Woonwerkpand de Inktfabriek betaalbaar wonen en werken in hartje Amsterdam

Woonwerkpand de Inktfabriek betaalbaar wonen en werken in hartje Amsterdam

Anno 2006 lijkt woonwerkpand de Inktfabriek gewoon één van de mooie, monumentale grachtenpanden aan de Brouwersgracht. Maar achter de statige gevel gaat een bewogen verleden aan woonstrijd schuil. En een rijk heden aan betaalbaar wonen en werken in de binnenstad van Amsterdam.

H

et pand aan de Brouwersgracht werd in 1980 gekraakt en is sinds 1992 gelegaliseerd met Woonstichting De Key als nieuwe eigenaresse. Momenteel wonen en werken er zo’n 40 mensen in de Inkt­fabriek. De woongedeeltes bieden huisvesting aan verschillende woonvormen, individueel met gedeelde voorzieningen danwel in woongroepen, beiden al dan niet met kinderen. Op de begane grond en een gedeelte van de eerste verdieping zijn ateliers en werkplaatsen gevestigd. Een metaalwerkplaats, een dansstudio, een muziekstudio, een houtwerkplaats, een doka en verschillende kunstenaars (sieraden, schilderijen, installaties) maken gebruik van de ruimtes. De bewoners hebben individuele huurcontracten met De Key, de vereniging van bewoners en gebruikers huurt middels één contract alle ateliers en werkplaatsen van De Key.

DE INKTFABRIEK 1980 - ?

Z

owel bewoners als gebruikers van de Inktfabriek ervaren het als positief om onderdeel te zijn van een woonwerkpand. Er is overleg tussen bewoners en gebruikers over praktische zaken zoals ruimte beheer en toewijzing, gemeenschappelijke vereniging en financiën, maar ook de minder leuke dingen zoals geluidsoverlast. Een woonwerkpand houdt immers onvermijdelijk in dat de werk­ijver van de een af en toe botst met het woon­genot van de ander. Bewoners hebben middels de vereniging zeggenschap in de toewijzing van nieuwe kandidaten voor de ateliers en werkplaatsen.

V

ereniging De Inktfabriek voorziet (op beperkte schaal) in een steeds schaarser wordend aanbod van betaalbare ateliers/werkruimtes in Amsterdam. Al sinds de kraak in 1980, maar ook na de legalisatie in 1992 waakt de vereniging over het ‘juiste’ gebruik van de verschillende ruimtes. De uitgangspunten daarbij zijn: sociaal/cultureel/ambachtelijk, kleinschalig, niet-commercieel en diversiteit in gebruiksruimtes. Iedere gebruiker moet daarover

ook verantwoording afleggen aan vereniging de Inktfabriek en bij in gebreke blijven volgt automatisch opzegging van het lidmaatschap van de vereniging en daarmee van de gebruiksovereenkomst. Dit beleid sluit niet alleen aan bij de doelstellingen van de vereniging, het is ook een erkenning van de intenties waarmee de Commissie Volkshuisvesting van Amsterdam destijds subsidies beschikbaar heeft gesteld om de Inktfabriek mogelijk te maken.

Betaalbare binnenstad? “Betaalbaar wonen en werken in hartje Amsterdam”, het zou zomaar een vlotte reclameleus kunnen zijn voor een nieuw te bouwen complex in Amsterdam. Woonwerkpand de Inktfabriek, een mooi en monumentaal grachtenpand aan de Brouwersgracht, op loopafstand van het Centraal Station aan het randje van de gezellige Jordaan. Maar de Inktfabriek is geen luxe nieuwbouwproject. Het was een speculatiepand dat door het kraken ervan en de daaropvolgende inzet van vele bewoners en gebruikers gered is van de sloop en toegevoegd aan de sociale huursector. Tot op heden heeft dat geresulteerd in betaalbaar wonen en werken in de binnenstad van Amsterdam. Betaalbaar is een geliefd begrip, toch dreigt Amsterdam voor grote groepen mensen onbetaalbaar te worden. Marktwerking en privatisering eisen hun tol. Ook voor de Inktfabriek? Onlangs werden ook wij onaangenaam verrast door een schrijven van Woonstichting De Key, eigenaresse van ons pand. Zij wil het bestaande huurcontract openbreken en middels een tussentijdse huurprijsaanpassing meer aansluiting zoeken bij de gebruikelijke huurprijzen van bedrijfsruimte in de binnenstad van Amsterdam. Dat wij hier niet meteen enthousiast op reageerden zal niemand verbazen, toch was onze terughoudendheid voor Woonstichting De Key voldoende aanleiding om dan het gehele huurcontract voor de werkruimtes maar op te zeggen en wel per 1 oktober 2006. Vanuit de riante positie zonder huurcontract praat het kennelijk een stuk gemakkelijker dan te moeten overleggen met een mondige en dus lastige huurder. Gemeentelijke subsidiegelden, toegekend ten behoeve van het behoud van een woonwerkpand, dreigen op die manier te verdwijnen in de zakken van een private onderneming.

DE INKTFABRIEK 1980 - ?

[ GESCHIEDENIS VAN DE INKTFABRIEK ] IN KRAKENDE WELSTAND Op 1 juni 1980 werd de voormalige Inktfa­briek Rudolph Meijer aan de Brouwersgracht 152-154 gekraakt. Eigenaar was de beruchte specu­lant Ronald van de Putte, die het in 1978 voor ruim 1 miljoen gulden had gekocht. Met het instorten van de huizenmarkt bleef Van de Putte met de panden zitten. Bewoners en gebruikers beginnen met het opknappen en verbouwen van het pand tot de gewenste woon- en werkruimtes. Al snel zijn er een houtwerkplaats, fietsenwerkplaats, ateliers, een bandruimte, doka, dans/theaterstudio en wonen er 20 mensen in woongroepen. Het gebruikelijke leven in een groot, qua onderhoud ernstig verwaarloosd kraakpand: veel regelen, vergaderen, verbouwen, discussiëren, ruzie maken, privacy en gemeenschappelijkheid zoeken.

als woonwerkpand met sociale woonhuren en niet-commerciële huren voor de ate­liers en werkruimtes. Hetgeen geschiedde. Wat volgt is een jaren durend proces van vergade­ren, tekeningen maken, onderzoeken, overleggen, opnieuw berekenen enz. Eind 1989 lijkt het helemaal mis te lopen als de verbouw veel duurder uitvalt dan begroot. Een impasse ontstaat en ontruiming ligt alsnog op de loer tot het uiteindelijk lukt de exploitatie rond te krijgen omdat de gemeente bereid is de tekor­ten middels subsidies uit o.a. het stadsvernieuwingsfonds te dichten. In 1991/1992 wordt de Inktfabriek grondig verbouwd. Op 1 augustus 1992 kunnen wij met sleutel en huurcontract op zak ons pand weer in.

DE LANGE WEG NAAR DE LEGALISERING

T

ot eind 1980 verloopt alles in betrekkelijke rust. Met het failliet van Van de Putte en na diverse onderzoeken en overleggen met gemeente en andere partijen breekt een nieuwe fase aan voor de Inktfabriek, het legaliseringsproces. De gemeente wil het pand kopen, de verbouwing helpen financieren, en vervolgens het pand in erfpacht geven aan een door de Inkt­fabriek gekozen woningbouwvereniging mits er een haalbaar en ambtelijk goedgekeurd verbouwplan is en er een intentie­verklaring ondertekend wordt door de bewoners en gebruikers van de Inktfabriek, de gemeente en de woningcorporatie. Cruciaal voor ons in de intentieverklaring was het behoud van de Inkt­fabriek

DE INKTFABRIEK 1980 - ?

METAAL/SLEUTEL WERKPLAATS

D

e metaal/sleutel werkplaats bestaat sinds de jaren ‘80 als collectief in verschillende samenstellingen, waarvan de activiteiten moeilijk onder één noemer te vangen zijn. Wat de leden gemeenschappelijk hebben is een progressieve visie op de samenleving waarbij een eerlijke verdeling van welvaart, gelijke zeggenschap, kleinschaligheid, liever om niets dan voor geld en oog voor het milieu centraal staan. En natuurlijk onze liefde voor techniek en metaal. Er wordt zowel gewerkt op individuele basis, als ook in wisselende kleine coalities, soms met een grote groep. De losse structuur maakt onverwachte verbanden mogelijk.

H

et is soms hollen en stilstaan, maar altijd vol inspiratie, door een wisselende groep mensen die, vaak naast hun andere bezigheden, proberen iets zinvols of alleen maar iets moois tot stand te brengen. Een betaalbare werkplaats met inmiddels een schat aan onderdelen en gereedschappen, die van niemand en iedereen zijn, is daarvoor onmisbaar en voor velen een waardevolle plek in de binnenstad van Amsterdam.

[ WERKEN IN DE INKTFABRIEK ENKELE VOORBEELDEN ]

D

e verscheidenheid aan activiteiten die plaatsvinden maken het bijzonder. Zo kan er de ene dag gewerkt worden aan het onderhoud van bakfietsen die in collectief beheer verdeeld zijn over verschillende panden in de stad, de volgende dag wordt er geoefend op een bezetting ter ondersteuning van een campagne van Milieudefensie. Een week later kan er gelast worden aan een installatie voor een internationale fototentoonstelling, of wordt er voorverzameld voor een kraakactie in de buurt. Er kan weken gebouwd worden aan een vliegtuig voor een campagne tegen het deporteren van vluchtelingen door de KLM of gebrainstormd worden over de bouw van een Paard van Troje voor de presentatie aan de gemeente van een onderzoek naar vrijplaatsen in Amsterdam. Er kan gesleuteld worden aan fietsen en zonnepanelen en nagedacht worden over milieuvriendelijke transportmiddelen.

streven naar diversiteit Vereniging De Inktfabriek bestaat sinds 1 juni 1980: op die dag werd de leegstaande voormalige inktfabriek aan de Brouwersgracht gekraakt en in gebruik genomen als woon- en werkruimte. De vereniging van bewoners en gebruikers omschrijft haar taak als volgt: “De vereniging stelt zich ten doel werkzaam te zijn in het belang van de volkshuisvesting voor met name minder draagkrachtige personen en groepen en daarbij initiatieven met betrekking tot woon-, werk-, en beheervormen te realiseren en ondersteunen. Dit vertaalt zich onder andere in het verhuren en beheren zonder winstoogmerk en in een zo groot mogelijke huursters- en gebruikstersparticipatie met betrekking tot beheer en onderhoud van het pand en een toewijzingsbeleid dat aansluit bij deze doelstelling en de statuten. Middelen als zelfwerkzaamheid, democratische beslissingsstructuren en het streven naar diversiteit in gebruiksruimtes spelen daarbij een belangrijke rol. Het pand Brouwersgracht 140-152 is te omschrijven als een woon/ werkgebouw in collectief zelfbeheer.”

DE INKTFABRIEK 1980 - ?

[ WERKEN IN DE INKTFABRIEK ENKELE VOORBEELDEN ]

DANS- EN MIMESTUDIO

O

p de eerste verdieping beheert Stich­ting de Lichting een dans- en mimestudio. In de studio kunnen podiumkunstenaars met beperkte financiële middelen repeteren en werken aan voorstellingen. Stichting De Lichting zelf orga­­­ni­seert projecten waarin de samenwerking tussen de verschillende disciplines (muziek, dans, mime en theater) en improvisatie een belangrijke rol speelt. De stichting houdt zich bovendien be­zig met programmering van ongeveer 30 concerten per jaar op locatie en het organiseren van onder­steuningsactiviteiten voor kunst-educatie (leerplannen, onder­wijs­ metho­diek, projectbegeleiding etc.).

D

e stichting is sinds haar oprichting geëvo­ lueerd naar een organisatie die niet alleen voorstellingen maakt, maar ook jonge mensen stimuleert, dans- en theaterinitiatieven ondersteunt (waaronder niet-westerse bewegings- en theatervormen) en een cultureel managementbureau vormt dat contacten legt, netwerken onderhoudt en werkplekken genereert om zodoende de doelstelling - het bevorderen van de podiumkunsten - een steeds groter bereik te geven. De verhuur van een betaalbare studio vormt hierin een belangrijke voorwaarde. De ruimte functioneert niet alleen als werkplek maar ook als ontmoetingsplek.

D

e Lichting werkt zonder winstoogmerk en streeft daarin naar een voortzetting van

het gebruik van de Inktfabriek zoals dit sinds jaar en dag gebeurt en zich gestaag verder ont­ wikkelt. De Lichting werkt vaak samen met studio Vredenburg, die met een zelfde doelstelling een dansstudio verhuurt: samen zijn zij dit op moment twee van de weinige plekken in de binnenstad waar betaalbare studio­ruimte voor dans wordt geboden.

H

et scala aan mensen die door de jaren heen gebruik maakten van de studio is te breed om op te noemen: theatermakers (studenten Hoge School voor de Kunsten), beginnende dans- en theatermakers en -docenten, theatermakers met geen of weinig subsidie, semi-professionele groepen en amateurthea­ terverenigingen, buurtkinderen en volwas­ senen, docenten die cursussen geven voor theatermakers, etc. Hierdoor is het gebruik ook qua inhoud zeer gevarieerd: westerse dansvormen (jazzdance en moderne dans), urbandance (breakdance, streetdance en poppin en lockin), werelddans (buikdans), bewegings­training (yoga, pilates, chi coung), muziektheater, (jeugd)­theaterproducties, theatertraining, spelen improvisatietraining, mime enz.

ATELIER [Sita Falkema] "Ik ontwerp en vervaardig sieraden. Tevens neem ik deel aan projecten als het ‘Nestkastproject’, waarvoor een groot aantal internationale kunstenaars vogelhuisjes heeft ontworpen. Met deze door Europa reizende expositie wordt aandacht gevraagd voor de milieuproblematiek, het gebruik van pesticiden en gezondheidsproblemen die daar uit voortvloeien. Om onafhankelijk en niet uitsluitend commercieel te kunnen werken heb ik een betaalbare ruimte zoals mijn atelier in de Inktfabriek nodig. Daarnaast is de feedback en inspiratie van medegebruikers essentieel bij de ontwikkeling van mijn werk."

P

er week is er een gemiddeld gebruik van 5 verschillende groepen variërend van 1 tot 10 personen. Op jaarbasis (45 weken per jaar) betekent dit een bezettingsgraad van rond de 1100 gebruikers.

DE INKTFABRIEK 1980 - ?

[ WERKEN IN DE INKTFABRIEK ENKELE VOORBEELDEN ]

MUZIEKSTUDIO

D

DL In de kelder van de Inktfabriek huist muziekstudio DDL. De kelder is ooit verbouwd en lange tijd gebruikt door leden van de voormalige band Fatal Flowers als oefenruimte en voor eigen (demo)opnames. Sinds 2001 wordt de ruimte gehuurd door 3 muzikanten van de experimentele rockband Kong. Zowel individueel als gezamelijk werken Dirk de Vries, Rob Smits en Mark Drillich aan de muziek voor diverse muziek, theater en filmprojekten. Het betreft hier projecten die op eigen initiatief, en veelal met eigen investeringen tot stand komen en worden vertoond/uitgevoerd in het niet-commerciële circuit van clubs, kleine theaters en filmhuizen. Voorbeelden van recente aktiviteiten: - The Phillip Project: multimedia dansproduktie (i.s.m. Paul van Mook, beeldend kunstenaar/muzikant, tevens huurder van een atelierruimte in de Inktfabriek) Matogrosso: demo-cd en concerten van experimentele electronische muziek. - Stichting Varkens in Nood: muziek voor promotiefilmpje - De Amerikaan die ik nooit geweest ben: muziek voor dvd van schrijver Chris Keulemans.

latief lage huur er veel meer tijd is om te experimenteren en er, mede door de indeling van de ruimte, er gelegenheid is om ter plekke met mensen uit andere disciplines (video, film, theater, beeldende kunst) samen te werken.

HOUTWERKPLAATS [Rob Bannink] "In de houtwerkplaats ben ik al zo'n 15 jaar in staat om mijn beroep en passie van meubelontwerper vorm te geven, door de grenzen op te zoeken tussen bruikbaarheid en abstractie in hanteerbare afmetingen, en dit somtijds in galeries achter te laten. Hierbij zijn ruimte en machines onontbeerlijk. Door gezondheidsproblemen is mijn inkomen laag en actieradius beperkt en ben ik als buurtbewoner aangewezen op een plek als deze. Ook de aanwezigheid van meerdere personen in de werkplaats en daaromheen is voor mij belangrijk. Het atelier wordt bijvoorbeeld ook gebruikt door Wim, docent aan de Rijksakademie van de beeldende kunst, die hier in zijn vrije tijd verder kan experimenteren."

I

ncidenteel worden ook low-budget projecten voor anderen gedaan zoals cd-opnames voor de psychobilly band Asmodeus en het nederlandstalige rockcollectief de Nieuwe Blijdschap. Het essentiele verschil met (en voordeel ten opzichte van) reguliere studio’s is dat door de re-

DE INKTFABRIEK 1980 - ?

[ WERKEN IN DE INKTFABRIEK ENKELE VOORBEELDEN ]

ATELIER

METAALWERKPLAATS

an het begin van de gemeenschappelijke gang is het atelier van Paul van Mook gevestigd. Paul van Mook is beeldend kunstenaar/musicus die woont en werkt in Amsterdam. Hij studeerde van 1981-1986 aan de Gerrit Rietveld Academie te Amsterdam. Sinds 1989 werkt hij als autonoom kunstenaar en heeft regelmatig solo- en groepsexposities. Daarnaast ontwerpt hij in opdracht en is betrokken bij de uitvoering van diverse projecten. In de periode 1991-1994 speelde hij gitaar en elektronica in het duo ‘The Zillionaires‘. Hij combineert exposities met performances en werkt met verschillende dansers, choreografen en vj’s.

[Mathilde µP] "In 2001 werd ik mede gebruiker van de sleutel werkplaats in de Inktfabriek. Tot dan toe maakte ik multidisciplinaire installaties twee hoog thuis, op drie vierkante meter. Deze installaties bieden aan het publiek een onverwachte manier van interactie met een computer. De plek in de sleutelwerkplaats is voor mij meer dan een verhaal van ruimte. Hier kan ik voor het eerst metalen constructies in mijn werk toepassen, een aanzienlijke verbetering voor interactieve kunstwerken. De installatie Power Pong die ik heb gemaakt in de Inktfabriek is nu op tournee met een groepsexpositie in het buitenland. Zo’n buitenlandse expositie zegt trouwens meer over de waardering en vertrouwen in de duurzaamheid van het werk, dan over de inkomsten van de kunstenaar. Voor inkomsten ben ik namelijk aangewezen op een parttime baan. Daarom komt het mij goed uit dat ik met anderen een metaalwerkplaats en specialistisch gereedschap kan delen. Dat scheelt broodwerkuren, uren die ik graag creatief investeer. Ook is de locatie gunstig vlak bij huis, waardoor het apart ontwikkelen van electronica thuis en constructie van frame in sleutelwerkplaats weinig hindernissen geeft."

A

E

nige praktische aspecten maken het atelier op deze plek onmisbaar: goede laad/los mogelijkheid (cruciaal voor de installaties), samenwerking met o.a. de muziekstudio en het gebruik van andere disciplines zoals laswerk in de metaalwerkplaats. Afgelopen jaar heeft Paul van Mook meegedaan aan de de jaar­lijkse Open Atelierroute Jordaan/Westelijke Eilanden. Uit de contacten die hier opgedaan zijn blijkt dat er een aantal kunstenaars (woonachtig centrum/Brouwersgracht) zich wil verenigen in een nieuwe Atelierroute Centrum, waar de Inktfabriek mogelijk als centraal informatiepunt kan dienen.

Meer Informatie

Voor meer informatie over wonen of werken in de Inktfabriek stuurt men een ouderwetse brief aan: Vereniging de Inktfabriek Brouwersgracht 140-152 1013 HA Amsterdam. Elektronische post aan: [email protected]

DE INKTFABRIEK 1980 - ?