Expedities Inhoud Expeditie 1 ......................................................................................................................................1 Expeditie 2 ......................................................................................................................................5 Expeditie 3 ......................................................................................................................................9 Expeditie 4 .................................................................................................................................... 13
Expeditie 1 Aanwezig:
Hans Kruidenrink Remon Dammers Tim van Steen
(Groenbeheerder stadsdeel Segbroek) (Veldwerk centrum)
Locatie:
Omgeving Maris College Houtrust
Datum:
24 juni 2015
Doel:
Inventarisatie van de omgeving rond het Maris College Houtrust met de groenbeheerder; kijken naar de mogelijkheden voor veldwerkopdrachten en wat de regelgeving hierin toelaat.
Tijdens de expeditie komen de volgende locaties aan bod: 1. De bloembakken langs de flats 2. Het plein voor de school 3. Smalle groene strook tussen het tennispark en de Laan van Poot 4. De Bosjes van Poot: bosgedeelte 5. De Bosjes van Poot: bos naar duin overgang 6. Het talud van het verversingskanaal 7. Het schoolplein van het Maris College Houtrust 8. Afgezet gebied om herstel te kunnen waarnemen
Figuur 1
De bloembakken langs de flats (1) In de bloembakken zijn rond deze tijd van het jaar (24 juni 2015) veel hommels actief. Je zou de kinderen hier kunnen laten uitzoeken om wat voor soort hommel het gaat. Hiervoor zijn zoekkaarten beschikbaar bij het veldwerk centrum. Het plein voor de school (2) Hier zijn drie verschillende milieus te vinden: een grasveld, verschillende soorten aangeplante bomen en een artificiële duinpan. Hans geeft aan dat de leerlingen alle delen van het plantsoen mogen betreden, hier kan namelijk niet zoveel beschadigd raken. Boomsoorten die er te vinden zijn: Els Eik Duindoorn(Struik) Populier Zwarte den Berk Haagbeuk Op de artificiële duinpan groeit vooral helmgras. Op dit moment zijn er een aantal verschillende soorten kruidachtige planten te vinden die er in de ogen van de plantsoenen dienst eigenlijk niet thuishoren. Er bestaat dus het risico dat deze verwijderd zullen worden. Verschillende kruidachtige planten worden bevolkt door luizen; deze luizen worden op hun beurt weer gemolken en beschermd door mieren. Dit is een interessante biologische waarneming om aan de leerlingen te tonen. Smalle groene strook tussen het tennispark en de Laan van Poot (3)
Hans laat weten dat we op deze plek naar hartenlust onze gang kunnen gaan wat betreft het uitvoeren van veldwerk opdrachtjes met leerlingen. Hij ziet geen bezwaren wat betreft regelgeving of bestemming. Planten die op dit stukje terrein voorkomen zijn: Dovenetel Bijvoet Melkdistel Rimpelroos (rozenbottel) Brandnetel Eikenboom Populier Klimop Wat betreft de kruidachtige planten moet wel rekening worden gehouden met het seizoen. De populieren zijn erg hoog en zijn daarom leuk om door de leerlingen op te laten meten met de boom hoogtemeter die je bij het veldwerk centrum kunnen lenen. In de eikenbomen zitten kleine rupsjes van een nachtvlinder die zich verpoppen in opgebouwde bladeren. Dit is te zien aan vraat op de bladeren van de eik. Een van de populieren is hol van binnen en veroorzaakt daardoor volgens Hans omval-gevaar. De boom zal binnenkort gerooid worden. Ik heb met Hans afgesproken dat hij opdracht geeft om de boomstammen te laten liggen zodat leerlingen hierin dieren kunnen zoeken als het hout eenmaal begint te rotten. Ook kunnen er verschillende schimmels leven die zich uiteindelijk misschien laten zien als paddenstoelen of zwammen. De Bosjes van Poot. Bosgedeelte. (4) De Bosjes van Poot zijn het beste te omschrijven als een vies hondenbos; er liggen namelijk veel uitwerpselen. Ook de grond van het bos is niet in goede staat. In het verleden hebben hier asfaltpaden gelegen die later zijn verwijderd en plaats hebben gemaakt voor schelpenpaden. Door slechte afwatering ontstaan blubberpaden waardoor mensen buiten de paden gaan lopen en zo nog meer bosgrond vertrappen. Er is weinig tot geen biomassa op de grond te vinden maar voornamelijk zwart zand. Dit is geen milieu waarin je bijvoorbeeld kunt zoeken naar kleine insecten. Wel zijn er kardinaalsmutsen te vinden die zijn aangetast door rupsen. Dat kun je zien doordat de toppen vol zitten met rag. Dit is erg leuk om aan leerlingen te laten zien en uitleg over te geven. Ook hierbij moet rekening worden gehouden met de tijd van het jaar (juni). In het afgeschermde gedeelte (8) dat helaas niet toegankelijk is voor publiek zijn gelukkig ook aan de rand verschillende soorten planten te vinden. Wanneer springbalsemien, bijvoorbeeld, helemaal op scherp staat kunnen leerlingen ervaren hoe de knopjes open barsten. Verder zijn er fruit dragende planten te vinden met vruchten zoals frambozen, eikels en kleine appels. De Bosjes van Poot. Bos naar duin overgang.(5) In het gebied aangegeven met nummer vijf wordt geprobeerd een natuurlijk overgangsgebied van bos naar duin te realiseren. Dit wordt gedaan door kapot getrapte stukjes grasveld niet meer te herstellen waardoor hier duin pannen kunnen ontstaan. Een mooi voorbeeld daarvan is een paraboolduin die al is ontstaan in het gebiedje vlakbij de kerk van Duindorp. Door de natuur haar gang te laten gaan kan er verstuiving optreden waardoor het systeem weer in de beginfase van de
successie komt waardoor duinvegetatie een kans krijgt. Bij het stuk achter de waterzuiveringsinstallatie ligt een omgevallen boom waar veel dieren inwonen, zoals mierenkolonie ’s, oorwormen en pissebedden. Ook heb ik op deze enorme boomstam honingzwam aangetroffen en groeit er kaasjeskruid in de berm. Het talud van het verversingskanaal.(6) Het talud is vanuit school gemakkelijk toegankelijk en er worden vrijwel geen honden uitgelaten. Het is er weelderig groen, maar de waterkant is lastig bereikbaar door begroeiing en steil aflopende helling. Er bestaat hier dus het risico dat leerlingen een nat pak halen bij het doen van onderzoek naar waterdieren of ander water gerelateerd veldwerk. Een goed alternatief hiervoor is de Haagse Beek. Het schoolplein van het Maris college houtrust. (7) In de hekken van het schoolplein groeit nu een wingerd het zou echter ook een ideale plek zijn om bijvoorbeeld druivenranken te laten groeien. Hiermee zijn weer allerlei proefjes te bedenken voor leerlingen waaronder het eten van het fruit. De wingerd zou dan wel in zijn geheel verwijderd moeten worden omdat andere planten anders geen kans krijgen vanwege overwoekering.
Expeditie 2 Aanwezig:
Hans van der Meijs(Boswachter) Tim van Steen
Locatie:
Westduinpark
Datum:
7 juli 2015
Doel:
Inventarisatie van de omgeving rond het Maris college houtrust met de boswachter.; kijken naar de mogelijkheden voorveldwerkopdrachten en wat de regelgeving hierin toelaat.
Tijdens de expeditie is de volgende route afgelegd (rood met de fiets en paars met de voet). De met paars aangegeven routes zijn rond verschillende poelen waarin amfibieën zich voortplanten. We hebben er onder andere de rugstreeppad aangetroffen.
Figuur 2
Omschrijving van het gebied De stad Den Haag is voor een groot gedeelte in de duinen gebouwd: het gebied tot aan de hofvijver was vroeger helemaal duingebied. Daar is nu nog maar een smalle strook van over. Het Westduinpark is hier een gedeelte van en is tevens aangemerkt als “Natura 2000 gebied”. Er zitten heel veel verschillende dieren in dit gebied, met name veel konijnen die nodig zijn voor de begrazing. Rond de jaren 50 zijn er een aantal ziektes geweest onder de konijnen waardoor er veel sterfte was. Hierdoor kreeg veel exotische vegetatie een kans en begon te woekeren. Dit werd versterkt door de luchtverontreiniging waardoor het duingebied als het ware bemest werd met stikstof. In het gebied heeft een hoop landschapherstel plaatsgevonden. Hele duinen zijn afgegraven om opnieuw verstuiving te laten plaatsvinden. Dit is gedaan om de oorspronkelijke vegetatie opnieuw een kans gegeven. Ook zijn er op verschillende plekken kuilen gegraven die regenwater opvangen
waardoor er poelen ontstaan. Deze dienen als kraamkamers voor verschillende amfibieën waaronder de rugstreeppad die er op dit moment massaal voorkomt.
Figuur 3 Poel waar de rugstreeppad voorkomt.
Voorkomende flora Wilde liguster Vlierbes Duindoorn Duinsalomonzegel Exoten: Japanse 1000 knoop Rimpel-Roos Bezem kruiskruid (uit Zuid Afrika)
Voorkomende fauna Vleermuizen Roofvogels: Arend Buizerd Torenvalk Boomvalk Slechtvalk Kiekendief Wouwen
Figuur 4 Schotse hooglander
Sperwer Havik Bosuil Schotse hooglanders Roodborsttapuit Zandhagedisen Aangetroffen tijdens de expeditie: Konijnen Waterjuffer Libellen Libellenlarven Bootsmannetje Rugstreeppad Bruine kikker Tjif Tjaf Jacobs-kruiskruid vlinder (rups)
Figuur 5 Roodborsttapuit
Figuur 6 Zandhagedis (erg schuw)
Interessante fenomenen Duinsterretjes Mos Dit Mos lijkt dood als het droog weer is maar zodra je er water opgooit of als het gaat regenen lijkt het weer helemaal tot leven te komen en zie het groen verkleuren. Oud duin en jong duin Er bestaan verschillende soorten duinen waaronder ‘oud duin’ en ‘jong duin’. Bij oud duin is de kalk uit de bodem gespoeld waardoor deze grond zuurder is en er daardoor dus bepaalde vegetatie groeit (bijvoorbeeld heideplanten). Jong duin is heel kalkrijk door skeletjes van zeedieren. Dit heeft tot gevolg dat hier hele andere vegetatie voorkomt (bijvoorbeeld duin gras). Het meeste duingebied langs de kust is jong duin en is toch nog zo’n 1500 jaar geleden afgezet. In Den Haag bevindt zich ook nog een heel klein stukje oud duin dit bevindt zich tussen de bosjes van pex en de Laan van Meerdervoort, genaamd Wapendal. Stabilisatie verstuiving Als het zandverstuiven eenmaal gestabiliseerd is tot enkele centimeters per jaar zie je allerlei verschillende soorten vetplanten de kop op steken; een kenmerk van een gesettelde duin. Verwaaide bomen In het duingebied staan veel bomen die een kant opgeblazen lijken te zijn. Dit wordt niet door de wind veroorzaakt maar door het zoute water dat de zeewind meebrengt. Dit doet de bladeren aan één kant uit drogen (verbranden). Hierdoor lijkt de boom één kant op te groeien (naar de kust toe). De wind in Nederland komt vaak uit het zuidwesten. Konijnentoiletten Langs de weg kun je grote hopen konijnen keutels zien liggen. Deze worden voornamelijk door mannetjes afgezet om territorium af te bakenen. Slangenkruid Slangenkruid heeft zijn naam te danken aan de uitstekende stempel van de bloem die precies op een gespleten slangentong lijkt.
Figuur 7 Slangenkruid
Expeditie 3 Aanwezig:
Tim van Steen
Locatie:
Zuiderstrand /Jutterskeet ome Jan
Datum:
14 mei 2015
Doel:
Inventarisatie van het strand; kijken naar de mogelijkheden voor veldwerkopdrachten.
Tijdens de expeditie is de volgende route afgelegd(rood met de fiets en paars met de voet).
Figuur 8
Omschrijving van het gebied Het strand bevindt zich op 8 minuten fietsen vanaf het Maris college houtrust. Op het zuiderstrand zijn veel verschillende dieren te vinden. Tussen de blokken beton van het Scheveningse havenhoofd zijn veel pokken en krabbetjes te vinden. In zee in het zand kunnen garnalen worden gevonden en op het strand in het zand bij de behandeling verschillende soorten weekdieren. In het gebied was op 4 augustus 2015 een verbod om te zwemmen vanwege een melding van zeevonk. Een alge die gezondheidsproblemen kan veroorzaken. “Rode gloed is zeevonk, advies om uit zee te blijven De rode gloed aan de kust van Scheveningen en Wassenaar is zeevonk, blijkt uit onderzoek van Rijkswaterstaat. Mensen krijgen het advies om niet de zee in te gaan.
Zeevonk is een algensoort die mogelijk irritatie aan luchtwegen en huid kan geven. ,,Het lijkt ons daarom beter dat mensen niet het water ingaan”, aldus de woordvoerster. De rode vlag wordt gehesen op stranden waar niet kan worden gezwommen.” Bron: http://www.ad.nl/ad/nl/1040/Den-Haag/article/detail/4112623/2015/08/03/Rode-gloed-iszeevonk-advies-om-uit-zee-te-blijven.dhtml Via een webcam is het mogelijk om 24 uur per dag op het strand bekijken. De beelden zijn te zien via de onderstaande link. http://camera.lacantina.nl/view/viewer_index.shtml?id=3049
Voorkomende flora fauna In de Noordzee komen heel veel verschillende soorten planten en dieren voor. De een is wat zeldzamer dan de ander. Op het strand kun je verschillende soorten dieren vinden zoals een aantal soorten groenwieren en een aantal soorten bruinwieren. Tussen de betonblokken van het havenhoofd komen krabben voor.
Figuur 9 Krabben in de Noordzee
Figuur 10 Zoekkaarten (Jutterskeet ome Jan).
Figuur 11 Verschillende wieren uit de Noordzee
Interessante fenomenen
De Zandmotor is een innovatieve manier van kustbescherming en kustonderhoud. De natuur helpt ons in de bescherming tegen de zee. De Zandmotor is aangelegd tussen Ter Heijde en Kijkduin als schiereiland van 128 hectare, even groot als 256 voetbalvelden. Door wind, golven en stroming zal het zand de komende twintig jaar langs de kust tussen Hoek van Holland en Scheveningen verspreiden. Het zal daar nieuw strand en duin vormen, dat ons tegen zeespiegelstijging zal beschermem en extra ruimte voor natuur en recreatie zal bieden.
Figuur 12 Zandmotor
Zeevonk (Noctiluca scintillans) is een alge dat in de zomer maanden op kan lichten als het water bewogen wordt. Je kunt ze goed zien als je ‘s nachts gaat zwemmen met een duikbril. Dit fenomeen is te zien in zee langs de Nederlandse kust.
Figuur 13 Noctiluca scintillans
Expeditie 4 Aanwezig:
Tim van Steen
Locatie:
Haagse beek
Datum:
5 juli 2015
Doel:
Inventarisatie van de groenvoorziening langs het Henry Dunantpad; kijken naar de mogelijkheden voor veldwerkopdrachten.
Tijdens de expeditie is de volgende route te voet afgelegd:
Figuur 14
Omschrijving van het gebied Op deze groenvoorziening zijn aantal verschillende kruidachtige planten te vinden (de bekende veelvoorkomende soorten zoals fluitenkruid, brandnetel, hondsdraf enzovoort). Er staan veel bomen en struiken en er is de mogelijkheid om gemakkelijk water uit de sloot te scheppen vanaf de kant. Het parkje ligt heel dicht bij de school op zo’n 1 minuut lopen. Er zijn genoeg open grasveldjes waarop opdrachten uitgewerkt kunnen worden of waar met onderzoeksmateriaal gewerkt kan worden. Voorkomen flora en fauna De volgende soorten zijn redelijk gangbaar in de Nederlandse sloten: Groene kikker Bruine kikker
Kikkervisjes Geelgerande watertor met larve Waterspin Watersalamander Kokerjuffer, larve van de schietmot Aarvederkruid Gele plomp, bloem en blad Waterrannonkel Voorjaarssterrekroos
Figuur 15 Dieren die voor kunnen komen in de Nederlandse sloten.
De planten hiervoor komen zijn afhankelijk van het seizoen onder andere: Fluitenkruid Hondsdraf Brandnetel Paardenbloem Madelief Dovenetel Raaigras Kropaar Enz.
