1 31 augustus - 23 september
k
gecombineerde bus - fiets - wandeltocht naai SANTIAGO DE COMPOSTE LA (vanaf Canfranc) Tijdens de reis kunt u dagelijks kiezen voor een tocht te voet, per (huurlfiets, "duwfiets" (Spartamet) of met mini-bus. Heen- en terugreis: minitouringcar * Reissom: fl. 2530.inbegrepen: - reisbegeleiding - h u l p en advies - overnachtingen (logies en ontbijt) - streek- en routebeschrijving - bagage- en fletsvervoer L
heenlterugreis o o k mogelijk per trein. txtra kosten: fl. 230.- (incl. couchettes)
inlichtingen: 020 - 838997 ma - za 13 - 17 u Stichting Friewiel organiseert o o k andere aktieve rondreizen i n Spanje.
PELGRIMSGIDS NAAR SANTIAGO DE COMPOSTELA een vertaling van het 12de-eeuwse manuscript met een uitvoerige inleiding van dr. Jan van Herwaarden is natuurlijk niet het enige boek dat verscheen bij
wilt U meer weten over deze boekmakerij verzeker u dan van regelmatige toezending van het Oosteinderweq 392 1432 BG AALSMEER 02977-42987
SINGEL 393 e 1012 WN AMSTERDAM -
gidsen & detailkaarten voor bergsport. voet-, fiets-, kano-, langlauf- en skitochten
SANT1AGO-GANGERS ! SXuwt f0.65 aan pobXzeg& Cn een envelop en U o&vang2 onze vúeuwe b a 2 e l &jbX "SZ MT-JACOBSROUTE" open ma tlm za 11-17 (van 114 tot 3W7 do ook van 17-21) postorderservice op schriftelijke bestelling telefoon 020 - 274455
Wij organiseren weer een reis naar en bij voldoende deelname misschien wel twee, net als vorig jaar. Verder verzorgen wij reizen naar Bijbelse en
Maar vraag toch onze gratis reisg dan weet u alles over ons.
INHOUD
COLOFON
nr. 6 jaargang 2 (1990) mei
DE JACOBSSTAF i s het
verenigingsblad
van het Nederlands Genootschap van Sin t Jacob. Het verschün t viermaal per jaar. ISSN 0923-1 145 Redactie: Annet van Wiechen en Frank Claessen. Redactie-adres: Runduk 22 2394 AHHazerswoude-
unate, Santa Marfa kerk
I
Rd, telefoon: 01 714 -
Van de redactie
15386.
Bij de zesde Jacobsstaf (Dircksens)
5m
Heilige pelgrims e n pelgrimsheiligen (Madou) Kapiteel (De Vaan) e ) Nederlands Genoot-
Bennebroek, 24 maart 1990 (Claessen)
...
schap van Sint-Jacob.
Geknipt
Niets u i t deze uitgave
Van onze buitenlandse vrienden
mag worden verveel-
Zoekertjes
voudigd en/of open-
Uit de regio's
baar gemaakt
Santiago in London
door
(vW)
middel van druk, fo-
Parijs, 28, 29, 30 april (FC)
tokopie of op welke
Jacobus-boeken e n -video
andere wuze d a n ook,
Ingezonden brieven
zonder voorafgaande
Zoekertje
schrifteluke toestem-
IN-DRUK
ming van de uitgever.
Sint-Jacob in oude handschriften (V.d. Werff) Met de school op weg (FC) Agenda
Omslag: R. Conens
Ons postorderbedriJf
,
V A N DE REDACTIE
De zomer staat voor de deur. De grote uittocht van pelgrims is weer begonnen. Bestuursleden begeven zich van de ene (internationale) bijeenkomst naar de andere. Er verschijnen boeken die met het pelgrimeren naar Santiago t e maken hebben, kortom, in "Jacobsland" bruist en borrelt het als in een glas champagne. De redactie stelt het zeer op prijs dat zij van HERVORMDE KERK deze activiteiten op de hoogte wordt gehouden en van verschillende kanten reacties en brieven krijgt. Daaronder zijn niet alleen verslagen van regiobijeenkomsten, maar ook af en toe een gezellige kaart met "de groeten ic van ... en ik ben nu in ...", zoals deze uit Friesland. C Het redactie-adres is: DE JACOBSSTAF, A. van Wiechen, Rijndijk 22, 2394 AH Hazerswoude-Rd.
hrwr i k
Wij wijzen u er nogmaals op dat het bestuur van het genootschap twee secretariaatsadressen heeft. Nico ZUD, Marsdiepstraat 512, 1784 AZ Den Helder, houdt zich bezig met ledenadministratie en ledenarchief. Frank Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda, doet het resterende secretariële werk (ledenvergaderingen en contacten met het buitenland). Vanzelfsprekend wensen wij iedereen die nog op weg gaat naar de stad van Jacobus een goede reis toe langs de
de redactie Annet van Wiechen en Frank Claessen De u i t e r s t e inlevexdatum van kopy voor het volgende nummer i s 1 augustus.
B I J DE ZESDE JACQBSSTAF Midden in een verhuizing, waardoor allerlei dingen die dat niet moesten zijn al wel, en een heleboel die dat a l lang hadden moeten zijn, nog steeds niet ingepakt blijken t e zijn, schiet me t e binnen dat ik de redactie beloofd had, in DE zesde JACOBSSTAF aandacht t e zullen besteden aan de eerste internationale conferentie (15-18 maart), georganiseerd door ons Engels zustergenootschap, de Confraternity of Saint James. A l s vertegenwoordiger van het Nederlandse genootschap ben ik erheen geweest. In verband met mijn werk kon ik de eerste anderhalve dag niet bijwonen en ik kan dus niets rapporteren over het bezoek aan Londen, waarbij ruimschoots aandacht is besteed aan de eeuwenoude band tussen Sint-Jacob (Saint James) en die stad. Op vrijdag 18 maart kwam het internationale gezelschap om zes uur aan op Hengrave Hall bij Bury Saint Edmunds, Suffolk, waar ik al ' s ochtends was gearriveerd, omdat ik vanuit Hoek van Holland de nachtboot had genomen, gesteld voor de keus: acht uur t e vroeg of vier uur t e laat. Na het welkomstdiner werd door een zuster, woonachtig in het oecumenisch klooster, in het kort de geschiedenis verteld van Hengrave Hall en zijn bewoners. Hierna volgde de officiële opening van de conferentie door de voorzitter van de Confraternity, mevrouw Patricia Quaife. Omdat deze in het teken stond van het overlijden van pater Elias Valifia Sampedro, de sympathieke pastoor van Cebreiro, werd over hem een inleiding gehouden door pater Luciano Armas Vázquez. Hierna volgde een inleiding door professor Derek Lomax van de universiteit van Birmingham over Engelse peigrims naar Santiago de Compostela. Deze lezing was zó interessant. dat de geplande evening d r i n k ~niet meer aan bod kwamen. De zaterdagochtend werd besteed aan lezingen door professor Brian Tate over Pelgrimages vanuit Engeland over zee en mevrouw Hilary Shaw, secretaris van de Bredereth Sen Jago de Cornwalse broederschap, over Cornwall en Santiago. Cornwall is de uiterste zuidwestpunt van Engeland, van waaruit veel Engelsen --vaak per boot-- naar Santiago pelgrimeerden. In de middag van deze prachtige zomerdag hebben we per bus een aantal mooie middeleeuwse kerken in de omgeving bewonderd. 's Avonds werd een concert verzorgd door mevrouw Mary Remnant. U i t elk land werd een bijdrage geleverd door de aanwezigen op de conferentie. Zo zongen de aanwezige Franstaligen het Grande Chanson o.l.v. de werkelijk onnavolgbare voorzitter van het Waalse genootschap, doctor Armand Jacquemin. Maar ook de Spanjaarden en de Duitstaligen brachten hun lied met verve. Omdat ik de enige Nederlander was en ook de Vlaamse vertegenwoordiging uit slechts twee mensen bestond is e r geen Nederlands lied gezongen. Na het concert volgde nog een introductie van het Engelse initiatief, in Rabanal del Camino een refugio t e bouwen, alsook de vertoning van de videofilm El Camino de Santiago door de heer Eusebio Goicoechea Arrondo van de Vrienden van de Santiago-weg uit Estella (zie ook p. 70-71). Op zondag was e r voor geïnteresseerden een internationale mis in de eeuwenoude kloosterkapel. Daarna hield professor Brian Kemp van de universiteit van Reading een inleiding over de abda van Reading en Sint-Jacobus. Vertegenwoordigers uit zeven Europese landen vertelden daarna iets over activiteiten van de genootschappen in hun land: België, Groot Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Spanje en (Duitstalig) Zwitserland. Na de lunch werd nog een bezoek gebracht aan Bury Saint Edmunds met zijn Saksische ruïnes en zijn kathedraal, gewijd aan Sint-Jacob, waar speciaal voor ons een paar prachtige oude koralen ten gehore werden gebracht. Hierna volgde nog een typisch Engelse tea, waarna iedereen weer op huis aan ging; zo ook Koen Dircksens, voorzitter P.S. Mijn nieuwe adres: Leeuwerikweide 2,3742 XR Baarn, telefoon: 02154-14369.
HEILIGE PELGRIMS,
pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg SANTO DOMINGO DE SILOS (2) Grimaldo, monnik in Silos, tijdgenoot en discipel van Santo Domingo, schreef diens Vita omstreeks 1090. De inhoud ervan kennen we al, althans in hoofdlijnen. In wat nu volgt zal de aandacht gaan naar de persoonlijkheid van de heilige en zijn plaats t e midden van de grote benedictijnerabten van zijn tijd. Verder zullen we zien d a t zijn verering in de loop van de 13de eeuw haar hoogtepunt bereikte en t o t uiting kwam in belangrijke monumenten. DE PERSOONLIJKHEID VAN SANTO DOMINGO Als groot bewonderaar v a n zijn heilige abt, heeft Grimaldo deze man alle deugden toegekend welke een heilige hoort t e bezitten. Santo Domingo was zachtmoedig, geduldig en begrijpend en "hij was door iedereen bemind". Hij was tevens een man van gebed, met een onwrikbaar godsvertrouwen d a t hem in s t a a t stelde mirakelen t e doen. Genoemde kwaliteiten beantwoorden echter aan h e t algemeen geldende ideaal van elke heilige en, als goed biograaf, zal Grimaldo het niet hierbij laten. Uit de V i t a treedt Santo Domingo ook naar voren a l s een zeer sterke persoonlijkheid. Zijn eerder kleine, maar "welgevormde gestalte" was de drager v a n een "ridderlijke geest". In een eenzame strijd nam hij h e t op tegen de koning van Navarra. Als zodanig kan hij een voorloper genoemd worden v a n de Investituurstrijd, die vooral onder paus Gregorius V11 (1073-1085) e n diens onmiddellijke opvolgers gevoerd werd tegen de heersers van Duitsland-Italië, Frankrijk en Engeland. De inzet van deze strijd was h e t streven v a n de Kerk naar de bevrijding van de wereldlijke invloed en de inmenging van de leken in kerkelijke benoemingen. Men zal zich herinneren hoe Santo Domingo, toen nog prior in San Millán de l a Cogolla, zich heldhaftig verzette tegen Garcia I11 el de Nájera. Deze vorst eigende zich niet alleen h e t recht toe l
Gomesanus t o t abt t e benoemen, maar eiste ook de beschikking over de goederen en de schatten van het klooster in de Rioja. Daar de Investituurstrijd hoofdzakelijk woedde tussen de keizer van het Roomse rijk en de paus, wordt Santo Domingo --ten onrechte--
nooit vernoemd in de
Europese context betreffende de problematiek van machtsverhoudingen. Het concordaat van Worms stelde in 1212 een voorlopig einde aan deze machtsstrijd. Binnen de abdij van Silos ontpopte Santo Domingo zich als een bekwaam organisator en een uitstekend econoom. Evenmin was hij gespeend van enig diploma-
l
'r)
-S tieke en politieke gaven. Hij was bevriend met de koningen van CastililS en met .. a
.;d veel groten van dit rijk. Zijn abdij werd dan ook geregeld met milde schen6
kingen bedacht.
Y
:z Zijn opdracht als restaurateur
van het vervallen klooster van Sint Sebastiaan nam hij zeer t e r harte. De groots opgezette bouwplannen die hij liet uitvoeren, ,$h g getuigen van zijn visie e n kundigheid als bouwheer. Tevens was hij een man met C smaak e n zin voor schoonheid, vooral wanneer het de luister van de liturgie r(
bi
2 betrof. Zijn prachtige kelk met het randschrift In nomine Domini ob honorem UI
g
z
sancti Sebastiani Dominicus abbas fecit (= In de naam des Heren, t e r ere van Sint Sebastiaan, liet abt Dominicus mij maken), laten geen twijfel bestaan
g nopens de opdrachtgever van dit kunstwerk. Jammer genoeg zijn de andere r(
kunstvoorwerpen die Santo Domingo voor de abdijkerk liet vervaardigen, a verloren gegaan. a
-4 V1
g
Boven alles echter koesterde de heilige abt een liefde voor de boeken. Lang voor zijn komst in Silos was aldaar een belangruk scriptorium gevestigd. Als -g O n gevolg van de verwoestingen van Almanzor omstreeks het jaar 1000, en de grote E
O
ld
armoede die in de decennia daarna in het klooster geleden werd, was dit schrijfatelier niet meer productief. Santo Domingo gaf h e t scriptorium echter
nieuwe impulsen. Hij liet zelf, t e n behoeve van de abdij, manuscripten kopiëren en verluchten, zodat het boekenbestand gestadig aangroeide. Ook n a zijn dood bleef het scriptorium actief. In de 13de eeuw bevatte de bibliotheekcatalogus van de abdij van Silos honderd e n vijf titels, een voor die periode uitzonderlijk hoog aantal. De codices die voor de litugie gebruikt werden, zijn vermoedelijk niet i n dit a a n t a l begrepen, vermits liturgische boeken gewoonlijk in de schatkamer van de sacristie bewaard werden. Mede dank zij de inspanningen en de zorgen van Santo Domingo, bleef de abdijbibliotheek van Silos, gedurende de hele middeleeuwen, een der rijkste van Spanje. Het is niet toevallig d a t Umbert Eco in De naam van de roos, via de persoon van Jorge de Burgos, toespelingen maakt op h e t rijke boekenbezit van de Castiliaanse abdij. U i t h e t voorafgaande moge blijken dat Santo Domingo een cultuurbewuste en veelzijdige persoonlijkheid was. Hij neemt dan ook een ereplaats in temidden van een rij beroemde tijdgenoten, die niet weg t e denken zijn uit de vormingsgeschiedenis van de westerse beschaving. Deze tijdgenoten, e n tevens ambtsgenoten, met wie Santo Domingo t e vergelijken valt zijn: Oliba (971-1046), a b t van de abdijen Ripoll en Saint-Michel-deCuxa, bisschop van Vich en stichter van de thans nog beroemde abdij van Montserrat. Tijdens zijn leven was hij de meest gezaghebbende persoon in Catalonië, zowel op het geestelijke, het artistieke als het politieke vlak; Hugo van Cluny (1021-1 1091, onder wiens abbatiaat de Bourgondische abdij het toppunt van haar bloei bereikte en i n heel West-Europa, met inbegrip van de camino de Santiago, haar invloed deed gelden; Desiderius (+ 1027-10871, abt van Montecassino, de bakermat van de benedictijnerorde. Hij verrijkte zijn abdijbibliotheek met meer dan zeventig manuscripten. In zijn l a a t s t e levensjaar werd hij paus onder de naam Victor 111. De laatste grote figuur in deze rij is de wat jongere Suger (1081-1 1511, abt van Saint-Denis bij Parijs. Deze uitermate begaafde man blijft in de geschiedenis bekend als een der meest ondernemende en creatieve persoonlijkheden v a n zijn tijd. Niet substantieel, doch misschien wel aardig om t e weten is, dat Suger, evenals Santo Domingo, klein van gestalte was ! Zoals men kon vaststellen is de heilige abt van Silos in de l l d e eeuw geen geïsoleerde figuur geweest. Hij bevindt zich i n een prominent gezelschap van lieden die h e t geestelijke, het intellectuele, het artistieke en zelfs het sociale en politieke leven van hun eeuw bevrucht en diepgaand beïnvloed hebben.
DE VERERING VAN SANT0 DOMINGO Toch is h e t niet zozeer a l s cultuurdrager d a t Santo Domingo bekendheid verwierf i n heel Spanje. Zijn roem dankt hij in de e e r s t e plaats a a n zijn talrijke wonderbare tussenkomsten bij de bevrijding van de christenen uit moorse gevangenschap. Naarmate de reconquista vorderde, nam de verering v a n de heilige toe. De bevrijde gevangenen kwamen immers v a n heinde en v e r n a a r Silos om hun ketenen t e offeren a a n de heilige. Zij vertelden daar, a a n ieder die het horen wilde, hoe Santo Domingo hen verschenen was in een groot licht e n hen u i t de kerker had helpen ontsnappen. Deze verhalen moeten op de tijdgenoten grote indruk hebben gemaakt. In de tweede helft van de 13de eeuw v a t t e Pedro Marin, monnik v a n Silos, h e t plan op om a l die verhalen --ruim
300--
op t e tekenen. Zo zijn ze nu nog
bewaard i n een boek: Los miraculos romanzados of de vertellingen v a n d@ mirakelen. Het boek was bedoeld a l s een eerbetoon a a n de heilige a b t , die tijdens zijn leven h e t losgeld voor de vrijkoping van gevangenen hielp betalen en eeuwen n a zijn dood, zij h e t dan op mirakuleuze wijze, dit werk v a n barmhartigheid voortzette. Dat de verering van Santo Domingo a l s het ware gelijke tred hield met de herovering v a n grondgebied op de moren, wordt nog bevestigd door het feit d a t zowel in Castilië e n Aragón a l s i n Andalucië, kerken gesticht werden t e r ere van de heilige van Silos. De abdij richtte zelf ook priorijen op, onder meer in Madrid e n Sevilla. Op vele plaatsen ontstonden broederschappen onder de bescherming van Santo Domingo, die bovendien h e t patroonschap kreeg over de christenlegers, a l t h a n s in Castilië. Het waren echter niet alleen de gevangenen die op de tussenkomst van Santo Domingo konden rekenen. Uit de Vita van Grimaldo weten we, d a t de heilige voor zijn dood, a l s wonderdoener bekend stond. Zijn graf in Silos was dan ook a l gauw een pelgrimsdoel bij uitstek voor vele zieken, soms u i t ver afgelegen gebieden afkomstig. Tallozen vonden e r genezing van hun kwalen. Zeer veel pelgrims n a a r Santiago maakten ook graag de omweg over Silos, om aldaar t e bidden bij de relieken van de roemrijke abt. Een zeer uitzonderlijk mirakel, d a t eerder t o t de middeleeuwse legendenschat behoort, deed zich voor ongeveer een eeuw na h e t sterven van de heilige. Het was omstreeks h e t jaar 1171 d a t een dame van hoge geboorte, Juana de Aza genaamd, n a a r Santo Domingo pelgrimeerde vanuit haar woonplaats Caleruega, t e n zuiden van Silos. Juana was gehuwd met Felix Guzmán. Zij kwam de heilige
bidden opdat haar huwelijk met een kind zou worden gezegend. Haar gebed werd verhoord en zij werd zwanger. Op zekere nacht droomde zij d a t zij in haar schoot een wit en zwart gevlekte hond droeg. Het dier hield in zijn snuit een brandende fakkel die de hele wereld verlichtte. Door toedoen van Santo Domingo werd haar deze voorspellende droom uitgelegd: zij zou een zoon t e r wereld brengen, die het licht van het geloof over de wereld zou doen stralen. Toen het kind geboren werd gaf Juana h e t de naam van Domingo, t e r ere van de heilige abt van Silos. Deze Domingo (Dominicus) Guzmán uit Caleruega, die als kind verschillende malen Silos bezocht zou hebben, werd de stichter van de orde der Predikheren of Dominicanen. Hij stierf in Bologna in 1221. Naar aanleiding v a n de droom van Juana de Aza werden de dominicanen ook wel ironisch aangeduid als domini canes, de waakhonden van de Heer. De volgelingen van Domingo Guzmán speelden, zoals men weet, inderdaad een grote rol in de kerkgeschiedenis v a n de middeleeuwen. Zij beijverden zich vooral voor het behoud van de zuivere leer van de Kerk en trokken t e n strijde tegen de vele ketterijen. Hun ketterbestrijding en hun optreden bij de inquisitieprocessen bezorgden hen een grote --bij tijd en wijle twijfelachtige-- roem. Men denke aan de figuur van de dominicaan Bernard Gui uit de roman van Eco. Na deze uitweiding over de heilige naam- en streekgenoot van Santo Domingo de Silos, wordt het tijd om weer naar de Castiliaanse abdij terug t e keren. In de loop van de 13de eeuw kreeg de gedachtenis a a n de heilige abt aldaar nog verder gestalte in een paar monumenten van artistiek belang: een literaire creatie van de hand van Gonzalo Berceo en het praalgraf van Santo Domingo, door een onbekende kunstenaar vervaardigd. GONZALO DE BERCEO Gonzalo de Berceo i s de eerste, met naam bekende dichter die zijn werken schreef in het Castiliaans. Hij wordt in documenten vermeld tussen 1221 en 1246. U i t zijn werken zelf kon men nog enkele gegevens over zijn leven distilleren. Gonzalo was afkomstig uit Berceo, de geboortestreek van San Millán de l a Cogolla, waar hij vermoedelijk omstreeks 1196 t e r wereld kwam. Hij was een geleerd man en ontving de priesterwijding vóór het jaar 1237. Men vermoedt dat hij in 1264 reeds gestorven was. Door de literatuurhistorici wordt hij beschouwd a l s een der meest interessante persoonlijkheden van de hele Spaanse middeleeuwse letterkunde. Zijn omvangrijk oeuvre omvat onder meer een reeks Marialegenden en levensverhalen van heiligen, die in het gebied van de Rioja
vereerd werden, zoals San Millán, Santa Oria e n Santo Domingo de Silos. Berceo schreef zijn gedichten t e n behoeve v a n ongeletterde leken en voor de pelgrims, ook expliciet voor de Santiago-pelgrims. Wellicht was hijzelf ook degene die de gedichten voordroeg. Hier interesseert ons enkel de Vida del glorioso confesor Sancto Domingo de
Silos, h e t leven van de roemrijke belijder Santo Domingo de Silos. Als inspiratiebron gebruikte de dichter de Latijnse Vita v a n Grimaldo. Hij moet echter ook nog over andere geschreven bronnen beschikt hebben e n misschien verwerkte hij ook feiten die hij u i t eigen ervaring kende. Zijn verhaal beperkte zich immers niet t o t h e t leven v a n Santo Domingo. Berceo beschrijft ook uitvoerig de mirakelen die bij h e t graf van de heilige gebeurden, zoals genezingen van lammen e n blinden e n bekeringen van zondaars. Hij v e r t e l t bovendien een verschijning v a n Santo Domingo a a n koning Alfonso X e l Sabio (1252-1284). Deze vorst bezocht vaak de abdij v a n Silos, u i t devotie t o t de heilige a b t e n mocht hem, zoals gezegd, in een visioen aanschouwen e n raad v a n hem ontvangen. Aan h e t begin v a n de Vida zegt Berceo uitdrukkelijk d a t hij verkiest t e schrijven in de taal waarin de mensen van de streek met elkaar praten e n d a t hij hoopt d a t zijn gedicht wel een goed glas wijn waard is! En d a t i s h e t zeker. De t a a l v a n Gonzalo de Berceo i s zeer beeldend e n zijn stijl zeer direct, zoals blijkt u i t de dialogen. Vooral de episode over de vijandelijke houding v a n de koning v a n Navarra t e n overstaan van Santo Domingo, toen nog prior in San Millán, wordt in geuren e n kleuren verteld. Door rake formuleringen weet de dichter de dramatische spanning hoog op t e voeren. Het publiek zal wel ademloos geluisterd hebben n a a r de spreker die de kunst verstond, de persoon van de heilige zeer t a s t b a a r e n overtuigend t e n tonele t e voeren. Het lange dichtwerk (3108 versregels), d a t t o t h e t einde toe zeer boeiend blijft, i s een literair eerbetoon a a n Santo Domingo. Het i s t e v e n s een originele uiting v a n verering voor de heilige, wiens gedachtenis aldus in brede volkslagen levend werd gehouden. HET PRAALGRAF VAN SANT0 DOMINGO Tastbaarder dan het literaire monument, door Gonzalo de Berceo geschapen, i s h e t grafmonument v a n Santo Domingo. Het werd op een niet nader t e bepalen tijdstip gedurende de 13de eeuw gemaakt. Men ziet h e t t h a n s in de noordelijke galerij v a n h e t kloosterpand in Silos (zie foto p. 45). Het i s opgesteld voor een ondiepe nis, welke ongeveer een kwart eeuw geleden werd aangebracht.
In de nis bevindt zich een a l t a a r waarboven een reli&f prijkt, voorstellend de heilige a b t , in gezelschap van gevangenen1. Het praalgraf b e s t a a t u i t e e n grote stenen plaat, rustend op drie s t a a n d e leeuwen v a n ongeveer een meter hoog. De steen, met schuin aflopende randen, i s uitgediept om plaats t e bieden a a n h e t levensgrote, liggende reliëfbeeld v a n de heilige. De gisant i s blootshoofds e n gekleed in een priestergewaad d a t t o t over zijn voeten valt. In zijn rechterhand houdt hij de met een lint omvlochten kromstaf. Op zijn borst r u s t een gesloten boek, d a t hij met de linkerhand ondersteunt. Boven zijn hoofd zweven twee engelen die een rijkversierde kroon aanbrengen. Dit i s een verwijzing n a a r de droom van de drie kronen; de droom welke Santo Domingo kreeg kort n a zijn aankomst in Silos in 1041. De voeten v a n de heilige raken twee draakachtige fabeldieren, met de koppen n a a r elkaar gewend. Hun poten hangen over de schuine rand v a n de grafsteen. Op de rug van deze dieren knielen twee monniken in biddende houding, een links e n een rechts v a n de gisant. Op de afgeschuinde lange zijde v a n de stenen plaat is een
W e foto DE JACOBSSTAF 5, pagina 1 1 . 5O
Latijnse t e k s t gekapt. Hij luidt a l s volgt: Hac tumba tegitur diva qui luce beatur / dictus Dominicus nomini conspicuus / orbi quem speculum Christus concessit
honestum / protegat hic plebes sibi fida mente fidelis. Dit wil zeggen: "In d i t graf i s neergelegd, een man van voortreffelijke roem, Dominicus (Domingo) h
u
W
m
LI
b,
,-l
m m
genaamd, die reeds geniet v a n h e t goddeluke licht e n die door Christus in de wereld werd geplaatst a l s een spiegel van alle deugden. H i j beschermt h e t gelovige volk d a t met vertrouwen zijn hulp inroept". Dit lovende e n poëtische grafschrift s t a a t weliswaar t e lezen op h e t 13de - eeuwse monument, doch de
&l
a m
9
rn
h
~
~
~
t e k s t e r v a n i s veel ouder.
h
~
~
Deze zou zijn gemaakt door Grimaldo en men kan hem ook
A ~ c ! B ~ ~ ~ ~ N zien op de dekplaat van een
b, O
0 .r(
g CI o Y C
@
kapiteel dat
zich bevindt
tegenover h e t praalgraf, op een der zuiltjes van
kloosterpand.
het
m rn Uit de middeleeuwen zijn heel wat funeraire inscripties bewaard op kapitelen in
v
een kloosterpand of op kleine stenen, ingemetseld in de muren ervan. Bedoelde teksten duiden niet exact een begraafplaats aan, zoals een grafzerk dit doet, doch zij wijzen e r op dat de overledene, die in het grafschrift vermeld wordt, in de nabijheid van die memoriesteen begraven ligt. Wat heeft de inscriptie op de dekplaat van het kapiteel in Silos nu concreet t e betekenen? Welke is de samenhang tussen die dekplaat en het praalgraf? U i t de Vita van Grimaldo weten we dat Santo Domingo begraven werd intra claustrum fratrum, in het kloosterpand van de broeders, voor de ingang van de kerk. Deze plaatsaanduiding komt overeen met de noordelijke galerij en men mag gerust veronderstellen dat het praalgraf werd opgesteld op de plaats van het oorspronkelijke graf. Grimaldo vermeldt ook nog, dat de stoffelijke resten van de heilige in 1076, dus drie jaar na diens dood, overgebracht werden naar de kerk. De aanwezigheid van de inscriptie op de dekplaat van het kapiteel kan op twee manieren verklaard worden: ofwel werd ze aangebracht kort na de dood van Santo Domingo, als een memoria in de nabijheid van zijn graf; ofwel is het kapiteel geplaatst na de translatie van de relieken, als herinnering aan de plaats waar de heilige drie jaar lang zijn rustplaats had. In beide gevallen moet men echter concluderen d a t het kloosterpand, tussen 1073 en 1076 nog in volle aanbouw was. Kapitelen werden immers nooit op hun plaats gezet voor ze volledig afgewerkt waren. De vragen die rijzen rond de inscriptie op de dekplaat, voeren ons naar de kern van het voornaamste kunsthistorische probleem in Silos, namelijk de datering van het kloosterpand en van zijn wereldwijd geroemde sculpturen. Voorlopig moeten we deze problemetiek laten rusten en bewaren voor de volgende bijdrage. Rest nu nog de vraag, waarom men in Silos in de loop van de 13de eeuw een praalgraf voor Santo Domingo heeft opgericht. Het is best mogelijk, dat een dergelijk eerbewijs aan de heilige verband hield met het toenemend aantal wonderen en de steeds groeiende schare pelgrims. In elk geval zal het praalgraf beantwoord hebben aan de behoefte van de gelovigen, de beeltenis van hun geliefde heilige met eigen ogen t e zien. Samenvattend kan men stellen dat het mirakelboek van Pedro Marin, de berijmde Castiliaanse Vida van Gonzalo de Berceo en het praalgraf, t e zien zijn in eenzelfde context: de verering van Santo Domingo. De cultus van deze grote wonderdoener, die tegelijk een belangrijke cultuurhistorische persoonlijkheid was, bereikte in de 13de eeuw een hoogtepunt, dat later nooit meer zou worden geëvenaard. Mireille Madou
KAPITEEL
Ik spel de les die 't kapiteel mij uit de hoogte leest en wijst, exempel op een smal toneel dat alle spelers uit de lijst lijkt op t e stuwen. Wie uitpuilen gaan zich tebuiten a a n terzijdes die de handelingen op de zuilen van oorzaak t o t gevolg herleiden of, voor wie anders wandelt, tonen hoe de afloop het begin bezegelt, zodat elk van de hoofdpersonen de bouw van leer en kerk verstevigt. Van wat tijdens die ongehoorde wonderen werd gezien, verteld, voorzegd i s hier, maar zonder woorden, de tekst voor altijd vastgelegd. Paul de Vaan
Bennebroek, 2 4 m a a r t 1 9 9 0 Om negen uur 's morgens staan op de benedenverdieping van het "Jagershuis" in Bennebroek 150 stoelen klaar om als zitplaats te dienen voor de 145 verwachte deelnemers aan de voorjaarsvergadering. Om vijf over half elf heet de voorzitter een volledig gevulde zaal welkom en begint hij de ledenvergadering met een woord van dank aan de heer Roebert die de organisatie van de dag in Bennebroek geregeld heeft. Na het oplezen van de namen van hen die zich hebben afgemeld, wordt een voorstel van de heer van Rossum uit Numegen voorgelegd om a.s. lopers en fietsers de gelegenheid t e bieden met elkaar in contact t e komen tijdens de pauze. Het algemeen jaarverslag van de secretaris wordt goedgekeurd na enige stylistische correcties, en na uitleg van de heer Ederveen over het misbruik van de ledenlijst. Bij de behandeling van het financieel verslag over 1989 wordt de brief voorgelezen waarin de kascommissie verklaart de inkomsten en uitgaven op hun juistheid t e hebben gecontroleerd en de balans te zien als een juiste weergave van de vermogenspositie van het genootschap per 31 december 1989. Vervolgens wordt de penningmeester décharge verleend over het boekjaar 1989.
Bij de behandeling van de begroting van het lopende jaar en de raming voor het komende jaar wordt vanuit de zaal gevraagd waarom deze raming in het voorjaar al moet worden gegeven. De penningmeester antwoordt hierop dat d i t statutair is vastgelegd, maar dat deze raming vanzelfsprekend in het najaar kan worden bijgesteld. De grote verschillen in de getallen van raming, begroting en balans komen voort uit de nogal explosieve groei van het genootschap, waarvan het ledental inmiddels 605 bedraagt. Maar omdat de kosten ook behoorlijk gestegen zijn, heeft het bestuur voor het jaar 1991 een verhoging van de contributie voorgesteld en d i t voorstel wordt samen met begroting en raming door de aanwezigen goedgekeurd. Bij het onderdeel "samenstelling bestuur" blijkt dat de heer Dircksens als bestuurslid aftredend is en zich herkiesbaar stelt. Achtereenvolgens wordt hij als bestuurslid en als voorzitter herkozen, waarna hij de aanwezigen bedankt voor het in hem gesteld vertrouwen en plechtig belooft op de ingeslagen weg voort t e gaan. Terecht merkt een van de leden evenwel op dat dit onderdeel beter op de agenda had moeten worden aangekondigd. Bij de rondvraag vertelt de heer Smits naar aanleiding van het in DE JACOBSSTAF 5 verschenen artikel nog eens wat de aktiviteiten van de Werk54
p -
&
-
-
--
--
-
--
--
p -
v
groep Oprichting Pelgrimshuis (WOP) zijn en maakt hij melding van de hoge kosten die dit met zich meebrengt. Hij stelt ook voor om een minuut stilte in acht t e nemen vanwege het overlijden van de pastoor van El Cebreiro, don Elias Valifia Sampedro. De heer Blok heeft in het hiervoor genoemde artikel gelezen dat eventuele gasten van het pelgrimshuis in Pamplona per s e in het bezit moeten zijn van stempels van Roncesvalles en Larrasoana. Hij vraagt zich af hoe dat dan moet wanneer je daar helemaal niet langs bent gekomen. De heer Smits antwoordt hierop dat deze eis gesteld wordt door de Jacobsvereniging van Pamplona, waarvan de WOP-leden ook lid moesten worden, maar dat bij toepassing ervan de nodige soepelheid betracht zal worden. De heer Tulleken doet een voorstel om pelgrimspas en stempelkaart t e vernieuwen, bij voorbeeld naar het model dat in Roncesvalles wordt uitgegeven. Het bestuur belooft d a t het zich samen met de "huisontwerper" over dit voorstel zal beraden, omdat dit ook een verhoging van de kostprijs met zich mee zal brengen. In het verlengde hiervan ligt de opmerking van mevrouw Olling dat haar stempelkaart t e klein was om alle stempels t e bevatten. De heer Feijen laat weten dat hij zich lang geleden met het Frans genootschap in verbinding heeft gesteld, maar daar nooit meer iets van heeft gehoord. De voorzitter l a a t hierop weten dat d a t antwoord waarschijnlijk ook wel niet meer zal komen. De heer Broeders vraagt of het mogelijk is d a t een eventuele deelname aan de aktiviteiten in Speyer (5-7 oktober 1990) door het bestuur kan worden gecoördineerd. Het bestuur zegt toe dit t e zullen bestuderen. Mevrouw Pouderoyen tenslotte maakt melding van het feit dat in de Kerkepaduitzendingen van de NCRV in de maanden augustus en september de plaatsen Valburg en Venray aan bod zullen komen, hetgeen de interesse van de leden .zou kunnen hebben vanwege de in die plaatsen aanwezige jacobalia. Na de afsluiting van het officiële ledenvergaderingsgedeelte en een korte pauze voor het opstellen van de schermen houdt mevrouw Madou een lezing over de grafmonumenten in de kerk van Villalcázar de Sirga. Door haar grote kennis van de kunsthistorie en haar gedreven wijze van vertellen genieten de inmiddels 170 aanwezigen gedurende bijna drie kwartier van een verhaal over het leven van de jongere broer van Alfonso el Sabio. De dit keer royale lunchpauze wordt door velen benut om weer eens volledig bij t e praten, maar stipt op tijd zit iedereen weer om half drie op zijn stoel om t e
-C l
'1
horen wat gastspreker Herman Vuijsje t e vertellen heeft over zijn tocht van Santiago naar Amsterdam. Vanzelfsprekend vertelde hij waarom hij de tocht was gaan maken en waarom in omgekeerde richting. Daarnaast bracht hij zijn mening naar voren over de redenen waarom in verschillende perioden het pelgrimeren naar Santiago zo'n bloei beleefd heeft. Aan het slot van zijn betoog maakte hij een vergelijking van de hedendaagse godsdienstige praktijk in de landen waar hij doorheen was getrokken en voorspelde hij het pelgrimeren naar Santiago nog een grote toekomst. Het feit dat hij een verhaal vertelde waaruit een atheïstische opvoeding en achtergrond bleken, heeft bij sommige aanwezigen beslist kriebels veroorzaakt. Dat zo'n verhaal toch mogelijk is, is een teken van de pluriformiteit waar het Nederlands genootschap zo trots op is. De voorzitter dankt de heer Vuijsje dan ook hartelijk en overhandigt hem een passend aandenken. Vervolgens geeft hij het woord aan de deelnemers van de pelgrimsparade. Alphons van Horen leest een hoofdstuk voor uit het door hem geschreven verslag van zijn fietstocht. Hieruit komt naar voren waartoe ziekte onderweg allemaal kan leiden. Daarna is het woord aan de heer Sibon voor wie de voetreis naar Santiago een deel vormde van een veel grotere tocht. Hij had onder meer een aardige variant op de bekende spreuk "alles wat je thuis laat, is meegenomen", namelijk: "Comfort moet je meesjouwen; dat verlicht niet". Als om half vijf iedereen huiswaarts Is gegaan, kan het dan nog vergaderende bestuur terugzien op een geslaagde dag. A.F.M.W.L. Claessen
De ANWB besteedde in de maand april aandacht aan de routes naar Santiago de Compostela in zijn tijdschrift Kampioen en aan Rutten in het tijdschrift Reizen. Gelezen in de Volkskrant van zaterdag 7 april 1990:
Liist van v e k hrikkelijke souvenirs
Zwitserse koeiebellen, Eiffel Torens in de vorm van een thermometer, gevlochten ezeltjes uit Mexico, opgevulde monsters van Loch N e s en zonnebrillen in de vorm van het Vrijheidsbeeld. Niet echt smaakvol, vindt Safe, het blad van de Robeco Groep. Het is echter niet de top op de lijst van 's werelds verschrikkelijkste souvenirs.
,,Die vond Holiday Which? In Italië. Wat t e denken van een plastic gondel waarin een lichtje gaat branden na het indrukken van een knopje, die om z'n asje draait, een wijsje laat horen en op het dek een dansende ballerina vertoont? Of van een sculptuur waarop de pelgrimsroute naar de bekende bedevaartplaats Santiago de Compostella is weergegeven, geplaatst in een miniatuur televisietoestel met lichtjes en muziek."
V A N ONZE B U I T E N L A N D S E VRIENDEN
BRUSSEL
...
ZATERDAG 30 JUNI
De twee Belgische Compostelagenootschappen ( Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela en L 'Association des A m i s de Saint-Jacques de Compostelle) nodigen de leden van hun Europese zustergenootschappen van harte uit op een EUROPESE ONTMOETINGSDAG. Programma: Cultureel Centrum Rijke Klaren, Rijke Klarenstraat 24, Brussel. 09.30 uur onthaal opening door Dr. A. Jacquemin (voorzitter Association) en door 10.00 uur Dom W.J.M. Mondelaers (secretaris-generaal Vlaams Genootschap) 10.30 uur Rêve e t réalité du pelerinage de Saint-Jacques de Compostelle : a la découverte d'un mlllénaire d'histoire, d'art e t de spiritualité, ciment de la communauté culturelle européenne, lezing door Marcel Vanhamme (ere-professor stad Brussel en provincie Brabant) Brussel, een stad op de weg naar Compostela, lezing door Roe1 11.00 uur Jacobs 12.00 uur onthulling gedenkplaat O.L.V. van Goede Bijstand, kapel van het voormalig Sint-Jacobsgasthuis lunch in de Sint-Gorikshallen m.m.v. de Spaanse Gemeenschap t e 12.30 uur Brussel 14.30 uur wandeling met begeleiding door de binnenstad langs het parcours van de pelgrims naar Compostela 16.00 uur ontvangst en receptie in de gotische zaal van het stadhuis m.m.v. het ensemble van het Centro Galego de Brucelas 18.30 uur eucharistieviering in de O.L.V. van Goede Bijstand. Zondag 1 juli i s er een facultatief programma met o.a. bezoek aan Anderlecht (St-Petrus- en St. Guidokerk, rondleiding Erasmushuis). Doorlopend educatieve tentoonstelling in de Sint-Gorikshallen en verkoopstand. Inschijvingskosten (lunch inbegrepen): 500 BF (+ eventuele overmakingskosten). Graag overmaken op - 280/0562003/22 (Generale Bankmaatschappij) t.g.v. Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela VZW, Brugge of girorekening 29.18.279 (Arnhem) t.g.v. G. Van Lent onder vermelding van EUROPESE ONTMOETINGSDAG. De overschrijving doet dienst als inschrQvingsbewijs. De deelnemers krijgen daarna alle nodige informatie toegestuurd. Er i s ook voorzien in mogelijkheid tot overnachting. Voor verdere informatie: Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela, Dirk Aerts Sint-Andriesabdij, Zevenkerken B-8200 Sint-Andries Brugge CONGRES IN ESTELLA 30 AUGUSTUS - 2 SEPTEMBER 1990 Ter gelegenheid van het 900-jarig bestaan van de Fuero de Estella houden de Spaanse genootschappen in die stad een internationaal congres met de volgende lezingen (wijzigingen voorbehouden): 58
"%
J
d
El Fuero de Estella, door Angel Martin Duque, hoogleraar middeleeuwse geschiedenis, Universiteit van Navarra El a r t e en e l Camino de Santiago, door José Ma Azcárate, hoogleraar kunstgeschiedenis, Universiteit Madrid El trazado del Camino de Santiago, door Jean Passini El Camino musical a Santiago de Compostela, door Mary Remnant. Verder tijdens dit congres: - REFERATEN in kleine groepen over het thema: gastvrijheid en rechten e n plichten van de pelgrim. Maximaal zeven minuten spreektijd per spreker. Er worden ook werkgroepen gevormd, bestaande uit congres-deelnemers, die zich zullen buigen over de conclusies om t e komen t o t de îuero del peregrfno, de grondrechten van de pelgrim. - RONDE TAFEL GESPREKKEN met vertegenwoordigers v a n de verschillende genootschappen, politici. pelgrims, geestelijken e.a. rond de thema's Camino de Santiago, plaats v a n ontmoeting, pelgrims en toeristen, weg van Europa. - TENTOONSTELLINGEN van boeken over SdC, de camino, Navarra, van video's, van folders etc. CONCERTEN van oude muziek en toneelvoorstellingen EXCURSIES. Simultaanvertaling in het Frans e n een andere t a a l (Engels of Duits).
-
Inlichtingen en aanmeldingsformulieren bij: Amigos del Camino de Santiago de Estella C/ San Nicolas 1, apartado 20, E-31200 Estella-Navarra of bij h e t secretariaat: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda SPEYER
XP.OP?nE
9 m
VRIJDAG 5 OKTOBER - ZONDAG 7 OKTOBER 1990 2. Internationales Treffen europlischer Vereinigungen Organisator: Sankt-Jakobusbruderschaft, Diisseldorf e.v.. Kath. Pfarramt St. Jacobus, D-4030 Ratingen 8 (Homberg).
Vrijdag 5 oktober 19.00 uur welkomstoespraken 19.30 uur Muzikaal intermezzo door de groep Goet Ende Fyn 20.00 uur Zur Entdeckungsgeschichte des Jakobusgrabes, lezing door Prof. Dr. O. Engels 20.30 uur Voortzetting muziek 21.00 uur Ontvangst in de kleine zaal v a n h e t stadhuis Zaterdan 6 oktober 09.30 uur Symposium met diverse lezingen 12.00 uur lunch 13.30 uurRondleiding door Speyer en dom 15.30 uur gelegenheid om de tentoonstelling Salier in h e t Historisches Museum der Pfalz t e bezoeken 19.00 uur Gemiitlicher Abendausklang bei Wein und Jakobusbrot. zondag 7 oktober 10.30 uur eucharistieviering in de Dom Biidrage in de kosten: 50 DM p.p. (exclusief onderdak en eten). Aanmeldingen via een aanmeldingsformulier vóór 30 juni 1990. Uitgebreide informatie en aanmeldingsformulier kunt u krijgen bij het secretariaat: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda
ZOEKERTJES
Ex-uitgever (61) zoekt tochtgenoten met wie hij in het voorjaar of in de herfst van 1991 het Spaanse traject naar Santiago te voet kan afleggen. Graag schriftelijk of telefonisch contact leggen met Koen van Rossum, Dingostraat 58, 6 5 3 1 PD Nijmegen, tel.: 080-551418 Ik zoek een of meerdere wandelmakkers om samen DE WEG (NederlandSantiago) te gaan. Voorjaar 1991. Eenvoudige tocht (kamperen, refugio's). Dit jaar gebruiken voor: oefentochten en praatdagen. Ik ben 47 jaar. Frans Kant, tel.: 075-314339 P
P
P P
--
Als U een pelgrimspaspoort wilt hebben voor uw tocht naar Santiago de Compostela, dan kunt u die bestellen via een giro-overschrijving. Nadere gegevens vindt u op de laatste pagina van DE JACOBSSTAF. Vraag uw pelgrimspaspoort ZO TIJDIG MOGELIJK aan. RETOUR Redenvanonbeotelbaaiheld Cause de la non-remise O Onbekend Inconnu O Geweigerd Refusb #bmmkkm Part1 Niei aigehaaldNon reclamé
DE JACOBSSTAF nummer 5 kwam tweemaal retour. Wie helpt me aan de nieuwe adressen van J.M. Brinkman (oud adres: Melkweg 5 0 , Hellevoetsluis) en J. Kaandorp (oud adres: Kaasmaker 5 3 , Assendelft)? Nico Zijp, Mardiepstraat 5 1 2 , 1784 AZ Den Haag
Na reeds vele pelgrims bij ons ontmoet te hebben. kregen wij de behoefte om. in de vorm van een advertentie. wat te schrijven in de 'Jacobsstaf'. Ondanks het feit dat de aanstaande lopers veel weten van de route. zijn er onder hen velen die zeer weinig weten over een goede uitrusting. De hele tocht valt of staat met o.a. goede schoenen. een goed passende rugzak. kleine praktische spulletjes en het geringe gewicht van de totale bagage. Wij hebben de ervaring. know how en geven u graag vrijblijvend iedere gewenste voorlichting. Tevens liggen in onze zaak brieven ter inzage van voormalige Santiago lopers. Met name in aan ons gestuurde brieven staan veel materiaaltips en ervaringen. Hierbij nodigen wij u van harte uit in onze gezellige zaak. waar de koffie altijd klaar staat. Even een telefoontje en wij sturen u onze zcer uitgebreide katalogus gratis toe. Spac/Sport. Groenewoudse'weg 336. 6525 EL Nijmegen. 080-552333
UIT DE REGIO'S Op pagina 70 wordt de nieuwste aanwinst v a n h e t genootschap besproken, de videofilm El Camino de Santiago. Het i s mogelijk om deze video voor regiobijeenkomsten t e lenen bij h e t secretariaat: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda REGIO TILBURG Contactpersoon:
E.C.C.M. v a n Helmond-van Berkel, "Leyehorst", Gemullehoekenweg 14c, 5062 CD Oisterwijk, telefoon: 04242-16582
Na enig zoeken kwamen we vrijdagavond 18 maart weer bij elkaar bij Matti e n Rien Vrencken. Na h e t informele samenzijn onder h e t genot v a n e e n kopje koffie, zagen we de video-film Ultreja, auf den Spuren der Pilger nach Santiago
de Compostela, gemaakt in samenwerking met de Sankt-Jakobusbruderschaft Dtisseldorf i n 1988. Een wandeling werd gehouden op 29 april. Op 18 mei i s de volgende kringbijeenkomst i n Oisterwijk. Tweede Pinksterdag, 4 juni, gaat de kring Tilburg met belangstellenden (eigen vervoer) n a a r Zoutleeuw. REGIO MIDDEN NEDERLAND Contactpersoon:
O
Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576, 3607 DG Maarssenbroek, telefoon: 03466-69133 (Midden Nederland omvat Het Gooi, provincie Utrecht minus de s t a d Utrecht)
De avond v a n 15 februari j.l. stond in h e t teken v a n h e t vertrek v a n Marc v a n Baars. De gehele inhoud v a n zijn rugzak werd door de medeleden bekeken e n van deskundig kommentaar voorzien. Dat Marc a l een paar weken a a n h e t trainen was geweest, was ook de plaatstelijke pers opgevallen. De Gooi- en
Eemlander had dan ook een artikel met foto a a n hem gewijd. Op 31 maart hebben we Marc met een kort woord in de Maria-kapel
v a n de St. J a n s -
kathedraal i n Laren uitgeleide gedaan. Met Pasen hebben een viertal v a n ons een deel van h e t Pieterpad belopen tussen Roermond e n Valkenburg. Daarbij i s ook de processieroute gelopen vanaf de Dominicaanse St. Michielskerk t e Sittard, langs de zeven voetvallen n a a r de Rosa-kapel op de Kolleberg. Rosa i s de stadspatrones v a n Sittard e n deze processie wordt nog steeds op de l a a t s t e zondag v a n augustus gehouden. Vrijdagavond 27 april kwamen we weer bij elkaar. Linda v a n Baars, de echtgenote van Marc, vertelde d a t hij reeds bij Châlons-sur-Marne
is en dat de
tocht voortreffelijk verloopt. Zijn verslag deed de ronde. Daarna bekeken we een a a n t a l Santiago-videofilms. De volgende bijeenkomst zal zijn op vrijdan 21 I
s e ~ t e m b e r20.00 uur bij Ria Janson, Noolseweg 16, Laren. ,-
-
-m
r - -
-
--
REGIO BOLLENSTREEK - RIJNLAND Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Pijlkruidstraat 15, 2215 GE Voorhout, telefoon: 02522-31 147 Op zaterdag 10 maart was er in "De Roef" t e Voorhout een ontmoetingsdag. 's Morgens vertelde Albert Roebert met dia's over Wandelend i n stukken op weg. Rond Pasen wandelde hij met familie en vrienden (12 mensen) een stukje van de weg. Albert stond o.a. stil bij de vraag: "Waarom doe ik dit?". - een geografische instelling: "een plaats zegt me wat" - als geoloog ingesteld op (de geschiedenis van) het landschap - het prettig vinden om een prestatie t e leveren - het verkeren in de natuur (kamperen) het contact met anderen - cultuur (contact met de Middeleeuwen, kerken gebouwd voor het pelgrimeren) - godsdienst (geen boetedoening, maar vanuit een katholieke achtergrond).
-
In de zomer loopt Albert ook een deel van de weg, maar dan met één of enkele vrienden. Het prettige van dit lopen in gedeelten is o.m., dat je NIET aankomt; je bent steeds onderweg! Na deze boeiende morgen wandelden we naar het geboortehuis van Boerhave en bekeken de kruidentuin rond dit buitenhuis. Toen na de lunch Guus Collée het woord kreeg, was de groep aangegroeid tot 15 mensen. Ook hij i s geoloog en had vorig jaar een half jaar vrij gekregen'van zijn werkgever (sabbath-halfjaar) en is tussen mei en september van Maastricht naar Santiago gelopen. Het opvallende van zijn verhaal vond ik, dat hij de tijd had en de tijd heeft genomen. Zijn dia's weerspiegelden zijn kijk op de werkelijkheid; aandacht voor het detail: bouwkundig, geologisch, landschappelijk en menselijk. Doordat Guus goed Frans kent, kwam hij gemakkelijk in contact met de bevolking in kerk, café, klooster en gezin. H i j liep zo'n 20 km per dag van 8-1 uur en ging dan een onderkomen zoeken, dorpjes bekijken. HU meldde dat op de kaart van Frankrijk de plaatsen aangeduid met de letter c (regionale hoofdsteden) 20 tot 25 km van elkaar liggen en dat in zo'n regionaal centrum altijd wel onderdak is t e vinden. Enkele typerende opmerkingen: na een paar weken kom je in een bepaald ritme - onderweg kom je andere wandelaars tegen: onder de dertig en boven de vijftig je kunt ze in vier categorieën verdelen: culturelen, religieuzen, renners en flierefluiters. De volgende bijeenkomst i s op 9 luni 1990. Nader bericht volgt. Co van O s
-
-
REGIO NIJMEGEN Contactpersoon: Ruud Harmsen, Vizier 5, 6641 HJ Beuningen, telefoon: 0889771 l83
REGIO DEN HAAG Contactpersoon:
Geertruy van Traa, Elia Kazanstrook 104, 2726 VG Zoetermeer, telefoon: 079-425344 en Janneke Kootte-v.d. Heuvel, Parkweg 137, 2271 AH Voorburg
REGIO BREDA Contactpersoon:
A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda
REGIO 's-HERTOGENBOSCH - OSS Contactpersoon:
Annemarie Roebert, Ridderstraat 45, 5342 AK Oss, telefoon: 04120-40677
Zondagmoren 8 april 1990, 1 1 uur: veel zon, een krachtige gure wind. Ignaas Brekelmans uit Vlijmen vertrekt samen met zijn ezel Saartje naar Santiago de Compostela. Behalve de fanfare uit h e t dorp is er ook een aantal leden uit de regio 's-Hertogenbosch.
I"
w
Na overleg met Ignaas waren wij van plan een eerste gedeelte met hem mee t e
g
lopen. Wij hebben dat gedaan van Vlijmen naar Vught. Na ongeveer een kilometer namen belangstellenden en de fanfare afscheid. Iets rustiger ging het
nu verder. De ezel liet duidelijk merken het liefst met Ignaas t e lopen. Zij a samen hielden er goed de pas in. In Vught waren we met nog wat meer regio
H
* x
Q ei
h,
5+
iE 3
leden. Ignaas gaf Saartje een eierkoek t e eten en daarna begonnen zij samen aan de lange tocht, die Ignaas het afgelopen jaar grondig heeft voorbereid. W i j wensen hem een goede tocht en behouden aankomst!
Annemarie Roeber-t
REGIO FRIESLAND Contactpersoon:
C.P.J. Meijer, Mauritsplein 31, 8931 DL Leeuwarden
Chr. Janssen, Eurenderweg 107, 6417 PA Heerlen. telefoon: 045-419406 Op maandag 9 april kwamen voor het eerst de leden in deze regio bijeen in Heerlen voor een kennismakingsbijeenkomst. In het gastvrije St. Joseph-Rustoord in Heerlen, dat vergaderruimte gratis beschikbaar stelde, kregen de achttien aanwezigen de kans hun eigen verhaal t e vertellen, over hun belangstelling voor Jacobus en hun beweegredenen om lid t e worden van het Genootschap. Velen hebben al op één of andere manier de tocht naar Santiago de Compostela geheel of gedeeltelijk t e voet, per fiets of auto ondernomen; prettige en minder prettige ervaringen en belevenissen werden uitgewisseld. Afgesproken is dat de groep regelmatig bijeenkomt om ervaringen uit t e wisselen. Verder wil men ook activiteiten gaan organiseren buiten deze informatie-avonden om, zodat e r voor iedereen iets t e doen zal zijn. Op 9 mei werd een dia-lezing verzorgd door Mart Hiils uit Margraten, die in 1989 een voetreis naar Santiago de Compostela heeft gemaakt. De volgende bijeenkomst is op zaterdag 13 oktober, 14.30 uur, Maastricht: rondleiding door de St. Servaas. Nader bericht volgt. Contactpersoon:
REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET Y Contactpersoon: Mieneke Jas, Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn, telefoon: 0229014334 Op 10 maart kwamen ruim 30 leden van het Genootschap bijeen in Hoorn. Zij deden dit op de vriendelijke en aanmoedigende uitnodiging van Mieneke J a s uit Hoorn, die het --naar bleek terecht-- een goed iniatief vond om de leden in Noord-Holland boven het Y eens met elkaar kennis t e laten maken, de koppen bij elkaar t e laten steken, ervaringen t e laten uitwisselen en eventueel gelegenheid t e bieden een reisgezelschap t e zoeken. De bijeenkomst werd geopend door de tweede secretaris Nico Zijp, die ook de rest van de middag min of meer als voorzitter fungeerde. Het hoogtepunt van dit samenzijn was zonder meer het verhaal van Magda en Henk Heesen uit Schiedam over hun tocht naar Santiago. Zij deden op inspirerende wijze verslag van hun reis aan de hand van schitterende dia's. Magda en Henk hebben hun tocht in meerdere etappes gemaakt, verdeeld over verschillende jaren. Hun startplaats was Le Puy. Mondeling, video (dia's) en zelfs audio hebben we kunnen genieten, want zij begonnen hun voordracht met een bandopname van een pelgrimslied, gezongen op s t r a a t door inwoners van Puente la Reina tijdens de Jacobsfeesten: En la ruta Jacobea h a y una unión de caminos, la unión e s Puente la Reina, descanso
de peregrinos. Het was geweldig; "maar" bond Magda ons op het hart, "dit i s het verslag van onze tocht en ieder ander maakt zijn pelgrimsreis op eigen, andere wijze! " Hierna was e r voor de deelnemers ruimschoots de gelegenheid om met elkaar i n contact t e komen en t e praten over lopen, rusten, fietsen, eten, drinken, slapen, regen, zon, routes, etc.; kortom tientallen dingen die juist pelgrims alleen interesseren. D i t gesprek ging vanzelfsprekend voort onder e n n a de smakelijke pelgrimsmaaltijd, die h e t slot vormde van dit samenzijn. Met: "hulde en hartelijke dank voor Mieneke J a s en echtgenoot voor de voortreffelijke ontvangst, verzorging en organisatie van de bijeenkomst i n Hoorn" sluiten we af. Jacques Buissink
S A N T I A G O I N LONDON
In een museum waar je nooit uitgekeken raakt, kom je altijd voor verrassingen t e staan. Zo ook in het Victoria & Albert Museum, bij iedereen bekend a l s V&A, één van de mooiste musea in Londen. Elke zaal van h e t V&A brengt je in een andere wereld, een andere tijd; d e 'hippe' kleding van de jaren 60, het kleurrijke aardewerk van de moslims of de miniatuurwereld van de Japanse netsukes (draagknopen). Na een tocht door d e bizarre wereld van de plastic kunst, kom je oog in oog met Don Garcia Osorio (gestorven begin 16e eeuw). Op zijn marmeren praalgraf u i t Ocaña ligt deze ridder in de orde van Santiago, met een prachtige Jacobsschelp op zijn hoed, naast zijn echtgenote doña Maria de Perea. Dan s t a je ineens in een immense zaal, waar je een heel vreemd en onwerkelijk gevoel krijgt. Onmogelijk is hier mogelijk; de bezoeker i s i n Rome, Florence er, Toledo tegelijk. De prachtig gebeeldhouwde zuil van de Romeinse keizer Trajanus, die in hartje Rome s t a a t , is het middelpunt. In Londen heeft men deze bijna 40 meter hoge zuil horizontaal in tweeën gedeeld e n s t a a t de bovenste helft n a a s t de sokkel e n het onderste gedeelte van de zuil. Het is een replica op ware grootte; uiteraard niet in marmer, maar van gips. D i t soort gipsafgietsels van belangrijke kunsthistorische monumenten waren i n de 19de eeuw van groot belang bij het onderwijs in de 'kunsten'. Toen d e fotografie deze taak overnam, verdwenen veel verzamelingen van gipsen beelden naar zolders, donkere kelders of i n de vuilnisbak.
Tegenwoordig worden de gipsen opnieuw gewaardeerd omdat ze monumenten op ware grootte, driedimensionaal en met alle details laten zien. Achter de monumentale Trajanus-zuil waan je je in Spanje met de architectonische details uit Toledo (Santa Maria la Blanca), Oviedo ('Jacobus'zuil, Cámara Santa) en Santo Domingo de Silos (kapitelen kloostergang), maar deze vallen in het niet bij het fantastische pronkstuk uit de gipsen-verzameling van het V&A: de Pórtico de la Gloria van de kathedraal van Santiago de Compostela. In London verwelkomt weliswaar een gipsen Jacobus de bezoeker, maar het weerzien is er niet minder hartelijk om. Christus, profeten, apostelen, engelen; ze zijn e r allemaal. Zelfs de putjes in de gebeeldhouwde zuil onder Jacobus! DUS in het koude en regenachtige maartse Londen bleek maar weer eens dat je AvW Jacobus inderdaad overal tegenkomt. Het Victoria & Albert Museum in London (Cromwell Road) is geopend van maandag tot zaterdag van 10-17.50 uur en op zondag van 14.30-17.50 uur. 66
Parijs 2 8 , 2 9 , 3 0 a p r i l 1 9 9 0 INTERNATIONALE BIJEENKOMST
Tijdens de laatste drie dagen van april vond een internationale bijeenkomst plaats in Parijs ter gelegenheid van de 40ste verjaardag van de Société d e s Amis de Saint Jacques d e Compostelle in Frankrijk. Het Franse zustergenootschap greep haar verjaardagsfeestje aan om eens flink uit t e pakken voor genodigden uit binnen- en buitenland. Vertegenwoordigers van elk van de aanwezige organisaties kregen de gelegenheid t e vertellen over hun aktiviteiten of te laten zien waar ze mee bezig zijn. Vervolgens werden de deelnemers vergast op een dia-lezing over Jacobus in Parijs door de heer Humbert Jacomet die daarna op zondagmorgen het gezelschap door het centrum van Parijs gidste om nog eens duidelijk aan te wijzen waar hij het de dag tevoren over gehad had. Ook werd de nieuwe behuizing van het secretariaat van het Frans genootschap met een feestelqke borrel ingewijd. Op maandagmorgen was er onder andere een lezing door de heer EUsebio Goicoechea over pelgrimsliederen uit alle tijden. Zeer ontroerend daarbij waren de liederen die door hem en mevrouw Maria de los Angeles Vezan werden voorgedragen. De maandagmiddag werd besteed aan museumbezoek, een eucharistieviering bij gelegenheid van het vertrek van een aantal pelgrims en de overhandiging van schelp en staf aan deze pelgrims. Uiteraard was deze bijeenkomst ook een gelegenheid om de bestaande banden tussen de verschillende genootschappen te versterken. Er waren, behalve uit de Franse regio's Bretagne, Picardië en Valencienes, deelnemers uit Engeland, Nederland, FC Duitsland, Wallonië en Spanje.
JACOBUS-BOEKEN e n -VIDEO Groate kerk van Sint Jacobiparochie : bedelman edelman / Hugo Kingmans.Leeuwarden : Stichting Monument van de Maand, 1988.- 61 p. : ill. ; 16 cm.f 12,50 (Monument van de Maand ; 1988.8) Te bestellen bij boekhandels en VVV's in de provincie Friesland en bij de Stichting Monument van de Maand, Grote Kerkstraat 61, Postbus 805, 8901 BP Leeuwarden, telefoon: 058-134615. De Hervormde kerk van Sint Jacobiparochie werd in 1843-1844 gebouwd door Thomas Romein en in l 9 8 1 gerestaureerd. Sindsdien heeft dit neo-classicistische monument de functie van cultureel centrum. De ondertitel van dit boekje:
bedelman edelman verwijst naar de boeiende geschiedenis van kerk en dorp met afwisselend perioden van rijkdom en armoede. Oorspronkelijk heette Sint Jacobiparochie Wijngaerden, naar de broers Van Wungaarden uit Dordrecht, die
I
dit Friese gebied bedijkten in h e t begin van de 16de eeuw. Jacobus Maior was patroon van de kerk v a n Wijngaerden en a l vrij snel werd S. Jacobus Parochie als tweede naam voor het dorp gebruikt. Pastoors werden opgevolgd door dominees, van wie Ds. Willem Folckerts (1605- 1652) voor zoveel nieuwe lidmaten zorgde d a t de kerk tot tweemaal toe moest worden uitgebreid. In h e t midden
I
van de vorige eeuw was de kerk in zó vervallen s t a a t d a t nieuwbouw noodzakelijk werd. In dit zeer verzorgde en leuke boekje beschrijft Kingmans
I
-kort en bondig de geschiedenis van de parochie-kerk
gelardeerd met korte
stukJes over o.a. Jacobus, de klokken en het orgel van de kerk. Toch blijf ik met een vraag zitten. Op pagina 9 s t a a t , naast een korte introductie van Jacobus Maior, een foto van een gevelsteen, waarop een baardige man --gekleed in een eenvoudig lang gewaad-- is afgebeeld met vlakboven zijn hoofd (zonder hoed) een waaiervormig ornament. In zijn rechterhand houdt hij een lange knuppelachtige stok, in zijn linkerhand een boek. Het opschrift D.IONGE.S.IACOB én het attribuut (vollers-tang of knuppel) verwijzen naar Jacobus Minor. Is 'onze' Jacobus n u de patroon v a n de kerk v a n Wijngaerden e n is de foto v a n Jacobus Minor door een onoplettende vormgever toegevoegd, óf heeft men --zoals d a t vaker in de geschiedenis is gebeurd-- in Sint Jacobiparochie ook Maior en Minor door elkaar gehaald? AvW
Naar Compostela : ontmoeting met waarheid en legende / door Max de Haan.Eindhoven : eigen uitgave auteur, [f 19901.- 207 p. : ill. ; 25 cm f19,50 Bestellen bij Max de Haan, Floralaan West 163, 5644 BJ Eindhoven, telefoon: 040-118301. Enkele jaren geleden maakte Max de Haan een voettocht op het Spaanse traject van de camino naar Santiago. Nu heeft hij zijn notities uitgewerkt t o t een in eigen beheer uitgegeven boek. De Haan wil "een aantal ontmoetingen beschrijven en wat persoonlijke ervaringen vermelden die de moeite waard lijken om ze v a s t
t e houden. En a l s het me lukt om de lezer t e overtuigen van de rijkdom die zo gemakkelijk bereikbaar wordt als je eens afstand neemt van de sleur, ver buiten de schrikdraad die om het eigen en vertrouwde levenscirkeltje gespannen is, dan heb ik mijn doel bereikt" (p. 9). Naast 'pelgrims-impressies' en bruikbare tips voor mensen, die van plan zijn op weg t e gaan, heeft de auteur, die jaren in Spanje heeft gewoond, ook de verschillen willen beschrijven tussen het Spanje van Franco en het Spanje van nu.
Red.
De weg naar d e sterren : een Jacobslegende : roman / Jan Houduk.- Schoor1 : Conserve, 1990.- 262 p. ; 20 cm.- (Santiago de Compostela-bibliotheek ; 218.ISBN 90-71380-69-6 [paperback;f29.901, ISBN 90-71380-70-X [gebonden; f 39.901 In dit boek wordt het verhaal verteld van de pelgrim Hugo van Xanten, die met zijn ouders, een bevriend echtpaar en hun dochter de pelgrimstocht n a a r Santiago de Compostela onderneemt. De vaders zijn rijke kooplieden en gedragen zich ook als zodanig. Het verhaal speelt zich af in de 12de eeuw. De jongen i s ijdel en het verhaal gaat over zijn innerlijke en uiterlijke ontwikkeling. Als uitgangspunt wordt de vertelling van de gehangene van Santo Domingo de l a Calzada genomen. De gehangene blijkt de hoofdpersoon u i t het verhaal t e zijn. Het bestaan in de 12de eeuw wordt geschetst aan de hand van het levensverhaal van Hugo, onderverdeeld in episoden die Hugo 30 jaar later, aan h e t eind v a n zijn aardse leven aan steeds verschillende mensen vertelt. Hij brengt period~en van zeven jaar door in een hospitaal, een s t a d en een klooster. De sfeertekeningen zijn zeer levensecht. Met Hugo lijdt men kou, voelt men vreugde, deemoedigheid en wanhoop. Door de boeiende verteltrant leest men aan een s t u k door en kan men zich met moeite van h e t verhaal losmaken. Het verloop van de uiterlijke en innerlijke weg wordt zéér levensecht beschreven en diegenen die de weg gegaan zijn zullen vele "Aha-Erlebnisse" beleven. J a n Houdijk lijkt een gedegen onderzoeker van de gebruiken en gewoontes in verleden en heden t e zijn. Het boek i s boeiend e n droevig tegelijkertijd. Het l a a t je weer stilstaan bij de motieven op je eigen dagelijkse levensweg. Jan Houdijk heeft ons met d i t verhaal een geschenk gegeven d a t wij met vreugde hebben ontvangen. Ineke Claessen-Willems 0, roemrüke Jacobus, bescherm uw volk :pelgrimsgids naar Santiago / J a n v a n Herwaarden.- 3de druk.- Amstelveen : Luyten, 1990.- 96 p. ; 20 cm ( l s t e druk 1983)
In mei 1990 is de derde druk verschenen van de Nederlandse vertaling v a n (de 12de eeuwse reisgids, onderdeel van de Codex Calixtinus of Liber Sancti Jacobi.
Pilgrim guide to Spain ; 1990 / [editor: Patricia Quaife1.- 8 t h ed.- London : Confraternity of Saint James, 1990.- 32 p. ; 21 cm.- (Pilgrim guides t o the routes through France t o Santiago de Compostela ; 41.- ISBN 1-870585-04-6 Prijs S 2.50 Verkrijgbaar bij: Marion Marples, 45 Dolben Street, London SE1 OUQ De Confraternity of Saint James geeft jaarlljks bijgewerkte boekjes u i t over de pelgrimsroutes naar Santiago de Compostela. Volgens de inleiding bevatten ze summiere inlichtingen over de route e n over plaatsen die de moeite van een bezoek waard zun. Daarnaast is er vooral veel informatie over de plaatsen waar je kunt e t e n e n slapen. Daarom, e n voor degenen die met Frans en Spaans meer moeite hebben, vallen deze boekjes onder de categorie "aanraders". Tot nu toe zijn verschenen: 1. 2. 3. 4.
Paris to t h e Pyrenees, S 2.00 Arles t o Puenta l a Reina, S 2.50 Le Puy to t h e Pyrenees, S 1.50 Pilgrim Guide t o Spain, S 2.50
Vergeet u niet om bij bestelling, en betaling per eurocheque, wat extra's e r bij t e doen voor de portokosten.
FC
St.Jacobls fietsroute : langs de pelgrimsweg n a a r Santiago de Compostela / gefietst en beschreven door Clemens Sweerman.- Utrecht : Fietskaart Informatie f 21.50 per deel Stichting, 1989- 1990 (telefoon: 020-268907) Deel 1 Haarlem Tours, ca 700 km.- ISBN 90-70893-08-8. Deel 2 Tours - Pyreneeën, ca 600 km.- ISBN 90-70893-06-1. Deel 3 Pyreneeën - Santiago de Compostela, ca 900 km.- ISBN 90-70893-05-3. Fietskaart Informatie Stichting (FIS), Postbus 13002, 3507 LA Utrecht
-
In DE JACOBSSTAF 2 (p. 76) hebben wiJ melding gemaakt v a n het verschunen van deel 3 van St.Jacob's fietsroute. Beide andere delen zijn net verschenen, zodat de hele Santiago-route
vanuit Nederland in kaart is gebracht voor
fietsers. De nieuwe delen zijn gebruiksvriendelijker dan het eerder uitgebrachte deel e n h e t totaalpakket lijkt ons zeer praktisch.
Red.
VIDEO: El Camino de Santiago / Guion y musica E. Goicoechea Arrondo.Estella : Los Amigos del Camino de Santiago.- [VHS] Produktie: Video Affinsa, Po. de las Delicias, 30 70, E-28045 Madrid, tel.: 228.40.11 en 228.43.07. f180,OO Zie ook opmerking p. 61.
+
Deze band (tekst volledig in h e t Spaans, uiteraard zonder ondertiteling) bestaat uit drie delen: I. 11.
[55 minuten] El Camino Navarro: desde Ostabat a Nájera El Camino Castbllano-Leones: desde Sto. Domingo de la Calzada a Foncebadón (56 minuten]
111.
El Camino Gallego: desde Ponferrada a Santiago de Compostela, Finisterre, Padrón (60 minuten1
Eusebio Goicoechea Arrondo, bekend van h e t in 1971 uitgegeven boek (met LP'S e n dia's) Rutas Jacobeas, heeft zich nu gestort op h e t nieuwe medium, de video. Het i s een lange, maar gedegen culturele pelgrimage geworden zoals zijn Rutasboek. De twee stemmen, die de hele tocht begeleiden, spreken duidelijk Spaans e n zijn goed t e verstaan. Als achtergrondmuziek i s uiteraard gebruik gemaakt van o.a. middeleeuwse muziek, zoals echte pelgrimsliederen e n liederen u i t de
Liber Sancti Jacobi (bijvoorbeeld Dum Pater familias); een klein foldertje geeft hierover i e t s meer informatie. Tussen beelden van h e t afwisselende Spaanse landschap, v a n kerken, kloosters e n andere monumenten langs de cami.no doorkruist een loper af e n toe h e t beeld, gekleed a l s een middeleeuwse pelgrim. ) D e beste video die ik t o t nu toe gezien heb over de camino.
AWW
INGEZONDEN BRIEVEN
Magda Heesen-van de Hemel zag in de omgeving v a n Nájera een gedicht geschilderd op een fabriekshal. In DE JACOBSSTAF 5 (p. 37) publiceerden wij de t e k s t e n haar vertaling. Cornelis J . Aarts s t u u r d e ons meer informatie over h e t gedicht. De t i t e l i s PEREGRINOS A SANTIAGO e n h e t werd geschreven door Eugenio Garibay Baños, geestelijke in Nájera, die hiermee de tweede prijs won in een literaire wedstrijd uitgeschreven door de Sociedad recreativo cultural PEIOA EL SALERO v a n Santo Domingo de l a Calzada i n 1987. MISVERSTAND In h e t vorige nummer l a s u een stukje waarin Madame Debril in Saint-JeanPied-de-Port de hoofdrol speelde. Het betreffende verhaal werd door de redaktie geschreven n a a r aanleiding v a n twee samengevatte ingezonden brieven. De redaktie kreeg hierop weer een reaktie v a n een v a n de schrijvers, de heer Ruud Harmsen u i t Beuningen. Allereerst bleek d a t hij een t e k s t had gestuurd die integraal was bedoeld als copy voor een artikel doch die door de redaktie t e n onrechte niet a l s zodanig i s begrepen. Misverstand! Verder bleek d a t h e t uitgangspunt v a n zijn verhaal een c i t a a t was u i t de Pelgrim nummer 10 (blz. 24-26): "Bovendien wordt de indruk gewekt d a t zij die de tocht n a a r Compostela met hun voeten hebben leren kennen a a n de k a n t worden gezet, meer nog, hun diepe ervaring van pelgrim-zijn lijkt miskend t e worden n u heel wat geleerde mensen gaan uitleggen hoe men n a a r Compostela trekt. Naast wantrouwen i s e r dus ook een diepe kloof tussen Compostelaspecialisten e n de amateurs, of zij die Compostela beleefd hebben" De heer Harmsen had zijn ontmoeting met Madame Debril gezien a l s e e n illustratie van de kloof tussen "specialiste" enerzijds e n "amateurn anderzijds. HU zag Madame Debril namelijk a a n voor een v a n die geleerden die h e t d e zwoegende loper wel eens allemaal zal duidelijk maken. Tweede misverstand! Uiteindelijk komt het toch wel weer allemaal in orde want de heer Harmsen schrijft: "... mijn kwaadheid (over de behandeling door Mme D.) ben ik kwijtgeraakt tijdens h e t beklimmen van de Pyreneeën, mijn teleurstelling ook, nu ik ondertussen wel begrepen heb d a t e r verschillen van mening zijn inzake
het pelgrimeren e n d a t e r verschillende ideeën op n a gehouden blijken t e worden, die i n de Nederlandse vereniging gelukkig (!) n a a s t elkaar blijken t e kunnen bestaan". Op de rubriek INGEZONDEN BRIEVEN van h e t vorige nummer kwamen meer reacties; o.a. de heer Kooijmans (Amstelveen) schreef over zijn positieve ervaringen in Saint-Jean-Pied-de-Port. De heer P. Storimans (Soesterberg) r a a d t pelgrims a a n in Saint-J-P-d-P rechtstreeks n a a r h e t Syndicat d f I n i t i a t i v e t egaan voor onderdak-adressen: "een goed adres: Mevrouw Etchegoin a a n de route d'Uhart nr. 9 vlak bij h e t begin v a n de klim door de Pyreneeën. J e kunt e r eventueel ontbijten e n h a a r man zorgt voor een mooie stok, die je op de Spaanse camino zeker nodig hebt. Ook i s h e t mogelijk ( h e t s p a a r t je de volgende dag een zwaar uurtje klimmen, wat bij slecht weer een verlichting i s ) a l v a s t een s t u k de bergroute (Route Napoleon) op t e gaan, richting Monte Orisson. Links a a n de weg, boven Saint-J-P-d-P, ligt een prima gite." REACTIE VOORJAARSVERGADERING De journalist H. Vuijsje heeft op de vergadering v a n 24 maart j.1. aanwezige leden v a n h e t Nederlands Genootschap v a n Sint Jacob in Bennebroek met zijn lezing n.a.v. zijn voettocht Santiago de Compostela - Amsterdam met stomheid geslagen. Niemand v a n de aanwezigen reageerde op h e t betoog v a n de sympathieke schrijver, die openhartig verklaarde u i t een S.D.A.P.-milieu t e stammen e n a l s a t h e ï s t --dat klinkt wat aangenamer dan godloochenaar-- h e t plan had opgevat een omgekeerde pelgrimage af t e leggen, v a n welke tocht hij uitvoerig verslag had gedaan i n de alom geprezen k r a n t NRC Handelsblad. Het bestuur v a n ons genootschap had hem uitgenodigd met h e t verhaal v a n die tocht d e ledenvergadering op t e luisteren. Dat i s hem wonderwel of --zo u wilt-- uitmuntend gelukt. Zijn betoog was verrassend, onderhoudend, geestig, adembenemend, getuige de onmogelijkheid t o t reactie van de toehoorders n a afloop. Thuisgekomen kreeg ik spijt niet onmiddellijk of bijna onmiddellijk n a de journalistieke bijdrage v a n de heer Vuijsje t e zijn opgestaan, h e t woord t e vragen e n t e zeggen: Geachte heer Vuijsje, genoten hebben wij v a n uw betoog; aanwezig t e mogen zijn bij een goed voorgedragen verhaal met persoonlijke belevenissen i s een l u s t voor oog e n oor. Daar kan radio noch televisie tegenop. Het S.D.A.P.-milieu i s mij vreemd, niet omdat wij t h u i s kapitalisten waren, maar mijn ouders waren nu eenmaal rooms-katholiek e n ik dus ook. Ik ben h e t n u nog, zij het, d a t ik in de loop der jaren deze kerk grondig heb leren kennen e n dus niet zonder kritiek ben. Atheïsme i s mij eveneens vreemd, a l i s h e t geloof in God e n wat daar allemaal u i t voortvloeit niet steeds gemakkelijk. Als gezegd, h e t verhaal v a n uw omgekeerde pelgrimstocht was kostelijk, maar h e t was tegelijkertijd h e t verhaal v a n een omgekeerde wereld, n e t andersom dan het pleegt of behoort t e zijn. Ik noemde UW tocht een pelgrimage, maar d a t was het natuurlijk niet. Een atheïst kan geen bedevaart maken, want t o t wie zou hij bidden? U liep niet alleen in omgekeerde richting, uw reis was een omgekeerde wereld. Versta mij goed: niemand kan wie dan ook h e t recht ontzeggen welke tocht in welke richting dan ook t e ondernemen, maar d a t u een bedevaart, die in zijn o n t s t a a n e n i n zîjn voortbestaan voor h e t allergrootste deel t e maken heeft met e n een onderdeel i s v a n een niet alleen vandaag vaak gekritiseerd i n s t i t u u t a l s de r.k. ketk, t h a n s gaat claimen voor mensen die met het geloof d a t e r a a n t e n grondslag ligt n i e t s t e maken wil hebben, d a t gaat mij t e ver.
U had het over het tot staan brengen van een verbreiding van de islam vanuit S p a a e . Stel dat gans Europa islamitisch zou zijn geworden: u zou nimmer van Santiago de Compostela gehoord hebben. Stel dat gans Europa de reformatie van Luther en vooral Calvijn geaccepteerd zou hebben: Santiago de Compostela zou een vlek geweest zijn als Usquert, Uithuizermeeden of Zandeweer. Een bedevaart heeft alles --of althans veel-- met boetedoening t e maken. U verengde de rooms-katholieke leer over boete en verzoening tot een hoofdstuk over de aflaten dat in de theologische handboeken als een appendix, een aanhangsel behandeld wordt en werd. En als dat zo is, dan wil dat niet zeggen, dat de leer over de aflaten niet buitengewoon gecompliceerd zou zijn. Maar iedere intellectueel heeft wel eens van Tetzel gehoord, een dominicaner pater die omstreeks 1517 ( 1 ) gepredikt zou hebben: "Sobald das Geld im Kasten klingt, die Seele aus dem Fegfeuer springt". Aflaten werden door hem in die tijd met geld geassocieerd. "Er zijn hierbij ernstige misbruiken voorgekomen, doch deze moeten niet overdreven worden, zooals van protestantsche zijde dikwijls geschiedt", schrijft de kerkhistoricus De Jong, later aartsbisschop van Utrecht en kardinaal, die Tetzel een middelmatig theoloog noemti. Aflaten kennen geen automatisme zoals u veronderstelt, maar zijn onderworpen aan zeer strenge voorwaarden. Uw omgekeerde tocht bracht u e r toe vormen van rooms-katholieke geloofsbeleving t e beschrijven vanuit Spanje via Frankrijk en Belgig tot in Nederland. De Spaanse gestrengheid sprak u meer aan dan de Brabantse slijmerigheid. U behoort blijkbaar tot die welingelichte journalistenkringen die oordelen na een eenmalige ervaring. In diezelfde kringen, die godsdienst en religie als achterlijke relicten beschouwen, doet een kerk het natuurlijk nooit goed. U zou u moeten schamen over uw opmerkingen met betrekking tot Vlaanderen. Onder uw gehoor bevonden zich een aantal Vlamingen onder wie Mevrouw Dr. M. Madou die voorafgaand aan uw betoog een boeiende indruk gegeven had van het aan de camino gelegen stadje Villalcázar de Sirga. Geachte heer Vuijsje: ik herhaal: uw betoog was boeiend. Uw conclusie is h e t resultaat van uw omgekeerde voettocht. Het werd zonder dat u het zelf besefte, een omgekeerde wereld: zo adembenemend hoort een tocht naar Santiago de Compostela niet t e zijn. Hilversum, 1 1 april 1990, Jan Roodbol
OPROEP: VOETREIS JERUSALEM Hans Poort (Herenweg 32, 3513 CE Utrecht) schreef een lange brief over zijn voetreis naar Santiago de Compostela en Fatima. Hij bereidt zich momenteel voor op een nieuwe tocht t e voet van f acht maanden naar Jerusalem. Zijn s t a r t heeft hij in maart 1991 gepland. Hij wil in contact komen met mensen die informatie hebben over een dergelijke tocht of die hetzelfde plan hebben. ZOEKERTJE
I k w i l i n het voorjaar van 1991 naar Santiago en heb ongeveer zes weken de t i j d . Mijn voorkeur gaat u i t naar f i e t s e n + openbaar vervoer. Wie gaat e r mee? E l l y Cox, 49 j a a r , 08893-2532
IHandboek der Kerkgeschiedenis / D e Jong & Post.- Utrecht 1947. 73
IN-DRUK
ONZE HERINNERING AAN EUNATE Het is zondag 3 1 juli 1988, de een-en-zestigste dag van onze voettocht van Den Bosch naar Santiago. Vier dagen geleden zijn we bij Somport over de Pyreneeën gegaan, vandaag lopen we van Monreal naar Puente la Reina in Navarra. Na het Spaanse ontbijt --café con leche y dos magdalenas-- vertrekken we om half acht uit Hostal Unzue. Het bedienend personeel is niet geïnteresseerd, zelfs een ibuen vi Je! kan er niet af. In Las Campanas, ongeveer halverwege de etappe, drinken we koffie in Hostal Iranzu. We hebben het gevoel dat koffie ons oppept, we noemen het dan ook schertsenderwijs onze 'doping'. Na de koffie komen we op de verkeerde weg terecht, dus we moeten terug en vinden dan de goede route. Het wordt nu snel warmer en de jacks gaan uit. Voor Eneriz drinken we ons laatste water, gelukkig is er in Eneriz een bar waar we gulzig agua mineral sin gas drinken en onze bidons vullen. Volgens de Guia en de gele pijlen loopt hiervandaan de camino binnendoor naar de kerk van Eunate die we willen bezichtigen. Als we zo'n twee kilometer gelopen hebben, zien we, verlaten in het veld, het gebouw staan. Ons pad buigt echter naar links, van de kerk vandaan, dus struinen we dwars door korenvelden, wijngaarden en droge greppels recht op ons doel af. Het pelgrimspad gaat niet altijd over rozen, maar zo komen we er wél. De kerk heeft de vorm van een achthoek en is omgeven door een muur van bogen die de gewijde grond afbakent. Alvorens binnen t e gaan, wandelen we er omheen. Binnen zijn we niet alleen, op de vloer zit een groep jonge vrouwen en mannen, luisterend naar het verhaal van een van hen. Het zijn Spanjaarden. We begroeten elkaar en begrijpen alras dat we allen op weg zijn naar hetzelfde doel. Alleen hebben wij wat meer kilometers in de benen. Nadien ontmoeten we meer groepen pelgrims en, ter onderscheid, gaan we deze groep 'De Heiligen' noemen, omdat we ze voor het eerst in de kerk van Eunate ontmoetten en hen later veelvuldig bij en in kerken zien. Het is een mooie, homogene groep, geschaard om een charismatische leidsman. Zij en wij gaan dezelfde weg, maar nooit samen. Wel treffen we hen nog verscheidene keren, eerst in Puente la Reina, bij de Rio Salado, waar ze zich verfrissen, in een bar in Los Arcos, bij de kathedraal van Burgos en nog vele keren daarna. We zwaaien naar elkaar en de iHola!'s en iQué talTs zijn niet van de lucht en er
ontwikkelen zich gesprekken in een mengelmoes van Spaans, Frans en Engels. Zo ontstaat er een band en zonder enige afspraak zijn we hetzelfde uur op de Monte del Gozo en de volgende dag in de kathedraal van Santiago bij de pelgrimsmis. Maar zo ver zijn we nu nog niet, wij zijn nog in de kerk van Eunate, gebouwd in de tweede helft van de 12de eeuw. De buitenkant staat in alle boeken en brochures. Bij opgravingen zijn beenderen gevonden en Jacobsschelpen; hier werden overleden Santiago-pelgrims begraven. We verlaten de kerk in de richting Obanos, waar de pelgrimswegen van Roncesvalles en Somport samenkomen. Het is nu niet ver meer naar Puente l a Reina, onze haltplaats voor vandaag. In de eenzaamste kerk van de camino hebben wij De Heiligen ontmoet. Anneke en Wim Bettonvil Het setje van 10 Rustende Pelgrims wenskaarten gaat naar Magda Heesen-van de Hemed. Alle inzenders hartelijk bedankt! DIT IS NIET ZOMAAR EEN PRIJSVRAAG! We willen niet alleen van u weten waar deze foto gemaakt is en wat het voorstelt, maar oolk welke indrukken, herinneringen, en emoties deze afbeelding bij u oproept. Uw reacties worden dan in het volgende nummer van DE JACOBSSTAF vermeld. Onder de inzenders verloten we dit keer: Guia del peregrino Santiago / Elias
: el
camino d e
Valiña Sampedro y
equipo. - Ministerio de transportes,
turismo y comunicaciones, Secretaria de Estado de turismo, 1982 Graag ontvangen wij uw reacties vóór :l augustus op het redactie-adres: DE JACOBSSTAP A. van Wiechen, Rijndijk 22 2394 AH Hazerswoude-Rd
SINT-JACOB
I N O U D E H A N D S C H R I F T E N (3)
A l twee keer liet ik U afbeeldingen van Sint-Jacob zien die in getijdenboeken
zijn opgenomen. Een aantal zeer fraaie exemplaren daarvan heeft U kunnen bewonderen op de tentoonstelling Middeleeuwse miniaturen uit de Noordelijke Nederlanden die van december tot februari j.1. in het Rijksmuseum Het Catarijneconvent t e Utrecht werd gehouden. Een groot deel van de boekverluchting in de latere middeleeuwen treft men n.l. in getijdenboeken aan. Maar wat i s nu eigenlijk een getijdenboek? Het is een gebedenboek voor ontwikkelde leken. Het is een aangepaste vorm van het Latijnse brevier e n het psalterium, het psalmenboek, waaruit priesters en monniken volgens kerkelijk voorschrift hun dagelijkse gebeden moesten verrichten. Aan het einde van de 14de eeuw, toen de burgerij tot ontwikkeling kwam en tegelijk een machtsfactor van betekenis werd, kreeg men behoefte aan gebeden in de moedertaal. Die behoefte ontstond trouwens ook en vooral in de vele zusterkloosters en broederschappen die door de beweging van de Moderne Devotie tot stand kwamen. Deze mensen kenden geen Latijn, maar hadden wel de behoefte regelmatig t e bidden. Het is dan ook hun stichter Geert Grote die (tegen de wil van de bisschoppen in, want je wist maar nooit wat een vertaler van de officiële kerkelijke tekst zou terecht brengen!) in 1383/1384 een Nederlandse vertaling maakte van de officiële teksten. Alle psalmen, die voor de klooster verplichte stof waren, vindt men er in terug, alsook bekende (onvertaalde) liederen zoals het Veni Creator, Te Deum, Magnificat e.d. Geert Grote "componeerde" deze gebeden, psalmen, hymnen tot een geheel, dat aangepast was aan de eisen van de door hem gestichte gemeenschappen. Want de lengte, volgorde en het aantal van de verschillende gedeelten waren in dit geval niet door kerkelijke voorschriften bepaald, Hij bracht hiermede een werk van Europees formaat tot stand. Het werd tot in de Duitse landen nagevolgd, het gebied waarover de Congregatie van Windesheim (bij Zwolle) zich in de loop van de 15de eeuw uitbreidde. In andere delen van Europa (de Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk, Italië) vond zijn experiment geen navolging; dichter bij Rome bleef men blijkbaar liever vasthouden aan de goedgekeurde Latijnse teksten. In de zuster- en broedergemeenschappen van Geert Grote ontstond natuurlijk een grote behoefte aan gebedenboeken. Omdat de boekdrukkunst toen nog niet bestond, moesten boeken stuk voor stuk worden geschreven, of liever:
afgeschreven. In het z.g. scriptorium, de schrijfzaal, werd dan ook druk gekopiëerd. Daarbij ontstond op den duur een v a s t e werkwijze, een methodiek waarmede bepaalde gedeelten van de t e k s t werden onderscheiden. De bladzijden werden immers niet genummerd e n e r was ook geen 'inhoud'. Men benadrukte daarom bepaalde stukken met rode inkt, een z.g. rubriek, of met een grote hoofdletter, lombarde genaamd. Bij h e t begin van een paragraaf kwam dan e e n e x t r a mooie hoofdletter, versierd met bloemen of met een kleine afbeelding, een z.g. gehistoriëerde initiaal. Bij h e t begin v a n een nieuw getijde kwam, indien de opdrachtgever d a t kon betalen, zelfs een geheel geïllustreerde pagina, een z.g. miniatuur, feitelijk een klein schilderijtje. Elke getijde had zo zijn v a s t e afbeelding, bijvoorbeeld bij h e t begin van h e t Maria-Getijde de Kruisgetijden de Getijden van de H. Geest de Getijden v a n de H. Wijsheid Boetpsalmen e n Litanie Gebeden voor de Overledenen
: de Boodschap a a n Maria : de Kruisiging : de Pinkstervoorstelling : het Onderricht v a n Jezus i n de templel : David of h e t Laatste Oordeel : Dodenmis of Opwekking v a n Lazarus.
Vanwege de vrije vormgeving van h e t boek kon de opd r a c h t g e v e r achteraan nog bladen met gebeden van persoonlijke devotie laten toe#voegen, z.g. s u m a g i ë n . Meestal werden die gericht tot bepaalde (patroon)heiligen. Die gebeden werden dan per pagi n a of per initiaal vaak v a n een afbeelding v a n de bewuste heilige voorzien. Het i s vooral op die plaatsen, d a t wij n a a r afbeeldingen v a n Sint-Jacob
moeten zoeken.
Blijkbaar echter bestond a a n gebeden t o t Sint-Jacob
als
privé-devotie in de Noordelijke Nederlanden niet zoveel1 behoefte, want in de meeste gevallen treffen wij ze
niet
aan in getijdenboeken volgens de wijze van Geert Grote, maar in handschriften uit meer zuidelijke streken; en die zijn dan ook meestal in het Latijn, soms in het Frans geschreven. De Jacobus-traditie en de weg naar Santiago stond in die streken toch dichterbij het volk. Zo ook bij de afbeelding die U bijgaand aantreft. Zij s t a a t op blad 151' in het boek dat onder nr. 76 G 21 in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag wordt bewaard. In de gehistoriëerde initiaal O van het gebed tot Jacobus Maios, dat begin met de woorden O lux e t decus Hispaniae, Sancte Iacobe, qui inter
apostolos primatum tenes, primus eorum martirii laureatus
...i
wordt hij zeer
traditioneel afgebeeld. Als een pelgrim, met hoed-met-schelp, in een wijde roserode mantel, die, met een riempje bijeen gehouden, over zijn lila onderkleed van de schouder afhangt. In de ene hand houdt hij een boek, in de andere zijn staf. Zijn scerpe heeft een bijzondere, cylinderachtige vorm en bungelt, vastgebonden aan de staf, op zijn rug. Het getijdenboek dat wij hier op het oog hebben i s overigens volgens het vaste patroon ingedeeld, zij het dat de Maria-Getijden niet vooraan zitten. Misschien zijn die toen het manuscript werd ingebonden op de verkeerde plaats terecht gekomen. Het boek opent met een afbeelding van het Laatste Oordeel, waarna een kalender volgt, die over twaalf pagina's is verdeeld; elke maand met in de marge een klein 'plaatje' dat op die periode van het jaar betrekking heeft. Verderop volgen pagina-grote miniaturen van de Kruisiging (bij de Kruisgetijden) en van Pinksteren (bij de Getijden van de H. Geest). De Maria-Getijden zijn bij elke getijde (Lauden, Priem, Terts etc. tot en met de Completen) telkens met een volle pagina geïllustreerd: Visitatie, Geboorte, Verkondiging aan de Herders, Aanbidding der Koningen, Presentatie in de Tempel, Vlucht naar Egypte, Kindermoord. Bij de Boetpsalmen/Litanie wordt een Biddende David afgebeeld en bij het Vigilie van de Doden de Opwekking van Lazarus. Tenslotte volgen nog een 30-tal bladen met afbeeldingen van heiligen, allen in z.g. gehistoriëerde initialen. Hierbij i s ook een Sint-Jacob van wie hiervoor sprake was. Uit de in totaal 39 heiligen, alsmede uit de namen die op de heiligen-kalender voorkomen, kan worden afgeleid, dat het handschrift in de Zuidelijke Nederlanden werd geschreven. U i t het schrift, dat dit f 1470 moet hebben plaats gevondenXoos van der Werff
'0 licht en sieraad van Spanje, Sint Jacob, die onder de apostelen de eerste was, omdat u onder hen als eerste werd bekroond met het martelaarschap ... . Deze tekst i s dezelfde als die wij in andere handschriften bij de afbeelding van Jacobus aantreffen.
M E T DE SCHOOL OP W E G
Vijfentwintig leerlingen van het Dongemondcollege in Raamsdonksveer, acht begeleiders en een chauffeur zullen zaterdag 7 juli op weg gaan vanuit Geertruidenberg voor een reis naar Santiago van 28 dagen uit en thuis. Van deze 28 dagen zullen e r 15 gelopen worden tussen de Pyreneeën en Santiago. Dat dit niet zo maar een schoolreisje gaat worden bleek u i t een gesprek met de rector van deze school, de heer Donkers. A l meer dan een jaar is men met de voorbereiding bezig. Toen eenmaal vaststond welke leerlingen mee zouden gaan, werden vanaf half oktober '89 tweewekelijkse bijeenkomsten voor de deelnemers georganiseerd, waarin zij zowel geestelijk als lichamelijk werden voorbereid op hetgeen e r komen gaat. De heer Donkers schreef vanuit de ervaringen van zijn eigen pelgrimstocht een boekwerk dat als leidraad diende bij deze voorbereiding. Daarnaast kwam e r ook nog eens eenmaal in de 14 dagen een logistieke groep bijeen die de t e ondernemen tocht van dag tot dag vooruit plande. Waarom gaat een groep scholieren zoiets ondernemen? Niet alleen omdat hun rector er zo boeiend over kan vertellen, maar ook omdat jongeren tegenwoord.ig wel eens iets anders willen dan alleen maar consumerend achterover liggen a a n een heet strand, en de school is van harte bereid dit initiatief t e ondersteunen elke vormende waarde uitgaat van deze onderneming. Daarnaast zit e r ook nog een financiële kant aan de zaak. IDe leerlingen die meegaan willen voor iedere gelopen kilometter een gulden sponsorgeld opbrengen voor een goed doel. De rest van de school houdt een sponsorloop om dat bedrag nog eens met 25 mille t e verhogen. Dit is niet het enige financiële aspect van de zaak. De tocht kost nameluk ook het een en ander. ijd is de leiding van deze bedevaart erin geslaagd bij h e t bedrijfsleven voldoende subsidie los t e peuteren om tegemoet t e komen in e e n deel van de kosten van schoenen, rugzakken, vervoer en eten. Uiteindelijk betalen de deelnemers uit eigen zak nog f 750,-. Op 7 juli gaat de tocht van s t a r t met een dienst in de hervormde kerk v a n FC Geertruidenberg, gevolgd door een middeleeuwse maaltijd. AGENDA
Vermeld i n deze AGENDA worden de volgende activiteiten: (dia)lezingen, film-, muziekuitvoeringen, tentoonstellingen e.d. die door anderen georganiseerd worden en die 'iets' met de pelgrimage naar Santiago de Compostela t e maken hebben, regio-bijeenkomsten van het Genootschap etc. Vergissingen e n wijzigingen zijn altijd mogeluk, controleer daarom de gegevens voor u op pad gaat via het genoemde adres/telefoonnummer. Burgos, feesten van San Pedro y San Pablo en Dia de l a s 28 juni, 8 juli Peñas. 30 juni Brussel, Europese ontmoetingsdag, zie ook p. 58. 6-14 juli Pamplona, feesten van San Fermin. vanaf 24 juli Santiago de Compostela, Santiago-feest. 2 3 aug-2 sept Maastricht, Heiligdomsvaart. 30 aug-2 sept Estella, congres Amigos del Camino de Santiago de Estella, zie ook p. 58-59. 5-7 oktober S ~ e y e r :2. Internationales Treffen Europaischer Vereinigungen, zie ook p. 59. 10 nov Najaarsvergadering van het genootschap in Venray. 20-22 sept 1991 Maastricht, tweede internationale pelgrimsweekend.
ONS POSTORDERBEDRIJF Hieronder vindt u een lijst v a n de verkrijgbare artikelen, elk voorzien van een nummer e n de prijs inclusief verzendkosten.
U voldoet h e t totaalbedrag door middel v a n betaling op Postbank-nummer 515.11.46 t.n.v. de Penningmeester Nederlands Genootschap van Sint-Jacob t e Rotterdam onder vermelding v a n h e t (de) nummer(s) van de door u gewenste as dient u ook uw DasDoort- of toerisartikelen. Indien u een ~ e l n r i m s ~ wenst, tenkaartnummer t e vermelden. Na ontvangst v a n h e t bedrag door de penningmeester e n n a controle of de aanvrager wel lid is é n zijn contributie heeft betaald, wordt h e t bestelde toegezonden a a n het adres d a t op h e t giro-formulier staat vermeld. Indien u niet per giro betaalt, maar per bank, dient u een lijst v a n de bestelde artikelen separaat toe t e zenden aan: J.M.A. v.d. Werff, Burgemeester Koningssingel 27, 3042 NK Rotterdam. ARTIKEL
PRIJS
Alfabetische ledenlijst
f
3,00
Ledenlijst volgens postcode
f
3,00
Gebed v a n pelgrim
f
2,OO
Stickers (20 stuks)
f
5,00
Literatuurlijst
f
2,OO
Pelgrimspas
f
7,50
Correspondentiekaart R u s t e n d e Pelgrims
(per 10 s t u k s )
f 10,OO
Lijst refugio's
f
2,00
Tijdschrift DE PELGRIM nummer 10
f
5,00
Tijdschrift DE PELGRIM nummer 11
f
5,00
Tijdschrift DE PELGRIM nummer 12
f
5,oo
Tijdschrift DE PELGRIM nummer 13
f
5,00
Tijdschrift DE PELGRIM nummer 14
f
5,00
Tijdschrift DE PELGRIM nummer 15
f
5,00
Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 1
uitverkocht
Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 2
uitverkocht
Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 3
f
6,OO
Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 4
f
6,oO
Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer 5
f
6,oo
Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer 6
f
6,OO
DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
-
BIBLIOTHEEK VAN UITGEVERIJ CONSERVE NU IN DE BOEKHANDEL
deel 1. Mireille Madou - Camino de Santiago Heilige pelgrims, pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg Met foto's van Ruud Conens Kunsthistorische reis- en pelgrimsgids over de heiligen en kerken van San Millán de la Cogolla, San Juan de Ortega, Santo Domingo de la Calzada, San Amaro en San Lesmes. Een aantal artikelen stonden reeds in De Jacobsstaf. Verkoopprijs f 22,50 / Bfr 450 deel 2. Jan Houdijk - De weg naar de sterren Een Jacobsl egende Roman over het mirakel van 'de gehangene'. De Duitse pelgrim Bugo van Xanten, slechts zestien jaar, wordt onterecht beschuldigd van diefstal van een zilveren beker in een herberg te Santo Domingo de la Calzada. Hij wordt opgehangen, maar blijkt na veertig dagen (dankzij de hulp van Jacob(us)) nog te leven. Verkoopprijs f 29,90 / Bfr 598 (paperback) / f 39,90 / Bfr 798 (gebonden) deel 3. Hans Keller - Geschiedenis van een tocht De pelgrimsroute naar Santiago de Compostela, ingeleid door Cees Noot eboom Humor en tragiek vindt men in deze bijzonder sfeervolle reisnovelle gebaseerd op de gelijknamige NOS-televisiefilm van Hans Keller en Cees Nooteboom, die in december 1986 werd uitgezonden en het jaar erop werd herhaald. ~ e y k o o ~ ~ rf i24,YO ~ s / Bfr 498 deel 4. Cootje en Jan Houdijk - Op weg naar de Hare Jacob, Dagboek van een voettocht naar Santiago verschijnt in het najaar
NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT-JACOB ctieadres: Rijndijk 22, 2394 AH Hazerswoude
