Inhoud
1 1.1 1.2 1.2.1 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.4 1.5 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.6.4 1.6.5 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.8 1.8.1 1.8.2 1.8.3 1.9 1.9.1 1.9.2 1.9.3 1.10
Voorwoord
16
Wat zijn drugs en hoe werken ze? Definitie drugs Soorten drugs naar effect Gedragingen Betekenissen van druggebruik Gebruik van drugs bij religie Gebruik van drugs als medicijn Gebruik van drugs als voedsel of om prestaties te verhogen Gebruik van drugs als genotsmiddel Redenen en motieven voor drugsgebruik Gebruikspatronen Opname, werking en afbraak Opname Verdeling over het lichaam Werking Afbraak Uitscheiding Werking van de hersenen Het zenuwstelsel De hersenen De prikkeloverdracht tussen zenuwen Risico’s van gebruik Lichamelijke risico’s Maatschappelijk functioneren Misbruik/afhankelijkheid Tolerantie, onthoudingsverschijnselen, craving Tolerantie Onthoudingsverschijnselen Craving Theorieën van verslaving
19 19 20 22 23 23 24 24 25 25 27 29 29 31 32 32 33 35 36 36 39 45 45 46 46 50 50 51 52 53
6
Drugs en alcohol Gebruik, misbruik en verslaving
1.11
Beoordeling van risico’s van gebruik
56
2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.4 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.7 2.8 2.9 2.9.1
59 59 62 63 63 64 65 67 67 70 73 73 73 74 76 78 79
2.9.2 2.9.3 2.9.4 2.9.5 2.9.6 2.9.7 2.10 2.10.1 2.10.2 2.10.3 2.11
Alcohol Geschiedenis Wat is alcohol? Soorten drank Bier Wijn Sterke drank Nieuwe drankjes Effecten Omvang gebruik Opname en afbraak van alcohol Opname: maag/darmen Verdeling: bloed/lichaamsvocht Afbraak: lever Werking Positieve gevolgen alcoholgebruik Lichamelijke gevolgen alcoholgebruik Calorieën, seks, nachtrust, adem en kater of alcoholvergiftiging Hersenen/zenuwaandoeningen Hart- en bloedvaten Gastritis, leverziekten en alvleesklierontsteking Kanker Psychosen Zwangerschap Afhankelijkheid Ontstaan tolerantie Ontstaan onthoudingsverschijnselen Theorieën alcoholverslaving Maatschappelijke gevolgen
3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4 3.5 3.6
Opiaten De geschiedenis van het opiaatgebruik Opium en heroïne in Nederland Wat zijn opiaten? De plant: papaver somniferum Diverse soorten opiaten Bereidingswijze van morfine en heroïne De effecten van opiaten Omvang van het probleem Opname en afbraak van opiaten
79 81 84 85 87 87 88 89 89 90 90 93 97 97 99 101 101 102 104 104 105 106
Inhoud
3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.7.4 3.7.5 3.8
7
Gevolgen van opiaatgebruik Syndromen die voorkomen bij heroïneverslaafden Combinatie van stoffen, bijmengsels Opiaatverslaving en zwangerschap Psychiatrische ziektebeelden bij opiaatverslaving Sociale gevolgen van heroïnegebruik Behandeling van opiaatverslaving, de ontwikkelingen in Nederland Methadonverstrekking in Nederland Technische aspecten bij het voorschrijven van opiaatvervangende middelen Methadon Buprenorfine Heroïne Naltrexone Speciale groepen
107 107 110 110 111 111
126 126 126 127 127 128 129 130 131 133 133
4.3 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2
Misbruik van en verslaving aan medicatie Benzodiazepinen Geschiedenis Wat zijn benzodiazepinen? Omvang gebruik van benzodiazepinen Opname en afbraak Werking Gevolgen van benzodiazepinegebruik Benzodiazepineverslaving Preventie Drugs- en alcoholverslaafden en benzodiazepinen Ernstige problemen rond slaapmiddelen in de geschiedenis Antidepressiva Antiparkinsonmiddelen Pijnstillende middelen (niet-opiaten) Acetylsalicylzuur (aspirine) Paracetamol (panadol, finimal)
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6
Overige verdovende middelen Inleiding GHB Vluchtige stoffen Poppers Lachgas Ether
143 143 143 147 150 152 154
3.8.1 3.9 3.9.1 3.9.2 3.9.3 3.9.4 3.9.5 4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.1.7 4.1.8 4.1.9 4.2
112 114 120 120 122 123 124 124
138 138 140 140 140 141
8
Drugs en alcohol Gebruik, misbruik en verslaving
5.7 5.8 5.9 5.10 5.11
Laudanum Absint Valeriaan Kava Kava Damiana
155 155 157 158 160
6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.3 6.4 6.5 6.5.1
164 164 165 166 168 170 171 174
6.5.3 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.8 6.9
Stimulerende middelen: tabak Geschiedenis Tabak: wat is het? Technieken tabaksindustrie Stoffen in tabaksrook Effecten van tabaksgebruik Omvang gebruik Opname stofwisseling Opname in het lichaam bij de diverse toedieningsvormen Verdeling door het lichaam en werking in de hersenen Afbraak nicotine door het lichaam Risico’s van roken Lichamelijke aandoeningen Sociale gevolgen Tabaksverslaving Preventie en campagnes Lesprogramma’s Voorlichting via massamedia aan jongeren Informatiecampagnes gericht op volwassenen Nationale stopcampagnes Wetgeving Hulpverlening
175 176 177 177 180 181 182 182 184 184 185 186 189
7 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.4.4 7.5 7.6
Stimulerende middelen: cocaïne Geschiedenis Wat is cocaïne? Effecten van cocaïnegebruik Psychische effecten van cocaïne Lichamelijke effecten van cocaïne Omvang cocaïnegebruik Bevolking Scholieren Problematisch gebruik Hulpvraag Opname en afbraak van cocaïne Gevolgen van cocaïnegebruik
196 196 198 200 201 202 203 203 204 204 204 207 208
6.5.2
174
Inhoud
9
7.6.1 7.6.2 7.7 7.8 7.9 7.9.1 7.9.2
Lichamelijke complicaties Psychopathologische syndromen bij cocaïnegebruik Afhankelijkheid Maatschappelijke gevolgen Behandeling van cocaïneverslaving Snuivers Gebruikers van base en spuiters
208 213 214 215 217 217 217
8 8.1 8.2 8.2.1 8.2.2
Stimulerende middelen: amfetamine Geschiedenis Wat is amfetamine? Soorten amfetaminen Chemie amfetaminen Chemische structuren van amfetaminen en verwante stoffen Gebruik amfetaminen Effecten Omvang gebruik Opname van amfetaminen en effecten Op de stofwisseling Opname, verdeling en uitscheiding Werking op het centraal en perifeer zenuwstelsel Risico’s van amfetaminegebruik Lichamelijke aandoeningen als gevolg van amfetamine Sociale gevolgen Lichamelijke en psychische afhankelijkheid Opvang bij crises/behandeling Harmreduction Lijst van gebruikte afkortingen
221 221 223 223
8.2.3 8.3 8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.6.4 8.6.5 8.7 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.5 9.6 9.6.1 9.6.2 9.6.3
Stimulerende middelen: xtc Geschiedenis Wat is xtc? Effecten Omvang gebruik In de algemene bevolking in Nederland Bijzondere groepen Wereldwijd Opname/stofwisseling Lichamelijke aandoeningen als gevolg van xtc Hyperthermie Serotoninesyndroom Cardiovasculaire problemen en cerebrovasculaire accidenten (cva)
226 230 231 232 233 233 234 236 236 240 240 242 242 243 245 245 246 249 251 251 252 252 253 255 256 260 262
10
Drugs en alcohol Gebruik, misbruik en verslaving
9.6.4 9.6.5 9.6.6 9.6.7 9.6.8 9.6.9 9.6.10 9.6.11 9.7 9.7.1 9.7.2 9.7.3 9.7.4 9.7.5 9.7.6 9.8 9.9
Leverschade Hyponatriëmie (watervergiftiging) Neurotoxiciteit Cognitieve problemen Psychiatrische problemen Gebit Risico’s bij polydruggebruik Zwangerschap Sociale gevolgen van xtc-gebruik Probleemgebruik Maatschappelijke en sociale gevolgen van langdurig xtc-gebruik Uitgaan en gezondheid Xtc-gerelateerde ziekenhuisopnamen Xtc en verkeer Agressie Verslaving aan xtc Risico’s beperken van xtc-gebruik
263 264 266 269 269 270 270 271 271 272 272 272 273 274 274 275 275
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8
Overige stimulerende middelen Inleiding Cafeïne: koffie, energizers en smartshopproducten Ephedra Ritalin® (methylfenidaat) Modafinil (modiodal®) Qat, khat, mira Kanna Sildenafil (viagra®) en yohimbine
279 279 279 284 287 291 292 297 298
11 11.1 11.2 11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.3.4 11.4 11.4.1 11.4.2 11.4.3 11.4.4 11.4.5 11.5
Tripmiddelen: lsd en psychedelische paddenstoelen Geschiedenis Wat is lsd? Wat zijn psychedelische paddenstoelen? Omvang gebruik In de algemene bevolking in Nederland Scholieren Bijzondere groepen Hulpvraag Effecten Veranderingen in zintuiglijke (sensorische) perceptie Verandering in stemming Verandering van tijdsperceptie Veranderingen in mentale processen Lichamelijke effecten Opname en stofwisseling
305 305 309 314 314 314 315 316 316 316 317 317 318 320 320
Inhoud
11.5.1 11.5.2 11.5.3 11.6 11.6.1 11.6.2 11.6.3 11.6.4 11.6.5
11
320 321 322 322 322 325 328 328
11.6.6
Gebruikswijze en opname Werking in de hersenen Uitscheiding Risico’s Lichamelijke risico’s Psychologische problemen Verslaving Sociale gevolgen Wetenschappelijk onderzoek en medische toepassingen voor tripmiddelen Risico’s beperken
12 12.1 12.2 12.3 12.4 12.4.1 12.4.2 12.4.3 12.4.4 12.5 12.6 12.6.1 12.6.2 12.6.3 12.6.4 12.7
Tripmiddelen: cannabis Geschiedenis Wat is cannabis? Effecten van cannabis Omvang gebruik In de algemene bevolking in Nederland Bijzondere groepen Hulpvraag Wereldwijd Opname en stofwisseling Risico’s van cannabis Lichamelijke gevolgen van cannabis Sociale gevolgen Verslaving Risico’s beperken Cannabis als medicijn
337 337 340 343 345 345 346 347 347 347 351 351 357 360 363 365
13 13.1 13.2 13.2.1 13.2.2 13.3 13.3.1 13.3.2 13.4 13.4.1 13.4.2 13.5 13.5.1 13.5.2 13.6
Het gebruik van overige tripmiddelen Inleiding Mescaline Wat is het? Risico’s 2C-B, 2C-T-7, DOM en DOB Wat is het? Risico’s DMT en ayahuasca Wat is het? Risico’s Lboga Wat is het? Risico’s PCP
369 369 374 374 375 377 377 379 380 380 384 385 385 387 388
330 334
12
Drugs en alcohol Gebruik, misbruik en verslaving
13.6.1 13.7 13.7.1 13.7.2 13.7.3 13.8 13.8.1 13.8.2 13.9 13.9.1 13.9.2 13.10 13.10.1 13.10.2
Wat is het? Ketamine Wat is het? Risico’s Medische toepassingen Dextromethorfan Wat is het? Risico’s Salvia divinorum Wat is het? Risico’s Atropineachtigen Wat is het? Risico’s
388 389 389 391 393 394 394 396 397 397 399 400 400 403
14 14.1 14.2 14.3 14.4 14.4.1 14.4.2 14.5 14.5.1 14.5.2 14.6 14.7
Doping Inleiding Geschiedenis Wat is doping? Middelen en effecten De dopinglijst Overige prestatiebevorderende middelen Omvang van gebruik Cosmetische sporters Topsporters Bijwerkingen en risico’s Conclusies
407 407 407 408 412 413 418 420 421 423 424 431
15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.4.1 15.4.2 15.4.3 15.4.4 15.5 15.6 15.7 15.8 15.9 15.10
Gokken Geschiedenis Wat is gokken Uitkeringspercentage en kansberekening Soorten gokspelen en regelgeving Loterijen Gokkasten Casinospelen Gokken op internet Riskante gokspelen Omvang Risico’s van gokken Wat bevordert de kans om in de problemen te raken? Preventie Behandeling
433 433 434 436 437 438 438 441 443 445 447 448 451 453 454
Inhoud
16 16.1 16.2 16.3 16.4 17 17.1 17.2 17.3
13
Internetverslaving Inleiding Wat maakt het internet zo verleidelijk? Compulsief internetgebruik, psychosociaal welzijn en persoonlijkheid Perspectief en trends; behandeling en preventie
456 456 461 462 466
17.4 17.5 17.5.1 17.5.2 17.5.3 17.5.4 17.5.5 17.6 17.6.1 17.6.2 17.6.3 17.6.4 17.6.5 17.7 17.7.1 17.7.2 17.7.3 17.7.4 17.7.5 17.8
Moderne verslavingen Inleiding: moderne verslavingen Geschiedenis Neurobiologische verklaring van seks, eet- en koopverslaving Behandeling Seksverslaving Wat is het? Kenmerken Oorzaken Omvang Behandeling Eetverslavingen Wat is het? Kenmerken Risicofactoren Omvang Behandeling Koopverslaving Wat is het? Kenmerken Oorzaken Omvang Behandeling Discussie: hoe moderne verslavingen te behandelen
471 471 472 473 474 475 475 476 478 479 479 480 480 481 482 485 486 489 491 492 492 493 493 495
18 18.1 18.2 18.2.1 18.2.2 18.2.3 18.2.4 18.3 18.3.1 18.3.2 18.3.3
Preventie Wat is preventie? Modellen van gedragsverandering Transtheoretisch model Ase-model Model van persuasieve communicatie Sociaalcognitieve theorie Preventiemethoden Beschikbaarheid beperken Voorlichting en educatie Vroegsignalering
498 498 506 506 507 509 510 512 513 514 516
14
Drugs en alcohol Gebruik, misbruik en verslaving
18.4 18.4.1 18.4.2
Evidence-based werken De preventiepraktijk Effectieve preventieprojecten
520 520 522
19 19.1 19.2 19.2.1 19.2.2 19.3 19.3.1 19.3.2 19.4 19.4.1 19.4.2 19.4.3
Verslavingsgedrag en somatiek Inleiding Verslavingsgedrag Alcohol Illegale drugs Overige verslavingen Wat betekent verslavingsgedrag voor de hulpverlener? Informatie Somatisch-medische problemen bij drugsgebruikers Algemeen De leefstijl De toedieningsvorm en schadelijke gevolgen
526 526 526 528 533 537 538 541 541 541 544 544
20 20.1 20.2 20.2.1 20.3 20.4 20.5 20.6 20.6.1 20.6.2 20.6.3 20.7 20.7.1 20.7.2 20.7.3 20.7.4 20.7.5 20.7.6 20.7.7 20.7.8 20.7.9 20.7.10 20.8 20.8.1 20.8.2
Behandeling van verslaafden Inleiding Zelfhulp Verschillende modellen Stepped care en disease management Probleemverkenning en diagnostiek Het motiveren van de cliënt Detoxificatie Alcohol Benzodiazepine Opiaten Behandeling Inleiding Minimale interventiestrategie Leefstijltrainingen Systeembehandeling Medicamenteuze behandeling Community reinforcement approach (cra) Deeltijdbehandeling Klinische behandeling Terugval en terugvalpreventie Nazorg Meervoudige problematiek Justitiële verslavingszorg Dubbeldiagnostiek: verslaving en psychiatrische stoornissen Verstandelijke beperkingen en verslaving
552 552 553 554 555 557 558 560 560 560 561 561 561 562 562 563 563 564 564 565 569 569 570 570
20.8.3
572 574
Inhoud
15
20.9 20.9.1 20.9.2 20.9.3 20.9.4 20.9.5 20.9.6 20.10 20.11
Chronisch verslaafden/sociale verslavingszorg Methadonverstrekking Heroïneverstrekking Gebruiksruimten Woon, werk en activiteitenbegeleiding Intramuraal motivatiecentrum (imc) Trajectbegeleiding, bemoeizorg en casemanagement Nieuwe ontwikkelingen: internettherapie Prognose, verloop en behandelresultaten
574 575 576 577 578 578 579 580 584
21 21.1 21.2 21.2.1 21.2.2 21.2.3 21.3 21.3.1 21.3.2 21.3.3 21.3.4 21.4 21.4.1 21.4.2 21.4.3 21.4.4 21.5 21.6 21.7
Beleid Geschiedenis van beleid: de eerste maatregelen Verbieden of regelen Verbieden van alcohol en drugs Reguleren van gebruik Legaliseren van alcohol en drugs Het drugsbeleid De opiumwet Het cannabisbeleid Het harddrugsbeleid: heroïne en basecoke Het beleid ten aanzien van uitgaansdrugs Het alcoholbeleid De huidige drank- en horecawet Overige relevante wetgeving voor het alcoholbeleid Recente beleidswijzigingen en plannen Effectieve maatregelen bij alcohol Het tabaksbeleid Het gokbeleid De toekomst: een cannabiswet?
589 589 590 592 593 593 595 596 598 602 605 606 607 608 609 610 612 613 615
Begrippenlijst Woordenlijst straattaal
617
Auteurs
630
Register
634
