Hoe werken de nieren en wat als de nieren niet meer werken? Nierfunctie en nierfunctievervangende therapie J. Lips, nefroloog
27-4-2011
1
27-4-2011
2
Inhoud
Anatomie normale nieren Functie nieren Wat als de nieren niet meer werken Wat is dialyse
27-4-2011
3
Anatomie normale nieren
27-4-2011
4
Doorsnede van een nier Glomerulus
Niermerg Nierkelk met papil
Doorsnede van een nier Kapsel
Vertakking van de vena renalis
Vena renalis Arteria renalis Nierbekken Urineleider
Vertakking van de arteria renalis
27-4-2011
5
Nefron distale tubulus
proximale tubulus
Verzamelbuis
Ultrafiltratie plasma
Capillaire bed
Glomerulus
Ureum afvoer
Toevoer arteria Afvoer arteria
Lis van Henle
27-4-2011
6
Functie nieren Botstructuur Botstructuur Stofwisselings Stofwisselings eindproduct eindproduct
Aanmaak Aanmaakerytrocyten erytrocyten CalciumHuishouding
Activering vitamine D Aanmaak Erythropoietine
Uitscheiding /urine
Hydrostatische druk Kaliumdepletie Terugresorptie Bircarbonaat Cardiale Cardialeactiviteiten activiteiten
27-4-2011
Natrium retentie Bloeddruk Bloeddruk Regulatie RegulatiepH-waarde pH-waarde 7
Functie nieren
Klaring afvalstoffen Regulatie volume/bloeddruk en elektrolieten (natrium, kalium) Regulatie zuurgraad (bicarbonaat) Regulatie calcium/fosfaat/botstofwisseling Aanmaak erytropoietine
27-4-2011
8
Bepaling van de functie
Formules: MDRD, Cockcroft en Gault: schatting van de nierfunctie (eGFR) Kreatinineklaring (24-uurs urine): bepaling nierfunctie Normaal 90-120 ml kreatinine/min Neemt af met de leeftijd
27-4-2011
9
Wat als de nieren niet meer werken Angie, 7 jaar, nefrosclerose Klaring >30 ml/min Weinig klachten
Soms anemie en hyperparathyreoïdie bij klaring 30-50 ml/min
Dieet
R/ ESA vitamine D
27-4-2011
10
Wat als de nieren niet meer werken Klaring 20-30 ml/min Moe kramp
jeuk
27-4-2011
Vaker anemie, hyperparathyreoïdie, soms hyperkaliëmie, hyperfosfatemie Dieet R/ ESA, vitamine D, kalium en fosfaatbinders 11
Wat als de nieren niet meer werken Klaring 10-20 ml/min jeuk
moe kramp slecht slapen
weinig eetlust
27-4-2011
Anemie, acidose, hyperparathyreoïdie, hyperkaliëmie, hyperfosfatemie
Voorbereiding dialyse!
Kortademig
12
Wat als de nieren niet meer werken Voorbereiding dialyse
27-4-2011
Toegang: Shunt? Lijn? PD-catheter?
13
Wat als de nieren niet meer werken
Klaring <10 ml/min jeuk
moe kramp
afvallen kortademig weinig eetlust slecht slapen
27-4-2011
Hoge bloeddruk, acidose, hyperparathyreoïdie, hyperkaliëmie, hyperfosfatemie Start dialyse! 14
Wat als de nieren niet meer werken
Klachten: meestal pas bij kreatinineklaring van 20-30 ml/min Vanaf ongeveer 20 ml/min: pre dialyse Vanaf ongeveer 10 ml/min: noodzaak nierfunctievervangende therapie
27-4-2011
15
Wat als de nieren niet meer werken
Klachten: moe, afvallen, minder eetlust, jeuk, slecht slapen, krampen, kortademig Lab: hoog kreatinine en ureum, vaak hoog PTH (vitamine D), laag Hb (erytropoietine), soms laag bicarbonaat, hoog kalium, hoog fosfaat Vaak ook hypertensie, soms overvulling
27-4-2011
16
Nierfunctievervangende therapie
Hemodialyse Peritoneaal dialyse Transplantatie
27-4-2011
17
Doel dialyse
Afvalstoffen verwijderen (kreatinine, ureum, kalium, fosfaat, etc.) Vocht verwijderen Stoffen toedienen (calcium, bicarbonaat)
27-4-2011
18
Hemodialyse
Hemodialyse m.b.v. een kunstnier Hemo = bloed Dialyse = spoelen, filteren
27-4-2011
19
Hemodialyse
Bloed gaat via pompen langs een filter waarlangs een vloeistof (dialysaat) de andere kant op stroomt Via diffusie gaan afvalstoffen het dialysaat in en komen calcium en bicarbonaat het bloed in Dialysaat wordt afgevoerd, “schone” bloed gaat terug naar de patiënt Vocht wordt onttrokken
27-4-2011
20
Hemodialyse
27-4-2011
21
Toegang tot de bloedbaan Graft
Subclavia katheter
Cimino shunt
27-4-2011
22
Peritoneaal dialyse
Peritoneaal dialyse (peritoneum = buikvlies) Buikdialyse
27-4-2011
Peritoneum als semipermeabel membraan
23
Peritoneaal dialyse
Catheter in de buik Meestal 4 keer per dag wisselen Wordt thuis gedaan Meestal door patiënt zelf Soms ‘s nachts
27-4-2011
24
Peritoneaal dialyse
1,5-2,5 liter vloeistof in de buik Door glucose of icodextrine in de vloeistof wordt vocht aangetrokken Door concentratieverschil komen afvalstoffen in de vloeistof terecht Vloeistof (met extra vocht) wordt weer uit de buik gehaald en gewisseld voor nieuwe vloeistof
27-4-2011
25
Nadelen
Alleen dialyse is niet voldoende: 9 Dieet 9 Vochtbeperking 9 Veel
medicijnen
Complicaties dialyse 9 HD:
problemen shunt/lijn, moeheid
9 PD:
buikvliesontsteking, buikvlies “op”
27-4-2011
26
27-4-2011
27
Voordelen
Voor veel patiënten geen andere optie
Klachten verminderen
Hemodialyse: dagen tussen dialyses meestal vrij goed, ook nachtdialyse, thuisdialyse mogelijk
Peritoneaal dialyse: redelijk veel vrijheid, nachtelijke dialyse mogelijk aan machine
27-4-2011
28
27-4-2011
29
Vragen???
27-4-2011
30
Hemodialyse Welkom! Klinische les Diagnostisch Centrum Bernhoven 26-04-2011 Wilma van de Wiel dialyseverpleegkundige
27-4-2011
31
Programma
Dialysecentrum Veghel Hemodialyse Hemodialyse machine Waterbehandeling Kunstnier Toegang tot de bloedbaan De dialyse Na de behandeling en complicaties thuis Huisartsen post
27-4-2011
32
Dialysecentrum Veghel
27-4-2011
33
Dialysecentrum Veghel
12 hemodialyse plaatsen (waarvan 1 isolatie kamer).
Momenteel 45 patiënten.
Verdeeld over 4 groepen, 2 shifts op een dag (ma-wo-vrij of di-do-za).
27-4-2011
34
Dialysecentrum Veghel
Dialysecentrum is open maandag tot en met zaterdag van 7.30-19.30.
Buiten deze tijden is er altijd een bereikbaarheids dienst.
Multi disciplinair team.
27-4-2011
35
Hemodialyse
Hemodialyse m.b.v. een kunstnier Hemo = bloed Dialyse = spoelen, filteren
27-4-2011
36
Hemodialyse
Behandeling met behulp van een kunstnier
Waarbij het bloed gezuiverd wordt
Patiënt komt 3 keer per week
Behandeling duurt 3 á 5 uur (standaard 4 uur)
27-4-2011
37
Hemodialyse
Behandeling in ziekenhuis.
Mogelijkheid tot thuisdialyse (in samenwerking met Dianet)
Aanprikken op de shunt of aansluiten op de dialyse katheter.
27-4-2011
38
Hemodialyse machine monitor / bediening
bloeddrukmeter
Kunstnier
Bloedpompen
27-4-2011
39
Hemodialyse machine
27-4-2011
Fresenius 5008 Machine waarop verschillende behandelingen uitgevoerd kunnen worden. Bepaalde stoffen worden verwijderd (bv ureum, kreatinine, kalium, natrium). Noodzakelijk stoffen zitten in het dialysaat (spoelvloeistof) 40
Waterbehandeling
27-4-2011
Machine maakt van leidingwater; steriel water. Gaat door verschillende filters. De vloeistof mag als infuusvloeistof gebruikt worden.
41
Kunstnier
27-4-2011
Bestaat uit kleine holle fibers. Verwijdering van afvalstoffen en vocht. In de holle fibers stroomt bloed. Langs de holle fibers stroomt dialysaat (steriele vloeistof). 42
Kunstnier Dialysaat in Bloed uit Dialysaat uit
Bloed in
27-4-2011
Dialysaat-transport tussen de fibers
43
Toegang tot de bloedbaan
Shunt: 9 Eigen
bloedvat
9 Kunstvat
Jugularis katheter
Femoralis katheter (acute dialyses)
27-4-2011
44
Shunt; eigen vat.
27-4-2011
45
Kunstvat
27-4-2011
46
Jugularis katheter
27-4-2011
47
De dialyse
Patienten dialyse ongeveer 12 uur per week; gezonden nieren functioneren 24 uur per dag!
Patiënten komen om de afval stoffen uit het bloed te verwijderen
Om vocht te laten verwijderen (vanwege niet of verminderd urineren).
27-4-2011
48
Aansluiten
Machine wordt klaargemaakt voor behandeling Patiënt wordt geprikt met 1 of 2 naalden of op de dialyse katheter. De bloedlijnen worden gekoppeld aan de naalden of katheter. Machine pompt het bloed door het extra corporale circuit. Continue proces. Bloed gaat weer terug in het lichaam.
27-4-2011
49
Verpleegkundige aspecten tijdens dialyse
Shunt of katheter/huidpoort controle Streefgewicht (wenselijk gewicht met niet te veel en niet te weinig vocht in het lichaam) Controles tijdens de dialyse 9 9 9 9 9
Bloeddruk Pols Klachten patiënt Vochtonttrekken Klinische blik
Psychosociale begeleiding. Wekelijks visite door nefroloog
27-4-2011
50
Na de behandeling
Patiënt wordt afgesloten.
Bij een shunt afdrukken.
Bij een jugularis katheter steriel afsluiten.
Patiënt wordt opnieuw gewogen (is de patiënt op streefgewicht).
Digitale dossier vorming
27-4-2011
51
Na de behandeling
Machine 9 Afbreken
van lijnen set
9 Opervlakte
reiniging
9 Intensieve
hitte en chemische desinfectie voor de binnenkant van de machine
9 Klaarmaken
27-4-2011
voor de volgende behandeling
52
Complicatie shunt thuis
Open springen van de shunt
Niet meer horen, voelen van de shunt 9 Patiënt
heeft instructie gekregen hoe te handelen bij calamiteiten.
9 Weet
27-4-2011
het ziekenhuis te bereiken.
53
Huisartsen post
Collaberen (flauwte) 9
Te kort aan vocht
9
Lage bloeddruk – Contact dialyse centrum en nefroloog – Bij te kort aan vocht opvullen van de patiënt (met infusie of drinken)
27-4-2011
54
Huisartsen post
Benauwdheidsklachten/ overvulling 9
Te veel aan vocht
9
Vaak hoge bloeddruk
9
Oedeem – Contact dialyse centrum en nefroloog – Op indicatie nefroloog een extra dialyse
27-4-2011
55
Belangrijk
Als de patiënt opgenomen moet worden of naar de eerste hulp moet dan altijd naar Bernhoven Veghel
27-4-2011
56
Vragen?
27-4-2011
57
