A fb . 1. De tong - Solea solea (L.)
Z W E M T O N G door A. J. de Jonge D oor een a rtik e l, in m ei 1966 v ersch en en in een v an de dag b lad en , zijn wij op h et spoor g ekom en v an ee n in te re ssa n t onderzoek n a a r de g ed ra g in g en v an de tong Solea solea (L .). In d it a rtik e l w erd m elding g em aak t v an een zo g en aam d e „zw em to n g ”. D eze zw em tongen zouden al enige tijd door vissers zijn w aarg en o m en . De to n g en w a re n d an aa n de o p p erv la k te v an de zee te zien, een v ree m d g ed rag voor een vis die zich n o rm a a l op de bodem van de zee b ev in d t. T oen w e n a d e re in lich tin g en vroegen bij h et R ijk sin stitu u t voor V isserij O nderzoek te IJm u id e n b leek d at m en al enige tijd m et een o n derzoek n a a r de to n g bezig w as. Bij h e t b ep a le n v an h e t effect van een ev e n tu e le m a a sw ijd te v e ra n d e rin g op de to n g v a n g ste n w as m en n am elijk op bepaalde le em ten in de k en n is v an de biologie v an deze, voor de visserij b elan g rijk e vissoort g estu it. A lv o ren s h e t v erlo o p en de re s u lta te n v a n h e t o nderzoek te gaan volgen w ille n w e e c h te r e e rst eens n ag aan w elk e gegevens w e reeds ov er de tong bezitten . De tong — Solea solea (L.) — (zie afbeelding 1) b eh o o rt to t de fam ilie S o 1 e i d a e (to n g en ) w elk e w ee r een o nderdeel is v an de o rde H ETER O SO M A TA of w el p latv issen . V IT A
M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
j u li 1968 - V is s e n 21
D e k le u r en de te k en in g zijn zeer v e ra n d e rlijk , v eelal in o v ere en ste m m in g m e t die v a n de bodem w aa ro p de vis leeft. O m dat d e tong v o o ral v ee l v o o rk o m t op m odderige, m e t zand v erm en g d e gronden, zal de k le u r v ee la l g ro en a ch tig grijs to t g rijsb ru in of za n d k le u rig zijn m et onreg elm atig e d o n k ere v le k k en . De p u n t v a n de r e c h te r b o rstv in is zw art. D e k le in e b ek v an de to n g h e e ft alleen op de „ b lin d e” zijde ta lrijk e ta n d jes. D e tong, zoals hij voor de consum ptie w o rd t gevangen, h e e ft ee n gem id d eld e len g te v a n 30—40 cm, een gew icht v an circa 320 g ram en een o u d erd o m v an 4 to t 8 ja a r. D e m a x im a le len g te is 50 a 60 cm. E r zijn ex e m p la re n g ev ist m e t een gew ich t v an 3 kg. De tong le eft op een d ie p te v an 10 to t 60 m e ter. D e v ersp re id in g is v an d e M id d el la n d se Zee en n o o rd a frik a a n se k u st to t aa n T ro n d h jem (N o o rw eg en ): ta lrijk in de N oordzee, m in d e r in de w estelijk e Oostzee. M ERK PRO EV EN W e k e re n n u te ru g n a a r de ee rste re su lta te n v an h e t in te rn a tio n a le to n g onderzoek. S e d e rt 1959 is door ee n w erkgroep, b estaa n d e u it een a a n ta l o n d erzo ek ers u it E ngeland, D en em ark en , België, D u itslan d en N ed e rlan d een u itg e b re id o n derzoek v e rric h t n a a r de v ersp reid in g v an de tong. In 1962 w e rd d e w e rk g ro e p nog u it g eb reid m e t F ra n k rijk . E r zijn toen op een groot a a n ta l p la a tse n op de N oordzee in to ta a l 23.000 to n g en g em erk t, w a a rv a n 10.000 voor rek e n in g v an N e d e rla n d kw am en . O nd an k s alle voorzorgen om de tong zo voorzich tig m ogelijk te b eh a n d e le n tijd en s h e t m e rk e n zijn v eel vissen, n a g em erk t te zijn, w a a rsc h ijn lijk slechts k o rte tijd b lijv en leven door in h e t n e t opgelopen k w e ts u re n en in fecties v a n d e w erk w o n d . H et a a n ta l door v issersv aa rtu ig en te ru g g e v an g e n vissen (15% ) is nl. w a t te g e n g evallen. Bij een soortgelijk onderzoek b etre ffe n d e de schol — P leu ro n ectes platessa L. — w as h e t p erc en ta g e te ru g m eld in g e n m e er d an 30. T o t en m e t 1 se p tem b er 1961 k w am en v an de 8.000 to en door N ed e rlan d u itg e ze tte to n g en er 330 terug. T R EK W EG EN N a d a t alle gegevens v a n de m e rk p ro ev e n bij e lk a a r w a re n gevoegd, begon e r toch re e d s te k en in g te k om en in h e t beeld v a n de trek w eg en . Zo m e rk te b.v. E n g elan d tong in m a a rt op de W itte B ank, D en e m ark en in m ei voor d e deense k u st en in au g u stu s op de D oggersbank, te rw ijl N ed e rlan d in ja n u a ri en fe b ru a ri nabij de P -b o e ie n tong m e rk te. D e tongen b le k e n a lle m a a l to t dezelfde „ g r o e p ” te behoren, op v ersc h ille n d e p u n te n v an de tr e k ro u te g em erk t. In afb e eld in g 2 zien w e een a a n ta l v a n deze „g ro ep en ” . In de ee rste m a an d e n v an h e t ja a r zit de „ D e e n s e k u s t ” t o n g op de W itte B ank, v an a p ril to t eind ju n i versch ijn t de to n g in g ro te g etale v o o r de deense k ust. N a in h e t k u stg eb ied gepaaid te h eb b en tre k k e n e e rst de g ro te re to n g en n a a r d ie p er w a te r en la te r volgen ook de k lein ere. O pvallen d is h e t d a t deze tr e k zich elk ja a r h e rh a a lt, w aarb ij de tong, die op een b ep a ald e p la ats b.v. v o o r d e deense k u s t w e rd g em erk t, n a een ja a r w e e r in de b u u rt v an deze p la a ts te ru g k e e rt en n ie t zo m aar erg e n s aan de deense kust. V IT A
M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
j u l i 1968 - V is s e n 22
T en zu id en v an de „deense k u s t” tong zien w e een an d ere groep, de „d u i t s e k u s t ” t o n g . Deze groep k o m t in de le n te nabij H elg o lan d en S y lt om te paaien. In gro te lijn en is h e t ged rag v an deze groep g elijk aan de „deense k u s t” groep. T en zu id en v an de „d u itse k u s t” tong zien w e d an de „ n e d e r l a n d s e k u s t ” t o n g . D eze groep b e v in d t zich ook in h e t v o o rja a r a a n de k u st. W a ar d e „ n e d e r la n d se k u s t” tong in de h e rfst en in de w in te r v e rb lijft is nog n ie t b ek en d . U it de
A fb . 2. S chem atische vo orstelling va n de ve rsp re id in g va n v ie r versc h ille n d e to n g groepen. In h e t ka a rtje va n de belgische tonggroep is m e t le tte rs een aantal in de te k s t genoem de eilanden en banken aangegeven t.w. a. D oggersbank, b. W itte B a n k, c. S y lt, d. P -boeien, e. H elgoland. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
a u g u s tu s 1968 — V is s e n 23
gegevens b lijk t w el, d a t de tr e k n a a r d e k u st ze er sn el m o et v erlo p en . D e zu idelijkste to n g in de N oordzee b lijft vrij c o n s ta n t v o o r de b e l g i s c h e k u s t , te rw ijl de tong voor de e n g e l s e k u s t in h e t g eh eel geen tr e k v erto o n t. U it d it alles b lijk t w el d a t de m eest noo rd elijk e groep d e la n g ste tre k ro u te h e e ft en de zuidelijkste groep in de N oordzee v rijw el sta tio n a ir is. Op h e t ee rste gezicht is d it verschijnsel m isschien vreem d. W e m o eten e c h te r b e d e n k e n d at d e to n g v an h u is u it een „zuidelijke” v issoort is, die zich th u is v o elt in w a rm e re w a te re n zoals b.v. a a n de fra n se kust. T en n o o rd en van de D o g g ersb an k zal d e te m p e ra tu u r van h e t z e e w a te r doorgaans te laag zijn voor de tong, zo d at zij ’s w in te rs w a rm e r w a te r opzoekt. In h et K a n a a l d a a lt de te m p e ra tu u r eveneens, doch o n d e r in v lo ed v an h e t vrij w a rm e golf stro o m -w a te r, d a t v ia h e t K a n a a l de N oordzee b in n en k o m t, is de d alin g h ie r n ie t zo ste rk als n o o rd elijk er in de N oordzee. In h e t v o o rafg aan d e is e r reeds op gew ezen, d a t d e tr e k v a n d e tong in m a a rt en a p ril n a a r de ku st, snel to t ze er snel verloop t. Bij de „deense k u s t” tong w as h et n ie t m ogelijk om ook m a a r één g em erk te ton g te v an g en tu ssen d e W itte B a n k en
A fb . 3. T ong in h e t za n d ingegraven. Zo b ren g t h e t dier de dag door; a lleen de ogen, de m ondopening en iets va n de n eusop en in g zijn zichtbaar. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
a u g u s tu s 1968 — V is s e n 24
d e d eense kust. D itzelfde g eld t eigenlijk o v era l bij tre k k e n d e tong. V oor de n e d e rla n d se k u st is d it v ersc h ijn se l zelfs zeer opvallend. TO N G AAN DE O PPE R V L A K TE O v er de w ijze w a a ro p deze snelle tre k verloopt, ta stte m en aa n v an k e lijk in h e t d u ister. W el w as h e t al m e er d an eens voorgekom en, d a t m en a a n bo o rd v a n v isse rs v a a rtu ig e n to n g en a a n d e o p p e r v l a k t e v a n de zee h ad zien zw em m en. De h e e r L. v. d. B erg u it U rk b.v. zou deze z w e m t o n g elk ja a r op dezelfd e p la a ts zien v ersch ijn en en zegde zijn m e d ew erk in g toe om ee n a a n ta l v an deze to n g en te bem achtigen. O ok aa n an d e re n w e rd g ev ra ag d u it te zien n a a r zw em tong en d aarb ij te le tte n op een a a n ta l p u n te n zoals p laats, d a tu m en u u r v an w aarn em in g , een sc h a ttin g van h e t a a n ta l en v an de le n g te van de tongen, in w elk e ric h tin g ze zw om m en en hoe h e t getij verliep. In tu sse n w as de h e e r H. K ru u k , v erb o n d e n a a n h e t R.I.V.O. te IJm u id e n en h e t L a b o ra to riu m voor V ergelijk en d e F ysiologie te U tre c h t g ere ed geko m en m e t een in te re s s a n t o nderzoek n a a r de dagelijkse a k tiv ite ite n v an de tong. A ls de tra w lv a n g st v an to n g in een g ra fie k w o rd t u itg e ze t voor de v ersc h ille n d e tijd en v a n de dag, v a lt h e t op d a t deze g ra fie k een u itg e sp ro k en m a x im u m h ee ft o m stre ek s m id d e rn ach t. E en verschijnsel, d a t de vissers n ie t zal v erb a zen o m d a t de to n g v o o rn am elijk ’s n ac h ts w o rd t gevangen. W a t zou de red e n h ie rv a n k u n n e n zijn? G ED R A G IN H ET AQ UA RIU M W aarn em in g en in een aq u a riu m h eb b e n aang eto o n d d a t de to n g en zich o v erd ag d oodstil in h e t zand b evinden, ju is t o n d er de o p p e rv la k te (afb. 3). A ls h e t d o n k er w o rd t ko m t e r e c h te r lev en in de bro u w erij. M eestal b eg in t de to n g zijn a k tiv ite ite n m e t ee n snelle, k ra c h tig e bew eging die de h e e r K ru u k de „O m e g a -s p r o n g ” h e e ft genoem d, o m d at de vis een b a a n in h e t w a te r b esch rijft w elk e g elijkenis v e rto o n t m et de g riek se le tte r O m ega (afb. 4) m e t als re s u lta a t d a t h e t zan d v a n de ru g v an h e t d ie r w o rd t afgeslag'en (afb. 5). De tong sc h u ifelt h ie rn a g ed u re n d e de re s t v an de n a c h t o ver h e t zand op zoek n a a r voedsel. Bij h e t a a n b re k e n v a n de dag zoekt de tong een so o rt k u iltje of laag g elegen deel in h e t zand op w a a r h e t d ie r stil g a a t liggen en zich „ in g ra a ft” d o o r m e t h e t lich aam ee n a a n ta l golvende bew egingen te m aken. H et zand o n d er de tong w o rd t d aa rd o o r o p gew erv eld en door m id d el v a n de lange v in n e n o v er h et g eh ele lich aam v ersp reid . A Q U A R IU M -PR O E V E N D e a k tiv ite ite n in h e t aq u a riu m w e rd e n gem eten m e t b eh u lp v a n een au to m atisch e reg istra tie m eth o d e. H ierd o o r w erden, gelijk elijk o v er d e o p p e rv la k te v a n h e t a q u a riu m verdeeld, v la k boven h e t zand loden b alletjes o p g eh an g en a a n d raad jes. Z o d ra de tong ov er h e t zand schoof en een loden b a lle tje in b ew eg in g b rac h t, w erd e r via de o p h an g d ra ad door m id d el v an een m e ta le n rin g e tje co n tact g em aak t w a a rn a een re la issc h rijv e r de b ew egingen reg istre erd e. H ierbij zij nog o p g em erk t d a t u it d irecte w aa rn e m in g e n is gebleken, d a t de tong in h e t g eh eel n ie t re a g eerd e V I T A M A R I N A —- Z e e b io lo g is c h c d o c u m e n t a ti e
s e p te m b e r 1968 — V is s e n 25
A fb . 4. De tong v e rw ijd e r t h et za n d v a n zijn ru g via de „om e ga sprong”. H et d ier h e e ft op de fo to de v o o rh e lft o p g eh even ; h et za n d is nog op de ru g aanw ezig, de sta a rt staat op h e t p u n t naar b en ed en te slaan.
op de a a n ra k in g m et de loden b a lle tje s en ze d a n ook n ie t tra c h tte te v erm ijd en . D e a k tiv ite ite n v an de tong zijn schem atisch w eerg eg ev en in afb e eld in g 6. H orizon ta a l sta a n de u re n v an h e t e tm aa l aangegeven, v e rtic a a l h e t a a n ta l re g istra tie s. De g etro k k e n lijn g eeft de a k tiv ite it en h e t u u r v a n de dag w aa ro p ze w e rd e n g e reg istre erd . Deze w a a rn e m in g e n w erd en ged aan in d e m a an d e n ja n u a r i en fe b ru a ri 1963. D uidelijk is te zien h e t u itg e sp ro k en m a x im u m in d e a k tiv ite it o m streek s 23 uu r, te rw ijl deze overdag to t 0 daalt. D e stip p ellijn in afb eeld in g 6 g eeft aan hoe de to n g v an g sten in ja n u a r i en fe b ru a ri o ver h e t etm aa l zijn verd eeld . Z ee r o pvallen d is hierbij de o v ere en k o m st tu ssen h e t g edrag v an de tong in h e t aq u a riu m m e t d e v a n g st-k u rv e . A K T IV IT E IT E N IN ZEE A l geven de a q u a riu m -w a a rn e m in g e n b elan g rijk e aanw ijzingen, toch b lijft v o o r zichtigheid geboden als de w a a rn e m in g e n w o rd e n g e b ru ik t te r v e rk la rin g voor h e tg e e n in de v rije n a tu u r, in d it geval de zee, g eb eu rt. D aaro m w e rd e n ook w a a r n em in g en v erzam eld ov er de a k tiv ite ite n v an d e tong in de zee. D e m ethode, die h ie rv o o r w e rd g eb ru ik t, b esto n d u it h e t v e rz a m e le n v a n de in g e w an d en v an alle gevangen to n g en tijdens een reis m et de IJm . 30 „A d eo d ates”, g em aa k t in a u g u stu s 1960. D e in g ew an d en v an de g ev an g en to n g e n w e rd e n d irec t n a de v an g st gecon serv eerd en la te r in h e t la b o ra to riu m o n derzocht. H ierbij w e rd g e le t op: le of zich voedsel in h e t d a rm k a n a a l bevond, 2e in w e lk d eel v a n h e t d a rm k a n a a l d it w e rd aan g etro ffen , 3e de k w a lita tie v e sam en stellin g v an h e t voedsel, 4e v an som m ige p ro o id ie re n te v en s h e t v erte rin g ssta d iu m v an h e t voedsel. V ero n d erste ld w e rd nl. d a t hoe g ro te r de a c tiv ite it v a n de to n g is, des te in te n sie v er d e voedselopnam e. E r w e rd bij de v an g st dus te v en s g elet op h e t tijd stip van vangen. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
s e p te m b e r 1968 — V is s e n 26
A fb . 5. H et einde va n de ,,O m ega-sprong”. H et zand is zo ju ist va n de ru g v e r w ijd e rd en z w e e ft nog zichtbaar door h et w ater. O m d at h e t d a rm k a n a a l bij de tong g em ak k elijk is o n d er te v erd e len in afzo n d erlijk e s tu k k e n zoals m aag, ee rste d arm lu s en tw eed e d a rm lu s w as h e t a llee n nodig, te w ete n hoe lan g h e t voedsel e r ov er deed om in de m aag, resp. e e rste - en tw eed e d arm lu s, te kom en. 350 .
JO O .
A fb . 6. De g e tro k k e n lijn g e e ft de a k tiv ite it va n tong in een a q u a riu m in de m aanden ja n u a ri-fe b ru a ri aan, waarbij h e t aantal a k tiv ite its-re g is tra ties p e r 2 u u r is u itg e ze t voor de ve rsc h ille n d e u re n v a n het etm aal. De stip p ellijn g e e ft de tongva n g st per u u r aan, ontleend aan gegevens u it een verslag v a n Dr. A . B. S ta m (1952). V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
250-
200-
150-
100-
So -
12
n o v e m b e r 1968 — V is s e n 27
In h e t la b o ra to riu m w e rd e r dus op g elet in w elk g ed eelte v a n h e t d a rm k a n a a l h e t v o edsel zich bev o n d w a a rn a m en vrij eenvoudig k o n b e re k e n e n w a n n e e r h e t v o edsel w e rd v ero rb erd . O m dat de v erte rin g s-sn e lh e id v a n de v ersc h ille n d e p ro o id ie re n n o g al u ite e n ligt w e rd voor h e t o nderzoek gezocht n a a r een p ro o id ier, d a t re g e lm a tig in de in g ew a n d en v an de tong voor k w a m en n ie t al te snel v erte erd e. H e t m e e st h ie rv o o r in aa n m e rk in g k w a m de zan d sp ie rin g - A m m o d y te s d u b iu s R e in h a rd t (Syn. A. m a rin u s R a itt.). U it h e t ond erzo ek b le ek in d e rd a a d d a t h e t p e rc e n ta g e tongen, w e lk e v o edsel to t zich h a d d e n genom en, to en am v an zonsondergan g to t o m streek s m id d e rn ach t. D a a rn a n am de voedselopnam e w ee r af w a a ru it b lijk t een d u id e lijk m a x im u m aan a k tiv ite it in de n ac h te lijk e uren . Z oals w e reeds h eb b e n gelezen g aa n de ov erg an g en tu ssen a k tie v e - en in a k tie v e p e rio d e n v a n de to n g g ep a ard m e t de in g ra a f-b e w e g in g resp. d e om eg a-sp ro n g . O m dat deze bew egingen p la a ts v in d e n op h e t m o m e n t v a n de dag w a a ro p g ro te v e ra n d e rin g e n in lic h tin te n site it o ptreden, is d e v raa g gesteld of d e in g ra a fb ew eging en de om eg a-sp ro n g m isschien re c h tstre e k s v e rb a n d h o u d e n m e t de v e ra n d e rin g e n in lic h tin ten siteit. L IC H T IN T E N S IT E IT EN A K TIV IT E IT O m d it n a te gaan zijn pro ev en genom en w aarbij de lic h tin te n site it k u n s tm a tig w erd v e ra n d e rd . H ierbij b leek in d e rd a ad , d a t bij v e rm in d e rin g v an h e t lich t, ook a l w as d a t op een a n d e r tijd stip d an in de n a tu u r, de to n g en op d a t m o m en t a k tie f w e rd e n m iddels de om ega-sprong. Zo b le ek bij k u n stm atig e afn am e v a n de lic h tin te n s ite it d a t d e to n g en een in g ra a fb ew eging m aak ten . A ls bijzo n d erh eid b leek u it deze p ro ev e n nog, d a t in d ie n e r geen z a n d op de bodem v a n h e t aq u a riu m lag, d e tong vele m a len ac h te re e n d o o rg aa t m e t d e in g ra a fb ew eging (som s zelfs la n g er d an een u u r ). Op een n a tu u rlijk e zan d b o d em v e ro o r-
A jb . 7. A k tiv ite it va n de tong in h e t a q u a riu m in een e x p e r im e n t va n 6 u u r licht - 6 u u r d o n k e r (zie te k s t). G eg even is h e t aantal u itsla g en va n een rela issch rijver p er 2 u u r voor versch illen d e u re n v a n h e t etm aal; op de horizontale lijn is h e t b elichtin g ssch em a nog eens e x tra a ange g ev en (g ev u ld e lijn — d o n ker, open lijn = lich t). V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
n o v e m b e r 1968 — V is s e n 28
z a a k t een to en em en d e lic h tin te n site it slechts één in g raa f-b ew e g in g w a a rn a h et d ie r m e t zand b e d e k t is en stil ligt. W aarschijn lijk is een p rik k e l v a n d e za n d laag op de ru g v a n de tong nodig om de in g raa f-b ew e g in g te d oen stoppen. N a nog een a a n ta l p ro ev e n te h eb b e n genom en, w aarb ij de a k tiv ite it v a n de tong o n d er v ersc h ille n d e om stan d ig h ed en w erd g e re g istre e rd en w el in co n stan te du istern is, o n d e r co n stan te b elich tin g en in een b e lich tin g sry th m e m e t een p erio d e v a n 12 in p la a ts v an 24 u u r, b le ek d u id elijk de in v lo ed v a n de lic h tin te n site it op de a k tiv ite it v a n de tong. T evens b le ek u it deze p ro ev en d a t e r k en n e lijk nog een a n d e r „ ry th m e ” aanw ezig m o et zijn, al sch ijn t d a t ry th m e in de n a tu u r steed s te w o rd e n o v erspoeld door d e d ag - en n a c h tflu c tu a tie s in de lic h tin ten siteit. In afb e eld in g 7 zien w e d a t d u id e lijk w eerg eg ev en bij de a k tiv ite ite n v a n d e tong in een ex p e rim e n t v a n 6 u u r d o n k e r - 6 u u r lic h t - enz. ZW EM TONG O v erdag lig t onze tong dus n e tje s h a lf o n d er h et zan d v ersch o len en ’s n ac h ts k o m t hij to t a k tiv ite it m e t h e t h o o g te p u n t ro n d h et m id d e rn ach telijk u u r. M a ar d it v e r k la a r t nog n ie t h e t zw em m en aa n de o p p erv la k te v an de zee. E r zijn ec h te r bij de b estu d erin g v an h e t v ersch ijn sel zw em tong nog a n d e re b ijzo n d erh ed en w a a rg e nom en, die w el in zich t geven in h e t w aa ro m v an d e n ac h te lijk e u its ta p je s. H ie r voor zijn v ooral v an belan g de w a a rn e m in g e n d ie h eb b e n aangetoond, d a t e r een b ep a ald e re la tie b estaa t tu ssen h e t a a n de o p p e rv la k te zw em m en en de getij strom en. W elisw aar is e r v ersc h il in de tre k ric h tin g v a n d e tong al n a a r gelang de p la a ts w a a r deze w o rd t w aargenom en, m a a r e r b e sta a t toch een d u id e lijk e v o o r k e u r voor de ric h tin g e n NO, O, ZO en Z. W an n eer w e w ete n d a t d it de ric h tin g e n zijn n a a r de p aa ip la a tse n en tevens, zoals reed s v erm eld , d at deze tr e k no g al snel verloopt, v erm o e d en w e al, d a t de tong b lijk b a a r zo slim is om v an d e g e tijstro m e n g e b ru ik te m aken. Zo k o m t de tong, d ie op zich zelf aan g ew ezen vrij la n g zaam tre k t, m e t aan zien lijk g ro te re sn elh eid vooruit. N u zou m en zich nog k u n n e n afv rag en , w aa ro m de tong de m o eite n e e m t om n a a r de o p p e rv la k te te kom en. M aar ook d a t h e e ft een d u id elijk e red en : lan g s de bodem is de stroom veel m in d e r ste rk d a n aa n de o p p erv la k te. De zw em tong la a t zich dus in h e t v o o rja a r g e d u re n d e de n ac h te lijk e u re n zacht g olvend a a n de o p p e rv la k te door de g etijstro m en v o o rtd u w en n a a r de p aa ig e bieden. Z ijn eig en a k tiv ite it is d aarbij gering. H et n ac h te lijk e d u is te r b esch e rm t h em b o v en d ien teg en zijn ev e n tu e le vijanden, zoals b ru in v issen , m e eu w en e.a. O R IË N T A T IE M O G E L IJK H E D EN H oe w e e t de tong n u eig en lijk in w elk e rich tin g hij m oet gaan? M et deze v ra a g r a k e n w e een v a n de m o eilijkste p u n ten , w a a ro v e r ook in w ete n sc h ap p elijk e k r in gen nog geen en k ele ze k erh eid b estaa t. H et v ersch ijn sel v an de tr e k k en n e n w e v an d iv e rse dierso o rten . D en k t u m a a r aa n de vogels, de insecten, d e zeesch ild p adden. D esondanks is h e t hoe h ie rv a n nog een d u iste re zaak. J. F. de V een, die h e t v ersch ijn sel v a n de zw em to n g u itv o e rig h e e ft b estu d eerd , a c h t h e t aannem elijk, d a t de to n g een soort aa n g eb o ren rich tin g g ev o el h eeft. H et zou ook k u n n e n zijn, d a t d e to n g de m ogelijkheid b ezit om te re a g e re n op h e t getij of d e m aan, zodat hij bij v o o rk e u r m e t v aste tu sse n ru im te n n a a r d e o p p erV IT A M A R IN A
Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
d e c e m b e r 1968 — V is s e n 29
v la k te kom t. W eer ee n an d e re m o gelijkheid is h e t re a g e re n op b ep a ald e ch em isch e v erb in d in g en , een soort chem ische re u k z in dus. H oew el een d o o rslag g ev en d bew ijs n ie t is geleverd, w o rd t h e t rich tin g g ev o el op h e t o g en b lik h e t m eest w a a rsc h ijn lijk geacht. D it gevoel zou de to n g d an in tw ee ërle i opzicht te n d ien ste m o e te n staan . In de ee rste p la ats om de ju is te ric h tin g v a n d e g etijstro o m al op de b o d em v ast te ste lle n en in de tw ee d e p la a ts om d e ric h tin g te b ep alen , w a a rin hij zich aa n d e o p p e rv la k te m oet opstellen. E r is nog veel d u iste r over h e t n ac h te lijk e verschijnsel, d a t zw em tong h ee t. W an t zelfs al zou e r voldoende bew ijs zijn om v a st te ste lle n door m id d el v a n w elk m ech an ism e de to n g zich o riën teert, d an is nog altijd n ie t b ek e n d hoe d it w e rk t. V oorlopig b lijft d a t ee n v an de ra a d se le n v an de n a tu u r. L IT E R A T U U R EN B R O N V E R M E L D IN G : K R U U K , D r. H . 1963. D agelijkse a c tiv ite it en vangst van de to n g . V isserij-nieuw s, 16e ja a rg a n g , no. 6, blzz. 142- 147. M U U S . B ent J . 1966. Zeevissengids. Elsevier, A m sterdam . R E D E K E , H . C . 1941. F a u n a van N e d e rla n d , aflev erin g X : Pisces. L eid en . V E E N , J . F. de. 1963. D e trek van de tong. V isserij-nieuw s, 16e jr g ., no. 3. V E E N . J . F. de. 1964. W aarom zw em t de tong a a n de o p p erv lak te v an de zee? V isserij-nieuw s, 17e jr g ., nrs. 3 en 6. blzz. 62— 68; 158— 162. V E E N , .]. F . de. 1967. O n th e P hen o m en o n of Soles (Solea solea L .) sw im m ing a t th e su rface. J o u r n a l du C onseil In te rn a tio n a l p o u r 1’E x p lo ratio n de la M er. V ol. 31, no. 2, blzz. 207— 236. A fb eelding 1 is o n tleen d aa n ,,D e o n u itp u tte lijk e zee” , uitgegev en d o o r N .V . W. J . T h iem e & C ie te Z u tp h e n ; d e overige afbeeldingen zijn o n tleen d aan V isserij-nieuw s, h e t m a an d b lad v an de D irectie d e r V isserijen v an h e t m in isterie van L an dbouw en V isserij. Beide uitgevers zeggen wij hierbij h a rte lijk d an k voor h e t te r b eschik kin g stellen van de clich é’s.
GEDAANTEVERWISSELING BIJ DE TONG
Op deze te ke n in g , w e lk e is o n tleen d aan V isse rij-n ie u w s (1962, 15e jrg., no. 7, blz. 116) z ie t u de ged aa n teverw isselin g o f m eta m o rfo se va n de tong ■ — Solea solea L. De jonge larf, pas u it h et ei, is sy m m e trisc h geb o u w d zoals andere vissen. Z ijn ogen staan te r w eerszijd en v a n de kop en hij le e ft nog va n z w e v e n d voedsel. L a n g za m e r h a n d k a n te lt de jonge tong, w e lk proces gepaard gaat m e t een ve ra n d e rin g van: h e t kop skelet. T ijdens d it proces v e rh u ist h e t lin kero o g o ver de kop naar h e t rechteroog, dat z e lf iets o p sch u ift naar de m ond o p en in g . Deze o n tw ik k e lin g is o verigens geen b ijzonderheid van de tong alleen, m aar ee n k e n m e r k va n alle p la t vissen. S om s ook v e rh u ist h et rechteroog. M en s p re e k t dan va n linksogige soo rten of in d iv id u e n in te g en stellin g to t rechtsogige. V I T A M A R I N A — Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n t a ti e
d e c e m b e r 1968 — V is s e n 30
