Wijkperspectief Kalsdonk

Wijkperspectief Kalsdonk

Auteur

Toby Frielink, Gerard Brakkee

Datum

mei 2011

Status

Definitieve versie

2

Inhoud 1. 2. 3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 4. 4.1 5. 5.1

Kalsdonk Wereldwijk - Actualiteit .................................................... 4 Van identiteit naar perspectief ......................................................... 9 Streefbeeld .................................................................................... 12 Bewoners kiezen voor Kalsdonk 12 Kalsdonk ontwikkelt 13 Kalsdonk is schoon, heel en veilig 14 Kalsdonk is goed voorzien 15 Kom je kansen pakken!! 18 Aan de slag .................................................................................... 19 De vijf speerpunten voor Kalsdonk 19 Bijlage ............................................................................................ 21 Bewonersgroepen motivaction 21

Vooraf: afbakening van de wijk In dit rapport wordt gesproken over de wijk Kalsdonk en soms ook over de wijk Noord, en over de drie buurten (Kalsdonk, Parklaan-Hoogstraat en Spoorstraat-Van Coothlaan). Voor de duidelijkheid melden wij vooraf, dat dit perspectief van toepassing is op de gehele wijk Kalsdonk (CBS-aanduiding: Noord), en daarbinnen voor elk van de drie buurten.

3

1.

Kalsdonk Wereldwijk - Actualiteit

Voordat we de feitelijke, actuele situatie schetsen starten wij met de top 5 van gesignaleerde problemen in Kalsdonk. Die zetten we in de volgende hoofdstukken in perspectief en context. De top 5 van ervaren problemen komt neer op: 1. overlast, veiligheid en leefbaarheid (vanuit bewoners); 2. de vicieuze cirkel van werkloosheid en relatieve armoede – toegang tot de arbeidsmarkt; 3. inrichting van de openbare ruimte en kwaliteit van wonen; 4. sociaal isolement; gebrek aan integratie en participatie, deels gevolg van de taalproblematiek; 5. negatieve woonbeleving en negatief imago. a. Positionering Kalsdonk vormt samen met de buurten Parklaan–Hoogstraat en Spoorstraat–Van Coothlaan het gebied Roosendaal Noord. Noord (met plm. 7300 inwoners) ligt ingeklemd tussen Centrum, Borchwerf en het spoor en Majoppeveld aan de oostzijde. Noord heeft veel (vroeg) na-oorlogse bouw, vooral rijtjes- en etagewoningen. Vanaf 1990 heeft een substantiële toevoeging van nieuwbouw (25%) plaatsgevonden. De pareltjes vindt men vooral op de Parklaan. Rond 60% is corporatiebezit. Een klein aantal woningen is in de particuliere verhuur; de rest is eigen woningbezit. De bewoners van Kalsdonk geven een relatief slechte beoordeling (6.2) van de kwaliteit van woningen, tegenover de bewoners van geheel Roosendaal (7.2). Wanneer men Noord verdeelt in buurten dan komt er een gedifferentieerd beeld tot stand (zie ook plattegrond pag. 29): Linker deel: De buurt tussen Centrum/Brugstraat, Bredase- en Gastelseweg wordt gedomineerd door groen en ruimte, zowel aan de Parklaan als in het groen rond Wiekendael. Dit deel van Kalsdonk omvat de karakteristieke, stijlvolle woonhuizen met tuin; de hogere inkomens; de brede en groene lanen. Rechter deel: De buurt bestaat grofweg uit 2 delen: de Philipsbuurt en de nieuwbouwrand die noordwest langs de Philipsbuurt ligt en Kalsdonk afdicht ten opzichte van spoor, Borchwerf en Majoppeveld. De Philipsbuurt wordt bewoond door ‘echte Kalsdonkers’ die er vaak lang wonen en vanaf de 60-er jaren bij industriële bedrijven als Philips en in landbouw en logistiek in de omgeving werk(t)en. En deels door mensen die zich hier – vaak vanuit het buitenland – vestigen en snel weer doorverhuizen. Een buurt die weliswaar bewoond wordt door saamhorige Roosendalers, Turkse Brabanders en Kalsdonkse Marokkanen, maar waar de “integratie” vooral binnen de eigen straat plaatsvindt. Bewoners zoeken aansluiting bij hun eigen groep en cultuur, of dat nou in het buurthuis of de moskee is. De taalproblematiek blijft een grote rol spelen in het dagelijks leven, zowel van de oudere generatie(s) allochtonen die weinig of geen Nederlands spreken als ook van de jongere generaties die last van taalachterstand blijven ondervinden.

4

De nieuwbouwrand aan de Christiaan Huygensstraat en Zwaanhoefstraat is bewust in het (middel)dure segment herbouwd. Dit heeft geleid tot instroom van draagkrachtiger bewoners. De beoogde integratie van oudwoners en deze nieuwkomers komt moeizaam en versnipperd van de grond. b. Bewoners Kalsdonk telt ca. 3.900 inwoners, met een relatief jonge bevolking en een vergrijsd deel. Kalsdonk is met recht een wereldwijk. Het is de wijk met de grootste menging qua nationaliteiten: 49% is van niet-westerse afkomst. Naast de vanaf de 60er jaren gevestigde Turken en Marokkanen wordt dit deel van de bevolking gevormd door de recente instroom uit midden- en oost Europa en (West)Afrika. De instroom vanuit de Midden- en Oost-Europese landen is de laatste jaren toegenomen en fluctueert als gevolg van seizoensarbeid. Veelal worden zij door uitzendbureaus naar Nederland gehaald en werken zij in landbouw, industrie en transport. Het grootste deel 1 heeft via particuliere verhuur kort of langdurend huisvesting in Kalsdonk gevonden, in leegstaande panden en panden die op de nominatie staan om gesloopt of gerenoveerd te worden. De beter opgeleide jongeren vinden hun weg wel; de ouderen (40 en 50+) spreken alleen hun eigen taal en hebben geen of weinig grip op de Nederlandse situatie. Zij zijn volledig, zij het niet van harte, opgesloten in hun eigen veelal drukbewoonde huisvesting en beschikken niet over een sociaal netwerk of vaardigheden om contacten op te bouwen. In het algemeen is er een hoge doorstroming in Kalsdonk, ofwel een relatief kort verblijf in de buurt (21% verblijf van = < 24 maanden). Inkomen Kalsdonk is een “arme” wijk, met relatief lage inkomens en een gemiddeld inkomen per huishouden (€ 23.400,-) dat ver onder het Roosendaals gemiddelde van € 30.200,- ligt. Er is een hoger aantal werkzoekenden (6% t.o.v. 3%) en hogere aanspraak op bijstand (10% t.o.v. 4%). Hoewel er meervermogende inwoners in de kooprand bijgekomen zijn, blijven de goedkope sociale huurwoningen in met name de Philipsbuurt lagere inkomens aantrekken en blijft de doorstroming hoog en de buurtbinding laag. Gezondheid 28% van de jeugd heeft gezondheidsproblemen (17% in Roosendaal). Dit betreft onder andere obesitas bij jonge kinderen; klachten als gevolg van het binnenklimaat van woningen; opvoedkundige- en identiteitsproblemen. Ook is er sprake van vereenzaming; terugtrekken uit het sociaal leven; verslaving; drugsproblematiek en waarschijnlijk ook huiselijk geweld.

1

Van de 591 bekend zijnde migranten in de recente instroom vestigt zich 178 in Kalsdonk (postcode 4702) en 120 in het Centrum (4701). De gemeente heeft een deel van de particulier verhuurde panden geregistreerd en gecontroleerd. Zie: Raadsmededeling 2009/40781 d.d. 2 december 2009 en de daarbij behorende bijlagen).

5

Opleiding en arbeidsmarkt Het opleidingsniveau in Kalsdonk is relatief laag: 24% heeft alleen de lagere school afgerond, tegenover 9% in Roosendaal. Met 24% hoger opgeleiden (hbo/vwo) scoort Kalsdonk echter beter dan West en Kroeven én het Roosendaals gemiddelde (23%). Kijken we naar de verdeling naar buurten, dan komt een ander beeld op. Hoewel exacte cijfers ontbreken (pag. 27-33 Kansen voor Kalsdonk) geldt voor de Philipsbuurt dat een groot deel (35 a 45%) alleen de lagere school heeft doorlopen, gevolgd door een groep die lager of middelbaar beroepsonderwijs heeft genoten (45 a 50%). Het aandeel in mavo/havo of hbo/universiteit is verwaarloosbaar. Uit de recente onderwijsmonitor blijkt dat de Brede School in 2006 nog 74% leerlingen had met een achterstand; in 2009 is dit teruggebracht naar 49%. Over de jaren 2006-2009 kreeg ruim 55% van groep 8 het schooladvies VMBO k/l/g en 25% het advies VMBO-t. De hardnekkige (taal)achterstand wordt in Kalsdonk extra belast door een forse instroom van nieuwkomers uit de MOE+-landen en andere werelddelen; de taalproblematiek is groot. De opvang en introductie van deze arbeidsmigranten in de Nederlandse samenleving en in de taal verdient aandacht. Wellicht is dit één van de redenen dat een deel van de Kalsdonkse ouders hun kinderen naar een school buiten Kalsdonk sturen; het imago van achterstandswijk en “zwarte school” wordt zo gereproduceerd. c. Leefbaarheid De leefbaarheid in Kalsdonk staat onder druk. Voor bewoners staat veiligheid en leefbaarheid op nummer één van de aandachtspunten. Er wordt geklaagd over overlast van groepen jongeren, maar ook van omwonenden. En over drugsoverlast en geluidsoverlast. Nu een deel van de coffeeshops in het centrum zijn gesloten verplaatst de (straat)handel zich onder andere richting Kalsdonk. Dealers, die in de wijk wonen, zorgen voor verkeers- en geluidsoverlast; er raken jongeren bij betrokken; de veiligheidsbeleving en buurtbeleving nemen af. Door (met name Marokkaanse) jongeren tot straatcoach op te leiden is het terugdringen van overlast de laatste jaren verbeterd; de harde kern trekt echter steeds weer jonge nieuwsgierigen aan. De aanpak van overlast van andere groepen (bijvoorbeeld uit Oost-Europa) verkeert nog in een beginstadium. Daarnaast horen verloedering, verkeers(on)veiligheid, het onderhoud- en inrichting van de openbare ruimte tot de dagelijkse minpunten in de waardering van de wijk. De positieve waardering betreft de saamhorigheid; het elkaar kennen en helpen, Ook al is dit vaak op straatniveau, of binnen de eigen groep, en gaat het om oudwoners die elkaar al jaren kennen. Woonomgeving en Openbare ruimte: een zes+ Kalsdonk geeft als rapportcijfer een 6.6 voor de woonomgeving (RD = 7.4), waarbij vooral het (slechte) onderhoud aan verhardingen (5.4) en de vervuiling (5.0) het cijfer naar beneden halen. De bestrating, groen en grijs, en de zorg voor de (eigen) woonomgeving laten duidelijk te wensen over. Kalsdonk (en heel Noord) scoort en hier het slechtst binnen Roosendaal. Verloedering is een etiket dat aan Kalsdonk blijft hangen ondanks alle verbeteringen: rommel, vervuiling, onverzorgde privétuinen, een sleets en kaal straatbeeld.

6

Veiligheid Kalsdonk scoort redelijk (in vergelijking met Parklaan en Spoorstraat als onderdeel van Noord) als het gaat om feitelijke incidenten en aangiften met betrekking tot verkeer, parkeren, diefstal, geweld en vandalisme. Ook de sociale problematiek geeft in Kalsdonk aanmerkelijk minder meldingen vergeleken met Parklaan en Spoorstraat. Desondanks wijkt Kalsdonk negatief af van het gemiddelde van Roosendaal (geregistreerde aangiftes en meldingen per 100 woningen: 23,5 t.o.v. 22.9). Veiligheidsbeleving Kalsdonk scoort minder gunstig (6.3) op veiligheidsbeleving dan heel Roosendaal (6.9), maar de scores voor “veilig voelen” en “verkeersveiligheid” zijn niet extreem, zeker in vergelijking tot Parklaan e.o. Kalsdonkers hebben vooral problemen met overlast van groepen jongeren, geluid, horeca en industrie/bedrijven; van verloedering in de zin van rommel op straat, hondenpoep, te hard rijden en parkeeroverlast; en van drugs(overlast) – of die nu ontstaat vanuit verplaatste straathandel of van (nieuwe) drugsdealers die zich in Kalsdonk vestigen of vanuit Kalsdonk opereren. Voorzieningen – die krijgen gemiddeld een 7! Kalsdonk is tevreden over de voorzieningen in de wijk. De basisschool/ peuterspeelzaal en speelgelegenheid en groenvoorzieningen en voorzieningen voor jongeren worden hoog gewaardeerd – hoger dan het Roosendaals gemiddelde. Voorzieningen voor ouderen en gezondheid/welzijn scoren iets lager. Met name het winkelaanbod, onder andere voor dagboodschappen, springt er negatief uit. d. Sociale cohesie en buurtbinding Kalsdonk scoort laag met 5.8 (Roosendaal 6.2), waar het gaat om sociale contacten, rust in de buurt en betrokkenheid bij de buurt, ook al is de score vergeleken met de andere delen van Noord en sommige andere wijken niet slecht. Zo trekt Parklaan e.o. het gemiddelde voor Noord omlaag - tot het laagste cijfer (5.0) voor heel Roosendaal. Buurtbinding Als het even kan zouden bewoners uit Noord/Kalsdonk wel willen verhuizen; men vindt het vervelend om in de wijk te blijven wonen. Ook al is de verwachting dat de wijk vooruitgaat het hoogste in de Gemeente, waarbij vooral de ontwikkelingen in Kalsdonk het cijfer positief beïnvloeden. Wanneer men naar de buurtjes binnen Noord kijkt is te verwachten dat bewoners van koopwoningen aan de groene Parklaan en langs de randen van Kalsdonk minder snel zullen willen verhuizen dan bewoners die door overlast en mindere woonkwaliteit worden omringd. Maar juist ook in de Philipsbuurt e.o. stellen oudwoners dat zij absoluut niet uit Kalsdonk weg willen.

7

SWOT Kalsdonk 2010 STERK - saamhorigheid en actieve bewoners(groepen), zij het met name in eigen kring; - omliggende (industriële, logistieke) werkgelegenheid; - iconen (Pius X, RedBand-sport, Heilig Hart kerk); - moderne voorzieningen (brede school, gezondheidsplein); - een geschiedenis van tolerantie t.o.v. nieuwkomers; - ligging t.o.v. centrum; - ruimte; - onderscheidend.

ZWAK - concentratie van laag opgeleide en laag betaalde inwoners in kwetsbare wijk; - eenzijdige woningtypes in de diverse kwadranten; geen optie voor wooncarrière; - negatief imago, dat deels ook binnen Kalsdonk in stand blijft (overlast, drugs en verloedering); - slecht samenwerkende partners in zorg, welzijn, onderwijs en ondernemen/werk; - slecht samenwerkende bewonersinitiatieven/groepen; scheiding langs etnische lijnen; - sleetse woonomgeving en openbare ruimte; sleetse en ongebruikte ruimten; - onvoltooid centrum, zonder aantrekkingskracht; - oververtegenwoordigde groepen in de wijkproblematiek (mn. Marokkanen); - instroom uit (oa.MOE)-landen, waardoor de druk op leefbaarheid in (m.n. Philipsbuurt) wordt vergroot.

KANSEN - activiteiten en “hulp” toespitsen op economische zelfstandigheid en zelfredzaamheid; - aandacht uitbreiden van problematische jongeren/jongens naar perspectieven voor vrouwen/meisjes; - bottom-up initiatieven in de wijk ophalen; - omgeving (ruimte) en (nieuwe) voorzieningen ondernemend maken; - verbinding met Majoppeveld versterken (fysiek en organisatorisch); - benutten voorzieningen door samenwerking, intensiever ruimtegebruik en flexibele openstelling; - merk Kalsdonk herladen tot kanswijk (als emancipatiemachine).

BEDREIGINGEN - Kalsdonk blijft gedeeltelijk een doorstroomwijk, waarvoor nieuwe instroom geen bewuste keuze maakt; - al dan niet vrijwillige opsluiting in de eigen culturele groep of economische klasse, versterkt mogelijk de segregatie; - door de instroom van steeds nieuwe migranten neemt tolerantie mogelijk af - partners blijven doormodderen; - subsidie-afhankelijkheid veroorzaakt apathie en er blijft niks over als de subsidie op is; - investeringen van Gemeente en Aramis staan op de tocht.

8

2.

Van identiteit naar perspectief

Inleiding De identiteit “Kalsdonk Wereldwijk”, die in 2009/2010 is geformuleerd in interactie met de bewoners, ondernemers en professionals, omvat 5 kernwaarden die richtinggevend zijn voor het wijkperspectief. Deze kernwaarden zijn • trots • activiteiten samen • saamhorigheid • veelkleurig • historisch verankerd In de uitwerking “van identiteit naar perspectief” is de reikwijdte van Kalsdonk Wereldwijk verdiept door deze kernwaarden opnieuw tegen het licht te houden en er concrete acties aan te verbinden, zodat een perspectief en een streefbeeld kan worden opgesteld. Aan alle betrokkenen zijn vragen voorgelegd: “Wat is de betekenis van deze identiteit en kernwaarden in het heden? En wat betekenen deze kernwaarden in de toekomst?” Door in het perspectief aannames te verwerken ten aanzien van mogelijk nieuwe doelgroepen, gewenste nieuwe functies en -(vastgoed)voorzieningen vindt concretisering van de kernwaarden plaats en wordt richting gegeven. Tegenpolen in perspectief gezet: Wij presenteerden twee perspectieven voor Kalsdonk, die elkaars tegenpolen zijn maar elkaar ook kunnen aanvullen en/of elkaar in de tijd kunnen opvolgen. In Perspectief 1 ligt de nadruk op de ontwikkelingen en activiteiten zoals ze, vooral in het heden, in Kalsdonk benoemd en ervaren worden. De kernwaarden uit Kalsdonk Wereldwijk zijn als volgt ingekleurd: • Trots – “ik ben van Kalsdonk” • Activiteiten samen – soms met z’n allen, meestal in eigen kring • Saamhorigheid – gefragmenteerd • Veelkleurig – verdraagzaam én botsend • Historisch verankerd – in de beleving In dit perspectief gebeuren er wel activiteiten samen, maar dan vooral in eigen kring. De saamhorigheid is gefragmenteerd. De wijk is veelkleurig en heeft in het verleden altijd nieuwe groepen opgenomen. Verdraagzaam, maar niet ongelimiteerd. Emancipatie vindt in eerste instantie plaats in eigen kring. Deze richting is groepsgericht en zorgt voor mensen in de brede zin van het woord. Deze groepen vragen regie op ontmoeting. Zij verlangen een gereguleerd bestaan en houvast. Daarom is het devies: reguleer, organiseer, structureer, bied houvast. Het accent leggen we in deze richting op zorg: gezondheid, geestelijke gezondheid, begeleiding in wonen, leven en werken. Een accent ligt daarmee ook op sociale activering en sociale stijging en het programmeren voor emancipatie in “eigen” kring. Zorgen dat niemand tussen de wal en het schip valt en zorgen in elke levensfase. De oriëntatie ligt op Kalsdonk.

9

In Perspectief 2 wordt een voorschot op de ontwikkelingen in Kalsdonk genomen, waardoor de kernwaarden een ander accent en inkleuring krijgen: • Trots – Kalsdonk als bewuste keuze • Activiteiten samen – als het uitkomt • Saamhorigheid – de straat is genoeg • Veelkleurig – individueel en open • Historisch verankerd – fysiek Bij het schetsen van de ontwikkelrichting die hierbij hoort, denken we vooral aan ondernemende bewoners en ondernemers. Postmoderne hedonisten (zie bijlage) die voorbij de conventies gaan en nieuwe wegen zoeken. Kalsdonk is een bewuste keuze vanwege de diversiteit,zowel van bewoners als (gebouwde) omgeving. Activiteiten moeten aansluiten bij het individualistisch levenspatroon. De straat is genoeg als het om burencontacten gaat. De veelkleurigheid wordt “normaal” gevonden. In deze richting gaat het om gemengde, en individualistische emancipatie en het delen van kennis en ervaring. Dit in tegenstelling tot de emancipatie ‘in eigen kring’. Rolmodellen en helden kunnen een belangrijke rol spelen. Ontmoeting moet niet geregisseerd maar gefaciliteerd en moet flexibel zijn in tijd en plaats, zodat men zelf kan kiezen. In deze richting ligt het accent op ondernemen en (economische) zelfstandigheid en op zelfredzaamheid. Er ligt tevens een accent op kunst, cultuur en debat. Kalsdonk haalt Roosendaal binnen en vraag iets terug. De consequenties van deze keuze zijn het opbouwen van een “ondernemerspunt” en ondernemers/ investeerders binnenhalen voor economische én sociale programma’s. Er kan een “Open Podium” voor kunst, cultuur en debat worden geboden. De instroom van “ondernemers” (woon-werk en starterswoningen) wordt bevorderd en daartoe wordt Kalsdonk vermarkt in Roosendaal Samengevat legt het ene perspectief het accent op ondersteuning van en zorg voor de traditionele doelgroepen (Kalsdonk 1) en kiest het andere perspectief (Kalsdonk 2) voor het faciliteren van ondernemende individuen. In een workshop met buurtbewoners, ondernemers en professionals werd geconcludeerd dat beide perspectieven een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan Kalsdonk. Gesteld werd dat Kalsdonk 1 het fundament zou moeten leggen om Kalsdonk 2 op te kunnen bouwen. Met andere woorden: Kalsdonk 1 is (nu nog) noodzakelijk, maar we streven naar Kalsdonk 2 en sorteren daar waar mogelijk op voor bij Kalsdonk 1. Deze keuze betekent dat er een ontwikkelpad moet worden afgesproken – tijdens de bijeenkomst werd gesproken over “een coalitie-akkoord” voor Kalsdonk, dat recht doet aan de identiteit Kalsdonk Wereldwijk.

10

Uitwerking nieuw perspectief De ontwikkeling van een perspectief voor Kalsdonk baseren wij op de eerder vastgestelde identiteit “Kalsdonk Wereldwijk”, bovengenoemde verdiepingsslag die in interactie tot stand kwam, alsmede de analyse en SWOT die op kerncijfers en Roosendaalse ervaring gebaseerd zijn. Wanneer dit materiaal in haar onderlinge verband wordt bezien, gloort er een perspectief dat recht doet aan de mogelijkheden en de problematiek van Kalsdonk en haar (toekomstige) bewoners. Voorafgaand aan de beschrijving van dit nieuwe perspectief noteren we een paar belangrijke aannames en uitgangspunten: •

•

•

Een deel van de woningvoorraad in Kalsdonk blijft bedoeld en bereikbaar voor bewoners met een laag inkomen. Dat betekent dat er altijd instroom zal zijn van mensen die op deze woningen aangewezen zijn en die wellicht willen vertrekken als ze zijn gestegen op de maatschappelijke ladder – naar een woning/bedrijf in maar ook buiten Kalsdonk. Dat betekent ook dat Kalsdonk een emancipatie-machine zal blijven; Kalsdonk heeft meerdere gezichten. De verscheidenheid is verder toegenomen en verscherpt door de recente toevoegingen van nieuwe woningen in het duurdere segment en de instroom van nieuwe arbeidsmigranten. Kalsdonk is echter wel één merk in Roosendaal. De opgave is dat merk opnieuw te laden en te gebruiken voor zowel de zwakke als de sterkere delen. Een belangrijk onderdeel van de lading moet zijn dat er kansen liggen in Kalsdonk. Kalsdonk is een onderdeel van Roosendaal en is te klein voor een geheel zelfstandige ontwikkeling. Kalsdonk moet zoveel mogelijk gebruik maken van wat Roosendaal te bieden heeft en moet ook iets te bieden hebben aan Roosendaal – een wijk met kansen.

Kalsdonk brengt het beste in je boven We schuiven perspectief 1 en 2 in elkaar tot het nieuwe perspectief:

Kalsdonk brengt het beste in je boven Kalsdonk is zorgzaam zonder je te pamperen Kalsdonk laat je los zonder je te laten vallen De kernwaarden krijgen een aangepaste lading: • Trots – ik ben gegroeid in Kalsdonk; trots op mezelf • Activiteiten samen – met jou, door jou, voor jou. Maar ook: met z’n allen, in eigen kring, alleen als je zin hebt • Saamhorigheid – ik help jou, jij helpt mij • Veelkleurig – ik heb iets te bieden en ben benieuwd naar wat jij te bieden hebt • Historisch verankerd – we schreven en schrijven onze eigen historie in Kalsdonk Het perspectief is een ondernemende wijk. Een wijk die haar bewoners kansen biedt om zich te ontwikkelen en een prettige, veilige woonomgeving om te wonen, op te groeien, weg te trekken of een goede oude dag te beleven.

11

3.

Streefbeeld

Het streefbeeld schetst de situatie in Kalsdonk in 2020. Uitgaande van het perspectief van een ondernemende wijk die haar bewoners kansen biedt om zich te ontwikkelen en prettig te kunnen leven, worden achtereenvolgens de ambities op een aantal thema’s weergegeven. Elk streven wordt gevolgd door een of meerdere mogelijke acties om dit streven vorm te geven. Deze tekst is cursief gezet om het onderscheid tussen het streven en mogelijke consequenties en acties goed weer te geven. In het • • • • •

streefbeeld komen achtereenvolgens aan de orde: De bewoners Ondernemend Kalsdonk Schoon, heel en veilig Voorzieningen De positie in Roosendaal

3.1

Bewoners kiezen voor Kalsdonk

Kalsdonk kent in 2020 een forse ‘vaste’ bewonersgroep en een ‘vlottende’ – een groep die komt, sociaal stijgt en verder trekt. Naast de traditionele gezinnen en gemaksgeoriënteerden 2 stroomden in de loop der tijd al moderne gezinnen binnen in de nieuwbouw. Samen vormen zij de ‘vaste’ bewonersgroep. Daarnaast komen nieuwe groepen binnen, waarbij het accent ligt op “kiezen voor Kalsdonk”: •

•

•

2 3

Jongeren/starters en arbeidsmigranten die een woning huren of kopen en daarmee hun wooncarrière in Kalsdonk beginnen – omdat het daar betaalbaar wonen is. Een instroom die gekoppeld is aan werken/ondernemen in Roosendaal. Dit zijn zowel de handjes erbij in de industrie en logistiek als mensen die diensten en ambachten leveren - kennis, cultuur, horeca ed.; een deel verdwijnt, een deel ontwikkelt zich tot vaste Kalsdonker; Postmoderne hedonisten 3 van allerlei leeftijd die naar Kalsdonk komen omdat er wat te halen, te brengen en te beleven valt. Kalsdonk biedt hen diversiteit in woningen en winkels, een goede school, goede ligging ten opzichte van uitvalswegen en centrum, weinig woon-werkverkeer; Oudere (voormalige) Kalsdonkers. Kalsdonk biedt woonvormen voor oudere alleenstaanden (dames) en “eigen” woonvormen voor oudere Turken en Marokkanen. De Heilig Hartpastorie aan de Gastelseweg biedt een beschut woonklimaat aan ouderen en specifieke groepen. Ook in het hart van Kalsdonk is woonkwaliteit toegevoegd door een gedifferentieerd aanbod van nieuwbouw rond de Philipslaan.

Voor een beschrijving van de verschillende groepen zie de bijlagen. Idem 12

Bij de (her)ontwikkeling van woningen dient rekening gehouden te worden met voornoemde groepen. Woon-werk woningen en wonen boven winkels zijn aantrekkelijk. Wonen in hofjesachtige structuren kan met name voor ouderen en specifieke groepen aantrekkelijk zijn. Naast (dure) nieuwbouw moet er voldoende aanbod zijn van ouder en goedkoop onroerend goed. Hierbij kunnen eigentijdse eigendoms- en beheerarrangementen mogelijk een rol spelen. 3.2

Kalsdonk ontwikkelt

In Kalsdonk anno 2020 ligt de focus op de ontwikkeling en het welzijn van het individu. Omgeving, voorzieningen en diensten zijn erop gericht deze ontwikkeling en dit welzijn te faciliteren. Kalsdonk heeft zich met dit doel ook in ruimtelijk fysieke zin ontwikkeld; zowel binnen als aan haar grenzen. Kalsdonk anno 2020 is een wijk waar ook steeds nieuwe kwetsbare mensen binnen komen. Om de rol van emancipatie-machine te kunnen vervullen kloppen in Kalsdonk de ketens van zorg, welzijn, onderwijs en toeleiding naar werk. Individuen (en gezinnen) die een zetje nodig hebben worden opgezocht en gestimuleerd (desnoods gedwongen) om actief te worden, zich te ontwikkelen, mee te doen, aan het werk te gaan. De focus ligt daarbij op de bewoners van de Philipsbuurt. Hier ligt de vinger voortdurend aan de pols voor wat betreft het ophalen en beantwoorden van de individuele vraag. Gezien de beperkte omvang (ca. 550 woningen in de Philipsbuurt) moet het in 2 jaar te doen zijn om de hele “vraag” en de mogelijke beantwoording in kaart te brengen en op de rails te zetten. Het gaat daarbij om de individuele vraag (of gezinsvraag) en de individuele beantwoording. Dit is de snelste manier om écht vraaggestuurd te gaan werken. Programma-ontwikkeling is immers slechts mogelijk als uitvloeisel van de individuele vraag – en moet zoveel mogelijk tot stand komen in samenwerking met bewoners en/of ondernemers! Kalsdonk gaat steeds nieuwe en flexibele coalities aan met bewoners, ondernemers en ondernemingen binnen en buiten Kalsdonk met het doel ondernemend te zijn en te worden. Kalsdonk zoekt daarvoor steun bij vrijwilligers in gildeachtige structuren, deskundigheid en rolmodellen, stageplekken en investeringen en trekt daarvoor alle registers open. In deze ondernemende wijk worden geen activiteiten georganiseerd zonder medeweten en medewerking van bewoners en/of ondernemers. Wat gebeurt voor bewoners en/of ondernemers gebeurt mede door de bewoners en/of ondernemers die het aangaat. Ondernemend Kalsdonk Als vehikel gebruiken we een kleine flexibele organisatie: Ondernemend Kalsdonk. Ondernemend Kalsdonk heeft de volgende taken of speelt daar een regisserende rol in:

13

•

•

• •

• •

De individuele noden, vragen, problemen, wensen, ambities en mogelijkheden (doen) ophalen bij de bewoners en ondernemers van Kalsdonk – te beginnen in de Philipsbuurt; Deze hulpvragen (doen) onderbrengen/uitzetten/aanbesteden bij instellingen, ondernemers, bewoners en anderen die kunnen bijdragen in het op weg helpen van het individu en het bewaken van de voortgang; Het (doen) ondersteunen van (startende) ondernemingen; Het (doen) ondersteunen van bewonersinitiatieven (bedrijfsplan, ruimte, financiering); de gelden voor bewonersinitiatieven worden ingezet voor ondernemende initiatieven; Het (doen) beheren/verhuren/in gebruik geven van faciliteiten (waaronder ruimte, apparaten, etc.); De marketing van Kalsdonk met het doel investeerders en nieuwe ondernemers en bewoners aan te trekken en te helpen het beste in zich boven te brengen in Kalsdonk.

Ondernemend Kalsdonk is een sociale onderneming die zich uiteindelijk zelf moet bedruipen. Ondernemend Kalsdonk is of wordt uiteindelijk onafhankelijk van de Gemeente Roosendaal, Aramis en andere instellingen. Ondernemend Kalsdonk is van en voor bewoners en ondernemers in Kalsdonk. Ondernemend Kalsdonk wordt bemenst door professionals en vrijwilligers. Ondernemend Kalsdonk is tevens de broedplaats waar het ondernemend gedachtegoed door partijen verder wordt uitgedacht en in praktijk gebracht. “Kansen voor Kalsdonk 2010” “Kansen voor Kalsdonk” en andere programma’s en de reguliere inzet op het gebied van zorg, welzijn etc. moeten worden geschoeid op de leest van Ondernemend Kalsdonk. De (in omvang en tijd) beperkt beschikbare middelen zullen zodanig moeten worden ingezet dat activiteiten zoveel mogelijk economisch en financieel duurzaam worden. Prioriteit moet liggen bij het ophalen van de vraag en van daaruit werken aan het versterken van de wijk. Zonder compleet vraaggestuurd te worden (we stellen immers ook dat er bewoners zijn die een zetje nodig hebben) moet toch de bulk van de activiteiten samen met bewoners en ondernemers worden vorm gegeven en uitgevoerd. 3.3

Kalsdonk is schoon, heel en veilig

Kalsdonk anno 2020 is een veilige, prettige, mooi ingerichte en goed onderhouden buurt. Het beheer van woningen en woonomgeving is er excellent. Kalsdonk scoort op alle punten net zo goed of beter dan Roosendaal als geheel. Met het oog op de wisselende bevolking in de goedkopere delen van de voorraad (met name in de Philipsbuurt) zijn in Kalsdonk extra beheerinspanningen gemeengoed. Kalsdonk heeft hierin een voorbeeldfunctie voor andere wijken in de manier waarop dit wordt bereikt: bewoners en ondernemers nemen actief deel in vormgeving en uitvoering. Ondernemend Kalsdonk speelt hierin een prominente rol.

14

Aramis is er in geslaagd haar goedkope voorraad in Kalsdonk optimaal te benutten en een tweede leven te geven aan de vele eengezinswoningen die Kalsdonk telt. Enerzijds door het eigen woningbezit te stimuleren met het verkopen van betaalbare “kluswoningen” en de facilitering van koopconstructies (Te Woon, Hypotheekgarantie). Deze aanpak heeft de mogelijkheden tot een wooncarrière in de eigen buurt, en daarmee de binding aan Kalsdonk, sterk bevorderd. Anderzijds door een deel van die betaalbare voorraad te upgraden en woonkwaliteit toe te voegen in de zin van verbeterde plattegronden en energieprestatie. Een mooi voorbeeld is het gerenoveerde monument “Pastorie H. Hart”, dat beschutte huisvesting biedt aan senioren en bewoners die op een vorm van begeleid wonen kunnen rekenen. Maar ook het wonen-boven winkels is een geliefde woonvorm die kansen biedt aan startende, ondernemende Roosendalers. Door een deel van de grote privé binnentuinen toegankelijk te maken voor buurtgenoten is de aansluiting tussen privé en openbaar zachter geworden en is er leefkwaliteit in de buurt toegevoegd. Er wordt volop buiten gespeeld in deze kindvriendelijke tuinen, waarbij de moestuintjes op een brede belangstelling mogen rekenen. De succesvolle aanpak, waarbij bewoners en ondernemers grotendeels het programma mede bepalen, kent inmiddels een eigen cyclus van planning, uitvoeringsafspraken en eigen initiatief vanuit de buurt. Door reguliere en eventuele extra inspanningen in de inrichting en het beheer van woningen en openbare ruimte net zo te behandelen als sociale en economische activiteiten ontstaat de mogelijkheid bewoners en ondernemers direct te betrekken bij beheeractiviteiten. Aan de ene kant moet de vanzelfsprekendheid van de zorgende overheid, woningcorporatie en andere instellingen ervan af; aan de andere kant moeten burgers zich wel gesteund en gehoord weten. Zorgzaam maar niet pamperen is het devies – ook niet door mede-bewoners (maak het bewonersplatform niet plaatsvervangend verantwoordelijk). Toevoeging van kwaliteit met eenvoudige middelen (geveltuintjes; meer groen in de straat; hergebruik van onbestemde vlekjes; straatmeubilair; educatief spelen) en verhoging van de veiligheid (verkeer, verlichting, bestrating, ed) moeten niet los gezien worden van excellent beheer. In zowel het een als het ander hebben zowel de beheerders als de gebruikers een verantwoordelijkheid. Speel voordurend en flexibel in op initiatieven van bewoners en ondernemers. Is er een oud gebouw beschikbaar /aan te kopen waar jongeren iets willen opzetten? Wat kan er in de Voltastraat en omgeving ten aanzien van energiebesparing en onderhoud of woningverbetering? 3.4

Kalsdonk is goed voorzien

De voorzieningen geven anno 2020 in Kalsdonk geen aanleiding tot consumeren maar activeren. Met bewoners en ondernemers is uitgebreid overlegd en besloten welke functies en voorzieningen noodzakelijk en wenselijk zijn en welk vastgoed geschikt is om die functies te faciliteren. Intensief- en multifunctioneel ruimtegebruik zijn gemeengoed, waardoor de voorzieningen rendabel te exploiteren zijn.

15

Kalsdonk is anno 2020 nog steeds trots op haar Brede School en haar Gezondheidsplein; instellingen die hun effect in de buurt hebben bewezen. Het overige maatschappelijk vastgoed bewijst haar levensvatbaarheid doordat het intensief en creatief gebruikt én beheerd wordt. Kalsdonkers vinden er een stageplaats, startfunctie of regulier werk en werken met trots in en aan hun wijk. Partijen zijn het er over eens dat er voor Kalsdonk primair een sociaaleconomische opgave geldt. Weliswaar moet de fysieke herstructurering nog afgerond worden en verdient de openbare ruimte een kwaliteitsimpuls; vastgoed ontwikkeling krijgt daarmee een volgende rol. Dit impliceert dat voor het centrumplan de volgorde functie – locatie – gebouw wordt aangehouden. Onderwijs In Kalsdonk is de aansluiting op vervolgonderwijs en de arbeidsmarkt goed geslaagd. Brede School, Voortgezet Onderwijs, Roosendaalse arbeidsinstellingen, etc. werken - op de hielen gezeten door Ondernemend Kalsdonk - perfect samen. Kalsdonk wijkt niet meer af van het Roosendaals gemiddelde wat betreft schooluitval. De taalachterstand is ingelopen. Er stromen de komende jaren meer kinderen door naar hogere onderwijsvormen. De Brede School is anno 2020 open, toegankelijk en uitnodigend, gericht op individuele ontwikkeling en ontmoeting. Nieuwe functies komen en gaan en zijn afhankelijk van de in samenspraak met bewoners en ondernemers geïdentificeerde opgaven. De Brede School voorziet in een brede en gedifferentieerde vraag naar activiteiten en ruimte. Hoewel er nog geen dwingende noodzaak toe is, zijn de opties om het gebouw op te toppen onderzocht. De Brede School kan worden verbreed met bijvoorbeeld een volwassenenbibliotheek; een taal-lab in samenwerking met ROC; intensiever ruimtegebruik ten behoeve van sport en spel; een KookSchool voor kinderen en volwassenen, waar een koppeling met een buurtrestaurant voor de hand ligt. Er kunnen initiatieven ontwikkeld worden om de kinderen van Kalsdonk kennis te laten maken met allerlei vormen van onderwijs, beroepen en bezigheden. Een voorbeeld is het gezondheidsplein waar je kennis kan maken met artsen, verpleegkundigen, apothekers en hun assistenten. Scholen voor voortgezet onderwijs en bijvoorbeeld muziekonderwijs zouden zich meer in Kalsdonk kunnen laten zien. Rolmodellen in de vorm van betrokken burgers (bijvoorbeeld uit de nieuwbouw) kunnen gevraagd worden zich af en toe in te zetten om iets van hun beroep te laten zien, of als mentor op te treden.

16

Gezondheid Het Gezondheidsplein is anno 2020 meer dan een verzameling dienstverleners in de zorg. Er is een permanente dialoog met Ondernemend Kalsdonk en andere instellingen (Wiekendael) om een flexibel gezondheidsaanbod in Kalsdonk te realiseren. Een accent wordt gelegd bij preventie in samenspraak met bewoners en ondernemers. Het Gezondheidsplein heeft er daarmee in samenwerking met andere instellingen voor gezorgd dat de gezondheidsscores in Kalsdonk niet meer afwijken van het Roosendaals gemiddelde. Het Gezondheidsplein is ook een rolmodel en stageplek voor jonge Kalsdonkers om werkzaam te worden in de zorg (wordt arts of ambulance-bestuurder of verpleger) en nodigt daar ook nadrukkelijk toe uit. Verenigingsleven Anno 2020 gaan bewoners die zich willen organiseren (in eigen kring of op thema) hun gang en ze worden daarbij ondersteund door Ondernemend Kalsdonk voor zover de activiteiten bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van de leden en voor zover zij zich (op termijn) zelf kunnen en zullen bedruipen. Voor dit verenigingsleven en andere activiteiten is in 2020 ruimte gevonden in (een) aantrekkelijke, toegankelijke, flexibele en goed gesitueerde accommodatie(s). De uitstraling is niet hufterproof maar liefdevol en stijlvol: trots, veelkleurig, uitnodigend, schoon, heel, veilig. Wij adviseren hiervoor tijdelijk het huidige buurthuis te gebruiken of Pius X hiervoor in te richten. Naast Ondernemend Kalsdonk kunnen ook buurthuisachtige functies daar hun plek vinden. In de toekomst valt te denken aan een internetcafé, dat tevens geschikt is voor bijles. Snelle jongens helpen hippe oma’s met cookies en bloggen. Een door bewoners rendabel gerund (buurt)restaurant (tevens leerschool en cateringbedrijf) zorgt voor aanloop en continuïteit, zeker als het regelmatig de couleur locale laat optreden op het buurtpodium. Het hart van Kalsdonk Het centrum biedt anno 2020 voorzieningen en een winkelaanbod dat uitnodigend is voor alle bewoners. Aanvullende (herontwikkelde) bebouwing en de openbare ruimte zijn met zorg ontworpen en ingericht om ontmoeting op elk moment van de dag en op elke plaats mogelijk te maken. Licht en overzichtelijk, met duidelijke routes en bewegwijzering. Met de voorkant naar elkaar toe. Geen lamellen maar etalages. Er is een (week)markt waar ook “evenementen” plaatsvinden. Wij adviseren in het Centrumplan een multifunctionele ruimte op te nemen die aanpasbaar is aan de noden en kansen van de tijd (vergelijk een school die later tot woningen kan worden verbouwd en andersom).Gebruik in de aanloop naar de realisatie van het Centrumplan het huidige buurthuis of Pius X als (tijdelijke) buurtvoorziening.

17

Ook Ondernemend Kalsdonk kan daar gevestigd worden. Of de voorzieningen opschuiven naar de multifunctionele accommodatie in het centrumplan kan op een later moment besloten worden. De winkelstrips bestaan bij de gratie van startende ondernemers die aangewezen zijn op goedkope bedrijfsruimte; soms gecombineerd met woonruimte. Wij adviseren de winkelstrips uit te geven aan veelbelovende startende ondernemers. Ondersteund door Ondernemend Kalsdonk, met flexibele huurarrangementen en een opfrisbeurt kan veel worden bereikt voordat er herontwikkelde maar dure bedrijfsruimte ontstaat waar geen vraag naar is. 3.5

Kom je kansen pakken!!

De positie van Kalsdonk in Roosendaal is er anno 2020 één van openheid en uitwisseling; met oog en waardering voor elkaars ontwikkeling. Kalsdonk is in staat ambassadeurs aan zich te binden en investeerders (bewoners en ondernemers) te interesseren. Kalsdonk staat voor ontwikkeling, trots, zorgzaam en veelkleurig. De tijd van ontevredenheid en afgunst is voorbij. Deze beweging begint met gebruik maken van energie in bestaande ondernemingen en instellingen. Door stelselmatig te laten zien wat Kalsdonk “op eigen kracht” ontwikkelt bouwt het positieve imago zich vanzelf verder op. In de lijn van de traditie maakt Kalsdonk gebruik van historische beelden en van haar historische kracht. Dat het daarbij “een gewone wijk” blijft maakt dat het er prettig wonen is. En dat het een positieve keuze is om in Kalsdonk te wonen en werken.

18

4.

Aan de slag

4.1 De vijf speerpunten voor Kalsdonk De vijf speerpunten die wij bij de aanpak van Kalsdonk voorrang krijgen zijn: 1. Richt “Ondernemend Kalsdonk” op en werk van daaruit aan de invulling en uitvoering van het perspectief. Zorg dat bewoners en organisaties samenwerken in Ondernemend Kalsdonk. Laat Ondernemend Kalsdonk beginnen met kwartier maken en in samenwerking met ErOpAf- en STAteams aan de gang gaan met het ophalen en beantwoorden van de individuele vragen en kansen, gevolgd door de punten 2 (openbare ruimte) en 4 (het in beeld brengen van de ontbrekende buurtfuncties). Zo kan Ondernemend Kalsdonk zich profileren en bewijzen in en buiten Kalsdonk. 2. Help met het opruimen van de openbare ruimte; de grauwsluier moet weg. Bespreek met bewoners en ondernemers welke delen van Kalsdonk een verbeterde uitstraling behoeven; verdeel de taken en zet wederzijdse verwachtingen om in afspraken over de inzet van menskracht en (financiële) middelen. Help zorgen voor quick wins. Laat het opzetten als leer-werktraject, waardoor ook jongeren rechtstreeks betrokken worden in het opknappen van hun wijk. 3. Stimuleer emancipatie, zelfredzaamheid en sociale stijging van kwetsbare groepen. Zet stimulerende activiteiten op zoals een Vrouwenstudio en een Vaderproject, en biedt onderdak aan ontmoetingsactiviteiten, al dan niet gericht op specifieke bewonersgroepen (zoals de Turkse en Marokkaanse Welzijnsstichting). Benut deelname aan de Vrouwenstudio om de bereikbaarheid van (allochtone) vrouwen en meisjes te vergroten. Dit kan een belangrijke hevel zijn om achter de voordeur te kunnen kijken en de vraag op te (laten) halen. De Vrouwenstudio biedt een laagdrempelige basis voor het gericht vergroten van taalvaardigheid en ondernemend-zijn, maar geeft ook antwoord op de vraag welke functies in de wijk ontwikkeld moeten worden – of naar de wijk toegehaald. 4. Breng de (nog ontbrekende) buurtfuncties in beeld, waarbij bewoners en ondernemers een sterke inbreng hebben. Het gaat zowel om het winkelbestand als om welzijns- en zorgactiviteiten, kerk en moskee, of onderwijs, sport en cultuur. Bezie dit in samenhang met de aanwezige maatschappelijk vastgoedfuncties als buurthuis, gezondheidscentrum en brede school. Bepaal de vraag en behoefte vanuit de buurtfuncties naar ruimte en naar programmering, en stem de bouwopgave in het centrumplan (zie ook 5) en de programma’s van eisen hier op af. 5. Ontwikkel in samenspraak met de wijk het Centrumplan en een integrale (ruimtelijke, sociale en economische) visie op de wijk. Bezie dit ook in relatie tot de omliggende gebieden (Centrum, Fatima, Majoppeveld) en waar nodig Roosendaal als geheel. Bepaal de behoefte aan flankerend beleid (bijvoorbeeld m.b.t. detailhandel, werkgelegenheid, onderwijs).

19

4.2 Tot slot Gemeente en Aramis starten op korte termijn met een communicatietraject, waarbij het perspectief en het streefbeeld, alsmede de beoogde werkwijze gedeeld worden met bewoners(organisaties), ondernemers en (professionele) partners in de wijk. Al werkende weg nemen alle partijen hun vernieuwde rol en taken op zich. De communicatie zelf is veelkleurig, beeldend, en interactief. Gezien de taalproblematiek ligt het voor de hand om zo spoedig mogelijk digitaleen visuele communicatievormen te introduceren, waarin ook bewoners en ondernemers een inbreng hebben. Een hogere frequentie met “dagelijks nieuws” zorgt voor een groter bereik en een bredere deelname. Wij zorgen er met elkaar voor dat Kalsdonk eerst binnen Kalsdonk positief gaat leven. Bewoners en ondernemers van Kalsdonk zijn de eersten die het gedachtegoed achter “Kalsdonk brengt het beste in je boven” moeten omarmen. Kalsdonk als wijk waar je je kan ontwikkelen moet niet alleen zichtbaar gemaakt worden, maar ook beleeft en bewezen worden. Beloften alleen zijn niet genoeg. Wij gaan graag met de buurt aan de slag, zodat er over een jaar 100 Kalsdonkse ambassadeurs zijn, die op de een of andere manier een stukje verder gekomen zijn met hun leven.

20

5.

Bijlagen

5.1 Bewonersgroepen motivaction Moderne burgerij De conformistische, statusgevoelige burgerij die het evenwicht zoekt tussen traditie en moderne waarden als consumeren en genieten. Ambities Balans tussen traditionele normen en waarden en verandering Gezin als hoeksteen, Status en aanzien verwerven Maatschappij en politiek Verlangen naar autoriteit en regels, erkenning en waardering Werken en presteren Zekerheid, Inkomen én uitdaging Leefstijl Conformistisch en risicomijdend, Regelmatig leven Consumptie- en vermaakgericht, Materialistisch en statusgevoelig Technologie-minded Sociale relaties Gezin en familie staan centraal, Traditionele rolverdeling Sociodemografie Evenveel mannen als vrouwen, Relatief laagopgeleid Alle leeftijden, Alle inkomensniveaus

Gemaksgeoriënteerden De impulsieve en passieve consument die in de eerste plaats streeft naar een onbezorgd, plezierig en comfortabel leven. Ambities Materiële rijkdom, Vrij zijn en gemakkelijk leven, Vermaak Maatschappij en politiek Desinteresse, Verlangen naar erkenning en waardering Werken en presteren, Weinig ambitie Geen vastigheid of verantwoordelijkheid Leefstijl Impulsief, gericht op het hier en nu, Informeel Materialistisch en consumptiegericht, Vermaak- en ervaringsgericht Hechten aan uiterlijk vertoon Sociale relaties Individualistisch, Gezinsideaal Sociodemografie Meer vrouwen dan mannen, Minder ouderen Meer laagopgeleiden, Meer lage inkomen

21

Wijkperspectief Kalsdonk; mei2011

23