Heemtuinjournaal Jaargang 21
Voorjaar 2015
We kijken terug op een druk, maar geslaagd, 2014. Het komende jaar geen jubileum en geen foto-expositie. Maar natuurlijk is er op de heemtuin altijd weer een hoop te doen. Ons werk houdt namelijk nooit op. Dat is het leuke, we raken niet werkeloos. Op de dag dat de eerste letters op papier verschijnen, begint officieel de lente. Toch altijd fijn die wisseling van het winter- naar het voorjaarsseizoen.
Wilde tulpen in een ander voorjaar.
Zoals gebruikelijk is op de volgende pagina onze jaaragenda opgenomen. Noteer alvast de relevante data. Zie voor het laatste nieuws onze website www.heemtuingoudsehout.nl. We proberen de website actueel te houden. Ook daar geldt voor: als er ideeën zijn voor de website, we horen het graag.
1
Agenda 2015 Elke zaterdag wordt er vanaf 13.00 uur op de Heemtuin gewerkt. In het voorjaar en de zomer ook op elke woensdagavond vanaf ongeveer 19.30 uur. Voor 2015 is dat op de woensdagen 1 april t/m 2 september. Tot dan. De voorjaarsexcursie is op zondagmiddag 19 april om 14.00 uur vanaf de werkschuur op het terrein van de Heemtuin. Op zondag 31 mei gaan we naar libellen speuren. Vertrek om 14.00 uur bij de wielerbaan in de Goudse Hout. We lopen dan naar de Heemtuin toe. De open-dag is zondag 14 juni. Vanaf 12.00 uur is er dan van alles te doen. De hooidag is op de eerste zaterdag van september. Dat is dit jaar zaterdag 5 september. Vanaf 10.00 uur gaan we hooien. De landelijke nachtvlindernacht is laat dit jaar en wel op vrijdagavond 11 september. Op het heemtuin-terrein gaan we op verschillende plekken op zoek naar nachtvlinders. Vanaf 20.30 uur bij de werkschuur in de Goudse Hout. Op zondagmiddag 11 oktober is de herfstexcursie. We starten om 14.00 uur bij de werkschuur. Zoals gebruikelijk is de landelijke natuurwerkdag op de eerste zaterdag van november, de start van het winterseizoen. Ook de Heemtuin doet weer mee op zaterdag 7 november, vanaf 10.00 uur.
Gagel Wanneer je op de Heemtuin van het hooiland naar het griend loopt, kom je bij de bruggetjes een bijzondere struik tegen: de gagel, ook wel wilde gagel genoemd. Als je een blaadje van deze struik tussen je handen rolt, komt er een heerlijke geur vrij. Niet alleen de geur maar ook de kleur is heel opvallend. De plant springt er vaak echt uit tegen de achtergrond van het griend. Ik kwam erachter dat ze vroeger bekend stond als medicinale- of toverplant. De officiële naam is Myrica Gale, wat welriekend balsem betekent. Deze bladverliezende struik behoort tot de gagel familie Myricacea, waartoe ruim 50 planten behoren. In Nederland komen de wasgagel en varenberk ook uit deze familie. Gagel komt voor op natte, zure, venige grond. Je vindt hem in heidevelden, moerasbossen veengebieden en in kalkarme duinen. Hij staat op de Nederlandse rode lijst van planten, als algemeen voorkomend, maar sterk in aantal afnemend. Hij vormt gagelstruwelen, als er weinig concurrentie is van andere struiken en bomen. De struik wordt tot 1,5 meter hoog. De 2,5 tot 4 cm langwerpige bladeren hebben harspuntjes met harskliertjes aan de onderzijde. Deze klieren produceren etherische olie. De bladeren smaken bitter. De gagel bloeit in april en mei. De goudkleurige katjes verschijnen voor de bladeren aan de twijgen, die daarna niet meer doorgroeien. Meestal komen op een struik mannelijke katjes of vrouwelijke katjes voor, maar soms komen ze beiden voor. Een struik kan ook van geslacht wisselen, het ene jaar draagt zij vrouwelijke en in een ander jaar mannelijke katjes.
2
De plant kan een- of tweehuizig zijn. Er zijn tweehuizige mannelijke en vrouwelijke katjes, maar mannelijke katjes kunnen ook eenhuizig zijn, ze bevatten dan zowel meeldraden als stampers. De mannelijke katjes zijn langwerpig, de vrouwelijke meer gedrongen. De schubben (schutbladeren) van de vrouwelijke bloem vallen niet af en zijn met de afgeplatte drietoppige steenvrucht vergroeid. De zaden verspreiden zich in de winter via de wind en het water. Gagel groeit met lange ondergrondse uitlopers. Aan de wortel zitten knolletjes in wisselende grootte. De knolletjes bevatten een zwam/schimmel (mycelium) en dienen om stikstof in op te slaan. Stikstof wordt niet via het blad uit de lucht opgenomen, maar uit de grond. De struik laat zich makkelijk stekken door een tak op de grond te leggen. Wanneer deze gaat wortelen, kan je door deze af te snijden en ergens anders te poten, de gagel vermeerderen. Gagel hoeft niet gesnoeid, of bemest te worden. De plant kent veel toepassingen. De bast werd gebruikt om leer te looien en de gele bloemen gebruikte men als verfstof. De takkenbossen werden gebruikt om de bakovens te stoken, maar ook om bezems mee te maken. Paarden en geiten eten de bladeren, het overig vee weigert dit. De aromatische olie is giftig en roesverwekkend en kent verschillende medicinale toepassingen, zoals in zalf bij huidziekten en als verdoving bij kiespijn.Tevens werd zij gebruikt om vlooien, muggen en motten te weren. Een takje boven het bed gehangen, zou zorgen voor een aangename slaap. Een takje in de linnenkast zorgt voor een heerlijke geur en houdt de motten op afstand Zowel de katjes als de bladeren waren in de Middeleeuwen - vanwege de bitterstoffen - een hoofdbestanddeel van gruit, het kruidenmengsel dat bier moest helpen langer houdbaar te blijven, voordat hop hiervoor gebruikt werd. Er wordt ook vermeld dat gruit gebruikt werd om smaak aan het bier te geven. Over de smaak is in het verleden al heel wat gediscussieerd. Er zijn nog steeds brouwers die gagel gebruiken bij het bereiden van bier. In België wordt gagel toegevoegd aan het biologische bier Gageleer. En in Gouda heeft Stadsbrouwerij De Goudsche Leeuw een eerste brouwsel Goudsch Gruit gebrouwen met een beetje gagel van de heemtuin. We konden het proeven op de vrijwilligersavond. De na-smaak leek op laurier. Wanneer je dit allemaal leest kan je je voorstellen dat gagel de naam toverplant kreeg. Wat een bijzondere plant, sta hier even bij stil, als je de volgende keer weer zijn geur opvangt. Tineke Kelderman
3
Van de bestuurstafel Het bestuur van de heemtuin vergadert regelmatig over een groot aantal onderwerpen: beheer van de heemtuin, aanschaf en onderhoud van materialen en gereedschap, organiseren van diverse activiteiten en vooral ook het opstellen van plannen voor beheer, renovaties, financiën en bijvoorbeeld Arbo-zaken. Onontkoombaar is het overleg met diverse instanties. Kortom, allerlei zaken die ook het werk voor de heemtuin (kunnen) raken! Daarom wil het bestuur iedereen graag hierover informeren. •
• •
•
•
•
We hebben besloten om geen faceboek-account voor interactieve communicatie voor onze stichting aan te maken. Dit in verband met de hoeveelheid werk die het beheer hiervan voor ons vergt ten opzichte van de te verwachten meerwaarde. Omdat er vorige jaren extra veel werkzaamheden zijn verricht, waren we deze winter redelijk snel gereed met het werk. Ten behoeve van kwaliteitsverbetering van de Reeuwijkse Plassen is sprake van gewijzigd waterbeheer in de Goudse Hout. Het is nu niet te voorspellen of dat invloed heeft op de waterkwaliteit van onze heemtuin. De Groene Motor, de opvolger van Landschapsbeheer ZH, geeft de komende 2 jaar ondersteuning voor het vrijwilligerswerk, zoals voor het lenen van gereedschap. In 2016 wordt besloten of er verlenging komt. We hebben afscheid genomen van Patrick als lid van het bestuur vanwege persoonlijke omstandigheden. Het bestuur heeft hem hartelijk bedankt voor zijn bijdrage, inzet en betrokkenheid. Pat blijft wel vrijwilliger, waar we blij mee zijn. In de zomer is er wel ruimte om mee te helpen in de moestuin. Dit om pieken in het werk op te vangen. In overleg met de moestuindames en –heer kan daar een afspraak over worden gemaakt. Dus geïnteresseerden loop eens naar hen toe.
Oproep voor nieuw bestuurslid Momenteel bestaat het bestuur uit: Sjaak Witteveen (voorzitter) Jos van de Vondervoort (secretaris), Hans Schaap (penningmeester) en Jaap Flipse (lid). Vanwege het vertrek van Patrick Leijdekker uit het bestuur, is er plaats voor een nieuw algemeen bestuurslid. Wie voelt zich geroepen en heeft er zin in? We bieden een collegiale sfeer en ruimte voor meedenken bij alle heemtuin-zaken.
Jos van de Vondervoort
4
Wist u dat? 1 -
De natuurwerkdag, 1 november 2014, plaatsvond op de warmste november-dag ooit. Er is 20 0C gemeten. Dat zijn voorjaarstemperaturen! De ijsvogel al weer een paar keer op de heemtuin is gesignaleerd. Als de welbekende schicht vloog hij of zij langs. Tim van de Vondervoort de flora van de heemtuin heeft geïnventariseerd en het daarbij wel om zo’n 175 plantensoorten ging. Er op de heemtuin een aantal plantensoorten van de zogenaamde Rode Lijst voorkomen. Planten dus die tot de zeldzame soorten behoren. Kinderen van de Graaf Jan van Nassauschool op de heemtuin hebben meegedaan aan de Nationale Vogeltelling. De Brede School-activiteiten van dit jaar al weer van start zijn gegaan. We al een vogelexcursie hebben gehouden en nestkastjes getimmerd. Er ook al is gevlochten met natuurlijk materiaal. We met verschillende heemtuiners hebben meegewerkt aan de provinciale werkdag op 14 maart j.l. 300 vrijwilligers hebben in de Bollenstreek daaraan meegedaan. Op Landgoed Nieuw Leeuwenhorst. De organisatie in handen was van Landschap & Erfgoed Zuid-Holland.
Een gedicht van de heemtuindichter Verscholen Nog verschijnt zij niet Verdiept in zwaar gepeins of Zou het mogen en onvertogen Tevoorschijn komen? Kriebelt het of ligt het aan de vogelzang De bomen botten uit Gekwaak en eendengefluit. Takken rillen, rillen de takken? De vorst uit de grond Weg Koning Winter De winterkoning denkt ook niet meer aan Jan Splinter.
5
Seizoenen op de heemtuin Regelmatig heeft Sjaak Witteveen foto’s gemaakt vanaf een vaste positie op het heemtuin terrein. Op de foto-expositie in het Huis van de Stad waren er 2 panelen ingericht met in totaal 4 panorama-foto’s. Deze zijn op deze pagina opgenomen.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Het Heemtuinjournaal is een uitgave van de Stichting Heemtuin Goudse Hout voor medewerkers, donateurs en elke overige geïnteresseerde. Adressen: (website) www.heemtuingoudsehout.nl (e-mail)
[email protected]
6
