24-2-2012
OVERZICHT VAN DE DAG
Wie zijn we en waar werken we
HET WERKGEHEUGEN VAN LICHT
Mensen met een lichte verstandelijke beperking
VERSTANDELIJK BEPERKTE TOT ZWAKBEGAAFDE KINDEREN EN JONGEREN
Het werkgeheugen: De theorie
Het werkgeheugen bij mensen met een LVB
Pauze 10:30u – 10.45u
Lunch 12:00u – 13:30u
Wat kunnen we als professional doen
Wat kunnen de mensen met een LVB doen?
Pauze 15:00u – 15.15u Mariët van der Molen SIG, Destelbergen Evaluatie 16:20u
23 Februari 2012
Einde 16:30u.
WIE ZIJN WE? Logopedisten Ergotherapeuten Psychologen/orthopedagogen Psychomotore therapeuten Onderzoekers Andere?
WAAR WERKEN WE? Revalidatiecentra Orthopedagogische centra (Speciaal, HBO, universitair) Onderwijs Andere?
ONZE ERVARING MET KINDEREN MET EEN LVB Nee? Ja: lang/kort Jonge/oudere kinderen? Volwassenen? Wat valt ons op aan deze kinderen? Wat vinden we leuk/mooi/bijzonder aan deze kinderen?
EEN VERSTANDELIJKE HANDICAP?
DSM IV zegt IQ lager dan 70 Tekorten in aanpassingsgedrag Voor 18e jaar
1
24-2-2012
CLASSIFICATIE INTELLIGENTIE
Licht verstandelijk gehandicapt IQ 50/55 - 70 Matig verstandelijk gehandicapt IQ 35/40 - 50/55 Ernstig verstandelijk gehandicapt IQ 20/25 – 35/40 Diep verstandelijk gehandicapt IQ < 20/25
Plus: Zwakbegaafd/ Minder begaafden IQ 70 – 85
CLASSIFICATIE AANPASSINGSGEDRAG/ SOCIALE REDZAAMHEID
Dagelijkse vaardigheden Spreken, lezen, schrijven, etc. Sociale vaardigheden
Zelfstandig bewegen? Storend gedrag? Onder invloed van de complexer wordende context
ONDERSCHEID TUSSEN MINDER BEGAAFDEN EN LVB MOEILIJK WANNEER
Tekorten sociale redzaamheid Co-morbiditeit
Verstandelijk functioneren achter in ontwikkeling
Sociale redzaamheid achter in ontwikkeling Sociale redzaamheid niet achter in ontwikkeling
BELANGRIJKSTE KENMERKEN Naast een beperkt IQ (50-85) en beperkte sociale redzaamheid: Moeite met leren Moeite met taal Specifieke cognitieve achterstanden Sociaal-emotionele achterstand Concreet en korte-termijn denken
Verstandelijk functioneren niet achter in ontwikkeling
zwakzinnig
Niet zwakzinnig
Niet zwakzinnig
Niet zwakzinnig
HETEROGENE GROEP Organisch versus familiaire oorzaak Relatief (t.o.v. normaal begaafde populatie) veel gedragsproblemen Veel co-morbiditeit zoals PDD-NOS, ADHD
2
24-2-2012
WAT
BADDELEY’S (EN HITCH’) WM MODEL
IS HET WERKGEHEUGEN?
Alan Baddeley
Tijdelijke opslag informatie tijdens uitvoeren cognitieve taken ‘hot topic’
Beschouwd als één van de belangrijkste cognitieve vaardigheden
WERKGEHEUGEN! VERBAAL KORTETERMIJNGEHEUGEN
Phonological loop
Onzin woordentest (WMTB-C;Pickering & Gathercole, 2001)
Central Executive
Visuo-spatial sketchpad
Cijferreeksen (WMTB-C; Pickering & Gathercole, 2001) = Verbaal KTG
= Centraal besturingssysteem
= Visueel KTG
Verb KTG
CE
Visu KTG
Baddeley’s werkgeheugen model (1986, 2000)
CENTRAAL BESTURINGSSYSTEEM, BV.
Tower of London (planning)
Verb KTG
STROOP CE
Visu KTG
3
24-2-2012
BENOEM NU DE KLEUR WAARIN HET WOORD GEDRUKT IS (HARDOP)
INHIBITIE BIJ KINDEREN Marshmallow test
Rood
Geel
Blauw Blauw Groen Geel
Blauw
Blauw Groen Groen Rood
Geel
Blauw Geel
Groen Rood
Blauw Geel
Geel
Rood
Blauw Rood
Geel
Groen Rood
Rood
Groen Blauw
Visuele Patronen Test
VISUEEL KORTETERMIJNGEHEUGEN
Corsi test (WMTB-C; Pickering & Gathercole, 2001) Visuele patronen test (Della Salla et al., 1997)
Verb KTG
CE
Visu KTG
Kwadrant, 15 maart 2010
Kwadrant, 15 maart 2010
4
24-2-2012
VISUEEL WERKGEHEUGEN Odd-one-out (Henry, 2001) Spatial span (AWMA; Alloway, Gathercole, & Pickering, 2005)
Verb KTG
CE
Visu KTG
Test 4
5
24-2-2012
SPATIAL SPAN
6
24-2-2012
VERBAAL WERKGEHEUGEN
Luisteren en Herhalen (WMTB-C; Pickering & Gathercole, 2001) Cijferreeksen achterwaarts
Verb KTG
VERBAAL KORTETERMIJNGEHEUGEN VAN INVLOED OP
Vroege taal-verwerving en tweede taal verwerving (zie voor een overzicht Gathercole & Pickering, 2000)
CE
(WMTB-C; Pickering & Gathercole, 2001)
Visu KTG
VISUEEL KORTETERMIJNGEHEUGEN VAN INVLOED OP
Het leren van ruimtelijke routes (kaartlezen!) en herinneren van gezichten (Hanley, Young, & Pearson, 1991).
Cognitieve beperkingen? (Kanno en Ikeda, 2002)
7
24-2-2012
Werkgeheugen van invloed op Taalbegrip (b.v. Friedman & Miyake, 2004)
MAAR WERKGEHEUGEN OOK VAN INVLOED OP SOCIALE COGNITIE (TOM)
Lezen (b.v. Hitch, Towse, & Hutton, 2001)
Rekenen (b.v. DeStefano & LeFevre, 2004) Aandacht (b.v. Martinussen & Tannock, 2006) Geheugen
in dagelijks leven (zoals route onthouden, bv. Van der Molen, Van Luit, Jongmans, & Van der Molen, 2009)
Intelligentie (Klingberg et al., 2005, Engle et al., 2001) Reguleren
van gedrag
(Moses, Carlson, & Sabbagh, 2005, p. 135)
Gedragsproblemen Verslavingen: chocolade, drank, drugs
ONTWIKKELING
“Effective social cognition requires both the ability to hold in mind competing perspectives as well as the ability to suppress those perspectives that are irrelevant when a specific mental state attribution is required”.
WAAROM
ONDERZOEK BIJ MENSEN MET EEN LICHTE VERSTANDELIJKE BEPERKING?
Vrijwel alle werkgeheugen aspecten ontwikkelen zich nog tot in de adolescentie.
Weinig
Swanson (2001): het werkgeheugen ontwikkelt nog tot ongeveer 45 jaar.
Grens
bekend
gemiddelde en beperkte ontwikkeling: wat zwak / sterk?
Zwakke
vaardigheden effectief te
trainen?
ONDERZOEKSVRAGEN 1.
2. 3. 4.
5.
Hoe functioneert het kortetermijngeheugen en het werkgeheugen t.o.v. MA en CA controle groep Zijn er verschillende profielen? Relatie werkgeheugen – dagelijks geheugen? Hoe verloopt de ontwikkeling van het werkgeheugen? Kan het werkgeheugen evt. getraind worden? (vanmiddag)
VERBAAL KORTETERMIJN GEHEUGEN IN LVB
< CA controle groep (Alloway, 2010; Hasselhorn & Maehler, 2007; Henry, 2001; Henry & MacLean, 2002; Maehler & Schuchardt, 2008)
≤ MA control group (Bayliss et al., 2005; Hasselhorn & Maehler, 2007; Henry, 2001; Henry & MacLean, 2002; Henry & Winfield, 2010)
8
24-2-2012
WERKGEHEUGEN
VISUEEL KORTETERMIJNGEHEUGEN IN LVB
< CA control group (Alloway, 2010; Henry, 2001: for IQ < 70 but not for IQ 70-85; Henry, 2008; Maehler & Schuchardt, 2008; Van der Molen et al., 2007; 2009)
IN
LVB
< CA (Alloway, 2010; Hasselhorn, & Maehler, 2007; Henry & MacLean, 202; Maehler & Schuchardt, 2008; Schuchardt et al., 2010; but see Henry, 2001 for IQ 70-85)
< > = MA control group (Bayliss et al., 205; Henry,
≤ MA (Bayliss et al., 2005; Henry & MacLean, 2002; Henry
2001, 2008; Henry & MacLean, 2002, Henry & Winfield, 2010; Van der Molen et al., 2007; 2009)
& Winfield, 2010; Schuchardt et al., 2010)
RESULTATEN: FONOLOGISCHE LUS (I)
VAN DER MOLEN ET AL., MEERDERE STUDIES
16 14
LVB
MA controle groep
CA controle groep
± 300
± 100
± 80
Praktijkonderwijs, speciaal basisonderwijs
Regulier basisonderwijs
VMBO-t
IQ score
55-85
85-115
85-115
Leeftijd
9-17 jaar
7-13 jaar
12-17 jaar
Totaal aantal Onderwijs
12
*
*
10
*+
6 4 2 0
Digit
RESULTATEN: VISUO-SPATIAL SKETCHPAD (II)
RESULTATEN: VERBAAL WERKEHEUGEN (III)
35
18
*+
16
*
14
25
*+
12
20
*
15
*
10
MID MA-CON CA-CON
10 8
*+
6
*
MID MA-CON CA-CON
4
5 0
Nonword
* significant compared to CA-CON + significant compared to MA-CON
Met Hans van Luit, Marian Jongmans, Maurits van der Molen
30
MID MA-CON CA-CON
8
2 Corsi
Visual patterns
* significant compared to CA-CON + significant compared to MA-CON
0
Listening Recall
Digit backwards
* significant compared to CA-CON + significant compared to MA-CON
9
24-2-2012
RESULTATEN: VISUEEL WERKGEHEUGEN (IV) 12 10
*
*
8 MID MA-CON CA-CON
6 4 2 0
Odd-one-out
*
significant compared to CA-CON
1) HOE FUNCTIONEERT HET KORTETERMIJNGEHEUGEN EN HET WERKGEHEUGEN T.O.V. MA EN CA CONTROLE GROEP?
EEN ZWAK WERKGEHEUGEN Wat betekent dat voor
LVB
versus CA, bijna altijd minder goed LVB versus MA:
De communicatie met deze kinderen?
Verbale kortetermijngeheugen: gemiddeld tot zwak Visuele kortetermijngeheugen: gemiddeld Werkgeheugen: zwak
(Van der Molen, Van Luit, Jongmans & Van der Molen, 2007; 2009; Van der Molen, Van Luit, Van der Molen, & Jongmans, in druk, maar ook Henry, 2001; Maehler e.a., 2007)
KINDEREN MET EEN ZWAK WERKGEHEUGEN: Het
is moeilijk te begrijpen wat gezegd wordt en wat gelezen wordt Waardoor minder wordt geleerd Wat kan leiden tot schoolse achterstanden Daar
zijn hypothesen over te maken ->
Constructie van hypothesen is slechts mogelijk indien de werkelijkheid gezien wordt als een vervulde hypothese, als de verhouding ‘werkelijk mogelijk’ in zekere zin wordt omgedraaid en het werkelijke opgevat wordt als de éne realisatie van meerdere mogelijkheden. Het deductieve bestaat dan nu ook niet meer in de gevolgtrekkingen die naar aanleiding van de concreet opgedane ervaring gemaakt worden, maar heeft betrekking op de hypothetische uitspraken óver die realiteit. Deze uitspraken worden met elkaar in verband gebracht en zo uitgeprobeerd dat er conclusies beredeneerd kunnen worden. (Uit Dumont: Het formele denken in de puberteit)
10
24-2-2012
KUNT U MIJ VERTELLEN
TE MOEILIJK? WAAROM?
Waarom het deductieve nu dan niet meer bestaat in de gevolgtrekkingen die naar aanleiding van de concreet opgedane ervaring gemaakt worden?
Te
lang veel moeilijke woorden Te weinig structuur (vanwaar uit is dit geschreven en waar gaat het naar toe?) (en ik ga te snel) Te
WAT KUNNEN WE MET DIE WETENSCHAP?
IN DE KLAS / OP DE GROEP (OBSERVATIE, GATHERCOLE E.A. 2006) Instructie
wordt vergeten (m.n. bij nieuwe opdracht-
en) De
draad kwijtraken tijdens complexe taken (bv. dictée of uit het hoofd rekenen) Groepsgesprekken en discussies zijn moeilijk te volgen Moeite met naar een verhaal luisteren (en de clou onthouden)
DAT BETEKENT VOOR ONS? Mondeling:
Oogcontact Zorg voor structuur in tekst (schriftelijk en mondeling) Korte zinnen Herhaal Check
Liever ‘errorless learning’ en niet ‘errorfull learning’ (bij mensen met niet- aangeboren hersenletsel; bv. Baddeley & Wilson, 1994) Ga dus voor succeservaringen.
GEVAAR DAARVAN IS Instructie / verhalen te makkelijk maken, waardoor het werkgeheugen helemaal niet gestimuleerd wordt. Lastig, maar mooist is als je op maat instructie geeft: zo dat het kind het kan vatten, maar wel ook zijn best moet doen het te begrijpen
11
24-2-2012
HET LIJKT ZO VOOR DE HAND
PAS DEZE TEKST AAN VOOR KINDEREN MET EEN
LIGGEND
BEPERKT WERKGEHEUGEN (VOLKSKRANT.NL, 22/11/11)
Maar, uit observatie onderzoek (Gathercole, Lamont, Alloway, 2006) blijkt dat docenten moeite hebben deze adviezen in praktijk te brengen. En zij niet alleen!
Een politieagent in de familie heeft een groep Drentse verdachten van overvallen op de hoogte gebracht van een op handen zijnde arrestatie. De schoonvader van een van de verdachten is politieman en wist van de aanhouding. Met die kennis hebben de verdachten hun verhaal op elkaar afgestemd. De politie wilde verdachten van een overval oppakken. Een van de politiemannen kende de verdachten. Hij heeft de verdachten van te voren gewaarschuwd. De verdachten konden toen hun verhaal op elkaar afstemmen.
WASHINGTON
En deze?
- De Amerikaanse Marslander Phoenix is in de nacht van zondag op maandag (Nederlandse tijd) veilig geland op de noordpool van de rode planeet. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ontving twee uur later de eerste beelden die camera's in de robot van de omgeving hebben ge-maakt. De laatste minuten van de landing waren het gevaarlijkste onderdeel van de ruim negen maanden en 680 miljoen kilometer lange
reis. NASA-technici hadden zondag besloten geen gebruik meer te maken van de laatste mogelijkheid om de baan van de sonde te wijzingen. "In mijn dromen had het niet perfecter kunnen gaan", zei projectmanager Barry Goldstein van het NASAcontrolecentrum in Pasadena, Californië. De robot bevindt zich op vlak terrein en heeft zijn zonnepanelen, die onontbeerlijk voor de energievoorziening zijn, kunnen ontvouwen.
2) ZIJN ER VERSCHILLENDE PROFIELEN?
Ja!
VEEL GEMAAKTE VERGISSINGEN (BIJ GEMIDDELD BEGAAFDE KINDEREN) De ouder/docent/professional ander denkt: Onwil / motivatie probleem Passief-agressief Concentratieprobleem
OVERIGENS, WERKGEHEUGEN OOK ZWAK BIJ O.a. kinderen met
ADHD
Autisme
Dyslexie
12
24-2-2012
3) RELATIE WERKGEHEUGEN – DAGELIJKS GEHEUGEN?
GEMIDDELDE BEVOLKING 10%
van de Britse reguliere basisschoolleerlingen heeft een werkgeheugenprobleem, d.w.z., normaal begaafd, maar een specifiek (belemmerend) cognitief tekort.
In het dagelijks leven gebruiken we continue het werkgeheugen (McNamara & Wong, 2003). bijvoorbeeld: Volwassenen met een verstandelijke handicap gebruiken hun werkgeheugen voor het onthouden van een verhaaltje (Numminen et al., 2000).
RELATIE WERKGEHEUGEN – DAGELIJKS GEHEUGEN?
MENSEN MET EEN LVB EN HUN DAGELIJKS GEHEUGEN Volwassenen met Downsyndroom hebben moeite met het onthouden van verhaaltjes (Aldrich & Wilson, 1991), namen, gezichten en afspraken (Hon, Huppers, Holland, & Watson, 1998). Volwassenen met een LVB (IQ 55-75) hebben specifieke verbale geheugen problemen; het onthouden van verhaaltjes en namen is moeilijk (Martin et al., 2000).
Werkgeheugen zwak, dus ook zwak dagelijks geheugen? Getest met RBMT (Rivermead Behavioral Memory Test)
Onthouden gezichten, plaatjes, namen, route
Er zijn nog geen studies gedaan naar het dagelijks geheugen van kinderen met een LVB
18
66
16
64
14
62 60 58 56
12
* MID MA-con CA-con
*
10 6 4
52
2 RBMT
*+
8
54
50
* *
0
Story
Pictures
MID MA-con CA-con
Route
13
24-2-2012
RELATIE WERKGEHEUGEN
EN
DAGELIJKS GEHEUGEN
Sterke aanwijzingen dat het zwakke werkgeheugen in bepaalde mate het (zwakke) dagelijks geheugen bepaalt.
OPDRACHT INDIVIDUEEL 1.
2. 3.
4. 5.
6. 7.
8.
Kies een kind/jongere uit je klas/groep/praktijk waarvan u vermoedt dat er sprake is van een (zeer) zwak werkgeheugen Schrijf op waaraan u dat kan merken, liefst zo concreet mogelijk Neem 1 of 2 specifieke situaties in gedachten waarbij dat zwakke werkgeheugen mogelijk een rol speelde, en beschrijf hoe u daar op reageerde. Evalueer uw eigen reactie in die situatie(s) Wat zijn alternatieve reacties, en welk effect zouden die hebben? Kies ook een kind/jongere waarvan u vermoedt dat er geen of minder sprake is van werkgeheugenproblemen. Schrijf op waaraan u dat kan merken, liefst zo concreet mogelijk
Vul (een deel van) de BRIEF/WM lijst in voor beide kinderen
OPDRACHT IN GROEPJES (VAN 4)
PLENAIR TERUGKOPPELEN
Bespreek met elkaar 1. Wat u hebt genoteerd 2. Wat zijn kenmerken van werkgeheugenprobleem die u mogelijk bij kinderen gezien hebt? 3. Wat duidt wel en wat niet op zo’n probleem? 4. Hoe bent u daarmee omgegaan? 5. Hoe kan u daarmee omgaan?
1.
2.
3.
Waaraan herkent u werkgeheugenproblemen? Hoe kunt u daar op reageren, hoe misschien liever niet? BRIEF. De items 1, 4, 6, 8 en 10 zijn aspecten van werkgeheugen. Tel scores op van die items van beide kinderen. Ziet u verschillen tussen de beide kinderen? Item 2 inhibitie, 3 en 12 emotieregulatie, 5 plannen en organiseren, 7 ordelijkheid, 9 initiatief nemen, 11 gedragsevaluatie. De items 4 en 6 kunnen symptomen zijn van een werkgeheugentekort. Er is in beide lijsten: BRIEF en Working memory scale, geen schaal voor concentratie opgenomen.
4) HOE VERLOOPT DE ONTWIKKELING VAN HET WERKGEHEUGEN?
Gemiddelde spanne op KTG en Werkgeheugen per leeftijd
Voorspelling: Ontwikkeling vergelijkbaar met die van gemiddeld begaafde kinderen, maar vertraagd. Eerder plafond bereikt (Bennet-Gates & Zigler, 1998)
14
24-2-2012
CONCLUSIES Verbaal kortetermijngeheugen lijkt na het 10 e jaar niet meer te ontwikkelen (i.t.t. normaal begaafde populatie). Is ook een zwak aspect! Visueel kortetermijngeheugen en werkgeheugen ontwikkelen nog wel tot het 15e jaar, waarbij het lijkt te stabiliseren (vergelijkbaar aan CA, behalve dat visueel KTG rond 10e jaar tot stilstand komt)
5) KAN HET WERKGEHEUGEN GETRAIND WORDEN? Al
is het maar een beetje
(Minear & Shah, 2006).
Eigenlijk zijn longitudinale data nodig
WERKGEHEUGEN TRAINBAAR?
VEEL VERSCHILLENDE TRAININGEN
Bejaarde
BrainTwister (Buschkuehl e.a., 2006)
mensen
(Craik e.a., 2007)
Volwassenen met schizofrenie (Kurtz, Seltzer, Shagan, Thime, & Wexler, 2007) Kinderen
met niet aangeboren hersenletsel (Van ‘t Hooft e.a., 2007)
Kinderen
met ADHD
(Klingberg e.a., 2005)
Gemiddeld
begaafde kinderen met beperkt werkgeheugen (Holmes, Gathercole, & Dunning, 2009)
N-back Digit 1993)
taak (Jaeggi e.a., 2009) Recall training (o.a. Broadley & MacDonald,
Keep-track
task (Miyake e.a., 2000) maar Waar (Van der Molen e.a., 2009) Cogmed© werkgeheugen training (Klingberg Raar
e.a., 2005) Braingame 2007)
Brian©
(Dovis e.a., 2006, Prins e.a.
BV COGMED© VAN TORKEL KLINGBERG
ONDERZOEK COGMED
Nlse versie uitgegeven bij BeterBrein.nl Evidence based… Op school of thuis 15-30 minuten per keer, elke werkdag, vijf weken Kind, jeugd en volwassenen Cogmed training (0.45 - …)
Holmes e.a. (2009), 22 gem. begaafde kinderen (gem. 10 jaar) met beperkt werkgeheugen Klingberg e.a. (2005): 24 kinderen met ADHD (gem. 9 jaar) Klingberg e.a. (2002), 7 kinderen met ADHD (gem. 11 jaar) en 4 studenten (gem. 24 jaar) Shavelson e.a. (aangeboden): 37 gem. begaafde kinderen waarvan 8 ADHD (gem. 13 jaar) Slaats e.a. (in prep). Kinderen met ADHD: Karakter Nijmegen Thorell e.a. (2009): 17 kinderen (gem. 4 jaar), Westerberg e.a. (2007): 18 volwassenen (gem. 54 jaar) na beroerte
Effecten op: Visueel en verbaal werkgeheugen (of kortetermijngeheugen; shavelson!?), Storend gedrag volgens ouders, niet volgens docent (Klingberg, 2005). Rekenen (Holmes e.a., 2009)
15
24-2-2012
BRAINGAME BRIAN (PRINS E.A., ALBERT PONSIOEN, 2007)
WAARONDER
LVB TRAINBAAR? Tot
nu toe 1 onderzoek:
Elektronische
training Raar maar Waar bij 68 kinderen met een lichte verstandelijke beperking en controle groep (27 kinderen)
Traint werkgeheugen, inhibitie en flexibiliteit
7
praktijkscholen
Verpakt in een game
5
weken, 3 keer per week, 6 minuten per sessie
edit 1.wmv
voor-
en nameting en follow-up (na 10 weken)
Verbal STM
Visual STM
Verbal STM
DEELNEMERS
Visual STM 5,0
4,6
4,8
Score
95 jongeren met een LVB, uit 7 verschillende praktijkscholen, gemiddeld 15 jaar
Score
4,4 4,2
4,2
3,8
4,0 1
3
41 kinderen 27 kinderen 27 kinderen
1
2 Visual WM Tim e
3
Visual WM 6,0
3,8
5,6
3,6
Score
A: B: Controle groep: Groep
2 Verbal WM Tim e
Verbal WM
Score
Groep
4,6 4,4
4,0
3,4
5,2 4,8
3,2
4,4
3,0
4,0
2,8 1
2 Tim e
3
1
2
3
Tim e
Scholastic abilities
Scholastic abilities
BEVINDINGEN I
Story Recall
Story Recall
5,6
6,5
5,4
De resultaten van groep A en van groep B zijn vergeleken met die van de controle groep
Score
Score
5,5
5,2 5,0
4,5
4,8 3,5
4,6 4,4
2,5
1 2 Response inhibition Tim e
3
Response inhibition
1
Fluid intelligence
3
Van pre naar post testen (effect training gelijk na afloop):
Tim e
6,4
45
Score
Score in seconds
55
2
Fluid intelligence
35
6,0
Groep
A presteert beter dan de controle groep op verbaal KTG
5,6
5,2
25 1
2 Tim e
3
1
2
3
Tim e
16
24-2-2012
BEVINDINGEN II
JA
Van pre naar follow-up (effect training op langere termijn):
Werkgeheugen trainbaar!
Groep
werkgeheugen,
A en groep B presteren beter dan de controle groep op schoolse vaardigheden (rekenen) en op het onthouden van een verhaaltje (en B ook nog beter dan de controle groep op visueel werkgeheugen)
DEZE KINDEREN ZIJN DUS LEERBAAR! De
werkgeheugentraining heeft een generaliserend effect Het effect is na 10 weken pas zichtbaar (raar?) Over een cognitieve drempel heen geholpen? Waarom B net zo goed als A? En hoe nu verder?
effecten (ook bij follow-up) op
kortetermijngeheugen, onthouden
verhaal,
rekentest
OP DIT MOMENT: Onderzoek naar Braingame Brian (Prins e.a., 2007) en de Cogmed (Klingberg e.a., 2005) bij zwakbegaafde kinderen (IQ score 70-85) en ADHD / PDD
Samenwerking UvA, Karakter en Lucertis (Albert Ponsioen, Sammy Roording, Dorine Slaats en Mariët van der Molen)
PILOT MET BRAINGAME BRIAN BIJ ZWAKBEGAAFDE JONGEREN
17
24-2-2012
N=1 (SHIFTING)
N=1 INHIBITION
N=1 WORKING MEMORY
META-REGRESSIE STUDIE WERKGEHEUGENTRAININGEN (VAN EMMERINK E.A.,
OEFENING IN DUO’S
IN PREP)
Significante effecten voor werkgeheugen rekenen en lezen Fluid intelligence ADHD symptomen (ouders en leerkrachten)
Ongeacht aantal minuten training, maar des te meer weken des te beter Ongeacht klinische of niet-klinische groep Ongeacht adaptief of niet-adaptief Ongeacht actieve of wachtlijst controle groep Effecten ook bij follow-up
Casus ‘Symphony’ en ‘Thijmen’ Terugmeld gesprekken met Symphony en ouder Thijmen Let op: Symphony heeft een lichte verstandelijke beperking én een zwak werkgeheugen dus pas uw woordkeuze en woordlengte aan! 10 minuten lezen en voorbereiden Om de beurt 10 minuten gesprek
18
24-2-2012
AFSLUITENDE WOORDEN
PLENAIR
Hoe was dit om te doen?
We zijn er nog (lang) niet Meer (fundamentele) kennis nodig (bv door longitudinaal onderzoek), ook bij jongere kinderen Meer trainingsstudies Inmiddels in het Nederlands beschikbaar: Automated Working Memory Assessment (Alloway, 2007)
WAT NEEMT U VAN DEZE DAG MEE NAAR HUIS?
BRIEF (Smidts & Huizinga, 2009)
SAMENVATTING Je werkgeheugen is heel belangrijk voor zowel schoolse- als gedragsvaardigheden Werkgeheugen zwak bij LVB Je kan ‘normaal’ en intelligent zijn én ook een zwak werkgeheugen hebben Dan wordt er al snel overvraagd De omgeving (onderwijs bv) kan zich aanpassen Het werkgeheugen is te trainen, zelfs met relatief eenvoudige training
DANK VOOR DE AANDACHT
Mariët van der Molen
[email protected] Zelf testjes doen http://memory.uva.nl/geheugentest/
19
