Welkom in het Hondsruggebied ga op expeditie!

GEOPARK DE HONDSRUG GEOPARK DE HONDSRUG | Bronnegerstraat 12, 9531 TG Borger | [email protected] | volg ons op www.facebook.com/geopark.dehondsrug en twitter @GeoparkHondsrug

Welkom in het Hondsruggebied ga op expeditie!

Een bijzonder warm welkom in Magisch Drenthe, gemeente Coevorden, een fantastisch gebied met vele mogelijkheden. Of U nu komt voor de stad, de authentieke dorpen, het prachtige landschap of voor oude cultuur-historische monumenten: Magisch Drenthe biedt het allemaal! 27 JUNI:

BOEKENMARKT IN COEVORDEN

4 JULI:

BEACHVOLLEYBAL IN ERM

5 JULI:

GRACHTENLOOP IN COEVORDEN

6 JULI:

NK KLOEMP'M IN AALDEN

7-10 JULI:

DRENTSE FIETS4DAAGSE IN DALEN

9-12 JULI:

ZUIDENVELD IN OOSTERHESSELEN

10-12 JULI:

HISTORISCHE HAVENDAGEN IN COEVORDEN

1 AUG:

KASTEELDAG IN COEVORDEN

6-8 AUG:

HORECADAGEN IN COEVORDEN

14 AUG:

SWEELPOP IN ZWEELOO

15 AUG:

PRINSEN EN PRINSESSENDAG IN COEVORDEN

16 AUG:

MISS SUMMER IN DALEN

5 SEPT:

FLY INN IN GEES

5 SEPT:

COEVORDEN HEEFT SMAAK!

>

Magisch Drenthe rekent op een drukke en sfeervolle zomer! Voor een compleet overzicht van alle overnachtingsmogelijkheden en evenementen:

Voor velen is Magisch Drenthe een onbekend gebied. Dat maakt het bijzonder en uitdagend. En dat is het ook!

www.magischdrenthe. nl

Geopark de Hondsrug:

een ware belevenis! Heeft u zich ooit afgevraagd waar die keien in het Hondsruggebied vandaan komen? Weet u het verhaal achter de verschillende sporen van strijd in de omgeving? Geopark de Hondsrug beantwoordt deze en nog veel meer andere vragen. Via expedities, excursies of safari's gaat u op ontdekkingsreis door een prachtig stukje Nederland. Geopark de Hondsrug: een ware belevenis!

O

ns Geopark maakt deel uit van een wereldwijd en Europees netwerk van Geoparken. Dit netwerk is vanaf het jaar 2000 actief en heeft zich de laatste jaren fors ontwikkeld. Inmiddels zijn er wereldwijd zo'n 100 Geoparken, waarvan 65 in Europa. Geopark de Hondsrug is het enige Geopark in Nederland. Alle Geoparken hebben met elkaar gemeen dat de ontstaansgeschiedenis, de geologie en de cultuurhistorie uniek is. Samen vertellen zij het verhaal van het ontstaan van de aarde.

RUGGENGRAAT Van de stad Groningen tot de uiterste zuidoostpunt van Drenthe, ruim 'voorbij' Emmen, strekken zich twee langgerekte, parallelle heuvelruggen uit. De meest opvallende en meest bekende is de Hondsrug. Dit opvallende landschap - door het ijs gevormd, door de mens gebruikt en veranderd - vormt de ruggengraat van Nederlands eerste geopark. Geopark De Hondsrug.

Wat is een Geopark? Ieder Geopark heeft zijn eigen unieke geologische geschiedenis. Geologisch erfgoed is bepalend voor de natuur en de cultuur van het gebied. Samen geven deze elementen een Geopark een identiteit die het onderscheidt van andere gebieden. Inwoners, bedrijven, organisaties, overheid en onderwijs maken samen een Geopark. Wie meer van zijn verleden afweet, gaat zorgvuldiger en duurzamer met zijn omgeving om. Een Geopark wil mensen inspireren om samen de toekomst van hun streek met vertrouwen en op een duurzame manier tegemoet te gaan. Deze algemene uitgangspunten gelden ook voor ons Geopark, Geopark de Hondsrug.

Dit gebied snijdt over een afstand van 70 kilometer dwars door oudere ijstijdstructuren en is al ruim 100 jaar onderwerp van onderzoek. Maar dit is ook een gebied waar de mens al duizenden jaren woont en gebruik maakt van wat de aarde te bieden heeft. Die combinatie van boeiende geologie, een bijzonder landschap en de opvallende invloed van de mens daarop maakt dit gebied tot een ideaal Geopark.

////////////////////////////////////////////////////////////////

Geoparken in Europa Geopark de Hondsrug is het eerste en tot nu toe enige Geopark in Nederland. Van de ongeveer 100 Geoparken in de wereld, bevindt het merendeel zich in Europa.

mooie fietsroutes en spannende safari's uitgezet. Ook kunt u met een gids het mooie gebied in trekken. Veel meer informatie is te vinden op de website www.geoparkdehondsrug.nl of via de speciaal uitgebrachte expeditieboekjes die te koop zijn bij de verschillende startpunten van de expedities. Hierin vindt u alles wat u altijd al over het Geopark en het Hondsruggebied wilde weten.

EXPEDITIEBOEKJES De verhalen worden verteld in acht verschillende expedities die elk verschillende pareltjes bevatten waar u beslist moet zijn geweest! Voor iedereen die houdt van geschiedenis, natuur en landschappen. Kom er alles over te weten bij de expeditiepoorten. En voor de actievere bezoeker zijn er prachtige wandelingen,

FIETS- EN WANDELROUTES Wilt u de hotspots van het Hondsruggebied zelf ontdekken? Dat is mogelijk via verschillende speciale fiets- en wandelroutes. De routes zijn te vinden op de website www.geoparkdehondsrug.nl of in de expeditieboekjes met daarin beschreven de verschillende hotspots. Maar u kunt ook met uw smartphone of tablet het gebied verkennen. Er is een speciale app ontwikkeld die is te downloaden via annodrenthe.nu. In het Geoparkkanaal komt u mooie routes tegen.

////////////////////////////////////////////////////////////////

Safari's Wanneer u denkt een verre reis naar Afrika te moeten maken om op safari te gaan, heeft u het mis. Actie en verrassingen zijn dichterbij dan u doet vermoeden en een safari door het prachtige Hondsruggebied is een garantie voor een bijzondere en spannende dag. Geopark de Hondsrug heeft verschillende safari's uitgezet. Kijk voor boeken, data en informatie op onze site: www.geoparkdehondsrug.nl ////////////////////////////////////////////////////////////////

Safari: Liefde in Geopark de Hondsrug Een prachtige fietstocht van 57 kilometer door het schitterende Hondsruggebied. U fietst van restaurant naar restaurant en geniet van de natuur en een uitdagend en overheerlijk vijfgangenmenu. De route begint met koffie en wat lekkers bij Hotel ten Cate in Emmen. Daarna volgt een voorgerecht bij Diner-Café Bussemaker in Exloo, en een soepje bij Bistro La Finca in Odoorn. Het hoofdgerecht wordt geserveerd bij BurgGolf en het dessert bij het Hampshire Hotel, allebei in Emmen. ////////////////////////////////////////////////////////////////

Safari Kunst en keien Waant u zich een kunstenaar uit de 18e eeuw die naar Drenthe trok om inspiratie op te doen in het prachtige landschap? Dan is deze safari u op het lijf geschreven. Een uitstekende combinatie tussen schilderen en relaxen. Kunstenaars Laurens Boersma en Ina Damming bieden u een bijzonder kunst- en relaxarrangement! Naast een creatieve activiteit kunt u zich overgeven aan het warme oergevoel van Drenthe bij Instituut voor huidverzorging Ina Damming te Annen. Deze Oerwellness behandeling, bestaat uit een heerlijke massage met Drentse zwerfkeien en brengt u terug naar de oorsprong van Drenthe.

3

P O O K TE

• • • •

Iedere eerste en laatste zondag van de maand live muziek De mooiste wandeltochten van het Nationaal Park beginnen hier De kachel brandt Ambachtelijke pannenkoeken, BBQ, heerlijke salades, keuze uit 25 verschillende bieren • Grote tuin, speeltoestellen • Midgetgolf, amfitheater en de meest curieuze pub van Nederland Bosrand 18 | 7991PA Lhee/Dwingeloo T: 0521 - 597396 | M: 06 16 37 42 12 | www.bospub.nl

IJSTIJDEN:

het ontstaan van de hondsrug

Waar komen die glooiingen in het landschap vandaan? Is de natuur altijd al zo mooi geweest? Het antwoord op de vragen komt uit de verschillende ijstijden. Geologen hebben vastgesteld dat er de afgelopen 2,5 miljoen jaar minstens 23 ijstijden hebben plaatsgevonden, waar vooral de laatste drie van invloed zijn geweest op het landschap van het Hondsruggebied. De ijstijden hebben in het gebied behoorlijk huisgehouden en daardoor is het unieke landschap gevormd.

H /////////////////////////////////////////////////////////////////////

Hotspot: Hunzedal In de laatste ijstijd was het in het Hondsruggebied hartje zomer, maar niet meer dan een paar graden boven nul en bleef de grond permanent bevroren. Dit zorgde voor bijzondere geologische verschijnselen. Bij het Hunzebos kunt u daar een mooi voorbeeld van zien. Geologen noemen het een droogdal. Na de ijstijd verdween de vorst uit de bodem, kon het regenwater in de bodem wegzakken en kwam het dal droog te liggen. Vandaar de naam 'droogdal'. In de expeditiegids of via de app van annodrenthe.nu vindt u enkele mooie wandelingen rondom dit gebied waarin sporen van de ijstijden nog duidelijk zichtbaar zijn..

et Hondsruggebied is een uniek stukje Nederland. De Saale-ijstijd, de een-na-laatste ijstijd zo'n 150.000 jaar geleden, heeft de grootste invloed gehad op het gebied. Het ijs schuurde over het landschap en walste alles plat wat op zijn weg kwam. De overblijfselen, in de vorm van de verschillende ruggen, zijn bepalend geworden het landschap. Het enorme ijspakket heeft door de gigantische druk en het smeltwater de ruggen gevormd.

BEVROREN TOENDRA Smalle banen ijs schoven in één keer vanuit het noordwesten naar het zuidoosten over Groningen en Drenthe waardoor het ijs grond opzij drukte en zo heuvels en diepe dalen veroorzaakte. Het smeltwater kneedde het landschap en boetseerde het tot heuvelruggen en beekdalen. Een warmere periode daaropvolgend werd wederom afgelost door een ijstijd die deze keer niet gepaard ging met een dik ijspakket, maar met harde winden die zand meevoerden op de keileem. In een kale, bevroren toendra had de wind een ijstijd lang vrij spel.

Het zand zien we tegenwoordig nog overal terug, net als de keien, het grind en de keileem, het heeft allemaal een eigen verhaal afkomstig uit één van de ijstijden. Met eigen ogen kunt u ontdekken wat de kou, het ijs, het water en de wind jaren geleden in deze streek teweeg hebben gebracht. /////////////////////////////////////////

expeditiepoort Hunebedcentrum Bronnegerstraat 12 9531 TG Borger www.hunebedcentrum.nl

prehistorie:

Hondsruggebied altijd aantrekkelijk geweest Het Hondsruggebied is altijd al een aantrekkelijke plek geweest om te wonen en te vertoeven. Dat geldt voor vandaag de dag, maar dat gold ook in de prehistorie. De Hondsrugbewoners moesten zich in hun levensonderhoud voorzien door middel van jacht en verzamelen. Vanaf ongeveer 3400 jaar voor Christus vestigde de mens zich 'fulltime' in het gebied. Zo'n 5000 jaar geleden stapelden de hunebedbouwers hier hun indrukwekkende grafmonumenten van de enorme keien die door het ijs uit Scandinavië meegenomen waren. Zij maakten als de eerste boeren hun akkertjes op de Hondsrug en bouwden er hun huizen.

bedden zijn er nog meer overblijfselen uit de prehistorie. Wat te denken van de hoge grafheuvels waarvan de oudste stamt uit omstreeks 2850 voor Christus. Natuurlijk worden de mysterieuze houten weggetjes door het veen niet vergeten. Te veel om op te noemen, maar een eigen ontdekkingsreis door het gebied doet u versteld staan.

HUNEBEDDEN Neanderthalers kwamen 100.000 jaar geleden naar ons gebied om op mammoeten te jagen. Tientallen eeuwen later trokken onze voorouders het Hondsruggebied binnen achter de kuddes rendieren aan.

De toerist die het mooie Drenthe verkent, wordt nog dagelijks geconfronteerd met deze prachtige monumenten uit de prehistorie. In totaal zijn er in het Hondsruggebied 47 bijzondere stenen bouwwerken te vinden met ieder een eigen verhaal. Naast de hune-

//////////////////////////////////////////////////////////////// /////////////////////////////////////////

Expeditiepoort Hunebedcentrum Bronnegerstraat 12 9531 TG Borger www.hunebedcentrum.nl

Hotspot: Strubben Kniphorstbosch Eén van de hotspots die we u zeker niet willen onthouden uit de prehistorie is De Strubben Kniphorstbosch tussen Anloo en Schipborg. Onderweg komt u langs twee hunebedden en tientallen grafheuvels. U ziet er karrensporen uit voorbije eeuwen. De Strubben Kniphorstbosch is het eerste en tot nu toe enige archeologische reservaat van Nederland.

5

Expeditie veen:

gigantische mogelijkheden met turf Vindt u de Chinese Muur bijzonder? Respecteert u de bouwers van de piramides in Egypte? Het verhaal rondom het veen in Drenthe is minstens zo speciaal. Eeuwenlang werd het veen handmatig afgegraven aan de oevers van de Hunze ten oosten van de Hondsrug. Meer dan zeven eeuwen geleden werden gigantische mogelijkheden met veen en turf ontdekt. waren de stad-Groninger turfschippers oppermachtig op de Hunze. Ze voeren de rivier op naar de plaatsen waar turf lag opgestapeld. Dat werd goedkoop ingekocht en met een flinke winstmarge verkocht. Voor de veenarbeiders was er jarenlang voldoende werk. Het was hard werken, maar ze verdienden een behoorlijke boterham.

D

e gevonden turf in het veengebied werd onder andere door de monniken gebruikt om zich warm te houden en op te koken, maar voor het hoofdgebruik was de turf bestemd voor het stoken in de steenbakkerij voor de kloosterbouw.

Het grote gebied waar het veen en de turf vroeger werd afgegraven is zeer uitgestrekt en herbergt enkele mooie 'vergeten plekken' die verrassend en prachtig zijn om te zien. Een werkelijk schitterend monument uit die tijd is de kerk van Zuidlaren. De kloostermoppen die in de, door de kloosters geëxploiteerde, steenbakkerijen werd gemaakt, waren bestemd voor de bouw van kerken. Het oudste gedeelte van de kerk in Zuidlaren is hiermee gemetseld. /////////////////////////////////////////

BEHOORLIJKE BOTERHAM

Expeditiepoort

De Groninger turfschippers verenigden zich in 1403 door het Schuitenschuiversgilde op te richten Sindsdien

Veenpark, Berkenrode 4 7844 TR Barger-Compascuum www.veenpark.nl

expeditie kunst: Het toerisme richting het Hondsruggebied is niet iets van de laatste jaren, al kunnen we de mensen die vanaf de achttiende eeuw naar Drenthe trokken, geen toeristen noemen. Het Hondsruggebied was een ware trekpleister voor kunstenaars die inspiratie opdeden in het prachtige gebied. Verschillende hiervan zijn later zeer beroemd geworden.

N

ederlanders liepen voorop in de kunstwereld door al vanaf 1770 de vrije natuur in te trekken. De trek naar buiten speelde zich ook af langs de Hondsrug. Voor de avontuurlijk ingestelde kunstenaars had de, als ongerept bekend staande, Drentse Hondsrug een bijzondere aantrekkingskracht.

Er kwamen dan ook honderden deze kant op. De inwoners van Drenthe hebben zich verbaasd over de soms als vogelverschrikkers uitgedoste vreemden, die kromme bomen en oude boerderijen kwamen schilderen in plaats van de rechte en dus waardevolle bomen en nieuwe en dus fraaie huizen. Verreweg de grootste naam uit de kunstwereld, die het mooie gebied bezocht, was zonder twijfel Vincent van Gogh. De grootmeester was aangespoord door een vriend om naar

6

Hotspot smalspoormuseum Aan het Dommerskanaal tussen Erica en Weiteveen bouwde de Griendtsveen Turfstrooisel Maatschappij haar fabrieken. Dagelijks trokken kleine sterke diesellocomotieven wagonladingen turf naar de fabriek aan het kanaal. Tot 1983, toen de fabriek haar poorten sloot. In het Industrieel Smalspoormuseum worden de oude turftreintjes gekoesterd. Vanuit het museum kun je met een trein een tochtje over het complex van Griendtsveen maken. Om met eigen ogen te zien hoe de mensen toen in de turfindustrie werkten.

Hondsrug inspiratie voor grote kunstenaars

Drenthe te gaan. Dankzij zijn behoefte aan contact en het vermogen om emoties vast te leggen in beelden en taal is er veel bekend over zijn bezoek. De kamer waar Van Gogh tijdens zijn periode in Drenthe verbleef, is bewaard gebleven en te bezoeken in het Van Goghhuis.

INKIJKJE UITGEDOSTE VREEMDEN

/////////////////////////////////////////////////////////////////////

In kunstwerken van Van Gogh, maar ook andere grootheden als Egbert van Drielst en Hendrik Willem Mesdag, is het bijzondere landschap van Drenthe te ontdekken. Het Geopark geeft een inkijkje in het leven van de kunstenaars en de invloed die het Hondsruggebied daarop heeft gehad. /////////////////////////////////////////

Expeditiepoort Van Goghhuis Van Goghstraat 1 7844 NP Nieuw-Amsterdam www.vangogh-drenthe.nl

////////////////////////////////////////////////////////////////

Hotspot: Eext Behangselschilder Egbert van Drielst vanuit Amsterdam kwam vanaf 1772 inspiratie opdoen in Eext. Zijn collega's waren ook nieuwsgierig naar het mooie dorp, vanwaar hij zulke mooie tekeningen meebracht. Zo zijn er in de 18e eeuw vele tientallen tekeningen gemaakt van de eeuwenoude eiken, fraaie boerderijen en zelfs bewoners. De tekeningen uit de tijd dat de fotografie nog niet bestond bieden nu een unieke kijk op dit oude dorp. Een wandeling van ongeveer anderhalf uur door een deels nog achttiende eeuws Eext kunt u downloaden van de website Annodrenthe.nu.

Expeditie sporen van strijd:

oorlogen om gewild coevorden Oorlogen komen tegenwoordig gelukkig niet meer voor in Nederland. Dat was in het verleden wel anders. Het Hondsrugcomplex vormde sinds de middeleeuwen de belangrijkste route naar Noord-Nederland en was daarom een gewild gebied om in handen te krijgen. Verschillende oorlogen en belegeringen vonden plaats in het gebied en dat heeft zijn sporen achtergelaten. /////////////////////////////////////////////////////////////////////

Hotspot kasteel coevorden De eerste vermelding van dit kasteel stamt uit 1141. Het staat op een strategische plek op de kruising van een belangrijke handelsroute.Wellicht heeft het kasteel in 1402 zijn huidige uiterlijk gekregen. Het kasteelterrein bleef eeuwenlang gehandhaafd. Na de Franse tijd (1813) werd het kasteel een militair hospitaal. In 1900 trok het gemeentebestuur erin. Een toren werd in 1972 gereconstrueerd met behulp van een paragnost.Tegenwoordig is het kasteel, na wederom een flinke restauratie, in gebruik als restaurant. Een bezoekje aan het kasteel van Coevorden is een absolute aanrader.

V

ooral Groningen en het gewest ontwikkelden zich tot belangrijke centra van economische, politieke en religieuze macht. Het was voor mensen uit die tijd de 'place to be'. Veencomplexen langs de grenzen van Overijssel, Drenthe, Friesland en Groningen vormden barrières die slechts op enkele plaatsen konden worden gepasseerd. Daarvan was Coevorden verreweg de belangrijkste, het was dé toegangspoort tot heel NoordNederland.

Noord-Nederland open en konden de legers al plunderend hun slag slaan. Toen Groningen in de loop van de middeleeuwen uitgroeide tot een belangrijke stad, was het nodig om de handelsroutes te beveiligen door middel van burchten en andere versterkingen. Coevorden speelde daarin uiteraard een essentiële rol.

STRATEGISCHE PLAATSEN Wie voet zet in deze vestingstad, loopt op historische grond. De naam Coevorden kan worden herleid uit het woord 'voorde' doorwaarbare plaats en heeft dus alles te maken met de strijd die hier jaren heeft plaatsgevonden. Wanneer Coevorden was veroverd, lag de weg naar Groningen en de rest van

Expeditie water:

De verschillende monumenten in het gebied zijn een absolute aanrader voor liefhebbers van geschiedenis.

TWEEDE WERELDOORLOG De meest recente sporen van strijd stammen uit een kort verleden. Zoals bijvoorbeeld de onderduikersholen. Zelfs in de Tweede Wereldoorlog speelde de Hondsrug een belangrijke rol en was het één van de routes via waar de bezetter in 1940 de inval deed en waarover het in 1945 werd verdreven. /////////////////////////////////////////

Expeditiepoort Het Arsenaal Haven 4 7741 JV Coevorden ww.hetarsenaalcoevorden.nl

water van levensbelang

Water is van levensbelang. Voor de mensheid, maar ook voor het Hondsruggebied. Doordat het water in het gebied van hoge kwaliteit is, wordt de bijzondere flora in bijvoorbeeld de beekdalen goed gevoed. Daarnaast wordt het water in de diepe bodemlagen gefilterd en worden honderdduizenden mensen verzorgd van drinkwater met een opmerkelijk hoge kwaliteit. Het water van de Drentse beken was zo`n 5000 jaar geleden bepalend voor waar mensen zich het liefst wilden vestigen. Het water diende als drinkwater, maar het was ook een teken dat de grond rondom, vruchtbaar was voor de landbouw. Diezelfde landbouw eiste zoveel van de beken dat ze het tot aan de vorige eeuw af en toe behoorlijk lastig hadden.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////

Hotspot: Koning Willem-Alexander Kanaal Vroeger konden schepen overal in Zuidoost-Drenthe komen om er hun vrachtjes op te halen, maar daar kwam in de loop der jaren een einde aan. Sinds 2013 kun je via het Koning WillemAlexanderkanaal weer van Erica naar Ter Apel varen.Ten zuiden van Nieuw-Dordrecht vonden de kanaalgravers de Hondsrug op hun weg. Bij het graven van het Koning Willem-Alexanderkanaal kwamen honderden zwerfkeien tevoorschijn. Stenen die het ijs van de Saale-ijstijd met zich meegevoerd had uit Scandinavië. De stenen zijn langs het IJstijdpad gelegd, een zes kilometer lang wandel- en fietspad langs het nieuwe kanaal.

Gelukkig zijn de tijden veranderd en is er inmiddels de tijd van herstel aangebroken.

PRACHTIGE PLAATJES Tegenwoordig kan zelfs bij een overschot aan water op een juiste wijze worden gehandeld. Mocht er een keer even teveel water zijn, dan weten we er ook weg mee. In het Hondsruggebied is ruimte vrijgemaakt om miljoenen kubieke meters water tijdelijk te kunnen bergen. Het water in het Hondsruggebied levert enkele prachtige plaatjes op in het mooie landschap. De Expeditie Water brengt u langs bijzondere plekken in het landschap

waar het water een voorname rol speelt. Rondom verschillende hotspots zijn mooie wandelroutes uitgezet om te genieten van het pure landschap. Eén ding weten we zeker: u komt op plekjes waar u nog nooit bent geweest!

/////////////////////////////////////////

Expeditiepoort Waterpark de Bloemert De Bloemert 1 9475 TG Midlaren www.debloemert.nl

naTuur:

samenspel tussen mens en natuur

Wat was onze oernatuur? Voordat de mens zich in het Hondsruggebied vestigde, had de natuur vrij spel en stonden er heel veel bomen in alle soorten en maten. Het grootste deel van Drenthe was bedekt met een dicht oerwoud en elders bestond de natuur uit een ondoordringbaar struikgewas. De wildernis verdween met de komst van de mens die de grond in bezit nam om als boer een bestaan op de bouwen. Sindsdien is het landschap van het Hondsruggebied een samenspel tussen mens en natuur.

V

andaag de dag is er weinig meer te zien van de oorspronkelijke natuur zoals deze er voor de komst van de boeren was. Slechts hier en daar, vaak aan de rand van de heide, zijn nog enkele oude bosjes te vinden. De rest is vooral mensenwerk en vaak niet meer dan honderd jaar oud. Het maakt de natuur in het unieke landschap echter niet minder mooi en het is iets waar we zorgvuldig mee moeten omgaan.

TROTS De afgelopen jaren is hard gewerkt aan het herstel van het Hunzedal. In de Elzemaat kunt u goed zien wat dit het landschap heeft opgeleverd. Van een recht kanaal door het aardappelland veranderde de Hunze in een kronkelende beek door ruige groenlanden. U vindt de Elzemaat ten westen van Eexterveen.

De schitterende natuur geeft een heerlijk rustgevend gevoel en daarom is het Hondsruggebied een perfecte plek om te genieten van een uniek stukje Nederland. Een stukje van ons land waar de bewoners met recht trots op kunnen zijn.

///////////////////////////////////////////

Expeditiepoort Informatiecentrum Homanshof Lunsenhof 20, 9467 PM Anloo www.staatsbosbeheer.nl

////////////////////////////////////////////////////////////////

Hotspot: oostpolder De Oostpolder is een veenweidegebied. Deze polder ligt in het dorpsgebied van Noordlaren in de gemeente Haren. Het is een natuurgebied van het Groninger Landschap. Het waterrijke gebied bij het Zuidlaardermeer met haar poelen, petgaten, veenweides en moerasbosjes is een paradijs voor weide- en moerasvogels. Wandelaars kunnen er, zeker in de vroege ochtend, genieten van de bijzondere flora en fauna.

Expeditie Bossen:

bos geeft het gebied karakter Ziet u door de bomen het bos niet meer? Dat is niet verwonderlijk want in het Hondsruggebied zijn bomen en bossen te vinden in alle soorten en maten. Van indrukwekkende eiken en beuken tot de prachtige strubbenbossen aan de rand van de heide of naaldbossen waar geen einde aan lijkt te komen. De duizenden hectares bos geven het mooie gebied karakter. Geopark de Hondsrug stuurt u dan ook met alle plezier het bos in.

D

e kale toendravlakten die de poolwinden hadden achtergelaten uit de ijstijd, raakten in de eeuwen daaropvolgend begroeid en op verschillende ruggen ontwikkelden zich dichte bossen van eiken en berken. Moerasbossen werden gevormd in de beekdalen en er kwam pas een einde aan deze ondoordringbare wildernis toen de mens zich in het gebied vestigde.

BOEREN Boeren begonnen hier en daar stukken bos op te ruimen om akkers aan te leggen en als de grond na een paar jaar niet vruchtbaar genoeg meer bleek, werd het proces verderop herhaald. De heide werd steeds kaler of aangevreten

8

door schapen die rondliepen omdat men schapenmest nodig had voor de akkers. Dieptepunt was halverwege de 19e eeuw toen slechts twee procent van Drenthe met bos was bedekt. Gelukkig is het bos in de tijd weer aangeplant en af en toe zijn er nog restanten te vinden van bomen die de ontbos-

sing hebben overleefd. Je kunt het zien als erfgenamen. Wat de oudste boom is, weten we niet precies. Twee goede kanshebbers zijn de dorpsboom in Gieten of de knotlinde in Midlaren. Die laatste is minimaal 450 jaar oud. Bos hoort bij Drenthe en het Hondsruggebied, het maakt het landschap tot wat het is en daarom is het goed dat er weer voldoende bosgebied is ontstaan. /////////////////////////////////////////

Expeditiepoort Buitencentrum Boomkroonpad Steenhopenweg 4 9533 PN Drouwen www.boomkroonpad.nl

////////////////////////////////////////////////////////////////

Hotspot Poolshoogte (Odoorn) Boven op de uitkijktoren op Poolshoogte heeft u een fantastisch uitzicht over de omgeving. Bij helder weer kijkt u tot in Duitsland. Minstens zo indrukwekkend is het bos dat u onder uw voeten ziet liggen. Een gevarieerd bos met alle mogelijke kleurschakeringen groen en boomtoppen in alle soorten en maten. Bovenop de toren bent u op een hoogte van 58 meter boven NAP. Hier kunt u de verschillende soorten bossen die Staatsbosbeheer aangelegd heeft, mooi met elkaar vergelijken. De bosbouwers pasten verschillende boomsoorten in allerlei combinaties en variaties toe. De hoogste tijd om eens poolshoogte te nemen.

Met dank aan de ijstijd Gletsjerdalen, doodijsgaten, pingoruïnes: de krachten waarmee ons landschap werd gevormd waren enorm. Op de Hondsrug kun je dat voelen en zien. Zoals tijdens een tocht met paard en wagen vanuit Buinen. Door: Paul Straatsma

/////////////////////////////////////////////////////

J

e hebt van die plekjes… Drenthe weet je altijd weer te verrassen… Neem het Stormbos. In het najaar van 1972 vond een van de zwaarste stormen van de afgelopen eeuw plaats. Duizenden bomen legden het loodje. Al die bomen werden opgeruimd maar in een perceel in de boswachterij Exloo bleven ze liggen, als experiment. Ruim veertig jaar later is een uniek stukje bos ontstaan, grillig, mysterieus, een tikje luguber zelfs. De oude stammen gaan schuil onder een dikke laag mos, als reuzen die slapen maar elk moment hun dekens af kunnen gooien. Uit de stammen zijn nieuwe bomen gegroeid, vol levenslust. Zag zo het oerbos in de tijd van de hunebedbouwers eruit? Leuke gedachte om mee te spelen… We lopen verder over het smalle pad. Aan het einde staan Brigitte en Lex ons op te wachten. Brigitte is koetsier en medewerker van manege Les Chevaux in Buinen. Lex is haar paard, de Haflinger trekt de kar waarin we een plekje zoeken. Met paard en wagen rondrijden door de bossen op de Hondsrug is een belevenis, zeker voor jonge kinderen als Quinten (8) en Kaylah (6). En de pret wordt nog eens verhoogd omdat opa en oma ook van de partij zijn. Eerder op de dag heeft het geregend. De takken over de paden hangen laag, druppen na van het hemelvocht. De kinderen hebben er plezier om want zeg nou eerlijk: wat is er leuker dan dat opa de volle lading krijgt? Geen groter vermaak dan leedvermaak… Brigitte is een geboren gids. Ze vertelt over de omgeving en ment Lex losjes met één hand. /////////////////////////////////////////////////

AFVOERPUTJE VAN EUROPA Nederland kent geen bergen.Toch vind je nergens in Europa zoveel verschillende steensoorten. Hoe kan dat? Onder geologen geldt Nederland als het afvoerputje van Europa.Vroeger, in de ijstijd, voerden ijsrivieren keien mee uit de Scandinavische landen. Je kunt het vergelijken met de grote rivieren in het midden van ons land die tegenwoordig nog altijd zand en slib aanvoeren. Kenners zien aan de kleur en samenstelling waar de steen zijn lange reis begon. Op de Hondsrug zijn veel rode keien te vinden, het zijn granieten afkomstig uit Zuidwest-Finland. De grijze stenen die je in West-Drenthe veel treft, komen uit Midden en Zuid-Zweden. Omdat zijn geologische diversiteit en het bijzondere landschap is de Hondsrug opgenomen in het netwerk van Europese geoparken. Het verhaal van de keien en het ontstaan van de Hondsrug wordt verteld bij de Expeditie IJstijden in het Hunebedcentrum in Borger.

'Zie je hoe het hier glooit?' Vanaf de bosrand wijst ze naar de akkers waar we net tussendoor reden. Door de strakke vorens op de pas geploegde akkers komt het reliëf duidelijk naar voren. 'De hoogteverschillen zijn te danken aan de voorlaatste ijstijd. Het is moeilijk voor te stellen, maar Noord-Nederland was toen bedekt met een honderden meters dikke laag ijs. Dat ijs kroop langzaam steeds iets verder op en drukte met zoveel kracht tegen het land dat er heuvels ontstonden. En toen het ijs smolt sleet het water dat vrijkwam dalen in het landschap. Zo is de Hondsrug ontstaan.'

Met het ijs kwamen ook de zwerfstenen die je overal op de Hondsrug tegenkomt. De breedste paden van het bos zijn ermee aangelegd - en dat voel je als je met de kar er overheen rijdt… Dat bos is trouwens minder oud dan dat je misschien denkt. Een eeuw geleden was het grootste deel van Drenthe nog bedekt met heide. Het diende om de schapen te laten grazen. Maar met de komst van kunstmest werden de schapen overbodig - en zo ook de heide. Als werkverschaffing werden werklozen gedwongen er bos op aan te planten. Brigitte wijst naar de bomen die in de meeste percelen keurig in rijen staan. De keien die tijdens de werkzaamheden werden gevonden, kregen een plekje in de paden. Midden in de bossen staan we plots voor een open ruimte, enkele honderden meters in omtrek, met alleen heide en paar opgeschoten beuken. Brigitte wijst naar de plek aan de overkant waar ze ons dadelijk weer zal oppikken. We stappen uit, de kinderen rennen de diepte in die voor hen ligt. De kuil is een pingoruïne, een volgend bewijs van de ijstijden, deze keer van de laatste ijstijd, toen het ijs ons land niet bereikte maar het hier wel Siberisch koud was. Drenthe kent verscheidene pingoruïnes. Vrijwel allemaal leiden ze een leven als veentje, maar door deze kun je lopen omdat hier op de Hondsrug de bodem het water doorlaat. Bij het diepste punt van de kuil sta ik even stil. Ik kijk om me heen: je voelt je opeens heel klein wanneer je beseft met welke krachten de natuur dit landschap vormde... Volgende stop, een hunebed, het icoon van Drenthe. 'Mogen we erop klimmen?'Hoe bekend ze ook zijn, de hunebedden blijven fascine-

ren. Nauwelijks voor te stellen dat deze kale stenen vroeger dienden als grafkelders, bijna geheel schuil gingen onder een laag zand. Welke taferelen hebben zich hier afgespeeld? En de vraag die altijd weer opkomt: hoe speelden ze het meer dan vijfduizend jaar geleden klaar om die stenen op elkaar te krijgen. Niet vreemd dat de oude Drenten dachten dat reuzen er de hand in hadden. Brigitte rijgt de bijzondere plekjes op de Hondsrug aaneen, dat is het voordeel van het op stap gaan met een gids. We passeren grafheuvels net zo mysterieus als de hunebedden - en een steen midden in het bos die de grens markeert van de marken - dorpsgebieden - van Buinen, Ees en Exloo. Die steen werd stiekem nog wel eens een stukje opgeschoven, ten koste uiteraard van het naastliggende dorp. Vandaar dat besloten werd een eik te poten naast de steen, die bleef tenminste staan. De tocht nadert zijn einde. Petje af voor Lex, je moet het maar doen, een familie over al die glooiingen trekken. Als beloning krijgt hij de vrije teugel, mag hij eindelijk even lekker in galop. Op de kar zetten we ons schrap. 'Pas op Tak!' Maar opa is gewaarschuwd.

////////////////////////////////////////////////////

PINGORUÏNE Pingo's ontstonden aan het einde van de laatste ijstijd, zo'n 15.000 jaar geleden. Een pingo - een woord dat de eskimo's gebruiken, in hun omgeving zijn ze tegenwoordig nog steeds te vinden ontstaat als er ijs groeit onder een permanent bevroren bodem. Het ijs zet uit en drukt de bodem omhoog. Als later de dooi inzet schuift de grond naar de randen van de bult ijs en ontstaat rondom een wal en is de pingoruïne een feit. ////////////////////////////////////////////////////

Safari te paard Elke donderdag in de reguliere schoolvakanties organiseert Les Chevaux in samenwerking met Geopark de Hondsrug een Hondsrug Safari te paard. Laat u meenemen naar plekken waar het duizenden jaren oude verleden van het Hondsruggebied nog zichtbaar is. De safari begint om 10.00 uur. Bij aankomst maakt u kennis met de paarden. Na het poetsen en opzadelen start deze spannende tocht en gaan we op zoek naar 'The Big Five' van de Hondsrug.

'Mensen mogen best trots zijn op dit gebied' Geopark de Hondsrug is het eerste Geopark van Nederland en vertelt het verhaal van de ontstaansgeschiedenis van het schitterende Hondsruggebied. Manager van Stichting Geopark de Hondsrug is Cathrien Posthumus. Ze is vanaf de eerste dag bij het project betrokken en vertelt in een boeiend vraaggesprek over het prachtige gebied en de ontwikkeling van het Geopark.

WAT MAAKT HET HONDSRUGGEBIED ZO MOOI? “Het is een gebied met een prachtig gevarieerd landschap. Een landschap met heel veel verhalen. Het is één van de eerste bewoonde gebieden in Nederland en altijd een beetje onderschat geweest. Ik zou graag willen dat de bewoners het besef hebben dat ze in een heel bijzonder gebied wonen. Duizenden jaren geleden, zelfs voor de hunebedbouwers, waren er hier al mensen. Een gebied om trots op te zijn, met een unieke cultuurhistorie, bijzondere verhalen en daarnaast is de natuur er prachtig.”

HOE KWAM HET IDEE OM HIER EEN GEOPARK VAN DE MAKEN? “Voor het concept van het Geopark moet ik de credits geven aan de provincie Drenthe. Daar was een medewerker die met het idee kwam. De geologie van het gebied, gekoppeld aan de historie, is zo speciaal dat het mogelijk zou moeten zijn om de status van

Europees Geopark te behalen. en dat zijn wij gaan onderzoeken. Gek is dat er nooit veel aandacht werd besteed aan het Hondsruggebied op het vlak van toerisme, terwijl het gebied zoveel te bieden heeft. In september 2013 hebben wij officieel de status van Europees Geopark gekregen. We zijn daarmee onderdeel geworden van een internationaal netwerk waarbij wereldwijd momenteel 100 geoparken zijn aangesloten.”

WAT DOET DE STICHTING GEOPARK DE HONDSRUG? “We proberen de toerist meer verhalen en beleving over het gebied mee te geven. Men gaat niet alleen maar fietsen of wandelen, maar krijgt van ons de middelen aangereikt om de verhalen te ontdekken en het landschap te lezen. We hebben exposities in de diverse musea, routes met informatie, onder andere in de app van annodrenthe.nu of via onze expeditieboekjes. Het is een heel groot gebied, van Groningen tot Coevorden en het Bargerveen en dat maakt het ook lastig. Er is geen poort waar het Geopark begint en eindigt. We voegen iets toe aan wat er al was.”

WAT HEB JE ZELF MET HET HONDSRUGGEBIED?

/////////////////////////////////////////////// Uitgave FC Groningen Media Postbus 1080 9701 BB Groningen 050-5878762 [email protected] www.facebook.com/fcgroningenemedia twitter: @FCG_media Redactie Geopark de Hondsrug www.geoparkdehondsrug.nl Paul Straatsma FC Groningen Media Fotografie Geopark de Hondsrug J. van Echten Partners Geopark de Hondsrug Vormgeving Kijf & Witte Leek Acquisitie: FC Groningen Media

“Ik heb jarenlang in het gebied gewoond. Mijn man heeft in Borger een boerderij gehad en we hadden verspreid in die omgeving verschillende percelen. Hij heeft gemopperd op de ijstijden, omdat er telkens zwerfstenen bovenkwamen en dat was niet best voor de machines. Ik hielp hem in de tijd geregeld en dan gingen we wel eens picknicken in het veld bij bijvoorbeeld een hunebedje, want één van de percelen lag bij de hunebedjes van Bronneger. Dat vond ik altijd erg romantisch.”

WELK VERHAAL HEEFT JE HET MEEST VERRAST? “Het verhaal over de veenontginning vind ik enorm! Ik heb nooit beseft dat het zo im-

mens is geweest. Als je weet wat voor werk daar allemaal is verzet met het afgraven en dat de meeste turf, vanaf het noordelijke Noordlaren tot bijna aan Bargerveen, met de hand is afgegraven, is dat bijna niet voor te stellen. Het is immens. Ik zeg wel eens: 'volgens mij is er meer werk verzet dan bij de bouw van de Chinese Muur.' Wat ook een eyeopener was, is het verhaal van de kunstenaars. Ons mooie gebied is een inspiratiebron geweest voor veel grote kunstenaars.”

WAT HEEFT UNESCO MET GEOPARKEN TE MAKEN?

OOK GRONINGEN EN HAREN HEBBEN ZICH BIJ HET GEOPARK GEVOEGD.

“In november is er een algemene vergadering van UNESCO en wordt er een besluit genomen over de status van de Geoparken. Zoals het nu lijkt, worden Geoparken een apart programma van UNESCO die naast het programma van Werelderfgoed gaat lopen. Je kunt het zien als een Michelin-ster op je gebied. Je krijgt er geen extra middelen door, maar het geeft wel aan dat ook een organisatie als UNESCO grote waarde hecht aan je gebied. Je wordt ook niet zomaar een Geopark. De geologie moet van internationaal belang zijn en de cultuurhistorie moet eraan zijn gekoppeld. In het Hondsruggebied komt dat allemaal samen. We hebben wellicht geen hoge bergen, maar wij hebben wel bijzondere bodems en zand.”

“Ja klopt. Het Geopark-initiatief is begonnen vanuit de vijf Hondsrug-gemeentes samen met de provincie Drenthe, maar de afgelopen maanden was er een groep Harener ondernemers die het bijzonder vond dat ze niet meedeed. Groningen en Haren is immers ook een gedeelte van het gebied. De stad Groningen en provincie Groningen waren het daarmee eens en hebben gezegd dat ook zij willen meedoen met het Geopark de Hondsrug. Wij zijn daar heel blij mee. Met het ontwikkelen van het Geopark zijn we uiteraard nog lang niet klaar, maar dit is weer een mooie stap.”

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Beversafari Ga met Geopark de Hondsrug op beversafari! In de kano gaan we naar het BEVERbosje. We proberen via een wandeling door Beverland de code te kraken om uiteindelijk de bevers in hun burcht te kunnen begroeten. De deelnemers kunnen in de burcht met de bevers op de foto, waarna we per kano weer vertrekken. De safari duurt 1,5 uur en is dagelijks te boeken. Vertrekpunt: Breeland Recreatie in Annen.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Safari 'Van Zand naar Wind' Ouderwets op safari, het is mogelijk in Geopark de Hondsrug. Tijdens deze safari trekt u met de huifkar eropuit. We bezoeken verschillende hotspots in de buurt en vertrekken via een fraaie, toeristische route naar de mooiste plekjes in Drenthe waar een expert u van alle informatie voorziet. Uiteraard mag een goede lunch, koffie en thee niet ontbreken. Startpunt: Grote Brink in Zuidlaren.

Druk Janssen Pers Gennep Oplage: 25.000 exemplaren

///////////////////////////////////////////////

www.geoparkdehondsrug.nl

10

He muse t is geo um 1 me pend van it oktob/m 31 er.

Bezoek het Industrieel Smalspoor Museum en bekijk de oude werktuigen die gebruikt werden bij het afgraven van veen in onze expositiehal. Zowel binnen als buiten staan vele smalspoortreinen opgesteld. Griendtsveenstraat 140, 7887 TK Erica. Tel. 0591-303061. Reserveren voor groepen vanaf 15 personen 06-11111188.

Vertrektijden treinen zie www.smalspoorcentrum.nl