Wij hopen en wensen dat u met dit handzame boekje deze vergeten en verborgen vrouwen kunt helpen. Hatice Türkmen Directeur Stichting LOV

Vertrouwenscoaching is een project van Stichting LOV waarbij deelnemers, voornamelijk migrantenvrouwen, die te maken hebben of te maken hebben gehad met huiselijk geweld voor een periode van 6 maanden worden begeleid door een vrijwillige vertrouwenscoach.Vertrouwenscoaching biedt zo persoonlijke en individuele coaching aan migranten die te maken hebben met lichte vormen van huiselijk geweld. De taalvrijwilligers van het LOV komen geregeld ‘achter de voordeur’ bij hun taaldeelnemers. Omdat wij geïsoleerde migrantenvrouwen thuis lesgeven, worden onze vrijwilligers met allerlei situaties geconfronteerd. Dit betekent ook dat er soms situaties voorkomen waarbij de taalvrijwilligers ‘een niet pluis gevoel’ krijgen en dat er sprake kan zijn van huiselijk geweld. Huiselijk geweld is een moeilijk thema waar veel schaamte en taboe op rusten. Hoe maak je dit toch bespreekbaar in de eigen organisatie met medewerkers én vrijwilligers? Tijdens de intervisiebijeenkomsten en de begeleiding van de vrijwilligers kreeg het LOV met enige regelmaat de vraag hoe om te gaan in een situatie waarbij er sprake is van huiselijk geweld. Zo ontstond het idee om vrijwilligers speciaal hiervoor te trainen en begeleiden. Want het leren van de Nederlandse taal is voor deze vrouwen soms de enige mogelijkheid om in contact te komen met de ‘buitenwereld’. Bovendien is dit niet ‘verdacht’, er komt namelijk geen hulpverlener over de vloer maar een taalmaatje.

Met dank aan het Europees Integratiefonds ligt voor u de methodiekbeschrijving van het unieke project Vertrouwenscoaching van Stichting LOV. Het Europees Integratiefonds (EIF) is een fonds van de Europese Unie (EU). Projecten die zich richten op de integratie van mensen die geen onder­­danen van een EU-land zijn, kunnen vanuit dit fonds gefinancierd worden. In het kader van de opdracht ‘Landelijke overdracht van taal­­trajecten op maat’, uitgevoerd door de Stichting LOV in samenwerking met Het begint met Taal, is dit boekje tot stand gekomen.

2

Wij willen met deze methodiek een steuntje in de rug bieden aan vrouwen die met huiselijk geweld te maken hebben. Zij krijgen een taalmaatje die er is om hun te steunen, te luisteren naar hun verhaal en te helpen met zoeken naar hulp. Deze methodiekbeschrijving is bedoeld om u de mogelijkheid te bieden zelf vrijwilligers op te leiden voor de functie van vertrouwenscoach zodat zij vrouwen kunnen helpen die in een vaak uitzichtloze situatie terecht zijn gekomen. De werving en selectie van de juiste vrijwilliger is hierbij erg belangrijk. Wij hopen en wensen dat u met dit handzame boekje deze vergeten en verborgen vrouwen kunt helpen. Hatice Türkmen Directeur Stichting LOV

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 3

Zelfstandig boodschappen doen, een praatje maken bij de dokter of een ouderavond bijwonen is niet voor iedereen vanzelfsprekend.Veel mensen van niet-Nederlandse afkomst kunnen of durven dit niet. Stichting LOV biedt hierin ondersteuning. Stichting LOV werkt al twee decennia lang aan vrijwilligerswerk. Rotterdamse vrijwilligers helpen kwetsbare migrantenvrouwen, - mannen en kinderen een stapje verder bij het verbeteren van hun taalniveau, vergroten van het sociale netwerk, het versterken van hun zelfvertrouwen én zelf­ redzaamheid. Het LOV voert verschillende taal- en participatietrajecten uit in Rotterdam voor multi-etnische vrouwen, mannen en hun gezin. De projecten zijn allen gericht op het versterken van de Nederlandse taal en participatie van de deelnemers èn zo ook van de vrijwilligers. Door de taal, sociale contacten en zelfredzaamheid van deelnemers te versterken, groeit hun zelfvertrouwen en de zelfstandigheid. Het overgrote deel van de deelnemers stroomt na een LOV-begeleidingstraject door naar andere activiteiten, zoals

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 5

vrijwilligerswerk, inburgeringsles, andere taalactiviteit of een andere sociale activiteit buiten de deur. Deelnemers binnen diverse trajecten worden zo laagdrempelig en op maat begeleidt naar een volgende stap op de participatieladder. Het LOV is een professionele organisatie met een aantal profes­ sionele medewerkers en circa 200 vrijwilligers. Het LOV richt zich op de moeilijkst bereikbare doelgroep: namelijk kwetsbare, geïsoleerd levende migranten in de samenleving – vrouwen en mannen met een andere culturele achtergrond die belemmeringen ervaren door hun taalachterstand, beperkte sociale netwerk, lage positie op de participatieladder, dan wel in de thuissituatie.

Algemene methodiek Stichting LOV Stichting LOV wil met haar projecten kwetsbare migranten - en hun gezin - empoweren, door hun Nederlandse taalvaardigheid, integratie en participatie in de Nederlandse samenleving te versterken. Hiervoor hanteert het LOV een unieke methodiek: in de lestrajecten van het LOV wordt de Nederlandse

taal op een zeer laagdrempelige manier geoefend samen met vrijwilligers. Dit kan bij de migrant thuis, op school, in een buurthuis, of op andere een makkelijk toegankelijke locatie in de wijk zijn. De lessen worden vaak meteen in praktijk gebracht door in de wijk specifieke praktijksituaties te beleven, zoals een gesprek op school, naar de winkel, huisarts te gaan of boodschappen te doen. De taal- en participatietrajecten worden door vrijwilligers gegeven met ondersteuning en begeleiding door het professionele team van LOV. De inzet van vrijwilligers maakt het mogelijk om deelnemers op een laagdrempelige manier te benaderen en te stimuleren op hun pad naar meer zelfredzaamheid en participatie in de samenleving. Een groot aantal vrij­ willigers komt in eerste instantie bij de deelnemers ‘achter de voordeur’, waar veel van de trajecten starten. De vrijwilliger zet zich in voor haar of zijn medeburger en probeert het beste uit de deelnemer te halen. Hierdoor snijdt het mes aan twee kanten: de deelnemer krijgt ondersteuning bij het betreden van de participatieladder èn de vrijwilliger participeert hier ook mee en is tegelijkertijd een stimulerend voorbeeld!

Taal- en participatietrajecten door Stichting LOV De taal- en participatietrajecten uitgevoerd door Stichting LOV dragen bij aan: • • • • • • • • • •

6

Verbetering taalvaardigheid deelnemers Kennis van de Nederlandse samenleving Zelfredzaamheid en zelfvertrouwen deelnemers Versterking van de sociale cohesie Ondersteuning integratie en participatie Betrokkenheid van een diverse groep vrijwilligers aan ondersteuning integratie en participatie Deskundigheidsbevordering van vrijwilligers en medewerkers Wederzijds begrip tussen verschillende culturen Kennisdeling tussen vrijwilligers, deelnemers en samenwerkende partners Ondersteuning bij het beklimmen van de participatieladder

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 7

Geweld in huiselijke kring is ondanks alle campagnes van de overheid, nog steeds een taboe in onze samenleving. De campagnes hebben er zeker toe geleid dat de bekendheid met huiselijk geweld onder de bevolking is vergroot. En ook is duidelijk geworden dat de overheid geweld in huiselijke kring niet tolereert. Echter geweld in huiselijke kring en kindermishandeling zijn nog steeds onderwerpen waarover op grote schaal bij voorkeur wordt gezwegen. Dat geldt niet alleen voor burgers, maar ook een groot aantal professionals en vrijwilligers vindt het moeilijk om geweld jegens huis- of familiegenoten of verwaarlozing van kinderen of ouderen aan de orde te stellen. Gezinnen en families waar het voorkomt, schamen zich er voor, zwijgen er veelal over en behandelen het onderwerp ook onderling als een geheim. Taboe, schaamte, ‘het geheim’ en culturele druk zorgen ervoor dat

8

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 9

gezinnen zich isoleren en daarmee heel lang in staat zijn om hulpverlening buiten de deur te houden1.Vertrouwenscoaching kan hulp bieden bij het doorbreken van het taboe, de schaamte, het geheim en daarmee het isolement van de betrokken(en). Alle burgers, volwassenen en kinderen, ouderen en jongeren hebben het recht in veiligheid te leven en op te groeien. Niet voor niets zijn over dit grondrecht, ook door Nederland geratificeerde, internationale verdragen gesloten en niet voor niets zijn – zij het in andere termen – huiselijk geweld en kindermishandeling in ons strafrecht benoemd als misdrijf. Ieder heeft recht op een veilig thuis. In gezinnen waar zich huiselijk geweld of kindermishandeling afspeelt, is er een verhoogd risico dat de kinderen van nu de plegers en slachtoffers van straks zullen zijn.2 Het is belangrijk om de transgenerationele overdracht vroegtijdig te stoppen dan wel te beperken. De overheid stelt het creëren van duurzame veiligheid in de huiselijke kring centraal. Huiselijk geweld en kindermishandeling zijn fenomenen, die het leven van betrokkenen vaak langdurig en hevig ontwrichten.Voor verreweg de meeste betrokkenen geldt, dat het lang duurt en heel veel energie kost voordat de negatieve ervaringen enigszins zijn verwerkt. ‘Een gewoon leven’ leiden en participeren in de samenleving is vaak niet mogelijk, dit leidt tot ontwrichting en hoge maatschappelijke kosten. De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) vormt het wettelijk kader voor het beleid ter bestrijding van huiselijk geweld. Elke gemeente is verplicht een basispakket voor de aanpak van huiselijk geweld in huis te hebben. Dit basispakket bevat in ieder geval maatregelen met betrekking tot preventie en nazorg3. Door de verdere integratie van de aanpak huiselijk geweld in de WMO verschuift de aandacht van zorg en opvang naar preventie, signalering, herstel en participatie4.

Huiselijk geweld In Nederland wordt jaarlijks een miljoen mensen slachtoffer van incidenteel huiselijk geweld. Tussen de 200.000 en 230.000 personen hebben zelfs te maken met ernstig of herhaald huiselijk geweld. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Huiselijk geweld in Nederland’, dat in 2011 werd gepubliceerd5. Huiselijk geweld is geweld gepleegd door iemand uit de huiselijke kring van het

10

slachtoffer. De term ‘huiselijk geweld’ verwijst naar de relatie tussen pleger en slachtoffer. Het gaat dan om partners, ex-partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden. Bij huiselijk geweld is meestal sprake van een machtsverschil, waarbij het slachtoffer afhankelijk is van de pleger. Het geweld kan zowel lichamelijk zijn als seksueel of psychisch.6

Vormen van huiselijk geweld zijn: • kindermishandeling • ouderenmishandeling • eergerelateerd geweld zoals eerwraak, vrouwelijke genitale verminking (‘vrouwenbesnijdenis’) of huwelijksdwang • oudermishandeling • partnergeweld en ex-partnergeweld in alle verschijningsvormen, ook psychische mishandeling en stalking

Er kan sprake zijn van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval. Als mensen de zorg voor hun naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot gevolg.7 Landelijk krijgt de politie per jaar zo’n 65.000 meldingen van huiselijk geweld, een fractie van het werkelijk aantal gevallen van geweld thuis.Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers. Maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld. Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor. In 50% van de gevallen van huiselijk geweld, is er sprake van geweld door een partner of ex-partner. Circa 30% van de slachtoffers woont in de vier grootstedelijke regio’s8 (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht). Het exacte percentage migrantenvrouwen binnen deze groep is niet bekend, maar laat zich gissen. Het is algemeen bekend dat huiselijk geweld in alle bevolkingsgroepen en alle lagen van de bevolking voorkomt. Het percentage migrantenverdachten ten opzichte van autochtone-verdachten is echter relatief hoog; ongeveer 53% ten opzichte van 47%, veel hoger dus dan men vanuit de demografische gegevens zou kunnen verwachten (20,6% van de totale Nederlandse bevolking in 2011 is migrant)9. Een slecht maatschappelijk

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 11

perspectief, werkloosheid en sociaal isolement vergroten de kans op huiselijk geweld en kindermishandeling.

Aanpak huiselijk geweld Naar aanleiding van het rapport ‘Huiselijk geweld in Nederland’ in 2011 heeft het kabinet gesteld dat de positie van slachtoffers van huiselijk geweld moet worden verbeterd. Huiselijk geweld leidt namelijk tot sociale isolatie van het slachtoffer door schaamte, onmacht, angst en taboe op het melden van huiselijk geweld. Dit betekent dat veel leed zich ongezien achter de voordeur afspeelt, waar niet alleen het slachtoffer de dupe van is maar vaak het gehele gezin. Huiselijk geweld kan negatieve gevolgen hebben op de ontwikkeling van het kind (de kinderen)10. De gevolgen zijn vaak ernstig op relationeel, emotioneel, sociaal en werk gerelateerd gebied. Daarnaast worden integratie en participatie sterk bemoeilijkt door deze problematiek ‘achter- de-voordeur’. Het is een omvangrijk probleem met ernstige gevolgen voor de betrokkenen en voor de samenleving.

Elementen uit de landelijke modelaanpak Huiselijk Geweld voor lokaal beleid: • Vaststellen van de politieke agenda • Voorlichting • Preventie • Signaleren (van risico’s op of bestaand geweld) • Analyseren, beoordelen en opvolgen (van signalen) • Interveniëren (om het geweld te stoppen) • Hulpverlenen (aan alle betrokkenen in het geweldssysteem) • Nazorg en voorkomen van herhaling (ter voorkoming van een terugval in het geweld)

De vier grote gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht (de G4) hebben in 2013 gezamenlijk het initiatief genomen voor een nieuwe visie op de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling.

12

Dit is belangrijk want: • Gemeenten staan voor een aantal grote decentralisatieoperaties. Belangrijke verantwoordelijkheden worden overgenomen van het rijk op de terreinen zorg, jeugd en arbeid. Hieronder valt ook de aanpak Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. • Gemeenten zien zich geconfronteerd met een grote teruggang in financiële middelen. Er moet worden nagedacht over een aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling waarin efficiënter met de middelen kan worden omgegaan. • Een groot deel van de volwassen die betrokkenen zijn bij huiselijk geweld en kindermishandeling, is vroeger zelf mishandeld of komt uit gezinnen waar ook al huiselijk geweld werd gepleegd. Deze transgenerationele overdracht moet stoppen, of tenminste sterk worden beperkt.11 Centraal staat de inzet van de eigen kracht en het gebruik van het bestaande dan wel nieuw op te bouwen sociale netwerk door een systeemgerichte aanpak. De systeemgerichte aanpak betekent dat alle leden van het (gezins)systeem worden betrokken bij de aanpak én het gehele huishouden wordt in zijn totale context beschouwd.Vaak is er sprake van problemen op meerdere leefgebieden.

Meldcode Een belangrijk instrument in de aanpak van huiselijk geweld is de Meldcode. Gebruik van de Meldcode draagt bij aan een goede coördinatie van de eerste stap in de aanpak van huiselijk geweld en mogelijke preventie en vroeg­ signalering. DeWet Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling geldt voor de sectoren: • gezondheidszorg • onderwijs • kinderopvang • maatschappelijke ondersteuning • jeugdzorg • justitie De wet is geschreven voor betaalde professionals en beroepskrachten, maar biedt juist ook vrijwilligersorganisaties veel aanknopingspunten.

14

Op organisatieniveau wordt aan de hand van de meldcode vastgelegd wat betaalde én onbetaalde medewerkers moeten doen wanneer zij zorgen hebben over de thuissituatie van cliënten of deel­nemers.Vrijwilligers moeten bij een medewerker of bestuurslid terecht kunnen met hun zorgen. De wet verplicht onder andere het benoemen van een aandachts­ functionaris en de invoering van een stappenplan (protocol meldcode) binnen professionele organisaties waarin de handelwijze van de pro­fessionals bij vermoedens van huiselijk geweld en, of kindermishandeling staat beschreven. De aandachtsfunctionaris houdt externe ontwikkelingen bij in het kader van de meldcode, brengt de meldcode onder de aandacht binnen de organisatie en is de vraagbaak voor de medewerkers. De wettelijke verplichting is ook van toepassing op professionals die een vrijwilligersorganisatie aansturen en begeleiden. De wettelijke verplichting geldt niet voor vrijwilligers­organisaties die volledig door vrijwilligers worden gerund. Wel wordt aanbevolen dat vrijwilligersorganisaties zelf een contactpersoon Huiselijk Geweld en Kindermishandeling binnen de organisatie benoemen waar vrijwilligers met hun zorgen terecht kunnen.Vaak is het lastig, zeker in vrijwilligersverband, te

Huiselijk geweld EN kindermishandeling

vanaf 1 juli 2013 van kracht

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 15

weten hoe men het beste kan handelen bij een ‘niet pluis gevoel’. Voorlichting en duidelijke afspraken helpen hierbij. Toepassen van de Meldcode

Een meldcode beschrijft in 5 stappen wat medewerkers binnen de organisatie moeten doen bij vermoedens van geweld.

Meldcode • Stap 1: In kaart brengen van signalen • Stap 2: Overleggen met een collega. En eventueel raadplegen van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK), het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) of een deskundige op het gebied van letselduiding • Stap 3: Gesprek met de betrokkene(n) • Stap 4: Wegen van het huiselijk geweld of de kindermishandeling. En bij twijfel altijd het SHG of AMK raadplegen • Stap 5: Beslissen over zelf hulp organiseren of melden

Aandachtspunten opstellen meldcode: • Benoem wie de stappen moet doorlopen (aandachtsfunctionaris of contactpersoon).Vastleggen wie eindverantwoordelijk is voor de beslissing over het wel of niet melden. • Aandacht besteden aan vormen van geweld die extra kennis en vaardigheden van medewerkers vragen. Bijvoorbeeld vrouwelijke genitale verminking en eergerelateerd geweld. • Instructies opstellen voor het uitvoeren van een kindcheck. Bij een kindcheck controleren professionals of er kinderen in een gezin zijn en of ze veilig zijn. • Vastleggen hoe medewerkers moeten omgaan met (vermoedelijk) vertrouwelijke gegevens. • Medewerkers wijzen op de mogelijkheid ook een melding te doen in de Verwijsindex risicojongeren. Dit geldt alleen voor organisaties die bevoegd zijn een melding te doen in dit systeem.

16

Het signaleren van geweld leidt tot goede interventies en bescherming van slachtoffers. Cruciaal is dat medewerkers en ook vrijwilligers weten wat ze moeten doen bij signalen van geweld. Bij vermoedens van huiselijk geweld is het belangrijk om dit binnen het team te bespreken. Uit onderzoek blijkt dat medewerkers én vrijwilligers hierbij veel steun hebben aan een meldcode en een afgewogen keuze kunnen maken om eventueel te melden. Een meldcode maakt daarmee een einde aan de handelingsverlegenheid van medewerkers. Handelingsverlegenheid houdt in dat de professional (of vrijwilliger) niet handelt of weet te handelen ondanks dat er zorgen of signalen zijn over de betreffende cliënt of deelnemer. Handelingsverlegenheid ontstaat uit onvermogen om (nog) adequaat te handelen en komt voort uit aarzelingen bij de professional (of vrijwilliger) zelf.12 Men is onzeker over de relatie en weet niet in te schatten hoe de cliënt of deelnemer de ‘boodschap’ gaat ervaren. Men heeft angst om de (soms moeizaam opgebouwde) relatie met de cliënt of deelnemer te schaden. Of men is bang verantwoordelijk gesteld te worden voor ongewenste gevolgen en zorg over aansprakelijkheid of eigen veiligheid. Begrijpelijke factoren die maken dat de professional (of vrijwilliger) niet handelt.Voorwaarde om wel te kunnen handelen is een organisatie die de professional en vrijwilliger steunt met een helder geformuleerd stappenplan en het benoemen van respectievelijk een aandachtsfunctionaris en, of contactpersoon waar men terecht kan voor vragen. Ook is het belangrijk dat de organisatie er voor zorgt dat er intern opgeleide medewerkers zijn die de kennis kunnen overdragen aan andere (nieuwe) medewerkers. Meldcode is geen meldplicht

Een verplichte meldcode is iets anders dan een meldplicht. Bij een meldplicht moet de professional zijn vermoedens van geweld melden bij andere instanties. Die verplichting bestaat niet bij een meldcode. De beslissing om vermoedens van huiselijk geweld wel of niet te melden neemt de medewerker. De meldcode betekent niet een meldplicht, maar is een manier van werken. Taken aandachtsfunctionaris en contactpersoon

De aandachtsfunctionaris of contactpersoon luisteren naar de zorgen van de medewerkers en vrijwilligers met betrekking tot de thuissituatie van cliënten of deelnemers. De aandachtsfunctionaris of contactpersoon kunnen advies aanvragen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of Steunpunt

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 17

Huiselijk Geweld (SHG). Een mogelijk advies is om, samen met de medewerker of vrijwilliger, een gesprek aan te gaan met de betrokkene(n) over de geuite zorgen. Het AMK of SHG kan ook adviseren een melding te doen voor verder onderzoek van de situatie. De aandachtsfunctionaris en contact­persoon zijn op de hoogte van alle laatste ontwikkelingen, zijn verantwoordelijk voor de deskundigheidsbevordering van het team en de vrijwilligers, zijn op hoogte van de instanties waar naartoe kan worden doorverwezen en zorgen voor een continue interne agendering van het onderwerp. Rol vrijwilligers

Vrijwilligers hebben een rol in het opvangen van signalen. Het is van belang dat de vrijwilligers in de organisatie op de hoogte zijn van en bekend zijn met de meldcode en het protocol binnen de eigen organisatie. Daarnaast is het goed dat vrijwilligers ondersteunt worden bij het in een vroeg stadium uitspreken van zorgen die zij hebben. Signaleren en bespreken met de aandachtsfunctionaris of contactpersoon is zeer waardevol bij vroegsignalering en mogelijke preventie van verder huiselijk geweld.Vrijwilligers zijn niet verplicht om de vijf stappen van de meldcode te volgen.

Wat doen het AMK en SHG? Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) geven advies in alle gevallen waarin kindermishandeling of hui­selijk geweld aan de orde zouden kunnen zijn. Tevens kan melding worden gedaan bij het AMK en SHG. Bij het vragen van advies door beroepskrachten of vrijwilligers nemen het AMK of SHG zelf geen contact op met de betrokkenen. Ze geven alleen advies en helpen bij het beoordelen of er echt aanleiding is tot zorg en bij de mogelijke aanpak van deze zorgen. Bij een melding vraagt de melder het AMK of het SHG de zaak verder uit te zoeken. In dat geval wordt de naam doorgegeven van degene over wie de melder zich zorgen maakt, dan kan contact worden opgenomen met het gezin. De melding kan anoniem blijven als de melder geen professional is. De medewerker van het meldpunt zal samen met de betrokkenen kijken of en wat voor hulp passend is.

18

Bij een melding door een vrijwilliger kan de melder aangeven dat zijn eigen naam niet bekend wordt bij de betrokkenen. Eventueel kan de naam van de organisatie bekend worden gemaakt bij het gezin. In het geval van een advies kan de vrijwilliger ervoor kiezen om niet de naam van degene over wie hij zich zorgen maakt bekend te maken. Om voor een professional anoniem te blijven is alleen mogelijk als dat nodig is voor de veiligheid van het gezin of de professional zelf.

AMK Advies- en Meldpunt Kindermishandeling 0900-1231230 www.amk-nederland.nl SHG Steunpunt Huiselijk Geweld 0900-1262626 www.steunpunthuiselijkgeweld.nl

Rol Vertrouwenscoaching bij aanpak huiselijk geweld Het project Vertrouwenscoaching van LOV speelt een belangrijke rol in de aanpak huiselijk geweld in Rotterdam. In opdracht van het college van Burgemeester en Wethouders voert de GGD Rotterdam-Rijnmond sinds 2005 de regie over de Rotterdamse aanpak van huiselijk geweld13. De Rotterdamse aanpak is erop gericht om geweld te voorkomen en in een zo vroeg mogelijk stadium te signaleren en te stoppen. Door campagne, door het versterken van de vaardigheden van professionals en door hen te stimuleren meer samen te werken, door hulpverleningstrajecten te verbeteren en door preventie­ programma’s op te zetten. Betrokkenen (slachtoffers, plegers, kinderen) en omstanders moeten toegang hebben tot laagdrempelige voorzieningen voor advies, hulp en ondersteuning. In 2007 werd al de Meldcode RotterdamRijnmond ter bevordering van vroegsignalering van huiselijk geweld en kindermishandeling ingevoerd. De Rotterdamse meldcode is door het Rijk als voorbeeld gebruikt voor de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling die sinds juli 2013 van kracht is.

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 19

Actielijnen uit het programma “Veilig Thuis’, Rotterdam 2011 -2014: • Opsporen: eerder en beter signaleren • Oppakken: steviger en effectiever ingrijpen • Oplossen: werken aan een veilige toekomst Het project Vertrouwenscoaching richt zich op de actielijnen 1 en 3 door voorlichting, preventie, (vroeg) signalering (van risico’s op of bestaand geweld) en indien nodig opvolgen signalen, nazorg en voorkomen van herhaling (ter voorkoming van een terugval in het geweld).

In het kader van aanpak huiselijk geweld van de gemeente Rotterdam levert het LOV met het project Vertrouwenscoaching een belangrijke bijdrage aan de doelstellingen van de gemeente namelijk: het eerder en beter signaleren door voorlichting en het hanteren van de meldcode én het bieden van ondersteuning en begeleiding aan slachtoffers van huiselijk geweld gericht op het vergroten van de weerbaarheid en re-integratie in de samenleving. Signaleren en indien nodig opvolgen signalen

De vrijwilligers van het LOV komen al vele jaren bij migrantengezinnen thuis om taalles en participatie-ondersteuning te bieden en zijn soms de enigen, buiten de familie, die in het gezin komen. De taalles of andere coaching is soms de opstap om achter de voordeur te komen. Een groot deel van de vrouwen leeft sterk geïsoleerd. Bij een deel van migrantengezinnen speelt bovendien huiselijk geweld. Hulp zoeken is ook moeilijk door de problemen met de Nederlandse taal. Uit signalen van de LOV-begeleiders lijkt het of het een relatief grote groep betreft. Op het aan de orde stellen door de slacht­offers zelf rust een grote taboe en ook vrijwilligers voelen zich vaak belemmerd en geremd om de problematiek bespreekbaar te maken. Signaleren is het bewust kijken (luisteren, intuïtief aanvoelen) naar wat opvalt, een zogenaamd ‘niet pluis gevoel’. Je vermoedt dat er iets aan de hand is, iets dat opvalt in de houding en het gedrag van de cliënt of deelnemer. Belangrijk is dan om zo objectief mogelijk te observeren, nog zonder het gedrag te interpreteren. Signalen kunnen op meerdere dingen wijzen. Bij signaleren is het belangrijk om aanwijzingen te verzamelen die de vermoedens dat er iets

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 21

‘niet pluis is’ onderbouwen en deze vervolgens te bespreken met de aandachtsfunctionaris of contactpersoon binnen de organisatie.

Valkuilen in het signaleringsproces zijn: • Onderschatten • Verdringen • Niet mee willen bemoeien • ‘Het is mijn taak niet’ • ‘Ik heb er geen tijd voor’; • ‘Wat haal ik overhoop’ • ‘Stel dat het kind uit huis wordt geplaatst’ • ‘Wat als ik ten onrechte beschuldig’ • ‘Zo gaat het in deze cultuur’

Alle vrijwilligers binnen het LOV zijn op de hoogte van de aanwezigheid van een aandachtsfunctionaris en contactpersoon huiselijk geweld binnen het professionele team. De vrijwilligers en medewerkers kunnen met hun zorgen bij deze personen terecht. Gezamenlijk wordt besproken of het opvolgen van de signalen gewenst is en of de stappen van de meldcode verder door lopen moeten worden. De ervaring leert dat meldingsbereidheid van vrijwilligers en medewerkers toe neemt naarmate men beter op de hoogte is van hoe men kan signaleren en welke stappen men kan ondernemen bij (vermoedens van) huiselijk geweld. Voorlichting en preventie

Voorlichting kan helpen geweld te voorkomen. In publiekscampagnes worden slachtoffers, maar ook omstanders of plegers van geweld opgeroepen om advies en hulp te zoeken. Echter het prominente probleem bij de migranten­ doelgroep is dat een deel niet goed bereikt wordt en dat gebruikelijk interventies niet altijd aanslaan. Binnen deze groep bevinden zich twee risicogroepen die om die reden extra aandacht verdienen:

leven zich uitsluitend of grotendeels achter de voordeur afspeelt. Omdat een deel van deze vrouwen door hun partner achter de voordeur wordt gehouden als onderdeel van de isolatietechniek die kenmerkend is voor ernstig huiselijk geweld, maar waarbij tegelijkertijd impliciet gevolg is dat de hulpvraag onhoorbaar is, is het van groot belang juist deze doelgroep te bereiken. • Migrantenvrouwen die de taal niet goed beheersen hebben een extra probleem in het geval van huiselijk geweld. Als men de taal van de eigen woonomgeving niet goed begrijpt en spreekt is het extra moeilijk om gevoelens te uiten en hulp te zoeken. Hierdoor is het bijzonder moeilijk om op eigen kracht tot oplossingen te komen. Ook lijken de gebruikelijke publiekscampagnes niet goed bruikbaar voor deze doelgroep vanwege het taalprobleem. Alle vrijwilligers binnen het LOV krijgen voorlichting over wat zij kunnen doen bij vermoedens van huiselijk geweld en het gebruik van de meldcode binnen de organisatie. Ook geeft het LOV doelgroepgerichte voorlichting over het project Vertrouwenscoaching bij vrouwengroepen in buurthuizen en werkt het LOV nauw samen met doorverwijzers en netwerkpartners. Met de trajecten Vertrouwenscoaching biedt het LOV een dubbele preventieve aanpak bij huiselijk geweld van migrantenvrouwen in Rotterdam. De vrijwilligers en praktijkcoaches van Stichting LOV worden geïnformeerd en getraind om huiselijk geweld in een vroeg stadium te signaleren, mogelijk te voorkomen of te melden. Migrantenvrouwen krijgen voorlichting over Vertrouwenscoaching en worden op een laagdrempelige manier gesteund bij het bespreekbaar maken van situaties van huiselijk geweld. Nazorg en voorkomen van herhaling

De vertrouwenscoaches van het LOV worden ook bij nazorgtrajecten ingezet. Het versterken van het sociale netwerk of het opbouwen van een nieuw sociaal netwerk en eigen zelfredzaamheid van de deelnemers is hierbij belangrijk. En zo de eigen verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor een veilig thuis. Op basis van hun eigen kracht en mogelijkheden.

• G  eïsoleerd levende vrouwen bevinden zich grotendeels in de migranten­ vrouwengroep. Ook anno 2014 wonen er in Rotterdam nog steeds vrouwen die niet naar buiten durven, mogen of kunnen, en waarvan het

22

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 23

Dayanara Medina is ruim 3 jaar vrijwillige ver trouwenscoach voor Stichting LOV. Zij is ervaringsdeskundige op het gebied van huiselijk geweld. Mede door haar ervaringen binnen het project ver trouwenscoaching is Dayanara enige tijd geleden gestar t met de studie ‘Counselling en Coaching’. “Zelf heb ik huiselijk geweld meegemaakt. Om deze reden wilde ik me verdiepen in dit project, ook om beter te kunnen begrijpen waarom vrouwen zolang bepaalde situaties tolereren. Door mijn eigen ervaringen kan ik me beter inleven in de situaties van deze vrouwen. De trainingen die ik heb gekregen waren goed opgebouwd en waren duidelijk gebaseerd op onderzoek naar zowel de slachtoffers als de daders. Door deze trainingen heb ik meer geleerd over het complete, brede plaatje van huiselijk geweld. Als vertrouwenscoach is het namelijk belangrijk dat

je zowel vanuit het oogpunt van het slachtoffer als vanuit het oogpunt van de dader kan kijken. Juist de combinatie maakt dat je écht hulp kan bieden.” “Toen ik als vertrouwenscoach van start ging keek ik nog vanuit mijn eigen rol als slachtoffer, ik wilde andere vrouwen inzicht geven in de situatie en een luisterend oor bieden. Nu zie ik dat het totale plaatje van slachtoffer en dader belangrijk is. De dader is uiteindelijk niet voor niets ooit dader geworden. Wat maakt dat mensen in deze situatie

willen blijven zitten? Waarom maken ze deze keuzes? Vaak zijn de problemen complex.“ “De laagdrempelige aanpak van vertrouwenscoaching is heel goed, het zorgt ervoor dat een gezin niet meteen bestempeld wordt als een probleemgeval. Juist door huiselijk geweld zo vanuit de maatschappij bespreekbaar te maken krijgen mensen de kans om hun verhaal te vertellen en hun leven stap voor stap weer op te pakken! Overigens is de begeleiding van een half jaar veel te kort voor deze complexe materie. Dan heb je net echt het vertrouwen gewonnen van de deelnemer… Mijn advies is om minimaal een jaar voor wekelijkse begeleiding uit te trekken en voldoende tijd te maken voor intervisie en begeleiding van de vrijwillige vertrouwenscoaches.”

Vertrouwenscoaching richt zich op het doorbreken van het taboe dat op huiselijk geweld rust en biedt tevens handreikingen om oplossingen, aan­ vullende hulp en ondersteuning te vinden. Daarnaast bestaat aandacht voor het bespreekbaar maken van ervaringen en problemen, waardoor ook de taalverwerving gestimuleerd wordt. De vrijwilligers bieden zo ondersteuning en begeleiding aan slachtoffers van huiselijk geweld gericht op het vergroten van de weerbaarheid, inzet van eigen kracht, versterken of opbouwen van (nieuw) sociaal netwerk en re-integratie in de samenleving. Migrantenvrouwen hebben een extra probleem omdat ze de taal niet beheersen, geïsoleerd leven en de hulpverlenende instanties niet kennen.

Vertrouwenscoaching Deelnemers worden gedurende 6 maanden één keer per week door de vrijwilliger thuis of elders bezocht. De vrijwilliger is de vertrouwenspersoon, en vaak een rots in de branding voor de deelnemer, waar zij haar verhaal aan kwijt kan. De deelnemers zijn blij met een luisterend oor en ervaren het als plezierig dat iemand oprecht geïnteresseerd is en helpt bij praktische

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 27

problemen. Daarnaast is er aandacht voor het delen van pijn, verdriet en worden de vrouwen door de vrijwilliger aangemoedigd om de volgende stap op weg naar zelfredzaamheid te zetten. De doelstelling is dat de deelnemers na een half jaar krachtiger en weerbaarder zijn, hun taalvaardigheid is toegenomen én ook weer sociaal geactiveerd zijn. Daarnaast zijn de deelnemers op de hoogte gebracht van het bestaan van diverse instanties, waar zij eventueel kunnen aankloppen voor verdere hulp en ondersteuning.

Coaching en begeleiding Deelnemers kunnen meedoen aan dit project bij de volgende indicatie: de migrantenvrouw leeft in een vervelende thuissituatie. Er is of was geweld thuis; psychisch en, of fysiek. Het geweld vindt (nog) niet stelselmatig plaats. De situatie is niet bedreigend, maar wel zorgelijk. De vrouw heeft een steuntje in de rug nodig. De vrouw spreekt de Nederlandse taal nog niet helemaal goed, en zij vindt het moeilijk om over haar thuissituatie te praten en zelf hulp te zoeken. Ze leeft geïsoleerd en voelt zich eenzaam. De gezinssamenstelling of leeftijd is niet van belang.

Eén keer per week komt een vrouwelijke vrijwilliger thuis of elders (bijvoorbeeld een buurthuis) voor individuele begeleiding van de deelnemer. De vrijwilliger heeft een LOV training gevolgd voor vertrouwenscoach en weet hoe ze het beste kan helpen. Als er meer hulp nodig is kan de vrijwilliger ondersteunen bij de juiste, andere instantie te vinden. Ook kan zij soms meegaan naar afspraken, zoals naar de eerste keer naar maatschappelijk werk of naar de politie. De vrijwilligers zijn op de hoogte van meldcode binnen het LOV en bij wie zij terecht kunnen met hun vragen.

Opbouw Projectaanpak Vertrouwenscoaching Stappenplan Vertrouwenscoachingtrajecten op hoofdlijnen: • Werving en selectie vrijwilligers voor vertrouwenscoaching • Training vrijwilligers • Werving en intake deelnemers • Opstarten trajecten (koppelingen vrijwilligers met deelnemers) • Begeleiding en eventuele doorstroom • Eventuele signalering en melding indien noodzakelijk • Afsluiting en doorstroom • Nazorg • Verantwoording en promotie • Administratie en CRM Aandacht voor signalering en melding: • Twee maal per jaar worden alle medewerkers en alle vrijwilligers van het LOV geïnformeerd over hoe huiselijk geweld in een vroeg stadium te signaleren en eventueel te melden • De meldcode wordt regelmatig geagendeerd tijdens team-overleg, vrijwilligersbijeenkomsten en intervisiebijeenkomsten

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 29

Werving vrijwilligers

Vrijwilligers worden speciaal geworven voor dit project. Het is belangrijk dat de vrijwilliger over vaardigheden en competenties beschikt die nodig zijn om met deze speciale doelgroep aan de slag te gaan. Denk hierbij aan: • Omgaan met multiculturele verschillen • Empathisch vermogen • Geduld • Duidelijk grenzen weten te stellen (voorkomen om in hulpverlenersrol te schieten) • Kennis van de doelgroep • Steuntje in de rug willen zijn bij lastige problematiek • Het durven bespreekbaar maken van de problematiek • Sterke motivatie om vroegtijdige uitval te voorkomen Deskundigheidsbevordering vertrouwenscoaches

De vrijwilligers voor vertrouwenscoaching van het LOV krijgen een deskundigheidsbevorderingstraining door Buro Moetd. Centraal in de training staat mensen te helpen hun eigen kracht terug te vinden. Vroegsignalering is belangrijk om zo ook te voorkomen dat mensen soms jarenlang in gewelddadige relaties verblijven. Aan het eind van de training hebben vrijwilligers een goede basiskennis van huiselijk geweld en kindermishandeling, zijn ze zich bewust van hun eigen houding en visie en hebben basishandvatten voor het omgaan met en bespreekbaar maken van huiselijk geweld en kindermishandeling in hun vertrouwenscoachingsrol. Ook zijn zij bekend met het basismodel Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. In • • • • • • • • • •

de training komen de volgende onderwerpen aan bod : Theoretisch kader huiselijk geweld en kindermishandeling Eigen visie en bewustwording huiselijk geweld en kindermishandeling Spiraal van geweld; oefenen met eigen inbreng Spiraal van de opvoeding Signalen: herkennen en bespreekbaar maken Plegerprofielen Overlevingsstrategieën Systemische benadering Basismodel meldcode en lokale aanpak Oefenen met ingebrachte casuïstiek

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 31

Werving deelnemers

Afsluiting en doorstroom

Deelnemers worden vooral doorverwezen door samenwerkende ketenpartners. Daarnaast kunnen deelnemers van overige projecten van het LOV doorstromen naar vertrouwenscoaching als blijkt dat er sprake is van huiselijk geweld. De ervaring leert dat door de taboe die op het onderwerp rust de werving van de deelnemers moeizaam verloopt. Directe benadering voor vertrouwenscoaching werkt soms zelfs averechts. Juist doordat de LOV-vrijwilligers bij veel deelnemers achter de voordeur komen kan eerder gesignaleerd worden en ook hulp worden aangeboden middels vertrouwenscoaching. Een goede samenwerking met gemeente, maatschappelijk werk, de verschillende kenniscentra en doorverwijzers is een belangrijke succesfactor voor het welslagen van dit project.

Het LOV heeft een schakelfunctie. Graag ziet het LOV dat deelnemers doorstromen naar andere taal- of participatietrajecten in een Nederlands­ talige omgeving, zoals een cursus of sociale activiteit.Vertrouwenscoachingstrajecten zijn er dan ook op gericht om de deelnemer ondersteuning te bieden bij het hervinden van hun eigen kracht en zelfredzaamheid. Doorstroom naar andere activiteiten helpen de deelnemer om te re-integreren in de samenleving en het opbouwen van een sociaal netwerk. Nazorg

Na afsluiting van het traject wordt nog enige tijd contact onderhouden met de deelnemer om te kijken of zij niet vervalt in de oude situatie.

overdracht

Indien blijkt dat een deelnemer niet geschikt is voor het project, bijvoorbeeld door te ernstige problematiek, vindt er een warme overdracht plaats naar het Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG), die het stokje van het LOV kan overnemen. Intensieve samenwerking met ASHG en Lokaal Team Huiselijk Geweld (LTHG’s) is daarom noodzakelijk.

Vertrouwenscoachingtrajecten

Gedurende een half jaar komt de vertrouwenscoach één keer per week bij de deelnemer thuis of op een andere veilige plek voor een gesprek over de thuissituatie. De trajecten zijn individueel en op maat. De problematiek kan per deelnemer sterk verschillen en vaak is er sprake van problemen op meerdere niveaus: schulden, medische zorgen, problemen met de kinderen op school, werkeloosheid, geen sociaal netwerk, et cetera. De vertrouwenscoach fungeert als maatje voor de deelnemer om gezamenlijk de problemen achter de voordeur te bespreken, mogelijke oplossingen te vinden en de zelfredzaamheid van de deelnemer op eigen kracht te vergroten. De laagdrempelige aanpak en de gelijkwaardigheid tussen de deelnemer en de vrijwilliger zorgt voor een vertrouwde en veilige setting waarbinnen veel besproken kan worden.

32

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 33

Wilt u in uw eigen organisatie zelf ook aan de slag met Vertrouwenscoaching? Hieronder vindt u een eenvoudig stappenplan.

Vertrouwenscoaching aan de slag in uw eigen organisatie Ter voorbereiding op een goede start is het verstandig eerst een projectplan Vertouwenscoaching op hoofdlijnen uit te werken. In dit projectplan komen onder ander de volgende onderwerpen aan de orde: • Benoem een projectleider Vertrouwenscoaching • Doelstelling project Vertrouwenscoaching (gekoppeld aan beleid van uw gemeente of een andere financier?) • Doelgroepen • Werving en selectie deelnemers • Werving en selectie vrijwilligers • Begeleiden en behouden van vrijwilligers • Werving deelnemers

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 35

• Communicatie-instrumenten • Samenwerkende partijen • Opbouw project (met hierin helder de rol van vrijwilligers en deelnemers beschreven) • Uitrol project • Beoogde resultaten, evaluatie en vervolg • Budgetdekking en mogelijke financiers

Toelichting projectplan Benoem een projectleider Vertrouwenscoaching

Wie gaat de kar trekken binnen uw eigen organisatie voor de opbouw, uitvoering en afronding van het project Vertrouwenscoaching? Benoem een projectleider Vertrouwenscoaching die het projectplan verder op maat voor uw organisatie uitwerkt, de uitvoering en afronding begeleidt en aanstuurt. Belangrijk is ook dat de projectleider op de hoogte is van de meldcode en beleid ten aanzien van huiselijk geweld (zowel nationaal als lokaal). Check ook het gemeentelijke beleid in uw eigen regio en de lokale aanpak huiselijk geweld.Via de gemeentelijke website kunt u meer informatie over het lokale beleid in uw omgeving vinden. Doelstelling project Vertrouwenscoaching

Het project Vertrouwenscoaching zorgt ervoor dat huiselijk geweld en kindermishandeling uit de taboesferen wordt gehaald door voorlichting en informatie te geven over deze thematiek. De Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling is een instrument voor hulp, voor zowel uw medewerkers als vrijwilligers, gericht op preventie en vroegsignalering. De implementatie van de meldcode in de eigen organisatie helpt uw team en vrijwilligers om ‘het niet pluis gevoel’ en moeilijke situaties bespreekbaar te maken.Vrijwilligers melden zich niet aan bij uw organisatie met de gedachte: ‘Zo nu ga ik eens even flink wat vervelende situaties van huiselijk geweld en kindermishandeling meemaken bij mijn deelnemers.’ Toch kunnen ze hiermee geconfronteerd worden en dan is het belangrijk dat de gemaakte afspraken binnen uw organisatie bekend zijn, ook voor de vrijwilligers.

36

Doelgroepen

Begeleiden en behouden vrijwilligers

Mensen die te maken hebben of te maken hebben gehad met (lichte) vormen van huiselijk geweld en / of kindermishandeling.

In de dagelijkse praktijk van vrijwilligersorganisaties is het belangrijk om de vrijwilligers, daar waar nodig is, begeleiding en ondersteuning te bieden vanuit uw professionele- of vrijwilligersorganisatie. Denk hierbij aan de volgende aspecten: • Zorg voor een goede introductie in uw organisatie • Maak heldere en concrete afspraken over het takenpakket van de vrijwilliger, de verwachtingen ten aanzien van de deelnemers en de verwachtingen van de vrijwilliger met betrekking tot de ondersteuning vanuit uw organisatie • Bespreek of onkostenvergoeding van toepassing is voor de vrijwilligers. Zo ja, waarvoor en onder welke voorwaarden • Bied een vrijwilligerscontract voor de duur van het project • Bied deskundigheidsbevordering in het algemeen over uw organisatie en in het bijzonder over het project Vertrouwenscoaching. Dit tijdens een aantal trainingsmodules worden aangeboden. Het LOV kan hierbij ondersteuning bieden • Bespreek de vijf stappen van de meldcode en welk protocol binnen uw organisatie van toepassing is • Geef goede begeleiding, zorg voor intervisie en wees bereikbaar voor vragen • Zorg voor een evaluatie na afloop van het project en bespreek gezamenlijk doorgroeimogelijkheden en/ of inzet op nieuwe trajecten.

Werving en selectie deelnemers

Deelnemers aan het project Vertrouwenscoaching worden geworven via Centra voor Jeugd en Gezin, maatschappelijk werk, buurthuizen en overige doorverwijzende instanties en ketenpartners die betrokken zijn bij de vroegsignalering en preventie van huiselijk geweld en kindermishandeling. Werving en selectie vrijwilligers

Profielschets vrijwilligers vertrouwenscoaching: • Omgaan met multiculturele verschillen • Empathisch vermogen • Geduld • Duidelijk grenzen weten te stellen (voorkomen om in hulpverlenersrol te schieten) • Kennis van de doelgroep • Steuntje in de rug willen zijn bij lastige problematiek • Sterke motivatie om vroegtijdige uitval te voorkomen

Communicatie-instrumenten

• F lyers Vertrouwenscoaching voor informeren van vrijwilligers, deelnemers, CJG’s, buurthuizen, huisartsen, overige doorverwijzers en ketenpartners • Websitetekst Vertrouwenscoaching op eigen site • Advertenties of advertorials in plaatselijke bladen, huis aan huis bladen • Informatiebijeenkomsten in wijkcentra of bij andere doorverwijzers • Lesmateriaal • Informatie over hulpverlenende instanties • Overige Samenwerkende partijen

Met welke partijen kunt u samenwerken om het project tot een succes te maken? (Zie ook pagina 50.)

38

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 39

Opbouw project

Deelnemers worden met een vertrouwenscoach gekoppeld. Bij de koppeling wordt rekening gehouden met zowel de wensen en behoeften van de deelnemers als de vertrouwenscoach. Dit om er voor te zorgen dat de match zo optimaal mogelijk plaatsvindt. Denk hierbij aan bijvoorbeeld afstemmen beschikbare tijd per week, gewenste locatie waar de coaching plaatsvindt, achtergronden en mogelijk gedeeld interesses. De vertrouwenscoach en deelnemer ontmoeten elkaar gedurende een half jaar één keer per week thuis of op een andere veilige plek. Rol vrijwilliger en deelnemer

De vertrouwenscoach biedt vooral een luisterend oor voor de deelnemer, ondersteunt daar waar nodig bij het versterken of opbouwen van het sociale netwerk, empowered de deelnemer om zelf weer het heft in eigen hand te nemen en biedt ondersteuning bij het kaart brengen van problematiek en mogelijke hulpverlenende instanties. Van de deelnemers wordt verwacht dat zij het gehele traject vertrouwens­ coaching ook volbrengt tenzij de problematiek van dien aard is en de dee­l­nemer al in een vroegtijdig stadium wordt door verwezen naar overige hulpverlenende instanties. De rol van de vrijwilliger omvat dan ook de verantwoordelijkheid om met de deelnemer contact op te nemen bij afwezigheid zonder melding. Dit om uitval tijdens de trajecten te voorkomen. Uitrol project

Koppelingen met vertrouwenscoaches en deelnemers kunnen gedurende het gehele jaar plaatsvinden. De projectleider zorgt voor de begeleiding van de vrijwilligers bij vragen en mogelijke melding. Daarnaast zorgt de projectleider voor een aantal intervisiebijeenkomsten per jaar voor de onderlinge uitwisseling van ervaringen en suggesties. Jaarlijks worden de vernieuwingen in de meldcode of modelaanpak besproken door de projectleider en het team en daar waar nodig door gecommuniceerd aan de vrijwilligers.

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 41

Beoogde resultaten, evaluatie en vervolg

Welke resultaten hoopt uw organisatie in ieder geval met het project te bereiken? Beschrijf dit bij de aanvang van het project en plan een evaluatie aan het einde van het project. Hebben de inspanningen dat opgeleverd wat u voor ogen had? Zo ja, wat zijn de successen? Zo nee, wat kan worden verbeterd en aangepast? Wat is het vervolg? Projectplandekking en financiers

Een project Vertrouwenscoaching opstarten is ondanks het gebruik van veel vrijwilligers niet gratis. Denk aan kosten die gemaakt moeten worden voor: • Kosten professionals • Vrijwilligersonkostenvergoeding • Drukwerk • Reiskosten en telefoonkosten • Locaties en eventueel koffie en thee • Administratiekosten • Huisvesting en bureaukosten Bepaal bij aanvang van het projectplan wat de omvang van het project mag zijn tegen welke kosten. Wellicht start u met een pilot en een beperkt aantal trajecten die (deels) uit een eigen begroting betaald kunnen worden. Ook kan besloten worden om een aantal financiers aan te trekken, denk hierbij aan Gemeentelijke financiering of overige fondsen. Om financiering aan te trekken van fondsen heeft u een goed projectplan nodig met een transparant dekkingsvoorstel van het project waarvoor de financiering wordt aangevraagd.

42

Trajectplanning Fase 1: Opstarten nieuw trajecten • Werving deelnemers • Individuele intakegesprekken met deelnemers • Indien niet geschikt voor project dan doorverwijzing • Werving vrijwilligers • Individuele selectiegesprekken met vrijwilligers thuis • Training vrijwilligersgroep • Koppelingsgesprek per deelnemer-vrijwillige coach (bij deelnemer thuis) • Kwartaalbespreking ketenregisseur (gemeente)

Fase 2: Coaching en evaluatie trajecten • Individuele begeleiding van ieder traject door de praktijkcoach • Intervisie 2x een dagdeel voor iedere vrijwilligersgroep • Na 5-6 maanden coaching individueel evaluatiegesprek en traject stoppen (bij deelnemer thuis) • Kwartaalbespreking ketenregisseur (gemeente)

Fase 3: Afsluiting en evaluatie • Rapportage • Evaluatie en aanbevelingen • Vervolg?

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 43

Mevrouw is sinds 6 jaar in Nederland. Bij aankomst in Nederland sprak zij geen Nederlands. Er was sprake van psychisch geweld door haar toenmalige man en er werd kanker geconstateerd bij mevrouw. “Alles was heel donker, helemaal zwart in mijn leven. Ik was bijna gek geworden in die periode. Ik wilde naar de politie om te vragen om mijn man op te halen. Maar zo gaat dat niet. Ik kende niet de regels in Nederland en ik sprak ook niet de taal. Via de GGD, Stichting Arosa en het RIAGG heb ik eerst hulp gekregen. In die tijd was ik heel erg depressief en toen werd ik ook nog ziek. Het was allemaal te veel. Mijn man was van buiten mooi, maar zijn binnenkant is lelijk.Via Stichting LOV hoorde ik van het project vertrouwenscoaching met aandacht voor de taal. Want ik wilde ook Nederlands leren. Mijn

vertrouwenscoach heeft weer rust in mijn leven gebracht en me geholpen bij mijn taal en heel veel andere dingen in mijn leven. Er waren heel veel problemen, de scheiding, grote schulden, mijn moeder die overleed, verhuizen. Ik was altijd gespannen en bang. Zij leerde mij om stap voor stap weer te communiceren en over oplossingen na te denken. Ik was blij, ik had verdriet, ik was blij, ik had verdriet, blij, verdriet, blij, verdriet. Tijd is een goed medicijn. Mijn vertrouwenscoach helpt mij om anderen weer te vertrouwen en ook weer op mezelf te vertrouwen.Vertrouwenscoaching biedt kwaliteit als hier ook echt

tijd voor wordt genomen. Mijn verhaal is niet met 1 keer per week in een paar maanden verteld of opgelost. Mijn verhaal is lang… en je gaat niet zomaar je hele verhaal aan iemand vertellen. Mijn vertrouwenscoach helpt om rustig te gaan zitten en te kijken naar oplossingen en na te denken over keuzes die ik moet maken. De kwaliteit is belangrijk, ook om zelf weer andere vrouwen te kunnen helpen. Ik ben een positieve vrouw en ieder mens heeft recht om te bloeien als een bloem.Vertrouwens­ coaching helpt hierbij, het is niet zomaar een reclamespotje van iets lekkers.”

Grenzen herkennen en grenzen stellen Door vertrouwenscoaching kan het bewustwordingsproces op gang gebracht worden: mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig en geweld binnen het gezin is niet acceptabel (vrouwen leren op te komen voor zichzelf). Door grensoverschrijdende situaties in de privésfeer met elkaar te bespreken, wordt de schaamte doorbroken en kan er met elkaar naar een oplossing worden gezocht. Hierin speelt de signalerende vrijwilliger een belangrijke rol. In sommige gevallen dient dit project preventief maar ook als interventie. De volgende aandachtspunten zijn belangrijk voor het welslagen van de trajecten: • Gesprekstechnieken, hoe maak je het bespreekbaar? • Protocol, implementeren van de meldcode ‘huiselijk geweld’ • Deskundigheidsbevordering • Intervisie • Laat de vrijwilliger nooit zelf handelen • Informant of melden, schakel hulp in als je twijfelt • Maak huiselijk geweld altijd bespreekbaar • Samenwerking en doorverwijzing • Bieden van nazorg, vervolg

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 47

Sleutel voor verandering De LOV vrijwilliger is vaak als vertrouwenscoach zelf een ervaringsdeskundige en heeft in eenzelfde situatie gezeten als de deelnemer. Hierdoor ontwikkelt zich sneller een vertrouwensband. De vrijwilliger kan zich beter verplaatsen in de situatie van de deelnemer. De deelnemer accepteert het advies van de vrijwilliger en voelt zich gezien en gehoord. Overigens is het geen voorwaarde om ervaringsdeskundige te zijn om als vertrouwenscoach aan de slag te gaan!

Aanbevelingen van slachtoffers van huiselijk geweld • O  m de hulp eerder op gang te brengen is een betere communicatie tussen instanties (kortere lijnen) gewenst, zodat deze instanties beter en sneller kunnen inspringen als er sprake is van huiselijk geweld. • Vooral veel blijven praten over het onderwerp, duidelijk maken dat het niet normaal is wat er met je gebeurt en dat iedereen het waard is om te leven. • Het is erg belangrijk om serieus te worden genomen door instanties en politie waar slachtoffers aankloppen met hun verhaal. • Het is van belang voor het slachtoffer dat er aandacht is voor het proces waarin ze zitten, voordat het besluit genomen kan worden om weg te gaan. Een slachtoffer van huiselijk geweld dient achter het besluit te staan om weg te gaan, anders is het risico te groot dat het slachtoffer weer terugkeert naar de situatie. • Ondanks alle media aandacht nog meer bekendheid geven aan manieren om uit een situatie van huiselijk geweld te komen, ook in andere talen. • Als professional moet je nog alerter zijn op signalen en de mogelijkheid creëren voor een slachtoffer om erover te praten, bij twijfel moet je doorvragen. • Bij een vermoeden van huiselijk geweld zou een professional huisbezoek af kunnen leggen. Schakel in dat geval het SHG of AMK in.

nu fysiek of psychisch of allebei is – vormen een grote, maar zeer onmondige groep. Schaamte speelt vaak een grote rol, met heftige gevoelens van angst en onzekerheid, alles vanuit een situatie die heel geleidelijk aan zo gegroeid is. Al deze aspecten maken het moeilijk voor zowel slachtoffers als daders om onder ogen te zien dat er een groot probleem is. Een probleem waarvoor alleen hulp van buiten een oplossing kan bieden. Stichting LOV vraagt niet alleen aandacht voor de slachtoffers, maar ook voor de plegers. Een oplossing voor huiselijk geweld kan alleen bereikt worden wanneer beide partijen inzien dat er een onhoudbare situatie is ontstaan waaraan beide partijen een bijdrage moeten leveren om tot een oplossing te komen.

Vervolg De meeste deelnemers geven aan behoeft te hebben aan een vervolg. Graag willen zij het geleerde eigen maken en toe passen in de praktijk. Leren op eigen benen te staan. De vrijwilligers zouden meer trainingen kunnen geven op dit gebied. Zij zijn de ambassadeurs en hebben het vertrouwen van de deelnemers. Door groepsbijeenkomsten te organiseren kunnen de vrouwen hun verhalen met elkaar delen. Samen staan we sterker en leren we van elkaar.

Interventie Huiselijk geweld is een belangrijk speerpunt van Stichting LOV, want mensen die in hun eigen huis, binnen hun eigen relatie, mishandeld worden – of dat

48

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 49

Centrum voor Jeugd en Gezin Iedere gemeente heeft sinds 2011 een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG): een herkenbaar inlooppunt in de buurt (consultatiebureau), waar ouders en jongeren terecht kunnen voor vragen over gezondheid, opgroeien en opvoeden. www.cjg.nl

GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst

AMK Advies en Meldpunt Kindermishandeling

Iedereen die een vermoeden heeft van kindermishandeling, kan een beroep doen op het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Het AMK kan benaderd worden voor advies en consult. Tevens kunnen zij een onderzoek starten naar aanleiding van een melding en indien nodig zorg op gang brengen. Telnr. 0900 - 1231230 www.amk-nederland.nl

(A)SHG (Advies en) Steunpunt Huiselijk Geweld

Iedereen kan bij (vermoedens van) huiselijk geweld terecht bij het adviesen Steunpunt Huiselijk geweld (ASHG). Dus slachtoffers, familie, vrienden, buren, kinderen, beroepskrachten, vrijwilligers en ook plegers. Hier werken gespecialiseerde hulpverleners die een luisterend oor bieden, advies en/of informatie geven. Telnr. 0900 – 1 26 26 26 www.huiselijkgeweld.nl

Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg is de toegangspoort voor de gehele jeugdzorg (Wet op jeugdzorg, 1 januari 2005). Medewerkers beoordelen elk verzoek om hulp, stellen vast welke zorg nodig is. Ze begeleiden kinderen, jongeren en ouders of verwijzen hen door naar andere hulpverleners. Telnr. 030 - 2983400 www.jeugdzorgnederland.nl

50

De ruim 400 Nederlandse gemeenten hebben de wettelijke taak om de gezondheid van burgers te bevorderen en beschermen tegen ziekten en calamiteiten. Deze taak is neergelegd bij de GGD. De GGD’en vormen een landelijk dekkend netwerk. Huiselijk geweld, preventie en aanpak behoren tot de producten en diensten van de GGD. De uitvoering kan per gemeente verschillen. www.ggd.nl

SISA Signaleren en Samenwerken, Stadsregionaal Instrument Sluitende Aanpak (Rotterdam) SISA is een signaleringssysteem waarin aangesloten professionals een signaal kunnen afgeven als bij een kind/jongere risicofactoren worden gesignaleerd die de ontwikkeling kunnen bedreigen. SISA richt zich op alle regionale instellingen, organisaties, deelgemeenten en gemeentelijke diensten die de betreffende kinderen/jongeren en eventueel hun gezinnen via een op maat gesneden traject hulpverlening bieden en begeleiden. Door vroegtijdig te signaleren en begeleiding te bieden kan erger worden voorkomen. www.sisa.rotterdam.nl Voor meer informatie:

www.werkenmetdemeldcode.nl www.movisie.nl www.nji.nl www.slachtofferhulp.nl www.vooreenveiligthuis.nl

І

Methodiekbeschrijving vertrouwenscoaching 51

• • • • •

http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/huiselijk-geweld/huiselijk-geweld.html http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/huiselijk-geweld/meldcode.html http://www.moetd.nl/ http://www.movisie.nl/artikel/nederland-werkelijk-meer-huiselijk-geweld http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/wat-huiselijkgeweld-is • http://www.zorgwelzijn.nl/Jeugdzorg/Opinie/2010/3/Handelingsverlegenprofessionals-ZWZ015372W/ • http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/huiselijk-geweld/professionals/rotterdamse-aanpak.html • http://www.hetgoed.nl/Organisatie/Werkgelegenheid.aspx)

Literatuur • ‘Een veilig thuis’, Gemeentelijke visie op de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling, 20 juni 2013 • Gemeenten gaan huiselijk geweld aanpakken, MOVISIE nr.17 mei 2013 • Huiselijk geweld in Nederland Overkoepelend syntheserapport van het vangst- hervangst-, slachtoffer- en daderonderzoek 2007-2010 H.C.J. van der Veen (Ministerie van Justitie, WODC) S. Bogaerts (Universiteit van Tilburg, Intervict) • Data juni 2011 van Statline (CBS) • Eén jaar Lokale Teams Huiselijk Geweld – Procesbeschrijving en evaluatie van het eerste jaar Lokale Teams Huiselijk Geweld in Rotterdam – GGD Rotterdam- Rijnmond 2008 • Modelaanpak huiselijk geweld, Elementen voor lokaalbeleid, Rijksoverheid Januari 2010, Publicatie-nr. J-5525 1001 • Brief van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, mw. drs. M.L.L.E.Veldhuijzen van Zanten-Hyllner , Signaleren en melden van geweld in afhankelijkheidsrelaties, 2 februari 2011

Websites • http://www.stichtinglov.nl • http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp- bieden/ meldcode • http://www.participatieladder.nl/treden-participatieladder.html • http://www.hetgoed.nl/Organisatie/Werkgelegenheid.aspx

52

Interviews Dayanara Medina – Vertrouwenscoach Anoniem - Deelnemer

Een veilig thuis, Gemeentelijke visie op de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling,

1

20 juni 2013 Een veilig thuis, Gemeentelijke visie op de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling,

2

20 juni 2013 3

Modelaanpak huiselijk geweld, Elementen voor lokaal beleid, januari 2010

4

Gemeenten gaan huiselijk geweld aanpakken, MOVISIE nr.17 mei 2013

5

Huiselijk geweld in Nederland Overkoepelend syntheserapport van het vangst- hervangst-, slachtoffer- en daderonderzoek 2007-2010 H.C.J. van der Veen (Ministerie van Justitie, WODC) S. Bogaerts (Universiteit van Tilburg, Intervict)

6

http://www.movisie.nl/artikel/nederland-werkelijk-meer-huiselijk-geweld

7

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/wat-huiselijk-geweld-is

8

Huiselijk geweld in Nederland Overkoepelend syntheserapport van het vangst- hervangst-, slachtoffer- en daderonderzoek 2007-2010 H.C.J. van der Veen (Ministerie van Justitie, WODC) S. Bogaerts (Universiteit van Tilburg, Intervict)

9

Data juni 2011 van Statline (CBS)

10

Eén jaar Lokale Teams Huiselijk Geweld – Procesbeschrijving en evaluatie van het eerste jaar Lokale Teams Huiselijk Geweld in Rotterdam – GGD Rotterdam- Rijnmond 2008

11

Een veilig thuis, Gemeentelijke visie op aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling, juni 2013

12

http://www.zorgwelzijn.nl/Jeugdzorg/Opinie/2010/3/Handelingsverlegen-professionalsZWZ015372W/

13

54

http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/huiselijk-geweld/professionals/rotterdamse-aanpak.html

vertrouwenscoaching is een project van Stichting LOV Leer- en Ontmoetingsproject voor Vrouwen Zomerhofstraat 71, Unit 254 Postbus 702 3000 AS Rotterdam 010 – 4439055 (telefonisch spreekuur dinsdag en donderdag 9.30 – 11.30 uur) www.stichtinglov.nl [email protected] Tekst Anna Marie Hazenberg Met dank aan Nazha Chafia, praktijkcoach Vertrouwenscoaching en Het begint met Taal, www.hetbegintmettaal.nl Fotografie binnenwerk Team LOV, Hans Tak Fotografie omslag Freeimages.com, Housey21 Grafisch ontwerp Knalrood Drukwerk Veenman+ Het project Vertrouwenscoaching is mede mogelijk gemaakt door de bijdragen van het Europees Integratiefonds – Van EU naar lokaal en de GGD Rotterdam-Rijnmond. Mei 2014, 1e druk © Stichting LOV

56