Wijkgericht werken, ontwikkelingen en competenties
Ontwikkelingen verpleegkundig Beroep • 8 maart 2012: • Historische dag
• Congres Studiearena, 20 januari 2014 • Huub Sibbing, docent Haagse Hogeschool
Gezondheidsbevordaar Kennis Verpleegkundige: • Heeft kennis van epidemiologie. • Heeft kennis van preventie en gezondheidsvoorlichting, gezondheids- en gedragsdeterminanten. • Heeft kennis van de principes van zelfmanagement, leefstijlen, gedrag en manieren van gedragsbeïnvloeding. • Is bekend met manieren waarop gezond gedrag gestimuleerd kan worden. • Is op de hoogte van culturen en cultuurgebonden opvattingen van gezondheid en cultuurgebonden gezondheidsproblemen.
Aanvullende kennis wijkverpleegkundige • Is op de hoogte van de demografische samenstelling van de wijk, het vóórkomen van ziektes en kwetsbare doelgroepen. • Heeft kennis van het bevorderen van een gezonde leefomgeving, zowel binnen als buiten de woning.
Vaardigheden en attitude Verpleegkundige: • Kan gegevens verzamelen in brede context, gericht op vroegsignalering en risicobeoordeling. • Heeft vaardigheden op het gebied van outreachende zorg en bemoeizorg. • Is in staat het sociale netwerk rond een patiënt te versterken. • Kan meedenken met beleidsmakers en voorstellen doen voor noodzakelijke programma’s. • Kan participeren in collectieve / groepsgerichte preventie.
1
Aanvullende vaardigheden en attitude wijkverpleegkundige:
• Is in staat problemen vroegtijdig te onderkennen om zo in een vroeg stadium te kunnen ingrijpen. • Is vanuit haar maatschappelijke functie in staat verbeterpunten op het gebied van zorg en welzijn te signaleren, analyseren en initiatief te nemen om verbetering aan te brengen ten behoeve van de gemeenschap en het individu. • Is in staat mee te bouwen aan zorgstructuren die specifiek gericht zijn op de behoeftes van wijkbewoners.
Motto: Leren van de Toekomst
Nu nog een “minor problem”, de echte gevolgen moeten nog komen
Waarvoor hep dat nou nodig ??? • Daarover gaat deze workshop
Leren van de toekomst 1: De demografische Revolutie
Gevolgen voor de Gezondheidszorg 1 • Aantal clienten zal stijgen • Toename chronisch zieken
2
Gevolgen voor de Gezondheidszorg 2 • Complexiteit zal toenemen: Comorbiditeit
Effecten betaalbaarheid Gezondheidszorg
Toekomst Arbeidsmarkt bij ongewijzigd beleid • RIVM: In 2030 450.000 extra zorgprofessionals nodig. (VTV2010) • SCP: In 2020 moet 20% beroepsbevolking in de zorg werken (Zorgen voor zorg). Ca. 30-40% van de schoolverlaters moet voor de zorg kiezen. Zie jij dat gebeuren ?? • Zorg-Innovatieplatform: toekomst 350.00 onvervulde vacatures
Stijgen nu al explosief
Compressie of Expansie (uitbreiding) van morbiditeit • Schatting 2013: € 92 miljard • Is 10,5 % BNP • CPB: extrapolering zorgkosten in 2030 ca.25% BNP bij ongewijzigd beleid
3
Daar zullen we dus wat mee moeten 2 • Verschuiving van intramuraal naar extramuraal onontkoombaar • Ketenzorg • Nadruk weer op preventie / gezondheid/ zelfmanagement • Inspelen op diversiteit aan doelgroepen
RVZ-advies 2010: Perspectief op Gezondheid • Paradigmashift noodzakelijk in de Gezondheidszorg • Gezondheidszorg teveel gericht op Ziekte en Zorg. Dan zijn we eigenlijk te laat • Gezondheidszorg moet zich gaan richten op behoud van Gezondheid en Gedrag: Preventie • Van ZZ naar GG
Er zit een structuurfout in de gezondheidszorg !! • Ook in de thuiszorg
Waarom nodig ??: Conclusies uit VTV’s • Grote verschillen in gezondheid tussen kansarm en kansrijk • Grote verschillen tussen regio’s en wijken: ruimte voor verbetering • Vaak in wijken met lagere Sociaal Economische Status (SES)
Regionale verschillen • Een paar voorbeelden ter illustratie
4
SEGV in hoofdlijnen VTV 2010
VTV 2010 • Laag opgeleiden leven 12-14 jaar korter zonder beperkingen. • Weten we al sinds VTV 1993 • Sterker nog: Weten we al sinds 1850 • Deze verschillen zijn de afgelopen jaren niet afgenomen maar eerder toegenomen.
lage SES
hoge SES
Geboortegewicht
3190
3424
Lengte (volwassen mannen) Chronische aandoeningen
175
180
46%
29%
Arbeidsongeschikt
18%
3%
Levensverwachting
74
84
Gezonde levensverwachting
62
74
Anno 2013:SEGV nog groter (SCP/CBS: Sociale Staat 2013) lage SES
hoge SES
Levensverwachting
75
86
Gezonde levensverwachting Chronische aandoeningen
53
74
46%
29%
Arbeidsongeschikt
18%
3%
Jaren zonder beperking
62
76
5
Hoe komt dat nou ????
Eerst het probleem goed onderzoeken: Gezondheidsmodel van Lalonde (WHO)
Zorgsysteem
Fysieke omgevingsfactoren • Huisvesting: – kwaliteit huisvesting (vocht, grootte, dichtheid etc.)
• Woonomgeving:
Zorgsys -teem
– Openbaar groen, – veiligheid, – verkeer – industrie – milieu
6
Verstrekkende gevolgen
Impact op gezondheid • Mensen met een groene woonomgeving voelen zich gezonder. Dat niet alleen: ze zíjn ook gezonder, want ze bezoeken minder vaak de huisarts met gezondheidsklachten. Met name angsstoornissen en depressies komen minder vaak voor in groene omgevingen. De kans op een depressie is 1,33 keer zo hoog in buurten met weinig groen als in buurten met veel groen. Maar ook gezondheidsproblemen als hoge bloeddruk, hartklachten, rug- en nekklachten, ademhalingsproblemen, darmstoornissen, migraine en duizeligheid doen zich minder vaak voor (Maas, 2008).
Zorgsysteem
Sociale omgeving 1 • Bevolkingsopbouw: – Sociale netwerken/ Sociale cohesie – bevolkingssamenstelling
7
Sociale omgeving 2 • Sociaal Economische Status: – Percentage uitkeringstrekkenden, – armoede – werkloosheid, – arbeidsongeschiktheid
Invloed van stress
8
Stapeling van ongunstige factoren in buurten
RVZ 2010: Perspectief op Gezondheid • Orientatie op Ziekte en Zorg • De koers moet om: Van Ziekte en Zorg (ZZ) naar Gezondheid en Gedrag (GG)
Maar dan wel anders dan de afgelopen 15 jaar: VTV 2010: Verbetering gezondheid: een moeizaam proces • Ongezond gedrag staat niet op zichzelf, maar hangt samen met sociale en fysieke omgeving • ...en verweven met achterstanden op andere terreinen: grote verschillen tussen buurten in gezondheid en risicofactoren
Wij weten wel beter ???
Uit VTV 2010 • “Aandacht voor gezond gedrag wordt in de dagelijkse praktijk vaak verdrongen door allerlei ongunstige leefomstandigheden zoals een veilige woonomgeving, , werkloosheid. Huurachterstand of schulden”
Belangrijk analysemodel: Model van Bronfenbrenner
Uit VTV 2010 • P.49:Door nadruk op leefstijl blijven maatschappelijke invloeden grotendeels buiten beeld • p.49:Uitsluitend focussen op gedragsverandering is ontoereikend • P. 58: “Beleidsmedewerkers en gezondheidsprofessionals hebben nauwelijks enige weet van de leefwereld van de doelgroep
9
Ongezond gedrag of obese samenleving ??
Kritische kanttekeningen bij preventie • 2010: VTV: p.58:Veel interventies gaan voorbij aan de dagelijkse leefwereld van de doelgroep. Voor en werkloze laagopgeleide die rookt heeft het vinden van een baan een grotere prioriteit dan stoppen met roken. • p.58: Beleidsmakers en gezondheidsprofessionals weten vaak niet wat onder mensen met een lage SES leeft. Uit onderzoek blijkt dat gezondheidsboodschappen door mensen met en lage SES vaak als betuttelend wordt ervaren: “veel moet en weinig mogen”.
Conclusies uit VTV 2010
Blijkbaar doen we iets nog niet goed genoeg
• Niets wijst erop dat leefstijlcampagnes directe leefstijlverandering tot gevolg hebben. Van massamediale campagnes bestaat er geen enkel bewijs dat ze effectief zijn.
• In preventie en zorg staat veelal een te smalle individugerichte benadering van gezondheid centraal • Uitsluitend focussen op gedrags- en leefstijlinterventies is ontoereikend. Dit vraagt ook dat preventiewerkers een breder maatschappelijk perspectief dienen te hanteren om naar preventie en gezondheid te kijken.
Conclusies uit VTV 2010 en Lessen uit onderzoek 2
In 2012 verschenen
• Fysieke omgeving is belangrijk aangrijpingspunt preventie • Ook maatschappelijke omgeving is belangrijk aangrijpingspunt preventie • Actieve inbreng doelgroep onontbeerlijk • Community-based-benadering succesvol • Integrale benadering/ netwerkbenadering/ maatschappellijke benadering onontbeerlijk
De Gezondheidsepidemie (Polder/ vd/ Lucht/ Kooiker) • Van ZZ via GG is niet voldoende • Van ZZ via GG naar Mens en Maatschappij (MM) • “Nadruk op wijkgerichte preventie, uitgaande van de leefwereld van de doelgroep: “Community based”
10
Voorwaarden effectieve preventie (PHC)
Hoe dan wel (VTV 2010) • p.10: Het bereiken van laag-opgeleiden vereist extra aandacht.. Hierbij dient vooral rekening gehouden te worden met achterliggende maatschappelijke determinanten en aandacht voor fysieke en maatschappelijke omgeving
• Gebaseerd op grondige analyse kern van het probleem • Gebaseerd op grondige analyse doelgroep • Aansluiting bij leefwereld doelgroep • Actieve betrokkenheid doelgroep • Gebruik intermediairen • Empowerment
Daarom dus nodig: Aanvullende kennis wijkverpleegkundige
Informele steunsystemen uitermate waardevol
• Is op de hoogte van de demografische samenstelling van de wijk, het vóórkomen van ziektes en kwetsbare doelgroepen. • Heeft kennis van het bevorderen van een gezonde leefomgeving, zowel binnen als buiten de woning.
Invloed van het Zorgsysteem • Multisectorale samenwerking • Wijkgericht werken/ Community-based-benadering • Integratie zorg, wonen, welzijn en gezondheid
Wat zijn nou relevante sectoren ?? • • • • • • • •
Wonen Werk Welzijnswerk Politie/ justitie Poltiek (ambtenaren) Non-professonials Financien/ uitkeringen Onderwijs
11
Voorbeeld 1: Wijkgericht • • • • • • • •
Wijkagent Concierge woningbouwcorporatie Club- en buurthuiswerk, Ouderenwerk Maatschappelijk werk Buurtsuper/ SRV-man/ Biuurtcafe Bewonersorganisaties/ buurtcommitees etcetc
Community Based benadering • Wijkgerichte interventies trachten de omgeving aan te pakken en bij bewoners van de wijk een verandering teweeg te brengen, uitgaande wat zij als problematisch defineren.
RVZ-advies dec. 2012: “Regie aan de Poort” MGZ is de toekomst
Community Based benadering • De wijk, de buurt is je client • “de Gezonde wijk” • Verbind gezondheidsvraagstukken met maatschappelijke vraagstukken • Multisectorale samenwerking
Enkele voorbeelden • Leefbare woonomgeving (lawaai, verkeer, overlast, vervuling) • Veilige woonomgeving • Tegengaan eenzaamheid en sociaal isolement • Groenvoorzieningen • Activering sociale steunsystemen
RVZ: 6-12-2012 De toekomst: Wijkgerichte zorg en preventie 2 RVZ benadert nieuwe adviesthema’s voor 2013 vanuit integrale kijk op gezondheid en zorg • Het statement ‘Van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag’ is het kompas, geeft de richting aan. • Samen met de zorgsector zal de Raad het komend jaar aan deze samenhang en aan deze richting gestalte geven met de volgende adviezen: • Corporate Governance • Scenario-onderzoek en advies • Gemeente, gezondheid en zorg
12
Daarom aanvullende vaardigheden en attitude wijkverpleegkundige:
Gezondheidsraad: Voor dik en dun
• Is in staat problemen vroegtijdig te onderkennen om zo in een vroeg stadium te kunnen ingrijpen. • Is vanuit haar maatschappelijke functie in staat verbeterpunten op het gebied van zorg en welzijn te signaleren, analyseren en initiatief te nemen om verbetering aan te brengen ten behoeve van de gemeenschap en het individu. • Is in staat mee te bouwen aan zorgstructuren die specifiek gericht zijn op de behoeftes van wijkbewoners.
Voorbeeld van Communitybenadering
Systematiek 1: Gegevens verzamelen Hoe kom je aan je informatie • Veelal bekend maar je moet wel zoeken • “Community as a partner” • Gebruik de kennis van sleutelfiguren • Hou je eigen oren en ogen goed open
Prachtig Ebook met schitterende praktijkvoorbeelden
Systematiek 2: Diagnose • Wijkdiagnose/ Community Needs Analysis • Wijkgezondheidsprofiel
13
Systematiek 3: Doelen formuleren • Betrek bewoners bij je activiteiten (actieve participatie • Stel je doelen niet te hoog: formuleer samen met hen haalbare doelen die aansluiten bij hun behoeften en leefwereld
• Koester succesjes, ook al zijn ze nog zo klein
Successen, Lessen. Tips • • • •
Wijkanalyse samen met bewoners Integrale aanpak Sluit aan bij bestaande initiatieven Borg inzet wijkverpleegkundige nieuwe stijl (Zichtbare Schakel) • Luister naar behoeften bewoners • Begin klein, al doende leert meer • Investeer een fysieke omgeving
Wat vraagt dit van de Hboverpleegkundige 2
Systematiek 4: Uitvoering • Betrek andere partners erbij (woningbouwcorporaties, Sociale Dienst, wijkagent etcetcetc.) • Integrale aanpak • Non-professionals heel waardevol, zelfs onmisbaar (bv. Bewonersorganisaties)
Wat vraagt dit van de Hboverpleegkundige 1 • PHC, wijkgericht werken en community based benadering onontbeerlijk • Richt je niet alleen op individuen maar ook op omgeving • Ken je sociaal systeem (wijk/ school/ bedrijf etc). • Investeer ook in relaties met non-professionals en samenwerken met sleutelfiguren
BMC-rapport 2012
• Outreaching: Weg uit de ivoren toren” • Rol ontwerper ontwikkelen. • Treed buiten je eigen referentiekaders • Maak Lalonde en het ecologisch systeem van Bronfenbrenner tot je “tweede ik” • PHC is geen kwestie van tijd maar van prioriteit en attitude
14
Relevante bronnen • • • • • • • •
RIVM 2010: VTV 2010 RVZ 2010: Perspectief op Gezondheid RVZ 2011: Preventie welvaartszieken RVZ 2012: Regie aan de Poort SCP/CBS: Sociale Staat Nederland 2013 Min.VWS 2012: Gezonde wijk in praktijk www.nationaalkompas.nl www.zorgatlas.n
15
