werken advocatuur in de Vergelijk uzelf Wat advocaten verdienen, hoe ze werken en waar ze van wakker liggen Special 2014 Tips Dag mannenwereld Taboe

ot / BerenschSdu ek onderzo

Vergelijk uzelf

Wat advocaten verdienen, hoe ze werken en waar ze van wakker liggen

Tips Tien geboden voor de advocaat in 2015

Dag mannenwereld Ook de advocatuur feminiseert

Taboe Wat is voor advocaten not done?

Special 2014

werken

in de

advocatuur december 2014

ALLE WIJZEN NAAR HET OOSTEN.

KienhuisHoving brengt je verder. Naar Enschede, het dynamische centrum van Twente. Waar de business bloeit en genieten van het leven een grondrecht is. Op een terras op de Oude Markt, een van de vele landgoederen of gewoon thuis, in je eigen achtertuin. Lekker leven is hier niet moeilijk. Een uitdagende baan vinden evenmin. Wij zijn altijd op zoek naar talentvolle en ondernemende collega’s. Kijk voor meer informatie op www.werkenbijkienhuishoving.nl. Ook laten we je graag ons Wetboek van het Oosten zien!

kienhuishoving.nl

December 2014

vooraf 3

redactioneel

Foto: Jelmer de Haas

Hans van der Spek, Manager Kennis­ centrum HRM bij organisatieadviesbureau Berenschot, reikt de Sdu Commentaren Strafrecht en Strafvordering uit aan Noortje Lina, straf­ rechtadvocaat bij Van Boom Advocaten in Utrecht.

Advocaat wil een warm bad

V

oor het eerst vroeg organisatieadviesbureau Berenschot in samenwerking met Sdu advocaten naar hun werk. Wat zijn hun zorgen? Wat verdienen ze? Wat willen ze verdienen? Werken ze thuis? Hoe zit het met vakanties? Ruim honderd advocaten, samen een afspiegeling van de advocatuur, namen deel aan de online enquête. Wat Manager Kenniscentrum HRM Hans van der Spek van Berenschot opviel, is dat veel advocaten honkvast zijn; slechts een kwart wil weg. Ter vergelijking: bij marketeers is dat veertig procent. Verder blijkt Het Nieuwe Werken nog niet erg van de grond te komen. De meeste advocaten kunnen wel thuiswerken, maar heel weinigen doen dat ook. Uit de steekproef kwam ook naar voren wat partner en senior-advocaten het allerbelangrijkst vinden op hun werk. De uitkomst? Sfeer. Ook bij junior-advocaten en advocaat-stagiaires kwam de sfeer in de top vier. Van der Spek is er verbaasd over. ‘Ik dacht: die advocaten hebben het druk, ze rennen en vliegen het hele land door. Ze hebben nauwelijks tijd om sfeer op te bouwen. Maar blijkbaar willen ze,

eenmaal op kantoor, toch in een warm bad terechtkomen.’ Strafrechtadvocaat Noortje Lina bij Van Boom Advocaten in Utrecht deed mee aan de steekproef en beaamt het belang van sfeer. Net zoals de meeste andere deelnemers vindt ze het hebben van opleidingsmogelijkheden bovendien erg belangrijk. Ze is lid van de Nederlandse Vereniging van Jonge Strafrechtadvocaten en aspirant-lid van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten en kijkt ernaar uit om de aanvullende specialisatieopleiding Strafrecht te gaan doen. Met haar deelname aan de enquête won Lina de Sdu Commentaren Strafrecht en Strafvordering. ‘In de voorbereiding van zittingen zijn ze heel handig als naslagwerk. En ik vind het makkelijk dat ik de commentaren online kan opzoeken.’ Komt hetgeen u belangrijk vindt in uw werk overeen met dat van andere advocaten? Vergelijk uzelf in dit nummer met uw beroepsgenoten. De redactie

werken in de advocatuur

You keep

your cool

Whether meeting a tight deadline or cooking a fancy dinner, you keep your cool. www.werkenbijnautadutilh.nl

December 2014

inhoud 5

6 onderzoek

Werken in de advocatuur

Berenschot en Sdu vroegen ruim honderd advocaten naar hun verdiensten, zorgen en arbeidsomstandigheden. Vergelijk uzelf. 17 uitdaging

Tien geboden voor 2015

Christ’l Dullaert stelt tien geboden voor komend jaar samen. Zo biedt u de snel veranderende wereld het hoofd. 20 in beeld

Jeugddroom

Wat waren de ambities en verwachtingen van advocaten toen ze achttien waren en wat kwam ervan terecht? Vier advocaten over hun carrière. 28 achtergrond

Van het pad

Wat is not done in de advocatuur? Een rondgang langs advocaten levert zeventien taboes op.

32 achtergrond

Dag stoere mannenwereld

Ook de advocatuur feminiseert. Waar zit hem de feminisering in en wat zijn de gevolgen?

colofon Werken in de advocatuur is een speciale uitgave van Sdu naar aanleiding van het onderzoek Werken in de advocatuur van organisatieadviesbureau Berenschot in samenwerking met Sdu. Verantwoording In september en oktober 2014 voerde Berenschot met Sdu voor het eerst een onafhan­ kelijk arbeidsmarktonderzoek onder advocaten uit. De onderzoeks­resultaten geven een beeld van actuele ontwik­ kelingen in arbeidsvoorwaar­ den en arbeidsomstandighe­

den. Ze bieden advocaten een referentiekader. Daarnaast wordt inzichtelijk hoe advoca­ ten zich op hun arbeidsmarkt oriënteren. Er namen meer dan honderd advocaten deel, die samen een betrouwbare afspiegeling van de beroepsgroep vormen. Respondenten konden op vrij­ willige basis online deelnemen aan het onderzoek. Redactie Robert Stiphout (hoofdredacteur), Sabine Droogleever Fortuyn, Nathalie Gloudemans-Voogd

Beeldredactie Charlotte Helmer Vormgeving Dimdim, Den Haag Correctie Sandra Braakmann Druk Senefelder Misset, Doetinchem Citeerwijze Werken in de advocatuur 2014-1, p. Aan dit nummer werkten mee Jiri Büller, Christ'l Dullaert, Nathalie de Graaf, Jelmer de Haas en Flos Vingerhoets

Sdu Annemarie Arts (uitgever), Gert Jan Schinkel (uitgever)

Behoudens door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd of openbaar Advertenties gemaakt zonder voorafgaande Fenneke Rosier en Angela schriftelijke toestemming van de Bruins (media adviseurs): tel. uitgever. Hoewel aan de tot­ 070 - 3780562, http://www. standkoming van deze uitgave sduadverteren.nl. sdu.adverte­ de uiterste zorg is besteed aan­ [email protected] vaarden auteurs, redacteuren en uitgever geen aansprakelijk­ ISSN 0165-1331 heid voor eventuele fouten of onvolkomenheden.

Omslag: Hollandse Hoogte

December 2014

6

onderzoek

Werken

in de advocatuur Wat verdienen advocaten? Wat willen ze verdienen? Op welk salaris rekenen ze volgend jaar? Hoe en wat declareren ze? Waar gaat hun tijd aan op? Hoeveel vakantiedagen hebben ze? Werken ze thuis? Zijn ze tevreden? Waar maken ze zich zorgen over? Een steekproef van Sdu en organisatieadviesbureau Berenschot onder meer dan honderd advocaten geeft het antwoord op deze en tientallen andere vragen. Vergelijk uzelf met uw beroepsgenoten.

Robert Stiphout Beeld: Dimitry de Bruin

Inkomsten

Hoezo crisis? Hoezo crisis? Meer dan negen op de tien advocaten, in en buiten loondienst, geven aan dat hun inkomen gelijk is gebleven of gestegen. Een goed gevoel over de toekomst hebben ze ook. Bijna honderd procent verwacht een gelijkblijvend of stijgend inkomen. Van de junior advocaten en advocaat-stagiaires verwacht de helft een salarisverhoging. Daarmee zijn ze iets positiever dan de senioren en partners van wie 38 procent een stijging voorziet. Toch hebben advo-

caten iets te mopperen. De helft vindt dat ze minder verdienen dan hoort. Van de junioren en stagiaires vindt zelfs meer dan de helft dit, tegen bijna vier op de tien senioren en partners. Hoe jonger, hoe ontevredener over het salaris dus. De bezuiniging lijkt hem vooral te hebben gezeten in de arbeidsvoorwaarden. Bijna twee op de tien advocaten stellen dat de arbeidsvoorwaarden zijn verslechterd. Eén op de tien moest afzien van een inkomensverhoging. Een enkeling ging minder werken. Anderen noemden als bezuinigingen: inleveren deel van pensioen, afschaffen van onkos-

werken in de advocatuur

tenvergoedingen, beperken van de bonus en bezuinigen op reis­ kosten (goedkopere leaseauto en van eerste- naar tweedeklas in de trein). Opmerkelijk is dat meer mannen dan vrouwen voor komend jaar rekenen op een salarisstijging. Ze mopperen dan ook net iets vaker over de marktconformiteit van hun inkomsten en menen net iets vaker dat ze vorig jaar loonstijging misten. Ook vinden ze net iets vaker dat hun positie op de arbeidsmarkt verslechterde. Vrouwen lijken, kortom, positiever te zijn ingesteld.

44

%

36 49

49

%

56

gelijk gebleven

Alle advocaten

%

Partner en senior

Ja, door beperking van Ja, door af te zien va

49

2 10

14 3 December 2014

onderzoek 7

Junior en stagiaire

%

Ik reken komend jaar op...

89 Nee

een teruggang in salaris

Mijn inkomen is het afgelopen jaar... een

Heeft uw organisatie medewerkers gevraagd Ja, door overige maatregelen in te leveren? gestegen Ja, door beperking van de omvang van het dienstverband 3 45,4 7 7 Ja, door beperking van het salaris % Heeft uw organisatie Mijn inkomen is het afgelopen jaar... 36 44 Ja, door afWat te zien vanmarktconforme de reguliere salarisverhoging 49 is het salaris? % % % 49 gevraagd 50,9 medewerkers gedaald een 56 49 2 Ja, door overige maatregelen 14 3 euro’s in te leveren? Partner Advocaat senior Advo gestegen gelijk salarisverhoging Ja, door beperking van de omvang10van het dienstverband Heeft uw organisatie is3 het afgelopen jaar... 7 7Mijn inkomen gebleven Ja, door beperking van het salaris medewerkers gevraagd 36 Allegedaald Partner Junior en 120.000 44 Ja, door af te zien van de reguliere salarisverhoging 49 Ja, door overige maatregelen en senior stagiaire % % advocaten % 49 in te leveren? gestegen 56 49 2 Ja, door beperking van de omvang van het dienstverband 3 14 3 7 7 gelijk % Ja, door beperking van het salaris 10 gebleven Mijn inkomen is... 36 44 90.000 Ja, door af te zien van de reguliere salarisverhoging 49 % komend % 49 Alle PartnerIk reken Junior en jaar op... % meer 89 56 dan 49 stagiaire veel minder advocaten en senior 14 3 2 gelijk Totaal Nee marktconform dan markconform 10 gebleven een teruggang in salaris Vast ja % 60.000 3,7

gelijkblijvend salaris

gedaald

>

%

49 %

30.000

89 Junior enmarktconforme salaris? Wat is het Nee 0 stagiaire

21-60 advocaten

> 60 advocaten

Alle

21-60 advocaten

> 60 advocaten

Alle

Alle

6-20 advocaten

6-20 advocaten

6-20 advocaten

Alle

2-5 advocaten

euro’s Partner Advocaat senior Advocaat junior salarisverhoging Heeft uw organisatie kantoor > Heeft uw organisatie medewerkers gevraagd grootte Heeft uw organisatie Mijn arbeidsvoorwaarden medewerkers Ja, door 120.000 overige maatregelen in te leveren? Wat isgevraagd het marktconforme salaris? door overige maatregelen door beperking van de omvang van het dienstverband medewerkers gevraagd Ja,Ja, zijn het afgelopen in te leveren?jaar... Ja, door beperking vanvan dehet omvang van het dienstverband Ja, door beperking salaris Ja,Advocaat door overige maatregelen Partner senior Advocaat junior ineuro’s te leveren? Ja, door beperking van het Ja, beperking door af te van zien van desalaris reguliere salarisverhoging Ja, door de omvang van het dienstverband 90.000 Ja, door af te zien van de reguliere salarisverhoging verbeterd Wat is het marktconforme salaris? verslechterd 50,9 Ja, door beperking van het salaris 120.000 Verwachten advocaten meer te gaan verdi een 14 3 2 Ja, door af te zien van de reguliere salarisverhoging 2 euro’s Partner Advocaat senior Advocaat junior 14 3 10 Totaal jaarsalaris salarisverhoging Partner Advocaat senior Advoc 210 % 15,7 Vast jaarsalaris 19,4 14 3 60.000 10 9 9 120.000 9 9 90.000 6 % 27 34% % 49% Totaal jaarsalaris 30.000 55 % 4 90.000 Vast jaarsalaris 60.000 64,8 89 % 2 89 en Nee Partner Junior Totaal jaarsalaris 89 Nee 0 en senior stagiaire 0 Vast jaarsalaris 60.000 30.000 Nee9 9 9 9 kantoor > -2 gelijk gebleven grootte % 27 34 % 49 30.000 55 0 -4 21-60 advocaten Alle

2-5 advocaten

Alle

Alle 2-5 advocatenAlle advocaten 6-202-5 advocaten

6-20 advocaten

> 60 advocaten

21-60 advocaten

> 60 advocaten

3,7 3,7

34

>

55

een teruggang in dan markt8,2salaris 10,2 conform 3,7

27

>

markt-Mijn inkomen is... dan marktIk reken komend jaar op... conform conform 9 9 9 8,2 10,2 Ik reken komend jaar op... meer9 dan veel minder Alle dan markconform een teruggang in salaris Ik reken%komend jaar op... marktconform 27 een teruggang%advocaten in salaris 44,4 minder 34 % 49 37

%

>

3,7 50,9 een 3 gedaald 7 7 3 45,4 salarisverhoging 7 7 36 % 49 is... 3 % 36 %7 Mijn inkomen 44 %7 49 49 56 49 % 49 36 %meer 44 % 49 dan veel minder gelijk 49 56 % % % 49 gebleven gelijk marktconform dan markconform 56 49 gebleven gelijk Alle Partner Junior en Mijn inkomen is... gebleven advocaten en senior 8,2 10,2Junior stagiaire Alle Partner en advocaten en senior stagiaire Alle veel minder Partner Junior en meer dan % advocatendan markconform en senior44,4 37stagiaireminder marktconform

gestegen gestegen gestegen44

55

Partner en senior

Alle

50,9 in salaris een teruggang advocaten een

Mijn inkomen is het afgelopen jaar...een 45,4 Mijn inkomen jaar... gedaald is het afgelopen gelijkblijvend % Mijn inkomen gedaald is het afgelopen jaar... salaris

een markteen conform gelijkblijvend gelijkblijvend een salaris Alle salaris gelijkblijvend advocaten salaris

dan marktconform

9 9

9 9

6-20 advocaten Alleadvocaten Alle 21-60 6-20 advocaten 6-20 advocaten

3,7

markt45,4 conform Ik reken komend jaar op... %

Junior en 8,2 10,2 stagiaire 89 44,4 % 37 minder Nee

Alle

een gelijkblijvend salaris

Partner en senior 3,7

2-5 advocaten Alle 6-20 advocaten 6-20 advocaten 2-5 advocaten

Alle een advocaten gelijkblijvend salaris een teruggang in salaris

Ik reken komend jaar op...

21-60 advocaten

21-60 advocaten

21-60 advocaten

6-20 advocaten

2-5 advocaten

6-20 advocaten

2-5 advocaten

Alle

Alle

6-20 advocaten

> 60 advocaten

> 60 advocaten

21-60 advocaten

21-60 advocaten

21-60 advocaten

Alleadvocaten Alle 21-60 21-60 advocaten advocaten 21-60 21-60 advocaten 6-20 advocaten 6-20 advocaten n aten

6-20 advocaten 2-5 2-5 advocaten advocaten 2-5 advocaten 2-5 advocaten

6-20 6-20 advocaten advocaten 6-20 advocaten 6-20 advocaten

6-20 advocaten

n aten

n aten

2-5 advocaten

Alle

2-5 advocaten AlleAlleAlle

2-5 advocaten

leAlle

> 60 advocaten Alle

Alle

Alle

> 60 > advocaten 60 advocaten > 60 advocaten > 60 advocaten

21-60 advocaten

21-60 21-60 advocaten advocaten 21-60 advocaten 21-60 advocaten

n aten

Alle

6-20 advocaten

n aten

conform

AlleAlleAlle Alle 6-20 6-20 advocaten advocaten 6-20 advocaten 6-20 advocaten

6-20 advocaten

6-20 6-20 advocaten advocaten 6-20 advocaten 6-20 advocaten

Alle

>

conform

leAlle n aten

Alle

2-5 advocaten

AlleAlleAlle

> > >

2-52-5 advocaten advocaten 2-5 advocaten 2-5 advocaten

% Mijn Partner Junior en 44,4arbeidsvoorwaarden minder 37 senior stagiaire zijn het afgelopen jaar... markt-en dan markt45,4 conform Heeft organisatie 45,4 %jaar... Mijn inkomen is het afgelopen conform Hoe enuw wat kantoor >declareren advocaten? -6 Wat is het 50,9 Alle 45,4 % medewerkers gevraagd Junior en marktconforme salaris? gedaald grootte Wat verbeterd een verslechterd Partner procent van uw Gemiddeld aantal Gemiddelde isHoeveel het marktconforme salaris? 50,9 0 Verwachten % advocaten meer te gaan verdienen? eninsenior stagiaire Ja, door overige maatregelen Mijn arbeidsvoorwaarden advocaten te leveren? euro’s -8 Partner senior Advocaat junior gestegen een salarisverhoging tijdmarktconforme wordt u Advocaat geacht gedeclareerde uurtarief is het salaris? 50,9 Ja, door beperking van de omvang vanjunior het dienstverband 3 zijn euro’s WatPartner Advocaat senior Advocaat 7 het afgelopen jaar...7 salarisverhoging Advocaat senior Advocaat junior een kantoor > uren Ja, te door beperking vanPartner het week salaris declarabel zijn? per per klant (euro’s) % euro’s 15,7 Partner Advocaat senior Advocaat junior 19,4 36 salarisverhoging 120.000 44 grootte Ja, door af te zien van de reguliere salarisverhoging 49arbeidsvoorwaarden kantoor > Mijn % % % 120.000 verbeterd 49 verslechterd Salarisstijging 2013 56 zijn het afgelopen 49 grootte Verwachten Partner jaar... 14 3 2advocaten meer te6 gaan verdienen? 27,5 120.000 230 gelijk 10 % 70% en senior gebleven Mijn inkomen is... Verwachte Partner Advocaat senior Advocaat junior 90.000 4 % 15,7 is... 19,4 Mijn inkomen Alle Partner Junior en salarisstijging 90.000 verbeterd verslechterd 64,8 meer dan veel minder Verwachten advocaten meer te gaan verdienen? advocaten stagiaire Mijn inkomen is... en senior 2 90.000 2014 Salarisstijging 2013 Totaal 25 jaarsalaris meer dan veel marktconform 6 dan minder markconform Junior en 195 Totaal jaarsalaris Partner Advocaat senior Advocaat junior 70% marktconform % Vast jaarsalaris dan markconform meer dan veel minder 60.000 stagiaire % %0 15,7 Totaal jaarsalaris Verwachte 9 9 19,4 8,2 10,2 Vast jaarsalaris 9 9 60.0004 marktconform dan markconform 9 9 8,2 10,2jaar op... 9 9 salarisstijging Ik reken komend Vast jaarsalaris Salarisstijging 2013 60.000 89 64,8 -26 gelijk gebleven 8,2 %10,237 9 %9 27 2 2014 44,4 minder 34 9 %9 49 Nee 27 30.000 % % % % een teruggang in salaris 55 markt- 44,4 minder 34 Verwachte 37 dan markt49 -44 30.0000 55 % 27 markt- 44,4 % 37 conform dan marktminder 34 % 49 conform salarisstijging een 30.000 55 64,8 conform marktconform Hoe en wat declareren advocaten? dan -62 Partner Junior en 3,7markt2014 Alle gelijkblijvendgebleven -2 conformgelijk 0 conform en senior stagiaire Partner en procent van uw Gemiddeld aantal Alle Hoeveel Gemiddelde Junior salaris advocaten 0 en senior stagiaire advocaten -80 Partneruurtarief Juniortijd en wordt u geacht Alle kantoor -4 >0gedeclareerde 45,4 en senior stagiaire advocaten declarabel te zijn? pergebleven klant (euro’s) kantoor grootte >uren per week % -2 gelijk Hoe wat declareren advocaten? Mijnen arbeidsvoorwaarden grootte kantoor >is het marktconforme salaris? Wat-6 kantoor > 50,9 Mijn arbeidsvoorwaarden een zijn het afgelopen jaar... Hoeveel procent van uw Gemiddeld aantal Gemiddelde grootte grootte Partner euro’s Mijnhet arbeidsvoorwaarden Partner 27,5 Advocaat senior -4 Advocaat junior -8 zijn afgelopen jaar... 230 salarisverhoging tijd wordt u geacht gedeclareerde uurtarief 70% en senior zijnper het afgelopen jaar... Hoe en wat declareren advocaten? -6 declarabel te zijn? uren per week klant (euro’s) verslechterd verbeterd Verwachten Hoeveel procent120.000 van kantoor uw Gemiddeld aantaladvocaten meer te gaan verdienen? Gemiddelde verbeterd verslechterd >Verwachten advocaten meer te gaan verdienen? -8 25 tijd wordt u geachtgrootte gedeclareerde verbeterd verslechterd Junior en uurtarief Partner Advocaat senior Advocaat junior Partner 27,5 Verwachten advocaten meer te gaan verdienen? 195 % 15,7 230 70% 19,4 declarabel te zijn? Partner Advocaat senior Advocaat junior uren per week per klant (euro’s) stagiaire 70% en senior Mijn inkomen is... % 15,7 90.000 19,4 Partner Advocaat senior Advocaat junior kantoor > Salarisstijging 2013 %6 15,7 19,4 meer dan Salarisstijging 2013 veel minder grootte Partner 6 27,5 % 230 Totaal jaarsalaris 25 marktconform Salarisstijging 2013 Junior en dan markconform Verwachte 70% en senior 64 195 % Vast jaarsalaris 70% 60.000 Verwachte stagiaire salarisstijging 4 % 64,8 9 9 8,2 10,2 9 9 Verwachte salarisstijging 42 2014 64,8 2 salarisstijging 25 2014 Junior 27 % en 64,8 44,4 % 37 minder 34 195% 49 2 de 70%30.000 2014 in0 55 stagiaire werken marktdan markt0 advocatuur

December 2014

8

onderzoek

Advocaten in loondienst: mijn positie op de arbeidsmarkt is het afgelopen jaar... verbeterd

verslechterd

18

19 % 63

gelijk gebleven

Advocaten buiten loondienst: mijn positie op de arbeidsmarkt is het afgelopen jaar... verbeterd

verslechterd

19

17 % 64

Arbeidsmarkt

Kwart wil weg Hun positie op de arbeidsmarkt is volgens twee op de tien advocaten verslechterd, maar bijna net zoveel advocaten vinden hun arbeidsmarktpositie verbeterd. Het merendeel ziet geen verschil met vroeger. Wanneer de advocaten in loondienst buiten beschouwing worden gelaten, blijken er minder somberaars. De arbeidsmarkt ziet er volgens advocaten buiten loondienst gewoon goed uit voor advocaten. Willen advocaten ook iets anders? Behoorlijk veel. Een kwart maar liefst zou willen verhuizen naar een andere werkgever, waarbij er tussen jong en oud of man en vrouw nauwelijks verschil is. De redenen voor dit verlangen: sfeer, ontwikkelingsmogelijkheden en meer geld. Een favoriete werkgever kent de advocatuur overigens niet. Gevraagd naar hun favoriet, zei 65 procent van de advocaten het niet te weten. Voor de rest gold: net zoveel advocaten als favorieten.

gelijk gebleven

Zijn advocaten op zoek naar ander werk?

Advocaten in loondienst: mijn positie op de arbeidsmarkt is het afgelopen jaar... verbeterd

25

verslechterd

18

19 Nee

%

%

73

Ja, bij een andere werkgever

2

Ja, bij mijn huidige werkgever

63

gelijk gebleven

Waarom willen advocaten ander werk? Advocaten buiten loondienst: mijn positie op de arbeidsmarkt is het afgelopen jaar...

Sfeer Ontwikkelingsmogelijkheden

verbeterd

verslechterd

19

Geld/salaris Secundaire arbeidsvoorwaarden

17

Promotie

%

Anders, namelijk:

64

Mobiliteit (dichter bij huis) Stapje terug Nationaal versus internationaal

gelijk gebleven

Zijn advocaten op zoek naar ander werk?

25

Nee

73

werken

% in de

Ja, bij een andere werkgever

2

Ja, bij mijn

huidige werkgever advocatuur

70%

December 2014

onderzoek 9

Doorwerken

De toekomst is nog ver weg

Werken in de toekomst

‘Minder ondersteunend personeel’ Maarten de Haas, organisatieconsultant/hr-adviseur Raymakers van de Bruggen.

J

niet gepraat over de invulling van de toekomstige positie, de zogeheten duurzame inzetbaarheid. Over demotie, een optie bij het ouder worden, wordt bij driekwart niet gesproken. Dit terwijl toch bijna één op de tien advocaten aangeeft mettertijd een stapje terug te willen doen. Echt zorgen maken advocaten zich niet over het langer doorwerken. Meer dan de helft staat er neutraal tegenover. Iets meer dan één op de tien ziet langer doorwerken niet zitten.

arenlang maakten de salarissen in de advocatuur een enorme groei door, vertelt organisatieconsultant Maarten de Haas. ‘Deze salarissen stonden ook op achterstand in vergelijking tot de salarissen van commerciële dienstverleners in het bedrijfsleven. Maar de advocatuur haalde dat in.’ Met het aanbreken van de economische crisis, vanaf 2007, nam de stijging van salarissen af, blijkt uit de jaarlijkse salarisonderzoeken van Raymakers van de Bruggen. De salarissen stegen gemiddeld genomen niet meer dan de prijsstijgingen. ‘Vorig jaar constateerden we dat salarissen naar beneden werden bijgesteld. We dachten dat dit een trend zou kunnen zijn en dat daardoor de gemiddelde stijging van de salarissen achterbleef bij de prijsstijgingen. Maar in 2013 heeft dat zich niet voortgezet.’ Parttime werken (drie tot vier dagen per week) begint volgens De Haas bij kleine en middelgrote kantoren steeds makkelijker te worden. ‘Bij grote kantoren blijft minder dan vier dagen werken lastig.’ De Haas ziet om zich heen dat Het Nieuwe Werken maar mondjesmaat van de grond komt. ‘Er zijn een paar eigentijdse kantoren die hier heel actief mee bezig zijn. Maar ik vermoed dat dit een trend is die zich in de advocatuur heel langzaam voortzet.’ Ook signaleert hij dat kantoren, als gevolg van de economische crisis, stagiaires minder snel medewerker laten worden. Daarnaast zijn kantoren volgens De Haas selectiever geworden in het laten doorstromen naar het partnerschap. Dat leidt ertoe dat de hele markt mobieler wordt, volgens De Haas. En het ondersteunend personeel wordt krapper, zegt hij. ‘Deels door de digitalisering, deels uit economische overwegingen. Bij een groot kantoor had iedere advocaat voorheen een halve secretaresse. Dat is heel erg aan het veranderen. Het gaat ernaar toe dat advocaten veel meer zelf kunnen en moeten afhandelen. Intussen is de digitalisering wel een factor die erg verstorend en stress verhogend kan werken. Ik denk dat dát wordt onderschat.’

De pensioenleeftijd kruipt steeds verder omhoog. Hoe lang kunt u nog doorwerken? Inderdaad, dit is een vraag die vooral bij fysiek zware beroepen geldt. Maar ook advocaten hebben een zwaar beroep, al vallen zij niet uit door versleten gewrichten, maar door psychische problemen blijkt uit onderzoek van arbeidsmarktverzekeraar Movir. Toch wordt er bij zes op de tien advocaten

Wordt binnen uw organisatie gesproken over duurzame inzetbaarheid? Ja, maar alleen op informele basis Ja, als losstaand terugkerend gesprek

10 11

Ja, als onderdeel van de bestaande performance cyclus

58 Nee

%

21

Hoe wordt er binnen uw organisatie gekeken naar demotie? Weet ik niet 15

Wordt al toegepast

9 %

4

Wordt onderzocht

72 Niet aan de orde

Denkt u zelf langer door te kunnen werken? Nee Ja

14 31 % 55 Neutraal

werken in de advocatuur

December 2014

10

onderzoek

Werken in de toekomst

'Werken met een externe schil' Martijn Snoep, managing partner De Brauw Blackstone Westbroek.

D

e freelance advocaat of interimjurist zou de komende jaren een vlucht kunnen nemen. De Brauw Blackstone Westbroek werkt al met een ‘externe schil’, naar Amerikaans voorbeeld. De pool bestaat uit rond de vijftig interimjuristen, deels advocaten. ‘We werken in grote teams aan grote zaken,’ zegt managing partner Martijn Snoep. ‘Tijdens de werkpieken komen we capaciteit tekort, dan is er een overflow. Tegelijkertijd is er genoeg capaciteit gedurende de dalen. Daarom is een externe pool een goede oplossing.’ Snoep verwacht dat deze pool zich verder zal uitbreiden. ‘We zijn begonnen met tien interimjuristen. Dat werden er twintig, veertig, inmiddels groeien we door naar zestig. Wij zijn enthousiast en voor de cliënt is het ook voordelig. Je kunt zaken in verschillende soorten werkzaamheden onderverdelen en bepaald soort werkzaamheden tegen een lager tarief door de externe schil laten doen.’ De Brauw selecteert de interimmers zorgvuldig. ‘De externe schil bestaat voor een deel uit alumni. We voeren serieuze sollicitatiegesprekken. Eenmaal aangenomen staan we in voor hun kwaliteit. Ze kunnen ook opleidingen bij ons volgen en horen er echt bij.’ Daarnaast investeert het kantoor steeds meer in de opleiding van advocaten. In verhouding besteden advocaten daar ook meer tijd aan dan voorheen. Martijn Snoep: ‘De eisen van cliënten nemen toe. Het vergt een enorme inspanning om daaraan te voldoen. De cliënt wil niet alleen weten hoe het recht in elkaar steekt, maar heeft ook behoefte aan strategisch en operationeel advies.’ De gereedschapskist van een advocaat moet volgens Snoep dus uit meer bestaan dan uit de kennis van het recht. ‘Het gaat om traditionele vaardigheden als het schrijven van contracten en overtuigend presenteren, maar ook om procesmanagement en organisatie advies. Daarvoor is begrip van de organisatie van de cliënt en van de andere stakeholders nodig. De rol van de general counsel, de belangen die er spelen, hoe er wordt vergaderd, hoe de lijnen lopen.’ De hoge verwachtingen die cliënten van advocaten hebben, worden volgens Snoep aangewakkerd door de concurrentie tussen kantoren. ‘De capaciteit van de advocatuur is lange tijd harder gestegen dan de vraag naar advocaten, helemaal sinds de financiële crisis. Dan stijgt de onderlinge concurrentie, niet alleen qua prijs, maar ook qua kwaliteit.’

werken in de advocatuur

December 2014

2 31 Nee

%

69Ja

Hoeveel procent van de tijd werken mannen en vrouwen thuis? Man 49

57

ns ee ee

Ni et ni me et e o m n e e Me e ee ens n / ee en s s

lem aa lm He

35

Ik ervaar een goede balans tussen werk en privé

23

Ik ervaar voldoende vrijheid in de wijze waarop ik mijn werkzaamheden uitvoer

4 10

9

38

4 8

10

42

37

In heb voldoende ruimte om mijn werkzaamheden zelf in te plannen

4 8

10

42

37

Mijn leidinggevende heeft er voldoende vertrouwen in dat ik mijn werkzaamheden naar behoren uitvoer

40

15

28

Ik vind het belangrijk dat ik flexibel en werkplekonafhankelijk kan/mag werken

50

Hoe verdelen advocaten hun werktijd?

Hoeveel procent van de tijd werkt advocaat thuis? 41-50% 31-40% 21-30%

1 7

11

> 20%

> 90%

1,4 2,7 2,7 5,5

35,6

12

32

10-20% 16

28

Wat vinden advocaten van hun werk? (%)

Vrouw < 10%

35

ns

Me e

He

Heeft advocaat de mogelijkheid om vanuit huis te werken?

on ee

lem aa lm

ee

on ee

ns

onderzoek 11

Acquisitie Overige activiteiten Managementtaken 11 10 Administratie 6 7 Advocaten 36 11 % Rechtszaal

52,1

15

Dossieronderzoek

< 10%

10-20%

Zelfstandige advocaten %

13

24

%

9

13 8

26

21

Adviseren

Hoeveel vakantiedagen hebben advocaten? Partner

Advocaat senior

Advocaat junior

25

Heeft advocaat de mogelijkheid om werk flexibel in te delen?

20 15 10

Werktijd

Thuiswerken? Liever niet Thuiswerken kunnen de meeste advocaten wel en dat de mogelijkheid er is vinden ze belangrijk, maar doen ze het ook? Nee, de meesten werken nog geen tien procent van hun tijd thuis. Opvallend is dat mannen vaker thuis kunnen werken en dat ook vaker doen

dan vrouwen. Vrouwen ervaren op hun beurt weer een slechtere balans tussen werk en privé. Aan een strikt werkritme ligt het weinige thuiswerken niet. Meer dan de helft van de advocaten kan zijn of haar werktijden flexibel indelen. Argwanende leidinggevenden zijn ook geen drempel. Bijna acht op de tien ervaren voldoende vrijheid om het werk zelf in te delen en hebben de indruk dat de baas hem of haar vertrouwt. Bij

werken in de advocatuur

21-60 advocaten

2-5 advocaten

6-20 advocaten

Alle

> 60 advocaten

21-60 advocaten

Alle

0 kantoor > grootte

6-20 advocaten

5

2-5 advocaten

58 Ja

6-20 advocaten

%

Alle

42 Nee

het laatste geldt overigens dat van de oudere advocaten twee op de tien niet zeker weten of dat vertrouwen bestaat, terwijl hun jongere beroepsgenoten allemaal zeker zeggen te zijn van het vertrouwen van hun leidinggevende. Wat advocaten met hun tijd doen? De top drie: adviseren, dossieronderzoek en acquisitie. En natuurlijk hebben ze nog vakantie. Opmerkelijk: junior advocaten hebben meer vakantiedagen dan menig partner.

December 2014

12

enquête onderzoek

Werken in de toekomst

Opleiden

‘Know your clients én Know your people’

IJverige ouderen

Alain de Jonge, managing partner Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen.

G

oed luisteren naar de cliënt is volgens managing partner Alain de Jonge erg belangrijk in de huidige veranderende markt die zich kenmerkt door scherpe concurrentie tussen advocatenkantoren. ‘Know your clients. Dat geldt zowel voor onze publieke als voor onze corporate praktijk. Een thema binnen het publieke domein is bijvoorbeeld de decentralisatie van de zorg. Dat speelt nu vooral bij gemeenten die met tal van vraagstukken worden geconfronteerd. Als advocaten precies weten wat hun cliënt bezighoudt, kunnen ze goed aan hun behoeften tegemoet komen,’ zegt De Jonge. ‘Dit is ook een speerpunt van onze nieuwe strategie.’ Bijvoorbeeld door kennis te delen met de cliënt via digitale dossiers. In die dossiers zou de cliënt ook kunnen zien hoeveel uren advocaten aan zijn of haar zaak hebben gewerkt en hoe hoog de rekening is. ‘Het gaat om tijdig en open communiceren. Die overlegmomenten zou je efficiënt in de digitale omgeving kunnen houden.’ Behalve met de digitalisering in relatie tot de cliënt is Pels Rijcken intern bezig met het digitaal maken van de werkprocessen. Daarbij bereidt het kantoor zich voor op digitalisering van de rechtspraak. ‘Procederen vormt een belangrijk deel van onze praktijk. Daarom hebben we contact gezocht met de Nederlandse Orde van Advocaten en zijn we aangesloten bij de werkgroep Kwaliteit en Innovatie Rechtspraak. Zo zijn we er tijdig van op de hoogte wat er op ons af komt. We willen een voortrekkersrol vervullen in de digitalisering.’ De mogelijkheid om thuis te werken bestaat bij Pels Rijcken. Maar omdat de advocaten vaak in teamverband in grote zaken werken, is dat niet erg gebruikelijk. ‘Daarbij is het voor junioren belangrijk dat ze begeleid kunnen worden door seniors,’ zegt De Jonge. ‘Aan de andere kant kunnen advocaten wel flexibel met hun tijd omgaan. Als ze om vier uur naar huis willen om vervolgens die avond nog wat te werken, kan dat.’ Parttime werken komt ook veel voor, maar niet minder dan vier dagen. Met het aantal vrouwelijke partners (ongeveer een derde) loopt Pels Rijcken voorop. Naast de beroepsopleiding van de Orde, volgen stagiaires een interne opleiding: De Verrijking. ‘Hier krijgen advocaten extra cursussen, bijvoorbeeld op het gebied van overheidsaansprakelijkheidsrecht. Ze krijgen ook aanvullende cursussen zakelijk Engels spreken en schrijven en daarnaast staan we uitvoerig stil bij acquisitie en relatiebeheer.’ Het vervolg van De Verrijking, voor vierdetot negendejaars medewerkers, begint volgend jaar officieel. Het nieuwe opleidingsprogramma is in samenspraak met de advocaten ontwikkeld. ‘Vanuit kantoor geldt dus niet alleen: Know your clients, maar ook: Know your people.’

Zijn advocaten leergierig? Ja en nee. Pakweg de helft heeft buiten de verplichte PO-punten meer opleidingen of cursussen gevolgd, de andere helft niet. Opvallend is dat zelfstandigen dit vaker deden dan de advocaten ‘op’ kantoor. Diegenen die wel ‘extra’ opleidingen volgden, deden dit vooral om de vakkennis te vergroten. En: ouderen en vrouwen doen meer buiten de PO-punten dan jongeren en mannen. Kennis doorgeven is niet bon ton. Driekwart van de respondenten zegt geen advocaat-stagiaire te hebben.

Heeft u buiten de verplichte PO-punten nog meer opleidingen gevolgd? Heeft u buiten de verplichte PO-punten nog meer opleidingen gevolgd?

45 45 Ja Ja

Advocaten % Advocaten %

42 42 Ja Ja

55 55 Nee Nee

Zelfstandige advocaten Zelfstandige % advocaten %

58 Nee 58 Nee

Percentage dat buiten de verplichte PO-punten Percentage dat buiten de verplichte PO-punten nog meer opleidingen volgde nog meer opleidingen volgde 63% 63%

63% 63%

31-45 jaar 31-45 jaar

>46 jaar >46 jaar

45% 45%

<30 jaar <30 jaar

En waartoe diende de opleiding? En waartoe diende de opleiding? Vergroten vakkennis Vergroten vakkennis Ontwikkelen Ontwikkelen competenties/vaardigheden competenties/vaardigheden Bijblijven Bijblijven Overig Overig

72% 72% 40 40 17 17 15 15

Begeleidt u een advocaat-stagiaire als patroon? Begeleidt u een advocaat-stagiaire als patroon?

werken in de advocatuur

75 Nee 75 Nee

% %

25 25 Ja Ja

December 2014

onderzoek 13

Zorgen

Dit houdt advocaten wakker Waar maken advocaten zich zorgen over? In het oog springt de angst dat klanten wegblijven, dat ze niet lan-

ger producten of diensten afnemen. Daarmee verband houden twee andere zorgen van advocaten: negatieve publiciteit (uurtje-factuurtje) en de voortdurende recessie. Concurrentie door rechtsbijstandsverleners baart de meeste advocaten in elk geval weinig zorgen.

Waarover maken advocaten zich zorgen? (%) Geen zorgen Weinig zorgen Veel zorgen 19 19 19 25 29 28 35 37

41 39

53 44 56 44 43

40 42 48 32 45 30 45 26 48 23 42 23 44 19 34 14 45 12 34 10 45 10 50 8 73 27

Afname van vraag naar producten en diensten die uw bedrijf levert Voortdurende economische recessie Negatieve publiciteit, bijvoorbeeld uurtje-factuurtje Onvoldoende budget om doelen te bereiken Bezuinigingen op arbeidsvoorwaarden Concurrentie door rechtsbijstandsverzekeraars Bevriezing salaris Vacaturestop Bijblijven met professionele kennis en competenties Reorganisatie c.q. ontslag Ontgroening; er komen steeds minder jongere collega’s Toenemende specialisatie Uw eigen leeftijd en concurrentie van (nieuwe) jonge collega’s Concurrentie door werknemers uit andere landen

Top drie zorgen junior advocaten en stagiaires (%) Geen zorgen Weinig zorgen Veel zorgen Weet ik niet 17,9 10,7 14,3

35,7 42,9 42,9

46,4 42,9 42,9

Voortdurende economische recessie 3,6 Negatieve publiciteit, bijvoorbeeld uurtje-factuurtje Afname van vraag naar producten en diensten die uw bedrijf levert

Top drie zorgen partner en senior-advocaten

17,4 21,7 19,6

41,3 37 50

39,1 39,1 26,1

werken in de advocatuur

2,2 Afname van vraag naar producten en diensten die uw bedrijf levert 2,2 Voortdurende economische recessie 4,3 Negatieve publiciteit, bijvoorbeeld uurtje-factuurtje

December 2014

14

onderzoek

Van belang

Toch geen geldwolf Zijn advocaten inderdaad geldwolven, zoals hun reputatie wil? Nee. Geld is belangrijk, maar belangrijker vinden advocaten het hebben van uitdaging, de sfeer op het werk, de opleidingsmogelijkheden en de reputatie van hun praktijk. Dit alles geldt voor zowel advocaten in als buiten loondienst. Wat ze koud laat? De mogelijkheid tot parttime werken, minder filekilometers en deelname in de winstdeling. Geld is niet alles, ook niet voor advocaten.

Wat vinden advocaten belangrijk? (%) OnbelangrijkWat Enigszins belangrijk belangrijk? Belangrijk vinden advocaten (%) 1 9 Enigszins belangrijk 90 Belangrijk Onbelangrijk 1 3 9 16 9081 0 3 1916 81 81 01 1923 8176 24 76 1 23 76 3 24 31 76 67 38 3129 6763 89 2932 6359 10 58 9 3232 59 810 40 32 5853 50 8 19 40 31 53 49 1923 3128 50 23 28 49 33 32 35 20 33 46 32 34 35 20

46

Sfeer/collegialiteit Bedrijfsreputatie Sfeer/collegialiteit Opleidingsmogelijkheden Bedrijfsreputatie Hoogte van het salaris Opleidingsmogelijkheden Uitdagende projecten Hoogte van het salaris Flexibele werktijden Uitdagende projecten Loopbaanmogelijkheden Flexibele werktijden Baanzekerheid Loopbaanmogelijkheden Mogelijkheid om vanuit huis te werken Baanzekerheid Beschikbaarheid nieuwe technologie Mogelijkheid om van vanuit huis te werken Mogelijkheid tot parttime werken Beschikbaarheid van nieuwe technologie Ruimte voor ondernemerschap (‘entrepreneurial Mogelijkheid tot parttime werken environment’ binnen bedrijf) Ruimte voor ondernemerschap (‘entrepreneurial Deelname in winstdeling environment’ binnen bedrijf) Minder filekilometers Deelname in winstdeling

34

Minder filekilometers

Waar hechten senioren en junioren aan in hun werk? (%) en senior Junior advocaten Waar hechtenPartners senioren en junioren aan in hun werk? (%) advocaten en advocaat-stagiaires

Partners en senior 87,0 Sfeer/collegialiteit advocaten 78,3 Bedrijfsreputatie 87,0 Sfeer/collegialiteit 73,9 Opleidingsmogelijkheden 78,3 Bedrijfsreputatie 71,7 Hoogte van het salaris 73,9 Opleidingsmogelijkheden 65,2 Flexibele werktijden 71,7 Hoogte van het salaris 65,2 Uitdagende projecten 65,2 Flexibele werktijden 58,7 Mogelijkheid omUitdagende vanuit huisprojecten te werken 65,2 58,7 Beschikbaarheid vanvanuit nieuwe technologie 58,7 Mogelijkheid om huis te werken Ruimte voor ondernemerschap (‘entrepreneurial 54,3 58,7 Beschikbaarheid van nieuwe technologie environment’ binnen bedrijf) Ruimte voor ondernemerschap (‘entrepreneurial 54,3 Mogelijkheid tot parttime environment’ binnenwerken bedrijf) 54,3 Mogelijkheid tot parttime werken

Junior advocaten 92,9 Opleidingsmogelijkheden en advocaat-stagiaires 89,3 Uitdagende projecten 92,9 Opleidingsmogelijkheden 85,7 Hoogte van het salaris 89,3 Uitdagende projecten 85,7 Sfeer/collegialiteit 85,7 Hoogte van het salaris 82,1 Loopbaanmogelijkheden 85,7 Sfeer/collegialiteit 78,6 Bedrijfsreputatie 82,1 Loopbaanmogelijkheden Baanzekerheid 71,4 78,6 Bedrijfsreputatie Flexibele werktijden 60,7 Baanzekerheid 71,4 Mogelijkheid om vanuit 50,0 Flexibele werktijden 60,7 huis te werken Mogelijkheid om vanuit 50,0 Beschikbaarheid huis te werkenvan 39,3 nieuwe technologie Beschikbaarheid van 54,3 39,3 nieuwe technologie

werken in de advocatuur

Werken in de toekomst

‘Grotere vraag naar jongeren‘ Ilona Tjon Poen Gie, headhunter Legal Hunters.

D

e markt is enorm in beweging, constateert headhunter Ilona Tjon Poen Gie. Ze werft en selecteert advocaten voor grote kantoren, eenpitters en alles er tussenin. Kantoren zijn volgens Tjon Poen Gie terughoudender om medewerkers partner te laten worden. ‘Daardoor, in combinatie met het “up or out” systeem, stappen advocaten vaker over naar een ander kantoor of naar het bedrijfsleven.’ Die overstap is volgens Tjon niet eenvoudig. ‘Ik hoor advocaten van Zuid-as kantoren zeggen: “Ik heb drie keer gesolliciteerd en ben drie keer tweede geworden.” Deze advocaten behoren tot de top van Nederland. Twintig jaar geleden was het ondenkbaar dat ze het niet zouden worden.’ De jonge generatie staat volgens de headhunter sowieso veel meer open voor carrièremoves. ‘Ik was in 1996 kandidaat-notaris en kan me herinneren dat ik werd benaderd door een headhunter. Ik dacht, hoezo? Ik heb toch al een baan? Waarom zou ik nu risico‘s nemen? We speelden veel meer op safe.’ Tjon Poen Gie ziet dat de houding bij jonge advocaten nu veel meer is: praten kan nooit kwaad, al is het alleen maar voor mijn netwerk. ‘En je ziet advocaten rustig hun baan opzeggen om een wereldreis te gaan maken. Ze gaan voor het avontuur.’ Tegelijkertijd signaleert Tjon Poen Gie dat als kantoren besluiten nieuwe medewerkers aan te nemen, ze meer interesse hebben in de jonge garde. Waar kantoren vroeger meer op zoek waren naar vijfde- of zesdejaars medewerkers, ontstaat volgens haar nu meer vraag naar derdejaars. ‘De opleiding is sterker. Ze leren meer vaardigheden. Ze zijn sneller inzetbaar en sneller op het niveau waar advocaten voorheen pas met vijf jaar werkervaring op zaten.’

Tijd voor aanpakken! onderhoud aan ons functiegebouw kost Een generiek functiegebouw klinkt mooi, • Het • zoveel tijd (en geld); kan dit niet slimmer? maar waar begin ik en hoe pak ik dit aan? richt ik mijn beloningsbeleid zo in hebben een prachtig systeem voor performance • Hoe • We dat deze aansluit bij onze strategische management, maar het komt niet van de grond. ambitie en organisatiecultuur?

Hoe zorg ik dat het wél werkt?

Spelen deze vraagstukken ook in uw organisatie? Neem dan contact op met Berenschot. Wij bieden u slimme en nieuwe inzichten die leiden tot opmerkelijke resultaten. Samen met uw kennis en ervaring kunnen we alle aspecten van een vraagstuk aanpakken. Meer weten? Kijk op www.berenschot.nl.

Gevonden: Ekram Belhadj ( /v)

Advocate Mededingingsrecht. Specialiteit: intuïtie. De oriëntatietocht langs advocatenkantoren bleek helemaal geen tocht te worden. Haar intuïtie fungeerde prima als kompas. “Ik zat gelijk goed”, lacht Ekram Belhadj. Na haar studie rechten werkte ze als docent aan de Universiteit Utrecht. Dat ze diezelfde open cultuur bij een advocatenkantoor kon vinden, had ze niet echt verwacht. “Ik wilde mijn theoretische kennis tot bloei laten komen in de praktijk. Mijn gevoel en verhalen van vakgenoten brachten me bij Nysingh. Een bron van talent en inspiratie en een hardwerkende club met menselijke mensen. Mensen met oog voor elkaar. Iedere klus wordt gebouwd op bundeling van krachten. Dat werpt zijn vruchten af; zowel voor de cliënt als voor ons. Je wéét dat je bij Nysingh kwaliteit krijgt. En zelf raak ik maar niet uitgegroeid.” Nysingh is een bedrijf van karaktervolle specialisten. Alleen de wet is bij ons standaard. Voor de rest krijg je alle ruimte om buitengewoon te zijn. Klinkt dit goed en kennen wij elkaar nog niet? Laat je dan vinden via werkenbijnysingh.nl

Nysingh. De juiste jurist op de juiste plek.

December 2014

17

uitdaging

Tien geboden voor 2015 Op verzoek stelde Christ’l Dullaert tien geboden samen voor het komende jaar. Zo biedt u slagvaardig de snel veranderende wereld van de advocatuur het hoofd.

H

et afgelopen jaar viel op dat veel advocaten, soms geschrokken door de snelheid van nieuwe ontwikkelingen of bijkomend van weer een scherpe tariefonderhandeling, menen dat er toch wel ‘iets’ zal moeten gebeuren. Meestal ontstaat daarna een felle discussie binnen kantoor, want natuurlijk worden advocaten het niet snel eens over wat dat ‘iets’ dan zal moeten zijn. Voor je het weet zit je dan in hetzelfde ‘ietsisme’ als menig spirituele beweging. Om het ‘ietsisme’ in de advocatuur te bestrijden, volgen hierna tien geboden. Ze helpen u verder en kunnen houvast geven bij innovatie.

1. Kijk buiten de advocatuur Veel advocaten zijn gewend naar de advocaat-buurman te kijken en dan vanuit dit vergelijk te bedenken of ze ‘iets’ anders zullen doen. ‘O, De Brauw doet het nog niet. Dirkzwager doet het nog niet. Nou, dan hoeven wij ook niets te veranderen.’ Maar bedreigende veranderingen komen veelal van buiten de advocatuur. Denk aan het ontstaan van taxiaanbieder Uber. Uber is geen initiatief vanuit de taxiwereld, het zijn een aantal jongens van Google en wat investeerders die dit bedachten. Ook

Airbnb kwam niet uit de wereld van de hoteliers, maar zet wel de hotelwereld op z’n kop. Wat te denken van het journalistieke platform De Correspondent dat online geld verdient met artikelen? Dat werd lang voor onmogelijk gehouden, maar oprichter Rob Wijnberg – keynotespreker op Advocatenblad Live! overigens – flikte het. Wilt u innovatief zijn, kijk dan vooral eens naar heel andere beroepen, landen of vakgebieden. Wat doen artsen, journalisten en architecten? Wat doen ze in Korea of in de Verenigde Staten?

2. Werk flexibel op HR Pieter van der Hoeven, voormalig DLAadvocaat, heeft met zijn IT-collega een prachtig systeem ontworpen om uren per sectie, per kantoor, per team enzovoort te analyseren (Clocktimizer). Indien een kantoor bij hun systeem gegevens invoert, zie je prachtig de pieken en de dalen in kaart gebracht, maar ook de bezetting per sectie. Handig, want ook advocatenkantoren hebben seizoenarbeid. Betekent seizoensmatig werken dat kantoren ook volgens het ‘Hollywoodmodel’ moeten werken? Trendwatcher Adjiedj Bakas bedacht deze term om aan te geven dat een film in Hollywood ook als een project wordt opgesteld. Voor

werken in de advocatuur

een film brengt een producer de beste licht- en geluidsmensen en de acteurs samen en na de film gaat ieder weer zijns weegs. Aanvankelijk waren advocatenkantoren alleen bereid met interimadvocaten te werken in ‘paniek-gevallen’. Nu denkt men meer strategisch over flexibele schillen en Hollywoodmodellen.

3. Verafgood het winstaandeel niet Winstaandelen zijn een stuk mystiek, ze zijn – behalve voor insiders – in nevelen gehuld. Maar duidelijk is wel dat winstdelen niet graag krimpen en ook niet graag kleiner worden om zo te kunnen investeren in R&D en innovatie. De advocaat is in die zin soms niet zo’n echte ondernemer. Van veel ondernemers is bekend dat zij hun hele of halve huis inzetten voor het product of de dienst waarin zij geloven. In de advocatuur is dat lastiger, uit vrees dat een partner naar het betere winstdeel van een ander kantoor loopt. Deze paradox is problematisch, want zolang advocaten nog niet mogen samenwerken met bijvoorbeeld private equity, zullen zij hun eigen vermogen moeten aanwenden voor innovatie. Dat kan alleen maar als het eigen winstdeel niet heilig is.

December 2014

18

uitdaging

Nogal wat jonge, briljante advocaten vertrekken bij kantoren omdat ze een goed, vernieuwend idee hadden, maar daarvoor geen draagvlak kregen. Veelal kwam dit doordat ze nog te jong waren (geen partner). Partners kunnen echter veel leren van hun jongere medewerkers. Kijk maar naar Mark Zuckerberg, die als student Facebook bedacht. Nu lopen er niet allemaal Zuckerbergs bij uw kantoor, maar praat – ook als eenpitter – eens met een jonge programmeur en ongetwijfeld kan hij/zij zo een aantal verbeteringen of vernieuwingen voorstellen.

5. Zorg voor verscheidenheid Dit is geen gebod vanuit een moreel of ethisch besef. Feit is dat met meer verschillende soorten mensen, meer ideeën ontstaan. In een kantoor zijn vaak meer uniforme mensen te vinden. Dat is heel gezellig en vertrouwd, maar voor innovatie is het beter als je ‘verscheidener’ bent. Een tip: nodig eens een outsider uit om uw kantoor te beoordelen.

6. Toon toegevoegde waarde Heeft uw kantoor toegevoegde waarde, ook als het procesmonopolie niet zou bestaan of als uw verschoningsrecht niet bestond? Stel dat de regelgeving rond de advocatuur plots verandert, bestaat uw werk dan nog? De letselschade­advocaten hebben al gemerkt dat ‘gewone juristen’ zich op hun markt begeven en dat het soms moeilijk uit te leggen is waarom je het als advocaat beter doet. Een werkgroep van de Canadese Orde pleitte onlangs actief voor de mogelijkheid te kunnen samenwerken met andere

beroepsgroepen, net zoals in Engeland mogelijk is als gevolg van de ABS-wetgeving (Alternative Business Structures) en dat daarvoor een deel van de regelgeving rond het vak moet worden opgegeven.

7. Geef gratis modellen weg De jeugd vindt dat je muziek gratis moet kunnen downloaden. Het heeft menig artiest gedwongen tot een ander businessmodel: je verdient niet meer aan je cd’s maar aan de gadgets bij de liveoptredens. Voor advocaten is het ook onvermijdelijk kennis te gaan delen en een deel daarvan zal gratis moeten zijn. In feite zou je alle standaardmodellen moeten kunnen vrijgeven. En als jij het niet doet, zijn er wel anderen die dat doen. Ook businessmodellen van kantoren zullen daarom moeten veranderen. Een verandering binnen een kantoor begint meestal met een ander verdienmodel (bijvoorbeeld fixed fees of een abonnementsvorm) maar in de loop der tijd moet er misschien gewerkt worden aan een ander businessmodel.

8. Werk eens met een externe voorzitter Niets zo moeilijk als een groep advocaten die samen moeten beslissen over een innovatie, een investering of een strategie. Allemaal slimme, mondige mensen bij elkaar en iedereen vindt wel iets wat niet klopt aan het nieuwe idee. Het leidt vaak tot besluiteloosheid of halve compromissen. Soms kan het helpen – bij een groep van bijvoorbeeld meer dan vier advocaten – eens met een externe voorzitter te werken. Dat geeft een andere gespreksstructuur en hopelijk een helder besluit. De ergste vijand voor verandering zijn advocaten zelf, die blijven maar redeneren.

werken in de advocatuur

Christ’l Dullaert Christ’l Dullaert is directeur van Le Tableau B.V. en auteur van Yoga in je toga (Sdu, tweede druk 2012). Ze schreef deze tien geboden vanuit de drang advocaten te helpen slagvaardig te opereren in een snel veranderende wereld met vele, nieuwe, aanbieders. ‘De advocatuur is een geweldige tak van sport en de meeste advocaten zijn enorm interessante, energieke mensen. Ik gun het ze.’

9. Leer praten met uw maten In de onderlinge samenwerking zou het helpen als advocaten elkaar op een goede manier feedback leren geven. U hoeft binnen uw kantoor niet allemaal beste vrienden van elkaar te worden, maar je moet elkaar wel op een redelijke manier op functioneren kunnen aanspreken. Dat bevordert niet alleen de sfeer, maar ook de besluitvorming. Verder is het een middel om te zorgen dat afgesproken doelen ook nageleefd worden.

10. Gebruik uw rechterhersenhelft Veel van het analytische werk (linkerbrein) van advocaten zal op den duur gedigitaliseerd kunnen worden. Alles wat je in een beslisboom kunt vatten en alles wat een van ‘A naar B’-traject vertoont, kan gedigitaliseerd worden. Dat deel van uw werk kan op den duur wegvallen. Dus is het zaak u verder te ontwikkelen op uw rechterhersenhelft. Daar bevinden zich empathie (een goede gesprekspartner zijn voor uw cliënt), creativiteit (bij complexe kwesties goede oplossingen verzinnen), kennis van de branche van uw cliënt, maar ook onderhandelingsvaardigheden horen hier. Ontwikkel in 2015 dus vooral uw rechterhersenhelft.

Foto: Marjolein Reman

4. Geef de jeugd een kans

Loyens & Loeff is een gerenommeerd kantoor waar onze specialisten adviseren op zowel civiel als fiscaal gebied. Tot onze cliënten behoren grote ondernemingen, financiële instellingen en overheden. Het unieke van ons kantoor is de intensieve samenwerking tussen advocaten, belastingadviseurs en notarissen. Onze thuismarkt is de Benelux. Daarnaast is Loyens & Loeff vertegenwoordigd in de belangrijkste financiële centra van Europa, Azië en de Verenigde Staten. Wereldwijd werken 1600 medewerkers bij Loyens & Loeff, waaronder ruim 850 advocaten, notarissen en fiscalisten. Voor de verschillende praktijkgroepen binnen ons Rotterdamse kantoor zijn wij op zoek naar beginnende advocaat-stagiaires. Als advocaat-stagiaire draai je vanaf het eerste moment volledig mee in de praktijk. Zelfstandig en samen met je collega’s werk je aan interessante zaken en onderhoud je de contacten met de cliënt. Wij realiseren ons dat de dagelijkse praktijk binnen de bedrijfsjuridische dienstverlening verschilt van wat je op de universiteit hebt geleerd. Om de omschakeling van theorie naar praktijk zo soepel mogelijk te laten verlopen, heeft ons kantoor voor beginnende advocaat-stagiaires een speciale opleiding in het leven geroepen: de Loyens & Loeff Academy. Tijdens deze speciale opleiding bieden wij onze nieuwe medewerkers een praktijkgericht introductieprogramma. Na de Academy volg je de beroepsopleiding van de NOVA en neem je deel aan de Law Firm School. Ben jij bijna of recentelijk afgestudeerd, spreekt bovenstaande je aan en wil je komen werken op ons Rotterdamse kantoor, dan nodigen we je uit om te komen solliciteren. Solliciteren kan via www.loyensloeffacademy.com. In je brief kun je uiteraard aangeven welk rechtsgebied (Ondernemingsrecht, Loonheffingen & Arbeidsrecht, Bestuursrecht of Litigation & Risk Management) jouw voorkeur heeft. Voor meer informatie kun je contact opnemen met onze recruiter Eva Bol (via 010 224 6518 of [email protected]).

December 2014

20

in beeld

Jeugddroom Inmiddels hebben ze een flinke carrière opgebouwd, maar ook deze advocaten stonden ooit aan het begin van hun rechtenstudie. Wat waren hun ambities en verwachtingen toen ze achttien waren? En wat is daarvan terechtgekomen? Vier advocaten over hun carrière. Nathalie de Graaf Beeld: Jiri Büller

‘Ik zit helemaal op mijn plek’ Jan Willem Koeleman (1963) Letselschade advocaat bij Utrechtse Schade Advocaten

‘H

et werkende leven, daar moest ik toch wel erg aan wennen. ’s Morgens om negen uur op kantoor zijn en dan een stuk of tien dossiers doornemen. Brieven schrijven. Telefoontjes plegen. Zorgen dat elke cliënt voldoende aandacht krijgt. Dat timemanagement was toch wel even andere koek. Kon ik me vroeger tijdens mijn studie een week bezighouden met een klacht die iemand zogenaamd wilde indienen bij het Medisch Tuchtcollege, in real life moest ik tegen een cliënt zeggen: “Dat wil ik wel voor u doen, maar daar ben ik dan vijftig uur mee bezig. Dat kost u zo’n 10.000 euro.” Weet je wat zo’n cliënt dan zegt? “Tot ziens.” De praktijk is gewoon heel anders.

Mijn vader was raadsheer bij het Hof en mijn beide grootvaders advocaat. Al van jongs af aan hoorde ik tijdens het eten gesprekken over het recht. Ik leerde dat je iets van verschillende kanten kunt bekijken. Die discussies hebben mijn interesse gewekt. Ik begon op het vwo, maar zakte als rebelse puber af naar de mavo. Daar baalde ik wel van, want ik wilde graag studeren. Het leek me wel leuk, zo’n studentenleven. Maakte je tenminste wat mee en tegelijkertijd leerde je ook nog eens wat extra’s. Ik heb nog even over medicijnen nagedacht, maar bètavakken en bloed lagen me niet zo. Rechten werd het dus. Niet dat ik wist welke kant ik op wilde. Ik deed veel

werken in de advocatuur

strafrechtvakken, maar studeerde uiteindelijk af in een tijd waarin de banen niet voor het oprapen lagen. Via via kwam ik in de verzekeringswereld terecht. Het beoordelen van aansprakelijkheid lag me wel. Vooral onderzoek doen en kennis vergaren. Wat is er gebeurd? Hoe is het gebeurd? Vaak ging ik ook nog even kijken op de “plaats delict” als dat mogelijk was. Het lastige was alleen dat ik niet in de rechtszaal mocht optreden. Als A en B er niet uit kwamen en het aan de rechter wilden voorleggen dan moest er toch altijd een advocaat aan te pas komen. Na zeven jaar besloot ik zelf die overstap te maken. Ik werd letselschadeadvocaat en besloot uitsluitend voor slachtoffers te gaan werken. De menselijke kant daarvan sprak me aan. Als je vroeger tegen me had gezegd dat ik me in dit rechtsgebied zou specialiseren, had ik je niet geloofd. Tijdens mijn studie heb ik immers heel weinig civiele vakken gevolgd. Sterker nog, letselschade is iets wat misschien één keer in al die jaren aan bod is gekomen. Maar dit is het voor mij. Ik zit helemaal op mijn plek.’

December 2014

in beeld 21

werken in de advocatuur

December 2014

22

in beeld

‘Op mijn veertiende wist ik het al’ Eva de Graaff (1971)

Arbeidsrechtadvocate bij Algemene Werkgeversvereniging Nederland (AWN)

‘W

at weet ik weinig, dacht ik toen ik tijdens mijn advocatenopleiding voor het eerst aan het werk was. Ik had gekozen voor een groot kantoor, dat leek me interessant en goed voor mijn cv. Ik werd gelijk in het diepe gegooid en binnen een maand stond ik in de rechtbank. “Wat heb ik nou eigenlijk tijdens mijn rechtenstudie geleerd,” dacht ik, maar door het gewoon te doen, begon ik het in de vingers te krijgen. Ik weet nog goed dat een cliënt me voor het eerst opbelde met een vraagstuk. Dit is heel anders dan een casus oplossen tijdens een tentamen, schoot het

door me heen. Er is niet één antwoord goed, maar er zijn meerdere benaderingen mogelijk. Dat ik zelf mocht bedenken wat de beste oplossing zou zijn in dat specifieke geval, vond ik fantastisch. Als veertienjarige, wist ik: ik ga later mensen helpen. Voor mij stond op dat moment de advocatuur daar gelijk aan, dus mijn keuze voor rechten was snel gemaakt. In Amerikaanse films dacht ik te zien hoe het is om advocaat te zijn. Dat leek mij als veertienjarige ook wel wat. Pleiten en voor iemand opkomen. Ik koos voor de richting strafrecht, met daarnaast privaatrecht. Maar gaandeweg begon het romantische beeld te vervagen. Tijdens mijn studie realiseerde ik me: als ik strafpleiter word, moet ik iedereen bij kunnen staan, ongeacht de gevolgen. Maar uit dat hout ben ik niet gesneden. Ik zou niet kunnen leven met het vrij krijgen van een verkrachter op een vormfout die zich daarna wederom aan iemand vergrijpt.

werken in de advocatuur

Uiteindelijk ben ik in het strafrecht afgestudeerd, maar strafpleiter worden zag ik dus niet als een optie. Arbeidsrecht werd het. Dat heeft immers ook heel vaak een menselijke kant en dat is wel wat ik zocht. Dus begon ik na mijn studie op de sectie arbeidsrecht van een groot kantoor. Ik was best onzeker. Nu, zestien jaar later, ben ik veel zelfverzekerder maar leer nog elke dag bij. Inmiddels werk ik bij de AWVN en richt ik me op allerlei vraagstukken waar werkgevers tegenaan lopen op het gebied van het arbeidsrecht en ontslagrecht. Waarom ik niet voor de underdog opkom? De vraagstukken die ik nu krijg voorgelegd zijn complex en intellectueel uitdagend. De hele dynamiek van arbeidsverhoudingen binnen de organisatie van een werkgever vind ik interessant en speelt een grote rol in mijn advisering. En vergeet niet: werkgevers zijn ook mensen. Zij zijn vaak ook zeer aangedaan als ze bijvoorbeeld mensen moeten ontslaan wegens een reorganisatie.’

December 2014

in rubriek beeld 23

werken in de advocatuur

December 2014

24

in beeld

‘Niets verbaast me meer’

Marnix van der Werf (1967)

Strafrechtadvocaat bij Meijering Van Kleef Ficq & Van der Werf Advocaten

‘A

dvocaat worden? Ik moest er niet aan denken. Ik wilde wetenschapper worden, in een klein kamertje op de faculteit onderzoek doen. Eigenlijk wilde ik medicijnen gaan studeren, maar toen ik daarvoor uitgeloot werd ben ik maar rechten gaan doen. Strafrecht leek me wel leuk. Sterker nog, ik wist niet eens dat er überhaupt andere rechtsgebieden bestonden. Tegen het einde van mijn studie kreeg ik les van hoogleraar en advocaat Peter Baauw. “Het kan nuttig zijn om stage te gaan lopen op een advocatenkantoor,” zei hij tegen me. Of ik dat dan op zijn kantoor kon doen? vroeg ik bijdehand. En zo is het balletje gaan

rollen. Niet dat ik stond te springen toen ik tijdens het schrijven van mijn scriptie door een ondernemingsrechtkantoor werd gebeld. Ik ben a) nog met mijn scriptie bezig, hoorde ik mezelf zeggen, b) ga ik kiezen voor het strafrecht en c) wil ik helemaal geen advocaat worden. Maar ik kom tóch even langs, zei ik er achteraan. Achteraf zijn die jaren op dat kantoor heel goed voor me geweest. Ik heb er veel van geleerd, onder andere faillissementen en mededingingsrecht gedaan. Maar uiteindelijk blijft de kern in civiele zaken: het verschuiven van een zak geld. Strafrecht vond ik veel interessanter. De beslissingen die daar worden genomen zijn heel ingrijpend in een mensenleven. In 1999 werd ik benaderd door Bénédicte Ficq en op haar kantoor ben ik nooit meer weggegaan. Of er dingen zijn die anders zijn dan ik had verwacht? Nee, je groeit erin. Op een gegeven moment verbaast niets je meer. Alhoewel... Waar ik me nog altijd over kan opwinden is dat je als strafrechtadvo-

werken in de advocatuur

caat geïdentificeerd wordt met je cliënt. Hij een boef, jij ook een boef. Er is zelfs iemand die niet meer bij me thuis komt sinds ik strafrechtadvocaat ben. Ik begrijp dat niet. Advocaten in andere rechtsgebieden hebben ook vaak hun oordeel klaar. Als zíj de strafrechtadvocatuur al niet op waarde weten te schatten. Wat dat betreft is de publieke opinie de laatste twintig jaar erg veranderd. Op feestjes ga ik niet meer op vragen in. Ik heb geen zin om me te verantwoorden. Wel had ik laatst een leuk gesprek met een ambulanceverpleegkundige die naar mijn geweten vroeg. Ik vroeg hem: als er bij een overval drie mensen gewond op straat liggen en één daarvan is de dader, maak jij dan onderscheid? Natuurlijk was het antwoord: “Nee.” Iedereen moest geholpen worden, een ander moest maar beslissen over de straf. En zo is het in mijn vak natuurlijk ook. Ik help iemand, maar de rechter beslist uiteindelijk. Als ik dat uitleg valt pas het kwartje.’

December 2014

in rubriek beeld 25

werken in de advocatuur

December 2014

26

in beeld

‘Ik ben best trots op mezelf’ Mark Teurlings (1968) Strafrecht- en echtscheidingsadvocaat bij Teurlings & Ellens Advocaten

‘A

ls achttienjarige vond ik mezelf niet een bijster intelligent mannetje, maar omdat allebei mijn ouders hadden gestudeerd, wilde ik niet achterblijven. Economie leek me nogal ingewikkeld. Rechten moest te doen zijn. Ik weet nog dat ik in het propedeusejaar het vak Encyclopedie had. Al na vijf minuten werd er gesproken over een moordzaak. Dit is interessant, dacht ik. Het enige dat ik wilde weten was wat die man voor straf had gekregen. Maar wat bleek? Het ging erom welk recht was toegepast. Wat een desillusie. Zo sáái. In het derde jaar wist ik nog steeds niet wat ik wilde. Advocaat leek me te hoog gegrepen en daarom besloot ik wat ervaring op te doen bij rechtswinkel Bijlmermeer. Het was net een paar dagen na de Bijlmerramp en er stonden dikke rijen mensen voor de deur. Doe maar wat, werd er gezegd. Zoveel tijd hebben we niet. Mensen helpen bleek ik hartstikke leuk te vinden. En dat ik dingen kon bereiken door brieven te schrijven vond ik te gek. Ik realiseerde me dat het werk wat ik deed overeenkwam met hetgeen een advocaat doet. Mijn interesse begon te groeien. Net afgestudeerd stond ik als barman biertjes te tappen in een café op het Leidseplein. Iedereen wist dat ik meester in de rechten was, dus de helft van de tijd werd me om advies gevraagd. De stap naar de Kamer van Koophandel was snel gemaakt. Het briefpapier en de visitekaartjes van Teurlings Juridisch Adviesbureau drukte ik zelf. Specialiseren? Daar zag ik de noodzaak niet van in. Ik vond

het veel te leuk om op het terras overal over te kunnen meepraten. Ik richtte Echtscheiding Online op. Inmiddels had ik al een hoop vechtscheidingen gedaan, maar daar had ik geen zin meer in. Al dat gezeur. Met Echtscheiding Online wilde ik mensen helpen die op gezamenlijk verzoek een echtscheiding aanvragen bij de rechtbank. Het loopt

werken in de advocatuur

nog steeds als een tierelier. Ook doe ik tegenwoordig veel strafzaken. Sterker nog, ik denk dat mensen mij daar vooral van kennen omdat ik regelmatig met mijn kop op tv kom. Media-aandacht is leuk. Vleiend natuurlijk. Het is daarnaast fijn om erkenning te krijgen van een groot publiek en niet alleen van je collega’s. Ik ben eigenlijk best trots op mezelf. Soms sta ik met collega’s in de rechtszaal die ik hoog heb zitten. Uitvoerige pleidooien hebben ze dan. Maar dan krijg ik vervolgens een vrijspraak voor mijn cliënt en die van hen moet drie jaar zitten. Ik doe het blijkbaar toch best goed, denk ik dan. Kon ik dat maar aan die achttienjarige van toen vertellen.’

advertenties

Ruimte voor ambitie ‘Ambition is enthousiasme with a purpose’ Dijkstra Voermans onderscheidt zich door het persoonlijke karakter van de organisatie. Met veel bezieling ondersteunen we de ondernemer waarbij we streven naar hoge kwaliteit en een praktische aanpak. In onze overtuiging is de toegevoegde waarde die wij willen bieden aan onze cliënt onlosmakelijk verbonden met de persoonlijke ontwikkeling, opleiding, passie en ambities van onze medewerkers. We besteden daarom veel aandacht aan elkaar en aan jouw persoonlijke ontwikkeling. Kijk voor vacatures op onze website. www.dijkstravoermans.nl

werken in de advocatuur

December 2014

28

achtergrond

Van het pad Wat is not done in de advocatuur? Een rondgang langs advocaten levert zeventien taboes op. Advocaten blijken vooral zelfverzekerd te moeten overkomen.

Sabine Droogleever Fortuyn Beeld: Flos Vingerhoets

taboe 1

taboe 3

Door de hoge druk waaronder advocaten werken, liggen burn-out en depressie op de loer. Dat maakt advocaten ook extra ontvankelijk voor middelengebruik. De Amerikaanse Orde van Advocaten schatte dat vijftien tot twintig procent van de balie met alcohol- of drugsmisbruik kampt. Eenzelfde percentage Nederlandse advocaten heeft hiermee te maken, schat een oprichter van een Nederlandse private verslavingskliniek in Advocatenblad nummer 10 van dit jaar. Het zou vooral gaan om alcohol- en cocaïneverslavingen bij jonge mannen. Uiteraard ‘bedienen’ zij zichzelf zo veel mogelijk buiten het zicht van collega’s en cliënten.

Een relatie aangaan met de cliënt als de zaak nog loopt, is absoluut not done. Ook de advocaat van de wederpartij moet op gepaste afstand blijven. Ook niet de bedoeling: advocaten die iets té collegiaal met elkaar of met de stagiaire of secretaresse omgaan.

Hulp van middelen

taboe 2

Geen maat houden Op kantoorborrels ladderzat worden, is op zijn zachtst gezegd geen effectieve manier om promotie te maken. Maar het tegenoverstelde, een hele avond aan de spa blauw, doet het volgens advocaten ook niet goed. Maat houden lijkt het toverwoord.

Relaties

taboe 4

Praten over het ‘piepjessysteem’ Het ‘piepjessysteem’ of ‘management by exception’ is het fenomeen waarbij advocaten meer werk aannemen dan ze eigenlijk aankunnen. Extra werk is extra omzet. De onzekerheid die de economische crisis met zich meebrengt, verhoogt de drempel om ‘nee’ te zeggen tegen een zaak. Gevolg: overbelasting. Alles is belangrijk en alles heeft haast. De deadlines waren allemaal gisteren. Advocaten die binnen dit systeem werken, vragen aan de lopende band uitstel aan bij de rechtbank. Cliënten die ze onverwacht tegenkomen en op een antwoord wachten, ontwijken ze. Hoe stellen ze nog hun prioriteiten? De zaken

werken in de advocatuur

waarin cliënten beginnen te piepen, krijgen voorrang, de rest sluit achteraan in de rij aan. Hierover openlijk praten, is er niet bij. In elk geval niet naar de cliënt toe.

taboe 5

Openbaar sappelen Advocaten hebben een goed lopende praktijk en daarmee hebben ze het druk. Als dat onverhoopt niet zo is, doen ze in elk geval alsof. Het is niet bon ton om te laten merken dat je om zaken verlegen zit. Het imago, van een individuele advocaat of een heel kantoor, staat op het spel. Openlijk toegeven dat je last hebt van de crisis, of dat je praktijk om andere redenen terugloopt, blijkt ook heel gevoelig te liggen. Advocaten vrezen voor een self fulfilling prophecy.

taboe 6

Gewaagde sprongen Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Maar die sprongen kunnen wel zijn leven redden. De veranderende markt vraagt ook advocaten sprongen te maken, maar dat mag volgens

December 2014

advocaten niet leiden tot onverwachte veranderingen. Een wilde marketingcampagne, een nieuwe benadering van zaken, bijvoorbeeld per onderwerp in plaats van per rechtsgebied, of het geven van veel meer informatie en openheid aan de cliënt: dergelijke suggesties zullen zeker niet meteen op een vruchtbare bodem vallen binnen veel kantoren. En als er al één partner ‘om’ is, belemmert de partnerstructuur snelle veranderingen en gewaagde sprongen.

taboe 7

Thuis zitten Aan fysieke aanwezigheid op kantoor wordt, vooral op grote kantoren, veel waarde gehecht. Thuis werken kan wel, maar alleen als het werk het toelaat. Vaak komt het er bij grote kantoren op neer dat advocaten vooral op kantoor zitten. Ze werken in teams aan grote

zaken. Daarvoor is het belangrijk dat ze makkelijk bij elkaar kunnen binnenlopen om te sparren. Stagiaires en juniormedewerkers hebben daarnaast veel begeleiding nodig. Als zij ’s ochtends zonder overleg besluiten dat ze liever een dagje thuis werken, kunnen ze dan ook op weinig begrip rekenen, zeggen advocaten. Voor of na een afspraak een halve dag thuis werken omdat dat efficiënter is, kan wel. Advocaten van middelgrote en kleine kantoren hebben wat meer speelruimte. Parttime werken is voor de meeste advocaten vier dagen werken. Minder dan dat is, in elk geval bij veel grote kantoren, een lastig verhaal.

taboe 8

Stress en ziekte Volgens onderzoek van arbeidsongeschiktheidsverzekeraar Movir gaat zeker 33 procent van de advocaten

werken in de advocatuur

gebukt onder een verhoogd of hoog stressniveau. En bij jonge advocaten ligt dat percentage nog hoger. Maar erover praten op het werk is veelal uit den boze. Uit de jaarlijkse enquête van de Stichting Jonge Balie Nederland in samenwerking met Movir bleek dat de helft van de jonge advocaten een (te) hoge werkdruk ervaart. Aan het onderzoek deden 905 jonge advocaten (tot zevendejaars) mee. Bij 43 procent zijn de hoge werkdruk en stress niet bespreekbaar. Een verkoudheid of een griepje? Je ziek melden, doe je niet. Je werkt door met een cocktail van vitamineshakes en pijnstillers. En als dat echt niet meer gaat, werk je een dag thuis.

taboe 9

Zwakte tonen Het zal vast niet voor alle advocaten gelden, maar over het algemeen komen

December 2014

30

achtergrond

advocaten graag zelfverzekerd en deskundig over. Het laten zien van twijfel is daarbij niet gebruikelijk. Ook zullen advocaten hun eigen fouten niet makkelijk toegeven. Laten zien dat ze ook maar een mens zijn, gevoelens uiten of erger nog, eigen zwakheden tonen, zie je ze niet vaak doen.

taboe 10

Hiërarchie negeren Partners of senior-medewerkers sturen junior-medewerkers en stagiaires aan en geven feedback, meestal via een track changes-versie van hun stukken. Andersom is dat not done. Helemaal als het niet gaat om de inhoud maar om de manier van doen of stijl van een partner. Als een stagiaire het hier niet mee eens is, zal hij of zij stevig op zijn of haar tanden moeten bijten.

taboe 11

Uren schrijven met de vork Zo nu en dan een paar uurtjes extra schrijven. Het komt voor, weten verschillende advocaten te vertellen. Advocaten zullen er vast en zeker goede excuses voor hebben. ‘Ik werk veel harder dan mijn collega’s.’ Of: ‘Mijn cliënt gaat deze zaak door mij winnen.’ Hardop zullen ze die echter niet snel uitspreken.

taboe 12

Benoemen van vriendjespolitiek Bij het aannemen van stagiaires, medewerkers en het benoemen van partners speelt vriendjespolitiek een rol. Connecties, bijvoorbeeld vanuit een studentenvereniging, doen het goed.

Maar ook als je uit de juiste familie komt, heb je een streepje voor. Toch wordt hier niet openlijk over gepraat. En, tja, waar wel eigenlijk?

taboe 13

De verkeerde bellen Een cliënt hoor je terug te bellen. Tegelijkertijd moet je ook bellen met mate. De rechter rechtstreeks opbellen om hem of haar van het gelijk van je cliënt te overtuigen, is geen goed idee.

taboe 14

Archaïsch taalgebruik Hoewel een uitstekende beheersing van in elk geval de Nederlandse taal voor advocaten onontbeerlijk is, kunnen ze hierin ook doorschieten. Zeer archaïsch taalgebruik, bijvoorbeeld naar collega’s toe, wordt niet op prijs gesteld: ‘Ik vermag u in opgemelde zaak sommeren aanstonds te reageren op mijn schrijven de dato 3 november jl. (...).’

taboe 15

Uiterlijk

Hoe kleedt een advocaat zich? Of liever, hoe kleedt een advocaat zich niet? Een rondgang leert dat de kledingmores niet verschillen van die op kantoren buiten de advocatuur. Sandalen (al dan niet met blote voeten) zijn een zekere no go. Sportschoenen in combinatie met een toga zijn ook niet aan te raden. Voor vrouwen: te veel bloot (heel korte rokjes, korte truitjes, decolleté): niet doen. Twee dagen achter elkaar hetzelfde aantrekken is ook not done. Voor mannen geldt als no go een overhemd met korte mouwen en een korte broek. Ook niet doen: té casual

werken in de advocatuur

gekleed gaan op Casual Friday. Eenpitters die een hele dag geen contact hebben met cliënten zijn natuurlijk een stuk vrijer. Zichtbare tatoeages en piercings worden over het algemeen niet gewaardeerd.

taboe 16

Ongepast gedrag ter zitting De rechter ter zitting respectloos te woord staan, werkt niet in het voordeel van de cliënt, de zaak of de betreffende advocaat zelf. Het openlijk oneens zijn met de rechter is ook niet aan te raden. Niet opstaan voor een (binnentredend) rechterlijk college laat ook een slechte indruk achter. Maar als het opstaan in strijd is met een oprechte en authentieke geloofsovertuiging, of als het ingaat tegen de eigen exegese van een erkende godsdienst, hoeft een advocaat zich niet aan deze gedragsregel te houden. Een advocaat die opspringt en het binnentredend rechterlijk college een hand geeft, is het andere uiterste. Ook nooit doen: de telefoon aan laten staan tijdens een zitting, hoe belangrijk de lopende zaken ook zijn.

taboe 17

Ongepast gedrag jegens wederpartij Een advocaat die zich asociaal gedraagt tegenover de wederpartij om op die manier de sympathie van zijn of haar cliënt te winnen, slaat de plank mis. Ook het verstoren van het pleidooi van de wederpartij, door lawaaierig in de stukken te bladeren, kun je beter nalaten. Maar tegenovergesteld kan ook niet: in het bijzijn van cliënten laten merken dat je de advocaat van de wederpartij goed kent. 

«

“BLIJF JEZELF VERBAZEN.” Marieke van der Lande, Advocaat Corporate M&A, Hogan Lovells

“Ik ga graag de uitdaging aan. Al lijkt iets een onbegonnen zaak, ik zet door tot het einde. In mijn werk als advocaat, maar ook tijdens het rennen van een marathon. Ik wil grenzen verleggen en mezelf en anderen verbazen. Dit prikkelt mij om tot het uiterste te gaan. Dat doe ik ook bij Hogan Lovells, een internationaal advocatenkantoor met een wereldwijd netwerk, voor­ treffelijke opleidingsmogelijkheden, een collegiale sfeer en uitdagende zaken. Voor mij dé plek om het maximale uit mezelf te halen!” Ben jij ook uiterst gedreven en wil je samen tot het uiterste gaan? Kies dan voor Hogan Lovells, aan de Keizersgracht in hartje Amsterdam. www.werkenbijhoganlovells.nl

UITERST GEDREVEN

Hogan Lovells International LLP, advocaten, notarissen en belastingadviseurs

December 2014

32

achtergrond

Beroepsgroepen, ook de advocatuur, feminiseren. Maar waar zit hem de feminisering in en wat zijn de gevolgen?

Nathalie Gloudemans-Voogd

D

e instroom van vrouwen in de advocatuur neemt toe: in 2013 was 55 procent van de advocaat-stagiaires een vrouw. Maar het percentage vrouwen in de top van de piramide was begin 2014 15,6 en de laatste jaren is dat getal niet gegroeid. Toch ziet de Rabobank in haar Cijfers & Trends overzicht voor de advocatuur 2014/2015 een ‘toenemende feminisering’. Feminiseert de advocatuur, na het onderwijs en de rechtspraak, inderdaad? ‘Feminisering’ is een sociologisch begrip. Het kan gaan om een toename van het aantal vrouwen in een sector van de samenleving. In dat opzicht valt te zeggen dat de advocatuur feminiseert; steeds meer vrouwen worden immers beëdigd. Heeft dat gevolgen? De Franse sociologe Évelyne Sullerot zag in de jaren zestig bij beroepen waarin steeds meer vrouwen gingen werken een wetmatigheid: meer dames

leidt tot minder aanzien. ‘Feminisering van een beroepsgroep’ zou dan slaan op het verminderen van prestige door toename van het aantal vrouwen; de zogeheten Wet van Sullerot. Het is de vraag of deze wet ook opgaat in de advocatuur. ‘Ik denk eerder dat het andersom is,’ stelt onderwijs-consultant Barbara van Balen, die regelmatig publiceert over vrouwelijk talent. ‘De status van een beroep gaat omlaag, dan gaan mannen weg en nemen vrouwen die plekken in.’ Een cultuuromslag kan daarna snel gaan. ‘Het omslagpunt ligt bij dertig tot veertig procent. Als dat punt bereikt is, komen er steeds meer vrouwen bij en wordt het moeilijk om mannen te vinden voor functies. Bij de rechterlijke macht en in het onderwijs is dit vol aan de gang. Het zou kunnen dat het in de advocatuur, met het imago van “snelle jongens”, langer duurt.’

werken in de advocatuur

Ook Claartje Vinkenburg, universitair hoofddocent Diversiteit aan de Vrije Universiteit en consultant, denkt dat de Wet van Sullerot net zo goed andersom zou kunnen zijn. ‘Maar is het erg als het aanzien zou dalen? En voor wie zou dat erg zijn? Als er lagere uurtarieven komen, of als de diensten laagdrempeliger worden is dat voor rechtzoekenden alleen maar goed.’ Onderzoek naar het aanzien van de advocatuur geeft niet het idee dat het vak minder ‘stoer’ zou zijn. Recent vroeg advocatenkantoor SPLNTR aan 52 mensen hun mening over advocaten. Termen als ‘vakman’(!), ‘zelfgenoegzaam’ en ‘duur’ vielen in de antwoorden. Dit beeld ligt in lijn met onderzoeken uit 2009 en 2006, toen de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van de Orde, respectievelijk Blauw Research onderzoek naar het imago van advocaten deed. De conclusies uit die enquêtes: mensen zien

Foto: Shutterstock

Dag stoere mannen­wereld

December 2014

advocaten als deskundige, arrogante en dure geldwolven. Die gerichtheid op materieel succes die het publiek toeschrijft aan advocaten, past bij meer ‘masculiene’ culturen. Socioloog Geert Hofstede onderzocht de sociale en culturele rollen die mannen en vrouwen hebben in samenlevingen. Er zijn natuurlijk absolute verschillen tussen mannen en vrouwen. Toch beschouwt elke samenleving bepaalde vormen van gedrag, die niet meteen verband houden met voortplanting, als meer passend voor vrouwen of juist voor mannen. Voor die sociale en culturele rollen muntte Hofstede de termen ‘masculien’ en ‘feminien’. De rollen zijn relatief (een vrouw kan ook masculien zijn). Aan de hand van antwoorden op vragen in een groot aantal landen, die mannen en vrouwen consequent verschillend beantwoordden, kon Hofstede de zogeheten Masculiniteitsscore per land berekenen. Een samenleving wordt gezien als meer masculien als emotionele sekserollen duidelijk gescheiden zijn: mannen moeten assertief en hard zijn, moeten inkomen en promo-

Mensen zien advocaten als deskundige, arrogante en dure geldwolven tiekansen belangrijk vinden, terwijl vrouwen bescheiden en zacht moeten zijn en vooral gericht op de kwaliteit van het bestaan. Mannen moeten carrière maken; vrouwen mogen het, maar komen vaker in lagere beroepen terecht. In feminiene culturen overlappen de emotionele sekserollen elkaar juist. Vrouwen én mannen worden geacht bescheiden en teder te zijn en meer gericht op quality of life. Al dan niet carrière maken is een vrije keuze voor beide seksen en vrouwen werken vaker in hogere beroepen. Nederland behoort tot de meest feminien scorende landen. En buitenstaanders mogen de Nederlandse advo-

werken in de advocatuur

catuur dan mannelijke eigenschappen toedichten, er is ook onderzoek waaruit blijkt dat de advocatuur op sommige gebieden wel degelijk feminiseert. Uit onderzoek in 2014 van de Stichting Jonge Balie en Movir bijvoorbeeld naar het welbevinden bij eerste- tot zevendejaars advocaten blijkt dat jongere advocaten steeds meer geven om de balans tussen werk en privé. De feminisering uit zich ook in de trend naar steeds meer kleinere boetiekkantoren en eenpitters, zoals de Rabobank aanhaalt in de Cijfers & Trends 2014. In masculiene culturen wordt juist eerder gekozen voor grote organisaties, terwijl ‘klein maar fijn’ een gevleugeld motto van feminiene samenlevingen is. Een toename van vrouwelijke waarden is dus wel te ontwaren in de advocatuur. Maar dat lijkt te resulteren in ‘horizontale segregatie’ zoals De Groot-van Leeuwen het noemt in haar onderzoek van 1997 naar feminisering van juridische beroepen. Bepaalde rechtsgebieden worden bevolkt door vrouwen; in andere werken vooral mannen. Zo zijn in de sociale advo-

December 2014

34

achtergrond

catuur van oudsher vrouwen in de meerderheid. In 2014 lijkt deze tendens onverminderd groot, herkent ook Hans van Veggel, oud-deken van de Amsterdamse Orde: ‘“De advocaat” of “de advocatuur” bestaat niet. Er is bijvoorbeeld een verschil tussen de sociale advocatuur en wat ik maar noem “grote mannenkantoren”. En dat is prima.’ Naast horizontale segregatie is verticale segregatie te bespeuren in de advocatuur. Vrouwen doen er langer over om partner te worden. Als ze het al worden, want een groot gedeelte haakt toch af na een paar jaar. Uit cijfers van de Orde blijkt dat van de 26- tot 40-jarigen die zich in 2013 van het tableau lieten schrappen bijna zeventig procent vrouw was. Jammer, want uit meerdere onderzoeken, onder andere van de Universiteit van Amsterdam en McKinsey & Company, blijkt dat gemengde teams het beter doen. Bovendien maken advocatenkantoren een aanzienlijke investering in de opleiding van advocaten. Business wise willen zij wellicht een groter ‘rendement’ op vrouwelijke advocaten krijgen.

Tweeverdieners Kan de advocatuur zorgen voor een betere verdeling tussen mannen en vrouwen, ook aan de top van grotere kantoren? Onderzoeker en consultant Vinkenburg adviseert om de traditionele carrièrepaden eens nader tegen het licht te houden. ‘Als iemand goed werk levert, maar langer over het partnertraject doet vanwege kleine kinderen of mantelzorg, is dat dan erg?’ En kijk of het tijdverslindende netwerken, dat zo van belang leek voor de carrière in onderzoek van de VU in opdracht van de Orde uit 2007, wel echt belangrijk is. ‘Zit netwerken in de beoordelingscriteria? Of wordt het een soort mythe: “Dat is geen netwerker en dus geen partnermateriaal.” En worden mensen dan gestraft voor iets waar

‘“De advocaat” of “de advocatuur” bestaat niet.’ ze geen tijd voor willen of kunnen maken vanwege zorgtaken?’ Kantoren zouden advocaten ook kunnen helpen door netwerkbijeenkomsten niet aan de randen van de dag te organiseren. ‘Maak er een lunch van,’ stelt Vinkenburg voor. Volgens de Orde hoeven er in elk geval geen regels over diversiteit van boven te worden opgelegd. ‘Wij voeren op dit moment geen extern beleid op het gebied van diversiteit,’ laat Hans Vogels, lid van de Algemene Raad met de portefeuille diversiteit, weten. ‘Het is aan kantoren zelf hoe ze dit willen invullen.’ Een van de succesverhalen op dat gebied is Boekel De Nerée, waar in 2014 elf van de vijfentwintig partners vrouw is; een score van maar liefst vierenveertig procent. Dat heeft volgens het kantoor volledig met de bedrijfscultuur te maken. ‘Vrouwen voelen zich aangetrokken door ons kantoor doordat zij zien dat zij hier dezelfde kansen krijgen als mannelijke

collega’s,’ laat communicatieadviseur Astrid van der Poel weten. ‘Het feit dat Boekel in de afgelopen twintig jaar drie vrouwelijke bestuursvoorzitters heeft gehad helpt daar zeker aan mee.’ Jonge advocaten van grotere kantoren – man en vrouw – lijken zelf eerder te kiezen voor een eigen, kleinere toko in plaats van de wortel van partnerschap achterna te blijven lopen. Dit komt volgens de Rabobank deels door reorganisatie en deels omdat de jonge advocaten een betere balans tussen werk en privé zoeken. Oud-deken Van Veggel: ‘Ik denk dat sommige vrouwen én mannen eerder kiezen voor de kwaliteit van leven en daardoor de voorkeur geven aan een klein kantoor. Bij kleinere kantoren is het veel gemakkelijker daarover afspraken te maken.’ Het is waarschijnlijk dus niet lang wachten meer op feminisering van de beroepsgroep, waarbij de advocatuur de feminiene waarden van gelijkheid tussen mannen en vrouwen en quality of life uit onze Nederlandse samenleving meer reflecteert. Mannen en vrouwen willen beiden carrière maken én zorgen, ziet ook Vinkenburg van de VU: ‘De wereld is niet van kostwinners of anderhalfverdieners, maar van tweeverdieners.’

«

advertentie

Köster Advocaten is een ondernemend, ambitieus en no-nonsense advocatenkantoor met 25 advocaten. Werken bij Köster Advocaten betekent:  werken voor (inter)nationale ondernemingen  betrokken zijn bij onze cliënten  de kwaliteitslat hoog leggen voor jezelf  aandacht voor begeleiding en opleiding Wij zoeken regelmatig betrokken en gedreven advocaten die passen in onze open en actiegerichte cultuur. www.kadv.nl

werken in de advocatuur

Onze persoonlijke aanpak werkt! Verwachtingen overtreffen. Dat is elke dag ons streven. Met een persoonlijke aanpak realiseren we het hoogst haalbare voor onze klanten. En dat werkt. Zelfs zo goed, dat we door het blad MT100 uitgeroepen zijn tot nummer 1 advocatenkantoor. Een bekroning waar we natuurlijk enorm trots op zijn! Als je bij ons komt werken deel je in het succes. En om bij Holla te passen hoef je op niemand te lijken. Sterker nog, helemaal jezelf zijn is zelfs een pré! Kom jij binnen bij Holla? Kijk op binnenbijholla.nl

Iedereen heeft recht op een persoonlijke oplossing. holla.nl

(advertorial)

Werken bij ABN AMRO Legal Een baan op hoogwaardig niveau, veel eigen verantwoordelijkheid en een goede werk/ privé balans

HOE ZIET JE WERK ERUIT? Afhankelijk van het team ben je betrokken bij (complexe) contractsonderhandelingen en stel je waar nodig de contracten op. Je adviseert de bank over geschillen. Je vindt het leuk om je te verdiepen in alle wet- en regelgeving waar de bank mee te maken heeft. Je speelt een belangrijke rol als het gaat om het in kaart brengen van de risico’s van de bank en helpt risico’s te vermijden. Je bent creatief in je oplossingen en in staat moeilijke onderwerpen in heldere taal uit te leggen. Je kan concrete acties formuleren en helpt die uit te voeren. Je kijkt vooruit en helpt de bank op tijd voorbereid te zijn op alle wet- en regelgeving die op ons af komt.

HEB JE INTERESSE? We zoeken gemotiveerde bedrijfsjuristen voor onze afdeling. Heb je kennis en ervaring met rechtsgebieden die voor de bank van belang kunnen zijn? Neem dan contact met ons op!

WIE ZIJN WIJ? Met circa 120 juristen helpen wij de bank onze klanten zo goed mogelijk van dienst te zijn. We werken vanuit verschillende teams. Voor de zakelijke kant van de bank:

Voor vragen en sollicitaties kan je telefonisch terecht bij

Lending (financieringen), FR&R (insolventierecht) en

Rutger Laurentius 06 535 898 40,

Markets (waaronder Clearing). Met de particuliere tak

Arthur Kromwijk Smits 06 511 270 09 of

van de bank houden zich bezig: Retail & Private Lending

Saskia Heumakers 06 308 999 93.

(kredieten en hypotheken), Investment Services

Of mail ons op [email protected]

(beleggen) en Products & Payment Services (overige producten en privacy). Daarnaast ondersteunen een aantal teams de bank als geheel: TOPS (IT en inkoop), Regulatory (nieuwe wet- en regelgeving), Corporate Affairs en Labour Affairs.