in ons a q u a riu m h e t ju is te so o rtelijk gew ich t heeft. Subtropisch Zee-Aquarium A q u a riu m w a te r b lijk t 23° C te zijn. De a re o m ete r g eeft bij m e tin g 1,021 aan. Bij co n tro le in de g rafiek v in d en wij: bij 23° C sn ijd t de h o rizo n tale lijn de „stre ep p u n t- s tr e e p ” lijn op een p u n t, van w a a ru it wij w ee r een v e rtik a le lijn n a a r b en ed en volgen. D aa r v in d e n wij als w a a rd e voor h e t ju is te s.g. 1,022. H et so o rtelijk gew icht v an h et w a te r in ons aq u a riu m ligt dus 0,001 te laag. E en te laag soortelijk gew icht b e te k e n t een te lage zo u tco n cen tratie, zo d at wij deze w a t m o eten opvoeren. D it doen wij nooit door er m a a r een h o ev eelh eid ( k e u k e n )zo ut in te gooien! A ltijd g eb ru ik e n wij h ie r vers ze ew a ter voor, hetzij k u n stm a tig en zonodig in w at g ec o n cen treerd e vorm . In h e t algem een zu llen wij e c h te r m e e r la st h eb b en v an een v erh o o g d e z o u t co n c en tra tie en dus w a t zo etw ater m oeten toevoegen. H ierv o o r g eb ru ik e n wij h et liefst g ed e stillee rd w a te r v a n d e d rogist. G ew oon le id in g w a te r k u n n e n wij ook g ebruiken, m a a r dan d ie n en wij e r w el re k e n in g m ee te ho u d en dat de m eeste w a te rleid in g b ed rijv e n chloor toevoegen a a n h e t d rin k w a te r. Om geen risico ’s te nem en, la ten wij h e t le id in g w a te r een p a a r etm alen in een open re se rv o ir staan, een goede p lastic em m er bijvoorbeeld, die wij h elem a al allee n voor aq u a riu m d o elein d e n gebruiken. H et g e b ru ik v an re g e n w a te r is s te rk af te raden , o m d at h e t re g e n w a te r ste rk v e r v u ild k an zijn m e t allerle i lu c h tv ero n trein ig in g . V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
j u li 1974 — A q u a r io lo g ie 39
5.(5. van kei zeeu/aiec
_________ i.oz8
M oestganjbare y lie m p e r a iu u r van c/e cireometec 6. 0. van tropisch, zeeu ja tec
__________ J. 025 . , , - r - - i 02 5
t.0 van buh'tcopisch zaeujatQC t>0. van noocdzeeujatec
J5°C
G ra fie k voor het bepalen va n h et s.g. va n ze ew a ter bij versch illen d e te m p e ra tu ren . V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
j u li 1974 — A q u a r io lo g ie 40
D e vo o rn aam ste zouten, die in ze ew a ter opgelost voo rk o m en zijn: k eu k en zo u t (N aC l), m agnesiu m ch lo rid e (M gC h), m ag n esiu m su lfaat (M gSO t), calciu m su lfaat (CaSO.t), k a liu m su lfa a t (K 2 SO 4 ), calciu m carb o n aat (CaCOs) en k aliu m b ro m id e (K B r). D aa rn a ast ko m t in ze ew ater nog een groot a a n ta l sto ffen voor in u ite rs t k le in e hoeveelheden. V erscheidene h ie rv a n zijn chem isch n ie t d irect aa n to o n b aar, m a a r w erd en gevonden in de w eefsels of h et bloed v a n la g e re zeed ieren of in a l gen. D ergelijke elem enten, die in zulke k lein e hoev eelh ed en voorkom en, n o em t m en sporenelem enten. O ndanks h un u ite rs t gerin g e h o ev eelh ed en b lijk en som m ige van deze sp o ren elem en ten biologisch een zeer b elan g rijk e ro l te spelen. G A SSEN N aast zouten tre ffe n wij in ze ew ater ook opgeloste gassen aan. De v o o rn aam ste zijn w el: zu u rsto f (O 2 ) en koolzuurgas (C O 2 ). In k le in e re hoeveelheden kom en er ook de volgende edelgas sen in voor: argon (A r), k ry p to n (K r), neon (N e) en xenon (X e). Z eed ieren en ook p la n te n o n ttre k k en aan het hen o m ringende w ate r zu u rsto f voor h u n adem haling en g even bij u itad em in g aa n h et w a te r w ee r koolzuurgas af. B eide zijn dus zuursto fc o n s u m e n t e n . P la n te n echter, d.w.z. g roene p la n ten, ze tten o n d er invloed van licht h et koolzuurgas u it h et w a te r w eer Af b. 1. om in zetm eel, w aarbij d an z u u r Z u u rsto f-k o o lzu u r-k rin g lo o p in een zo e tstof v rijk o m t en w ee r in het w ate r w a tera q u a riu m m e t vo ld o en d e zu u rs to fopgelost w ordt. De bij dit voedingsprodu ceren d e planten. proces vrijk o m en d e zu u rsto f o v er tr e f t in hoge m a te de voor de ad em h alin g benodigde hoeveelheid, zodat de p la n ten o verdag zu u rsto fp r o d u c e n t e n zijn. In de bovenlagen v an de zee is er v oldoende zonlicht d at de w ieren, en in de open zee vooral de m icro scopisch kleine w iertjes, to t zu u rsto fp ro d u ctie aanzet. E r h eerst d a a r een k ringloop (afb. 1), een biologisch evenw icht, d at w el v e r sto o rd k an w orden, m a a r d at zich altijd w eer h erste lt, m its de m ens e r n ie t te veel aa n knoeit! Af b. 2. Z u u rsto f-k o o lzu u r-k rin g lo o p in een z e e In h et aq u a riu m lig t de zaak ech te r heel anders. W at in het zcetaquariu m m e t on vo ld o en d e zu u rsto fp ro w a te ra q u a riu m goed m ogelijk is ducerende w ieren. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
a u g u stu s 1974 — A q u a r io lo g ie 41
gebleken, n am elijk het v inden v an een zeker ev en w ich t tussen p la n te n en dieren, is in h e t z e e w a te ra q u a riu m nog slechts een m oeizaam v e rk reg e n en v aak n ie t d u u r zam e u itz o n d erin g gebleken. In h et algem een zijn er in ons aq u a riu m te w einig w iere n om in v o ldoende m ate z u u rsto f te p ro d u ce re n voor de v aa k in te g ro te g etale n aanw ezige in w o n ers. N aast an d e re fac to re n ontv an g en de w ieren n ie t voldoende lich t om deze arb e id te k u n nen v e rric h te n . O pvoeren van (zo n )lic h t b e te k e n t ook h et opvoeren v an de te m p e r a tu u r en d aa rm ed e de g ro tere beho efte aan zu u rsto f v an de dieren. De aanw ezige w iere n le v eren geen of te w einig zu u rsto f en h et ev en w ich t is nu v e rb ro k e n (afb. 2). E r zal zich in de b ak een o v erm a at aan koolzu u rg as o n tw ik k elen en d a a r d it een z w a ar gas is, zal h e t zich om te beg in n en o n d er in de b a k ophopen. D e bew oners, die d aa rto e in de gelegenheid zijn, zullen zich n a a r de h o g er geleg en lag en begeven om zoveel m ogelijk h et koolzuurgas te ontw ijken. A ls n u n ie t in g eg rep en w o rd t, zu l len zij ja m m e rlijk om kom en door k o olzuurgasv erg iftig in g . Dus n ie t aan z u u rsto f gebrek, zoals door velen g edacht w ordt. U it het v o orgaande blijkt, d at er ons tw ee dingen te doen staan, n.m.: a. k o olzuurgas afvoeren, b. zu u rsto f toevoeren. H et afv o e re n v an h et koolzuurgas b ew e rk e n wij door een goede w ate rcircu latie , w aa rd o o r h et koolzuurgas de gelegenheid k rijg t aa n h e t w a te ro p p e rv la k te o n tw ij ken. Wij k u n n e n dit b ereik en m et b ehulp van h e t oude b ep ro efd e lu c h tp o m p je of m e t de m o d e rn e w ate rcircu latiep o m p en . In h et ee rste geval w o rd t door een stroom lu c h tb e lle tje s u it een u its tro m e r h et w a te r in bew eging gezet. De opstijgende b elletjes n em en h et w a te r m ee omhoog. B e h alv e dat zij dus de circu latie verzorgen, b e v a tte n zij ook zu u rsto f, w elk e tijd en s de reis om hoog voor een gedeelte in het w ate r oplost. E r is nogal v ersch il v an m ening o ver h e t n u t v a n grove lu c h tb ellen , d an w el zo fijn m ogelijke lu c h tb elletjes. Wij hou d en ons aan de u its p ra a k van G illb ric h t en H a r d er, die m e t h u n onderzoekingen h eb b en aangetoond, d at d o o rlu ch tin g m e t b e lle tje s m e t een doorsnede v a n 1 m m of m in d e r en d an zo laag m ogelijk aa n g eb rach t, h e t m eeste effect b ereik t. D oet m en h e t w a te r circ u lere n door een w ate rcircu latiep o m p , d an m o et h e t in g e b ra c h te w a te r n a tu u rlijk w el zu u rsto fh o u d en d zijn. In een volgend a rtik e l hopen wij nog op de tech n isch e h u lp m id d ele n en h u n g eb ru ik te ru g te kom en. B e h alv e d a t k o o lzuurgas door de u itad em in g v a n p la n te n en d ie re n in h e t w a te r te re c h t kom t, lost e r ook koolzu u rg as of kooldioxyde v a n u it de lu c h t in op. V eel h ie rv a n lost in h et w a te r op als koolzu u r ( H 2 C O 3 ) en d it w o rd t dan w ee r door sch ei k u n d ig e rea ctie s gebonden in c a rb o n ate n en h y d ro ca rb o n a ten . In deze v o rm b e v in d t zich in ze ew a ter een gro te hoeveelheid k o o lzu u r opgeslagen en d e zee v o rm t d an ook h e t en o rm e re se rv o ir w a a ru it h e t k o o lz u u rg e h alte v a n de atm o sfeer ge re g u le e rd w ordt. ZU U R H EID SG RA A D D e aan w ezig h eid v a n k o o lzu u r in h e t w a te r b e p a a lt ook de z u u rh e id sg ra a d of w el de p H -w a a rd e d aarv an . Deze is nam elijk a fh a n k elijk v an h e t o n d erlin g e ev en w ich t v a n de vorm en, w a a rin k o o lz u u r in h e t w a te r voorkom t. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
a u g u stu s 1974 — A q u a r io lo g ie
t2
V oor h e t m e ten v an de zu u rh e id sg raad g e b ru ik t m en een schaal, die lo o p t v a n 0 to t 14. Bij 7 lig t h e t n e u tra lite its p u n t. O n d er deze w aa rd e re a g e e rt h et w a te r zuur, d a a rb o v en alkalisch. Bij ze ew a ter lig t de p H -w a a rd e tu ssen de 8,0 en 8,3. Z e e w a te r re a g e e rt dus alk alisch en e r is d an zeer w einig vrij k o o lzu u rg as in h et w a te r opge lost. In h e t vrije w a te r zal een ab n o rm a le to e n am e v an k o o lzu u rg as n ie t voorkom en. In k le in e g etijdepoeltjes en in ons aq u a riu m b estaa n de v o o rw a a rd e n h ie rv o o r w èl en wij k u n n e n dan co n stateren , d at de p H -w a a rd e g aa t zak k en en h e t w a te r zelfs zu u r g aa t reag eren . H et o m gekeerde k an ook gebeu ren . De aan w ezig e w ie re n k u n n e n n am elijk zoveel koolzu u rg as opnem en, o n d er in v lo ed v a n een s tra le n d e zon, d at de zu u rh e id sg ra a d e x tre m e w a a rd e n g aa t a a n n em en in de alk alisch e rich tin g . O ver h e t algem een zal de p H -w a a rd e ec h te r d alen en d it is „d e” aanw ijzing, d at ons a q u a riu m w a te r te oud w o rd t en aa n v erv e rsin g to e is. H et b ep a le n v an de p H w a a rd e is dan ook een zaak, die wij reg e lm atig m oeten u itv o e re n en v o o r de leek ook de enige doenlijke co n tro le op de chem ische sta n d v an zak en in h et aq u a riu m . H et bep alen v an a n d e re chem ische w a a rd e n is nam elijk a llee n w eggelegd voor sch eik u n d ig geschoolden, die bovendien de besch ik k in g h eb b e n o v er de b enodigde la b o ra to riu m fac iliteite n . H elaas m oeten wij o n d er deze la a ts te n ook de electrisch e p H -m e te r rek en en . D it a p p a ra a t geeft ons w el de b éste m e th o d e in h an d e n om de p H -w a a rd e te bepalen, m a a r ook een zeer k o stb are. In de h an d e l zijn v ersc h ille n d e goedkopere ’m eth o d en ’ v e rk rijg b a a r, zoals de p H in d ic ato rp a p iertje s, m a a r zoals m e t zoveel a rtik e le n is h e t voor de leek m oeilijk om v ast te stellen, w at w e rk e lijk b etro u w b a a r is. H et veiligste is d aaro m om ons te houden aa n de m eth o d e v a n de v lo e ib are p H in d icato r, zoals die aan b ev o len w o rd t door H u ck sted t en zoals b esch rev en door F ra n k de G ra a f in zijn boek „T ropisch Z e e w a te ra q u a riu m ”. H et k o m t ons voor, d a t de h ulp v an een ap o th ek e r h ierb ij voor de d o o rsn ee a m a te u r geen lu x e is, om zek erh eid te v e rk rijg e n d at de ju is te sa m en stellin g g elev erd w o rd t. De m etho de w e rk t als volgt: In 400 c.c. 96% alcohol lost m en 1 gram — n a fto lfta le in e op, h ie ra a n v o eg t m en toe 100 c.c. van een 2% alcoholische oplossing v a n fen o lftalein e. Wij k u n n e n n u enige d ru p p els van de v e rk re g e n in d icato rv lo eisto f in een re a g e e rb u isje m e t a q u a riu m w a te r doen. H et b u isje m oet w el heel goed schoon g em aak t zijn en e e rst enige m a len m et h et a q u a riu m w a te r om gespoeld zijn. De toevoeging v a n de d ru p p els in d ic ato rv lo eisto f zal een k le u rv e ra n d e rin g in h et b u isje te w eeg b ren g en . De b etek e n is v an de v ersc h ille n d e k le u re n v in d en wij in h et volg en d e ta b e lle tje .
TABEL VOOR pH-W AARDEBEPALING gelig to t kleurloos groen zeegroen h em e lsb la u w d o n k erb lau w b la u w p a a rs d o n k erp a ars
bij bij bij bij bij bij bij
V I T A M A R I N A —- Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
een een een een een een een
p H -w a a rd e p H -w a a rd e p H -w a ard e p H -w a a rd e p H -w a a rd e p H -w a a rd e p H -w a a rd e
ben ed en van van van van van boven
7,0 7,5—-7,8 7,9—-8,1 8,2—-8,3 8,4—-8,5 8,6—-8,7 8,7
s e p te m b e r 1974 — A q u a r io lo g ie 43
BA C TER IËN E en oude P o rtu g e se m atroos w aste zijn v erw o n d in g en altijd eerst u it m e t zeew ater, v o o rd at hij bij mij kw am voor v e rd e re behan d elin g . Hij b ew eerd e d at ze ew ater o n tsm etten d w erk te. D at is w el n ie t h elem a al w aar, m a a r geheel ongelijk h ad hij toch n ie t m et zijn voorbehandeling. N aast h e t feit d at ze ew ater jo d iu m bevat, b ev in d en zich er re la tie f h ee l w ein ig b ac te rië n in, a lth a n s in h et w a te r van de open oceaan. B a cteriën hebben, om zich goed te k u n n e n o n tw ik k elen , een o n d erg ro n d of su b s tra a t nodig. In de enorm e m assa v an h e t open w a te r is e r n a a r v e rh o u d in g w ein ig gelegenheid to t h et v in d e n v an een geschikt su b stra a t. D it en de aan w ezig h eid v an jo d iu m - en ch lo o rv e rb in d in g en zou een v e rk la rin g k u n n e n zijn v o o r h e t gerin g e a a n ta l b ac te rië n in h e t open w ater. O nze oude B en to w as e r m et zijn v issersw ijsheid dus nog n ie t eens zo erg v e r naast. B ren g en wij ze ew a ter m ee n a a r huis, dan v in d t e r al een v era n d e rin g p laats, zonder d a t wij e r nog m a a r iets aa n g edaan hebben. Im m ers de w an d en v a n ons g loed nieu w e aq u ariu m , de ro tsp a rtij en h et bodem zand v o rm en een p ra c h t v a n een su b stra a t. B ovendien b ev a t h e t v an h e t stra n d opgeschepte zand de voor de voeding v a n de b ac te rië n benodigde organische stoffen. E en en o rm e b ac te rië n -ex p lo sie is d an ook h e t gevolg. Wij k u n n e n ons n u ook w el in d en k en , d at h e t in v o o rraad ho u d en v a n ze ew a ter ons n a verloop v an tijd n ie t m e er h et zelfde w a te r o p lev ert als d atg en e w a t wij opschepten. B a cteriën spelen een b elan g rijk e rol, d a a r zij v e ra n tw o o rd e lijk zijn v o o r de a fb ra a k v an de u itsch e id in g sp ro d u k ten v an lev en d e o rg an ism en en van de e iw itte n van g esto rv en p la n ten en d ie re n to t stik sto fv erb in d in g en , am m oniak en n itra te n . Deze sto ffen vorm en op h u n b e u rt w ee r de an organisch e voedingszouten, w elk e nodig zijn voor h et p la n ta a rd ig leven in zee. In feite b e sta a t e r een gesloten kringloop v an sch eik u n d ig e reacties, w aarb ij d rie gro ep en o rganism en een ro l spelen en m et e lk a a r een biologisch ev e n w ich t v o rm en (afb. 3). D it zijn ach tereenvolgens: 1. de algen en w ieren, die u it an organische v erb in d in g en w eer o rg an isch e stoffen opbouw en en de p rod u cen ten w o rden genoem d; 2. de dieren, die zelf geen organisch m a te ria a l k u n n e n m a k en en d aaro m d irec t of in d ire c t p la n ta a rd ig voedsel to t zich nem en zijn de consum enten; 3. de b ac te rië n ten slo tte, die de u itsch eid in g sp ro d u cten v an de d ie re n en h e t o rg a nisch m a te ria a l v an g esto rv en p la n te n en d ie re n w ee r a fb rek e n (re d u ce re n ) to t anorganisch m ateria al, no em t m en de redu cen ten . In de beslo ten h eid v an h e t aq u a riu m ko m t e r v an een d erg elijk biologisch e v e n w ich t n iets terech t. De k ringloop is v erb ro k en , w a n t in een veel te k le in e ru im te h eb b e n wij doorgaans veel te veel dieren en een v o lkom en o n to e re ik en d e p la n te n groei. In w ezen ligt h ie r h et pro b leem : door die geslo ten k rin g lo o p is de sam en stellin g v a n h e t ze ew a ter p rac tisc h altijd hetzelfde, in h e t a q u a riu m d a a re n te g e n v e ra n d e rt de sam en stellin g en w o rd t ongeschikt vo er h e t h o u d en v an dieren. De k ringloop is im m ers v erb ro k en . N aast de u itsch e id in g sp ro d u k ten v an onze d ie re n v o ere n wij dagelijks nog e x tra e iw itte n aan in de vorm v an voed selresten . Hoe v o o r zichtig wij ook voeren, e r b lijft altijd w el iets ac h ter. De red u cen ten , de b ac te rië n V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
sep tem b er 1974 — A q u a r io lo g ie 44
<
3
co n su m e n te n
p ro d u ce n te n
red u cen te n
Af b. 3. De gesloten biologische kringloop in de open oceaan. dus, b re k e n w el ijv erig af, m a a r e r zijn geen of onvoldoende p la n te n aanw ezig om die a fb ra a k p ro d u k te n w ee r om te z e tte n in organische stoffen. H et gevolg is, d a t die a fb ra a k p ro d u k te n zich m eer en m e e r ophopen to t h et w a te r v erg iftig d g a a t rak e n . Ook tijd en s h et afb raa k p ro c es k u n n e n door v ersch illen d e on g ew en ste o o rza k en zeer giftige tu ss e n p ro d u k te n o ntstaan, die een plo tselin g e sla ch tin g o n d er ons d ie re n b estand k u n n e n aa n rich ten . De chem ische huish o u d in g van de zee en v an h e t w a te r in h et aq u a riu m is een zeer ingew ikkelde. Wij zullen U ec h te r niet verm o eien m e t sc h eik u n d ig e u ite e n z e t tingen. H et is h ie r voldoende te w eten, d a t wij de v e rb ro k e n n a tu u rlijk e k rin g lo o p m oeten o p v angen m e t h u lp m id d elen als eiw itafsch u im ers en filte rs en d a t w ij v an tijd to t tijd h et w a te r in h et aq u a riu m ged eeltelijk m o eten v erv a n g en door v ers zeew ater. Wij lazen reeds, hoe wij dit tijd stip m iddels de b ep a lin g v an de z u u rh e id sg ra a d k u n n e n v aststellen . E en k w a rt to t een d erd e van de a q u a riu m in h o u d w c rd t dan verv an g en , w aarb ij w e nooit m ogen v erg e ten h e t w a te r ee rst op dezelfd e te m p e ra tu u r te la te n kom en, die e r in h et aq u a riu m heerst. N A T U U R L IJK OF K U N STM A TIG ? De v ra a g rijst nu, w at b e te r is n a tu u rlijk ze ew ater of k u n stm a tig ze ew ater? Zoals m et alle d ingen is e r ook h ie r voor beide een voor en een tegen. Wij zu llen d it eens n a d e r bekijken. 1. N a tu u rlijk ze ew a ter is voor de k u stb e w o n ers o n b e p e rk t v o orradig, m its de facto r v e rv u ilin g h ie r geen ro e t in h e t eten gooit. Voor d e b in n e n la n d e rs d a a re n te g e n is h et g e m ak k e lijk e r om k u n stm atig ze ew ater sam en te stellen. 2. N a tu u rlijk ze ew a ter is geheel com pleet, te rw ijl k u n stm a tig z e e w a te r chem isch n ie t com pleet is en evenm in alle sp o ren elem en ten b evat. 3. In n a tu u rlijk ze ew a ter zijn b a c te rië n en an d e re m ic ro -o rg an ism en aanw ezig, in k u n stm a tig ze ew a ter o n tb rek e n deze. D at is g u n stig w at de sch ad elijk e o rg an is m en b etre ft, m a a r ook de n u ttig e b ac te rië n o n tb rek en . V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
o k to b e r 1974 — A q u a r io lo g ie 45
4. In k u n stm a tig ze ew a ter o n tb re k e n de g ro eib ev o rd eren d e stoffen, w elk e een b e la n g rijk e ro l spelen bij kw eekpogingen. 5. N a tu u rlijk ze ew a ter v ere ist over k o rte re of la n g e re a fsta n d tra n sp o rt, k u n stm atig ze ew a ter h a le n wij u it de k ra a n en een p a k je zeezout. D e keuze n a tu u rlijk of k u n stm atig zal over h e t algem een b ep a ald w o rd en door p ra k tisc h e overw egingen, die voor een ie d er an d e rs zu llen liggen. N A T U U R L IJK E ZEEW A TER In de b esch ik b a re lite r a tu u r v in d en wij, d at de b este g eleg en h eid om ze ew a ter te scheppen tijd en s vloed en bij w esten w in d is. De p ra k tijk w ijst e c h te r uit, d a t h et w a te r aan onze k u st altijd v e ro n tre in ig d is m e t u ite rs t k le in e k le i- en zanddeeljes. H et w a te r m oet th u is dan ook eerst bezinken cf door een filte r lopen v o o rd at wij h e t in h et aq u a riu m doen. H et w a te r v erz am e len en b ew a re n wij alleen in zeer goed schoon g em aak te glazen of p lastic vaten . M etaal is zeer g evaarlijk, d aa r h e t door ze ew a ter aa n g etast w o rd t en e r voor onze d ie re n zeer giftige sto ffen vrij kom en. O ok voor p la stic v a te n geldt dat deze giftv rij m o eten zijn. V oor h e t g eb ru ik v an p lastic v erw ijzen wij de lezer n a a r h e t a rtik e l „P lastic a lle rle i”, ap ril 1970, V eld w erk blz. 47. K U N STM A TIG ZEEW A TER O fschoon e r v ersc h ille n d e rec ep te n b estaa n voor h et m en g en v an zeew ater, zullen wij die m oeite n ie t doen, w a n t de h an d e l le v e rt teg en w o o rd ig u itste k e n d e k a n t-e n k la a r p ro d u k ten . E en veel g e b ru ik t p re p a ra a t is h et „h w -M eeressalz” v an H. W iegandt, K refeld. M en lost h ie rv a n zoveel op in zo e tw ater to t h e t v ere iste zo u tg eh alte b e re ik t is. G ed e stillee rd w a te r m ag alleen g e b ru ik t w ord en als wij e r z e k er v an zijn, d a t h et ov er glas g ed e stillee rd is. Wij k u n n e n ook gew oon le id in g w a te r nem en, m a a r m o eten d it dan w el e e rst 24 u u r goed doorluchten, op d at h e t toegevoegde chloor k a n o n t snappen. D aar, w a a r de to ta le h a rd h e id v an h e t le id in g w ater boven de 15° DH ligt, m oet h et v e rd u n d w o rd en m et g ed estilleerd w a te r i.v.m. de ho ev eelh eid calcium . H et beste is U w W aterleid in g m aatsch ap p ij te ra a d p leg e n o ver de sam en stellin g v an h e t p la atselijk e leidingw ater. Ook h ie r g eld t w eer, d at w e alleen schoon m a te ria a l g e b ru ik e n v an glas of gifvrij plastic. G eb ru ik deze v aten alléén voor h et m en g en v a n zeew ater. Voor de rest volgen wij n au w g ezet de gebru ik saan w ijzin g en v an de fa b rik a n t v an h et te g e b ru i k en zeezout. K u n stm a tig ze ew a ter m oet w el g eën t w erd en m e t b a c te rië n om to t een voor de d ie re n le e fb a a r m ilieu te groeien. Wij k u n n e n d it doen door vers n a tu u rlijk ze ew ater toe te voegen of w a te r u it een gezond reeds b estaa n d aquarium . O ok k u n n e n wij een afg ietsel g e b ru ik e n v an g e w one tu in a a rd e . In tu in a a rd e k om en de zelfde n u ttig e b a c te rië n voor als in zee w ate r. E en goede h andvol in een lite r gew oon w a te r stev ig o m ro eren en d an la te n bezinken. H et h e ld e re w a te r la te r in h e t aq u a riu m gieten. L IT E R A T U U R E N T R O P , Bob. 1956. In ric h tin g en o n d erh o u d van h et ze e-aq u ariu m . K osm os N .V ., A m sterd am . G R A A F , F r. de. 1969. H an d b o ek voor h e t tropisch z e ew a tera q u ariu m . A. J . G . S tre n g h o lt N .V ., A m sterd am . YrI T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
o k to b e r 1974 — A q u a r io lo g ie 46
