Levelwerk, planmatig verrijken
L
E
V
E
L
WERK
Leerlijn planmatig verrijken voor intelligente en (hoog)begaafde leerlingen in het basisonderwijs
met doorgaande technieklijn
Jan Kuipers
© Eduforce
1
Levelwerk, planmatig verrijken
Over de auteur Jan Kuipers is als gespecialiseerd senior onderwijsadviseur in dienst van Cedin. In zijn dagelijkse praktijk begeleidt hij leerkrachten bij het werken met (hoog)begaafde leerlingen en traint hij schoolteams op het gebied van (hoog)begaafdheid. Jan Kuipers is hij auteur van: •
‘(Hoog)begaafdheid, kwaliteit in beleid’, een programma voor beleidsontwikkeling’ (hoog)begaafde leerlingen in het primair onderwijs
•
‘Levelwerk’, een leerlijn voor intelligente en (hoog)begaafde leerlingen in het primair onderwijs
•
‘De Kracht in jezelf’, een programma voor hulp bij onderpresteren
•
‘Levelspel’, een gestructureerd pakket met materialen, speciaal ontwikkeld voor kleuters die meer kunnen.
Jan Kuipers is onder andere medeauteur van: •
‘SiDi-3 protocol’, een gestructureerd signalerings- en diagnoseprotocol voor leerlingen van groep 1 t/m 8.
•
‘Handboek hoogbegaafdheid’, een compleet boek over de ontwikkelingen van hoogbegaafdheid.
Alle materialen die zijn geschreven door Jan Kuipers zijn te bestellen op: www.eduforce.nl.
Uitgeverij Eduforce Lavendelheide 21 9202 PD Drachten 088 – 0200 300
[email protected] ww.eduforce.nl
Eduforce, januari 2013 ISBN: 978-94-91510-22-9
© 2013 Eduforce. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, computersoftware, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Kopers van deze uitgave mogen de als zodanig aangegeven kopieerbladen – uitsluitend voor gebruik op de eigen school – vermenigvuldigen. De kosten van dit kopierecht zijn in de aanschafprijs opgenomen. Kopers staan om deze reden bij de © Eduforce
2
Levelwerk, planmatig verrijken
uitgeverij geregistreerd.
L
E
V
E
L
WERK Leerlijn planmatig verrijken voor intelligente en (hoog)begaafde leerlingen in het basisonderwijs
met doorgaande technieklijn
© Eduforce
3
Levelwerk, planmatig verrijken
Inhoud
•
Inleiding en verantwoording
5
•
Inhoud van Levelwerk box
12
•
Bufferwerk
13
•
Begeleiding
14
•
Groepsoverzichten
15
•
Kopieerbladen
18
•
o
Het planblad
19
o
De Levelkaarten Box
21
o
Het logblad
27
o
Het evaluatieblad
29
Achtergrondinformatie
34
o
Bijlage 1 – Een passend aanbod voor intelligente en (hoog)begaafde leerlingen
o
Bijlage 2 – (Hoog)begaafd? Het maken van een plan van aanpak met het envelopmodel
© Eduforce
4
Levelwerk, planmatig verrijken
INLEIDING EN VERANTWOORDING Wat is levelwerk? Levelwerk is een leerlijn voor intelligente en (hoog)begaafde leerlingen in het basisonderwijs. Met de aanschaf van Levelwerk hebt u voor deze leerlingen een passend leerstofaanbod in uw eigen school. Recente ontwikkelen tonen aan dat er speciale scholen voor (hoog)begaafde leerlingen worden opgericht. Waar deze scholen kiezen voor segregatie, streeft u met de aanschaf van Levelwerk naar integratie, de (hoog)begaafde kinderen blijven op uw school. Levelwerk staat los van andere methodes. De leerling zit feitelijk op twee sporen te werken, een gecompacte basislijn en een aanvullende verrijkingslijn, Levelwerk.
Waarom Levelwerk? Gedifferentieerd lesgeven wordt in het gehele onderwijs als belangrijke werkwijze erkend. Een passende definitie luidt: “De gedachte achter differentiatie is dat een leerling op school komt met zijn eigen leerstijl. Daarom moeten leraren, om zo effectief mogelijk te onderwijzen, tijdens het lesgeven rekening houden met aan wie en wat zij onderwijzen. Het doel van de gedifferentieerde klas is actief plannen en voortdurend elke leerling helpen om zo ver en zo snel mogelijk te vorderen op een leercontinuüm”. Differentiëren is de mogelijkheid creëren leerlingen te stimuleren het beste uit zichzelf te halen. Er is echter nog een ander belangrijk doel in het onderwijs: kinderen leren accepteren dat iedereen verschillend is en dat zij anderen respecteren en als gelijkwaardig waarderen, leren samen te leven en elkaar te helpen. Dit principe van inclusief onderwijs houdt in dat alle kinderen welkom zijn, ongeacht de achtergronden en eigenaardigheden. Inclusief onderwijs richt zich niet in de eerste plaats op de leerling, maar veel meer op de ‘anderen’, de medeleerlingen, de leerkracht etc. Het gaat verder dan onderwijzen en leren. Het betreft alle activiteiten in de school. Men heeft het ook wel over ‘sociale inclusie’, omdat het er ook om gaat elk kind op een gelijke manier te waarderen. Het gaat erover dat iedereen welkom is, dat iedereen elkaar helpt en ondersteunt Inclusief onderwijs is erkennen en door iedereen accepteren dat leerlingen verschillend zijn 1. (Hoog)begaafde leerlingen hebben een andere aanpak nodig dan gemiddeld begaafde kinderen. Aangepast onderwijs voor (hoog)begaafde leerlingen is geen luxe maar noodzaak. Volgens een onderzoek van Hoogeveen e.a.2 is een onderwijsomgeving adequaat te noemen voor (hoog)begaafde leerlingen als deze situatie functioneert als katalysator voor het tot uiting komen van de mogelijkheden van de (hoog)begaafde) leerling. Er kan echter niet er niet één onderwijsaanpassing genoemd worden, die dit in zijn totaliteit kan bieden voor iedere leerling. Het is daarom van belang dat er binnen een school meerdere aanpassingen geboden worden. Een veel voorkomende aanpak is compacten en verrijken. 1
Kuipers, J.(2009). Onderpresteren. In: Handboek hoogbegaafdheid . Assen: Van Gorcum Hoogeveen, L., Hell, J. van, Mooi, T., Verhoeven, L. (2004). Onderwijsaanpassingen voor (hoog)begaafde leerlingen. Nijmegen: Radboud Universiteit 2
© Eduforce
5
Levelwerk, planmatig verrijken
Levelwerk en Begaafdheidsprofielscholen In 2006 is op initiatief van het CPS de pilot ‘Begaafdheidsprofielschool PO’ van start gegaan. In de beoordelingslijst staat als één van de standaarden genoemd: ‘Er is een aangepast en uitgebalanceerd curriculum voor alle leerjaren en alle onderdelen van het onderwijsaanbod’ .3 Ook in de Checklist ‘Hoogbegaafdenwijzer Basisonderwijs’, een uitgave van SLO, wordt ingegaan op ‘een gestructureerd aanbod van verrijkingsactiviteiten’.4 Met Levelwerk heeft u een dergelijk uitgebalanceerd en gestructureerd curriculum in uw school.
Wat biedt Levelwerk? Levelwerk biedt een totaalaanbod van verrijkende activiteiten op meerdere terreinen. Bij verrijking is het doel om de begaafde leerling meer uitdaging te bieden binnen de vakken rekenen, taal en begrijpend lezen. Deze leerstof behoort een verplichtend karakter te hebben, geen vrijblijvendheid. De onderdelen ‘rekenen’ en ‘taal/lezen’ in Levelwerk zijn dergelijke verrijkende opdrachten. Daarnaast biedt Levelwerk in het onderdeel ‘allerlei’ de mogelijkheid om met eigen gekozen onderwerpen aan de slag te gaan, veelal onderwerpen uit de belangstellingssfeer van de leerling. In de vorm van werkstukken, foto- of filmpresentaties, een tentoonstelling of een maquette kan de begaafde leerling laten zien wat het ‘in huis’ heeft. Ook aangepaste opdrachten binnen het vakgebied ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ en opdrachten wat betreft samenwerking en hulp bieden aan anderen vallen onder dit onderdeel. De leerkracht is hier meer de coach in de begeleiding van het proces. Doel van deze werkwijze is tweeledig: aansluiten bij de motivatie van de leerling en het oefenen van metacognitieve, maar ook sociaal-emotionele en creatieve vaardigheden (zie ook bijlage 1, blz. 35).
Levelwerk, zelfstandig of met begeleiding? Leren gaat begaafde leerlingen vaak gemakkelijk af, ze hoeven er nauwelijks moeite voor te doen. Verrijkingsstof is bedoeld om leerlingen te laten ervaren wat het is om op hun tenen te lopen, te ervaren dat leren niet vanzelf gaat. Bij leren hoort ook fouten maken, opnieuw proberen en doorzetten. Om deze reden moet de verrijkingsstof zó moeilijk zijn dat leerlingen zich echt moeten inspannen. Het is een misvatting te denken dat begaafde leerlingen verrijkende stof zonder hulp en begeleiding kunnen maken, ook zij hebben instructie en begeleiding nodig. De wijze van 3 Adviesgroep Hoogbegaafdheid (2007). Begaafdheidsprofielscholen PO. (thema 2, standaard 1) Amersfoort: CPS 4 Steenbergen, N., Boekhorst-Reuver, J. te & Hulsbeek, M., (2007). Checklist Hoogbegaafdenwijzer Basisonderwijs (aandachtspunt 40 t/m 46). Enschede: SLO
© Eduforce
6
Levelwerk, planmatig verrijken
ondersteuning is echter wel anders. Waar met name de zwakkere leerlingen veel baat hebben bij een ‘directe instructie’ is voor begaafde leerlingen een ‘responsieve instructie’ aan te raden. Een belangrijk leerpunt voor (hoog)begaafde leerlingen is zelfregulatie (nadenken over het leren en de stappen die iemand moet zetten om kennis te verwerven, leren te leren). De leerling leert reflecteren op het eigen werken door planmatig na te denken over de te nemen leerstappen, hij wordt op deze wijze producent van zijn eigen leerstof en leerontwikkeling. De leerkracht krijgt in dit kader de rol van coach (zie ook bijlage 2, blz. 38).
Wat is de inhoud van Levelwerk? Levelwerk bestaat uit 7 levels, te gebruiken vanaf groep 3. In elk level zitten 5 blokken en elk blok loopt van vakantie tot vakantie, in totaal zijn er 35 blokken. In elk blok zitten 3 cellen: een cel ‘taal/lezen’, een cel ‘rekenen’ en een cel ‘allerlei’, in totaal meer dan 240 opdrachten. De opdrachten zijn zo samengesteld dat er sprake is van afwisseling en structuur. Kiezen voor slechts één methode voor verrijking zal voor (hoog)begaafde leerlingen niet werken. Zij hebben juist baat bij afwisseling en van tijd tot tijd iets nieuws. Daarom is Levelwerk opgebouwd uit een rijk aanbod van diverse leermiddelen.
Een voorbeeld: Level 1
Blok 1. Vanaf de zomervakantie tot de herfstvakantie
Blok 2. Vanaf de herfstvakantie tot de kerstvakantie
Taal/lezen
Rekenen
Allerlei
Taalmeesters, deel 1 Opdracht 1 - 9
Rekentijger, deel 3A Blz. 1 - 12
Villa Alfabet, serie Oranje 1 Kies een boek + verwerkingsblad
Kijk op: http://kids.kennisnet.nl/ Groep 4, 5 en 6 Zoek een rekenspel en speel het.
Nikitin 1, Musterwürfel Blz. B1 – B17 Bedenk zelf een patroon, teken en leg het.
Taal/lezen
Rekenen
Plustaak Taal/Lezen, deel 3/4 Opdracht 1- 10
Rekentijger, deel 3A Blz. 13 - 24
Woordenschat Fase 3 Opdracht 1 - 16
© Eduforce
Kijk op: http://www.fisme.science.uu.nl en zoek een rekenpuzzel.
Techniekset STEKUworld Maak 4 opdrachtkaarten. Allerlei Zoek een leuk gedicht op of schrijf zelf een leuk gedicht. Leer het uit je hoofd en draag het zo mooi mogelijk voor.
7
Levelwerk, planmatig verrijken
De inhoud van Levelwerk bevat een afwisseling in opdrachten. Ondanks deze afwisseling is er sprake van een duidelijke opbouw en structuur. Door de blokken heen komen de onderdelen steeds terug. Met de keuze van de opdrachten is rekening gehouden met: •
de wijze waarop intelligente en (hoog)begaafde leerlingen graag leren, met variëteit, afwisseling, open en gesloten opdrachten.
•
de mogelijkheid voor een eigen creatieve invulling.
•
het niveau, de lat ligt hoog en er wordt gestreefd naar ambitie.
•
het opdoen van ervaringen in het oefenen van leerstrategieën, het leren leren, discipline en doorzettingsvermogen.
•
het versterken van de sociaal en emotionele vaardigheden in een heterogene setting.
•
een afwisseling tussen schriftelijk werk en uitdagende puzzels.
•
schema voor planning, feedback en rapportage.
Wat betekent Levelwerk in het kader van ‘Passend Onderwijs’? Levelwerk past binnen de ontwikkelingen van ‘passend onderwijs’ en biedt een antwoord op het vaststellen van de onderwijsbehoefte. Immers, er kan met levels, blokken en cellen geschoven worden om op deze wijze de onderwijsbehoefte van elke leerling passend te maken. Level 7 is een uitlooplevel voor die kinderen die versneld door de levels zijn gegaan. Levelwerk is toegankelijk en gemakkelijk te organiseren.
Hoeveel tijd kunnen kinderen aan Levelwerk werken? De mate waarin gebruik wordt gemaakt van Levelwerk hangt af van de beschikbare tijd die de leerling heeft om met deze taken aan de slag te gaan. Bij beperkte verrijkingstijd zult u keuzes moeten maken. De inschatting is dat Levelwerk voldoende materiaal biedt voor ca. 10 uur per week.
© Eduforce
8
Levelwerk, planmatig verrijken
BUFFERWERK Extra naast Levelwerk - Bufferwerk Met Levelwerk hebt u een compleet pakket in school waarmee u op een gestructureerde wijze verrijkende activiteiten aan uw slimme leerlingen kunt aanbieden. Er is echter meer. U kunt in de kieskast of bufferkast materialen zetten, waarmee uw leerlingen, en slimme leerlingen goed uit de voeten kunnen. Hieronder ziet u een lijst met geschikte materialen. U kunt deze materialen bekijken en bestellen bij uitgeverij www.eduforce.nl.
Bufferwerk groep 3 – 8 Levelspel box 1 en 2
Tomtect
IQ Puzzler
Vormvensters
IC Cabin
Ik leer logisch denken
IQ Splash
Castle Logic
Triplet
Trucky 3
Nikitin 6
Architecto
Nikitin 8
Gogetter Prince and Dragon
Nikitin 9
Camouflage North Pole
Nikitin 10
Formido
Colour Code
Winomino
Katamino
Hide and Seek – Pirates
VERkijkers: www.verkijkers.nl
© Eduforce
9
Levelwerk, planmatig verrijken
BEGELEIDING
Cursusinformatie De adviseurs van Cedin bieden hulp om Levelwerk samen met u op een doordachte wijze te implementeren. Ook voor andere (hoog)begaafdheidsvragen kunt u bij ons terecht. Een kleine greep uit onze mogelijkheden: •
(Hoog)begaafdheid, van signaleren tot plan van aanpak
•
(Hoog)begaafdheid, beleid en implementatie Levelwerk
•
Een plusklas voor (hoog)begaafde leerlingen in school
•
Zelfsturende leeractiviteiten voor (hoog)begaafde leerlingen
•
(Hoog)begaafdheid, communicatie ouders en school
•
(Hoog)begaafdheid, een consult
U kunt tevens een beroep op ons doen in geval van een: •
Een cursus op maat
•
Een studiedag
•
Een workshop
•
Een lezing
•
Ad hoc ondersteuning / IB ondersteuning / IB netwerk
•
(Hoog)begaafdheid in het Voortgezet Onderwijs
In een intakegesprek wordt de inhoud nauwkeurig met u vastgesteld. Wij willen u graag informeren over onze mogelijkheden. Advies in andere regio’s dan Noord Nederland: Scholen buiten de regio Noord Nederland kunnen desgewenst terecht bij andere begeleidingsdiensten. Op www.eduforce.nl staan de betreffende begeleidingsdiensten opgesomd. Neemt u gerust contact op.
Cedin Jan Kuipers,
[email protected] Lavendelheide 21 9202 PD Drachten 088 0200300 www.cedin.nl
© Eduforce
10
Levelwerk, planmatig verrijken
L
E
V
E
L
WERK
Het planblad
© Eduforce
11
Levelwerk, planmatig verrijken
Uitvoering School
Levelwerk
in
per week
weekschema
Naam
Groep
Middag
Hoe ging het?
Klaar Ja/nee
Afspraken
Middag
Hoe ging het?
Klaar Ja/nee
Afspraken
Middag
Hoe ging het?
Klaar Ja/nee
Afspraken
Middag
Hoe ging het?
Klaar Ja/nee
Afspraken
Middag
Hoe ging het?
Klaar Ja/nee
Afspraken
Periode/week
Maandag Ochtend
Dinsdag Ochtend
Woensdag Ochtend
Donderdag Ochtend
Vrijdag Ochtend
© Eduforce
12
Levelwerk, planmatig verrijken
L
E
V
E
L
WERK Levelwerkkaarten voor de leerling
© Eduforce
13
Levelwerk, planmatig verrijken
Levelwerk kaart Level 1 Blok 1 Taal/Lezen Taalmeesters, deel 1 Opdracht 1 - 9 Villa Alfabet, serie Oranje 1 Kies een boek + verwerkingsblad
Rekenen Rekentijger, deel 3A Blz. 1 - 12 Kijk op: http://kids.kennisnet.nl/ Groep 4, 5 en 6 Zoek een rekenspel en speel het.
Allerlei Nikitin 1, Musterwürfel Blz. B1 – B17 Bedenk zelf een patroon, teken en leg het. Techniekset STEKUworld Maak 4 opdrachtkaarten. EEN FOUT MAKEN MAG BEST!
© Eduforce
14
