Welkom bij de zestiende editie van Bessensap, hét evenement dat onderzoekers, journalisten en voorlichters bij elkaar brengt

Voorwoord Welkom bij de zestiende editie van Bessensap, hét evenement dat onderzoekers, journalisten en voorlichters bij elkaar brengt. Dit jaar heeft de organisatie van Bessensap nog meer dan voorheen proberen in te spelen op actuele ontwikkelingen in zowel de wetenschap als in de wetenschapscommunicatie. Daarbij hebben we nadrukkelijk geprobeerd om voor zowel onderzoekers, voorlichters als journalisten een inhoudelijk relevant programma neer te zetten. Het centrale thema van deze editie van Bessensap is ‘De wetenschapper als activist’. De plaats van de wetenschapper in het maatschappelijke debat is regelmatig onderwerp van gesprek; ben je een onbevooroordeelde feitenbrenger of moet je juist de barricades op? De Amerikaanse activistische wetenschapper Alice Dreger zal het thema inleiden. Na haar keynote gaat Dreger verder met bezoekers in gesprek tijdens een debat over het thema. Verspreid over de hele dag kunnen journalisten de nieuwste wetenschappelijke inzichten halen bij uiteenlopende presentaties. Onderzoekers kunnen masterclasses volgen over wetenschapscommunicatie. Voor journalisten, onderzoekers en voorlichters zijn er diverse verdiepende sessies, onder andere over ‘medialogica’ en over de waarde van ‘in het nieuws zijn’ voor onderzoekers. Het debat en de verdiepende sessies staan onder leiding van dagvoorzitter Janine Abbring. In de middag geven wetenschapsredacties een ‘kijkje in de keuken’ en maken zij duidelijk hoe zij bepalen wat er wel en niet in hun krant of uitzending komt.

Radiojournalist Lemke Kraan interviewt Anton Loonen, een veelgevraagd gerechtelijk deskundige in moordzaken waarbij de dader antidepressiva slikte ten tijde van de moord over de effecten van deze medicijnen. Aan het eind van de dag maakt NWO bekend wie dit jaar de NWO-Spinozapremies krijgen, de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap. In dit programmaboek staan korte introducties op alle programmaonderdelen, evenals de contactgegevens van alle sprekers op Bessensap. Achterin staan voorstellen en contactgegevens van niet-geselecteerde voorstellen. Wij wensen je een plezierige en inspirerende dag, De organisatie van Bessensap

Bessensap wordt georganiseerd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Vereniging voor Wetenschapsjournalistiek en -communicatie Nederland (VWN). De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek is een van de belangrijkste wetenschapsfinanciers in Nederland en zorgt voor kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap. NWO investeert jaarlijks ruim 650 miljoen in nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek en onderzoek rond maatschappelijke uitdagingen. Op basis van adviezen van deskundige wetenschappers en relevante experts uit binnen- en buitenland selecteert en financiert NWO onderzoeksvoorstellen. NWO stimuleert nationale en internationale samenwerking, investeert in grote onderzoeksfaciliteiten, bevordert kennisbenutting en beheert onderzoeksinstituten. NWO financiert meer dan 5.600 onderzoeksprojecten aan universiteiten en kennisinstellingen. De VWN is een organisatie van en voor professionals op het gebied van journalistiek en communicatie over wetenschap en technologie. De vereniging organiseert onder andere excursies en workshops voor de leden om vaktechnische en inhoudelijke deskundigheid te bevorderen.

Inhoudsopgave (tijden en zalen onder voorbehoud, nummers verwijzen naar de nummers op het overzichtsprogramma)

Oosterhuiszaal (begane grond)

09.30-09.40 uur:

1.

09.40-10.30 uur:

2. 10.45-11.35 uur:

Opening: dagvoorzitter Janine Abbring Keynote-spreker: Alice Dreger Debat: De wetenschapper als activist

3. 13.15-14.05 uur:

Een kijkje in de keuken

4. 16.00-17.00 uur:

Bekendmaking NWO-Spinozalaureaten 2016

Grachtenzaal (begane grond boot) 5.

10.45-11.05 uur:

Richtingsgevoel bij planten: wegwezen, zout!

6. 11.15-11.35 uur:

Mensenlevens redden met wiskunde

7.

Op weg naar de perfecte sportrolstoel

11.45-12.05 uur:

8. 13.15-13.35 uur:

Robot helpt bij borstkanker onderzoek?

9. 13.45-14.05 uur:

Wereldwijd unieke screening van ‘wieg tot graf’

10. 14.15-14.35 uur:

Mag ik deze dans van u?

11. 14.45-15.35 uur:

Live interview VWN: Van prehistorische vis tot betere rechtspraak

Zwanenzaal (1ste verdieping) 12. 10.45-11.05 uur:

A new paradigm for a simple universe

13. 11.15-11.35 uur:

Virussen houden van zoet!

14. 11.45-12.05 uur:

Hoe overstroomde planten hun adem inhouden

15. 13.15-14.05 uur:

Verdieping: ‘Wetenschapslogica of medialogica?’

16. 14.15-14.35 uur:

Ondergrondse netwerken van handel en bedrog

17. 14.45-15.05 uur:

CO2 recyclen tot schone energiedrager

18. 15.15-15.35 uur:

Robots die voelen wat we bedoelen

Vrijburgzaal (2de verdieping) 19. 10.45-11.05 uur:

Indiase kinderen, slavenhandel en de VOC

20. 11.15-11.35 uur:

Moslims in Europa in het interbellum

21. 11.45-12.05 uur:

Hoe de Romeinse overheid de winkel ontdekte

22. 13.15-13.35 uur:

Trainen van het afweersysteem

23. 13.45-14.05 uur:

Lachende honden bijten niet?

24. 14.15-14.35 uur:

Citéduits – a language as no other

25. 14.45-15.05 uur:

Taalvariatie op de tong

26. 15.15-15.35 uur:

Onder de microscoop van embryo tot volwassen worm

Amsterdamzaal (1ste verdieping) 27. 10.45-11.35 uur:

Masterclass: Je beste quote op camera

28. 13.15-14.05 uur:

Masterclass: Je beste quote op camera

Banningzaal (2de verdieping) 29. 10.45-11.35 uur:

Masterclass: Pas op! Een journalist!

30. 11.45-12.05 uur:

Masterclass: Top Texts

31. 13.15-13.35 uur:

Masterclass: Wetenschapspodcast

32. 13.45-14.35 uur:

Masterclass: Deel je passie

33. 14.45-15.35 uur:

Inspiratie sessie: ‘Nieuwswaarde of de waarde van in het nieuws zijn’

Dagvoorzitter: Janine Abbring Janine Abbring is presentatrice, programmamaakster en schrijfster. Ze presenteerde verschillende televisieprogramma’s bij RTV Noord, was Jakhals in De Wereld Draait Door en verzorgde wekelijkse items in het programma Factcheckers. Van 2011 tot 2015 was ze presentatrice van Vroege Vogels. Momenteel is ze eindredacteur voor de satirische talkshow Zondag met Lubach. Daarnaast is Janine creatief tekstschrijver voor televisieprogramma’s. Zo schreef ze voor de Discoveryseries North America en How do they do it. Ook schrijft ze regelmatig artikelen voor tijdschriften zoals LINDA, Flow, Happinez en Yoga

Fotografe: Marloes Bosch

magazine.

1 | Keynote-spreker: Historicus en activist Alice Dreger Oosterhuiszaal (begane grond), 09.40-10.30 uur Alice Dreger is een Amerikaanse wetenschapshistoricus, sexualiteit-onderzoeker, schrijver en sociaal activist. Dregers meest recente boek, Galileo’s Middle Finger: Heretics, Activists and the search for Justice in Science, gaat over de soms zeer heftige botsing tussen wetenschap en (politieke) ideologie. Ze doet onderzoek en klimt op de barricades als pleitbezorger voor de rechten van patiënten, in het bijzonder o.a. die met een

Jenny Stevenson Photography

‘intersekseconditie’, wiens lichaam zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen heeft. Daarnaast schrijft Dreger regelmatig voor kranten en tijdschriften zoals The Guardian, The New York Times, the Atlantic en WIRED. Op Bessensap zal Dreger onder andere bespreken wat er gebeurt wanneer wetenschap (het zoeken naar waarheid) en activisme (het zoeken naar rechtvaardigheid) botsen en welke rol de journalistiek hierbij speelt. Ze baseert zich hierbij onder andere op haar eigen ervaringen: Dreger werd veelvuldig persoonlijk aangevallen tijdens haar werk als wetenschapper en activist. Na haar keynote praat Dreger met bezoekers verder tijdens een debat over dit thema.

|1|

2 | Debat: De wetenschapper als activist Oosterhuiszaal (begane grond), 10.45-11.35 uur Tijdens dit debat praat Bessensap keynotespreker Alice Dreger verder met bezoekers over het thema van de dag: ‘de wetenschapper als activist’. In hoeverre is een activistische houding bij wetenschappers (en bij journalisten) nog verenigbaar met de open houding die hun professie vereist? Hebben wetenschappers activisten nodig om zichzelf scherp te houden? Of zorgt activisme juist voor een gevaarlijke tunnelvisie?

Moderator: Janine Abbring

|3|

3 | Een kijkje in de keuken (van de journalistiek) Oosterhuiszaal (begane grond), 13.15-14.05 uur Krijn Soeteman en Anouk Broersma | VWN Dan heb je met bloed, zweet en tranen je onderzoek afgerond en verschijnt de publicatie binnenkort in een toptijdschrift. Je onderzoeksresultaten lijken je ook wel wat voor een gesprekje bij Umberto, voor de wetenschapspagina van de krant, een groot artikel in een populair wetenschapsblad of voor een televisie-item. Maar hoe pak je dat aan? Bij ‘Een kijkje in de keuken’ kun je dat zelf ervaren. Op het podium zitten drie journalisten, gepokt en gemazeld in het beoordelen van mogelijke nieuwsitems. Ze zitten klaar bij de telefoon en houden een oogje op de redactiemailbox. Vanuit de zaal nemen de onderzoekers contact op met een van de panelleden met hun baanbrekende, opvallende of maatschappelijk relevante onderzoek. Durf jij ter plekke de imaginaire telefoon te pakken en de redactie te bellen? Durf jij je onderzoek aan de media te slijten terwijl de hele zaal meeluistert? Kun jij jouw übercomplexe onderzoeken verwoorden in een overtuigend verhaal van 2 minuten? De journalisten in het panel geven meteen een reactie op de telefonische aanpak of het mailtje. Ze leggen de overwegingen en afwegingen van de redactie uit en vertellen wat beter kan en wat je vooral niet moet veranderen. Wie werkelijk wat te melden heeft en de redacteur overtuigt, slaagt er wellicht in zijn of haar onderzoek ook echt in de media te krijgen.

Krijn Soeteman, MA E: [email protected] T: +31(0)6 22 47 24 40 Tech- en wetenschapsjournalist @ Tweakers |5|

4 | Bekendmaking NWO-Spinozalaureaten 2016 Oosterhuiszaal (begane grond), 16.00-17.00 uur De NWO-Spinozapremie geldt als de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. NWO kent deze prestigieuze premie van 2,5 miljoen euro jaarlijks toe aan maximaal vier in Nederland werkzame onderzoekers die naar internationale maatstaven tot de absolute top van hun vakgebied behoren. De Spinozapremie is voor de laureaten een eerbewijs, maar vooral een stimulans voor verder onderzoek. Dit jaar reikt NWO de Spinozapremies voor de 22ste keer uit. Met interview door Martijn van Calmthout met de NWO-Spinozalaureaten 2016. Na de bekendmaking zullen de NWO-Spinozalaureaten beschikbaar zijn voor interviews, foto’s en het maken van afspraken met journalisten.

|7|

5 | Richtingsgevoel bij planten: wegwezen, zout! Grachtenzaal (begane grond boot), 10.45-11.05 uur Dr. Kirsten ten Tusscher, Universiteit Utrecht Planten kunnen niet weglopen, maar dat betekent niet dat ze weerloos zijn. Ze bezitten een scala aan aanpassingsmogelijkheden, waaronder het vermogen om weg te groeien van nadelige omstandigheden. Maar hoe weet een plant waar bijvoorbeeld zout vandaan komt? Door experimenten te combineren met computermodellen hebben wij achterhaald hoe planten weggroeien van verzilte grond. Het blijkt dat planten uit kleine verschillen in zoutconcentratie aan weerszijden van de plantenwortel kunnen bepalen aan welke kant het meeste zout zit. De planten vertalen dit vervolgens in een verminderde groeisnelheid aan deze zoutste kant, waardoor de wortel buigt en weggroeit van het zout.

Dr. Kirsten ten Tusscher Universiteit Utrecht Theoretische biologie E: [email protected] |9|

6 | Mensenlevens redden met wiskunde Grachtenzaal (begane grond boot), 11.15-11.35 uur Prof. dr. Rob van der Mei, Centrum Wiskunde & Informatica en Vrije Universiteit Amsterdam In noodsituaties waarin elke seconde telt, is het op tijd ter plaatse zijn van een ambulance van levensbelang. Een veelbelovende manier om de aanrijtijden van ambulances te verkleinen is Dynamisch Ambulance Management (DAM). Het idee van DAM is dat ambulances geen vaste standplaats meer hebben, maar slim en dynamisch over de regio kunnen worden verspreid afhankelijk van de actuele ververwachte voertuig- en incidentlocaties. Onderzoekers van het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) en de TU Delft hebben modellen ontwikkeld om de ambulances optimaal te spreiden over de regio. De methoden zijn uitgetest in de praktijk en hebben geleid tot een sterke reductie van de aanrijtijden. Ik zal het idee van DAM toelichten en laten zien hoe de methoden in de praktijk werken.

Prof. dr. Rob van der Mei Centrum Wiskunde & Informatica en Vrije Universiteit Amsterdam E: [email protected] | 11 |

7 | Op weg naar de perfecte sportrolstoel Grachtenzaal (begane grond boot), 11.45-12.05 uur

Annemarie de Witte MSc, De Haagse Hogeschool & Vrije Universiteit Amsterdam Rolstoelbasketbal is een van de populairste sporten op de Paralympische Spelen komende zomer in Rio de Janeiro. De rolstoel is het verlengstuk van de atleet en de interactie tussen rolstoel en atleet moet optimaal zijn om op het hoogste niveau te kunnen presteren. We zullen laten zien wat de toegevoegde waarde is van wetenschappelijk onderzoek op aangepast sporten. Een zoektocht naar optimaal presteren in rolstoelbasketbal met een hele variërende doelgroep door de grote diversiteit in handicaps. Maar een ding is hetzelfde; het doel om de beste van de wereld te worden!

Annemarie de Witte MSc | Docent/onderzoeker De Haagse Hogeschool & Vrije Universiteit Amsterdam E: [email protected] | 13 |

8 | Robot helpt bij borstkanker onderzoek? Grachtenzaal (begane grond boot), 13.15-13.35 uur Aisha Meel-van den Abeelen MSc, Radboudumc Het is steeds beter mogelijk om borstkanker in een vroeg stadium te ontdekken door de ontwikkelingen in de screeningstechnieken. Hierdoor kunnen kleine tumoren van enkele millimeters al worden opgespoord. Dit maakt het mogelijk om in een vroeg stadium een diagnose te stellen en te beginnen met behandelen. Met geld van de Horizon2020 grant ontwikkelen de UT, het Radboudumc, KUKA en Siemens gezamenlijk een robot waarmee ook biopten kunnen worden genomen van deze kleine tumoren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van MRI en echo beelden van de borst. Dankzij de robot kunnen de diagnoses en behandelopties voor de patiënt verder worden verbeterd.

Aisha Meel-van den Abeelen MSc | Postdoctoraal onderzoeker op medisch ultrageluid Radboudumc E: [email protected] | 15 |

9 | Wereldwijd unieke screening van ‘wieg tot graf’ Grachtenzaal (begane grond boot), 13.45-14.05 uur Marleen van Gelder PhD, Radboudumc Geboortecohorten volgen kinderen van ‘wieg tot graf’ en geven waardevolle informatie over het ontstaan van ziekten. Zo is in het verleden het nut aangetoond van het slikken van foliumzuur. De kinderen van nu hebben echter te maken met weer een andere omgeving, denk aan stress of depressie tijdens de zwangerschap. Onderzoekers van het Radboudumc zijn daarom gestart met een wereldwijd unieke studie: een nationaal geboortecohort waarin ze 21 jaar lang 100.000 zwangere vrouwen en hun kinderen volgen. Met nieuwe methoden van dataverzameling, zoals apps en wearables, kunnen ze prangende vragen beantwoorden over factoren die gezondheid van moeder en kind beïnvloeden.

Marleen van Gelder PhD | Assistant Professor

Department for Health Evidence & Radboud REshape Innovation Center Radboudumc E: [email protected] | 17 |

10 | Mag ik deze dans van u? Grachtenzaal (begane grond boot), 14.15-14.35 uur Hanneke Hulst PhD, VU medisch centrum Bewegen is goed voor de hersenen en als je danst worden cognitieve functies (aandacht, geheugen en concentratie) aangesproken. Daarom hebben VUmc-onderzoekers i.s.m. Stichting Dance for Health en het Nationale Ballet mensen met de hersenziekte multiple sclerose (MS) een danscursus aangeboden. Deze cursus bestond uit een combinatie van moderne en klassieke dans en werd 8 weken lang, 2x per week gegeven. Er werd getest of cognitieve functies verbeterden en met MRIscans is gekeken of er veranderingen in de hersenen waarneembaar waren. MS is de meest voorkomende hersenziekte bij jongvolwassenen, waarbij naast lichamelijke klachten ook problemen met cognitie voorkomen. Deze cognitieve problemen zijn veelal de reden dat mensen met MS arbeidsongeschikt raken.

Hanneke Hulst PhD | Assistant professor VU medisch centrum – MS centrum Amsterdam, afdeling Anatomie & Neurowetenschappen E: [email protected] | 19 |

11 | Live interview VWN: Lemke Kraan Van prehistorische vis tot betere rechtspraak Grachtenzaal (begane grond boot), 14.45-15.35 uur Een actueel onderwerp, dé wetenschapper die er alles van weet en een journalist die de juiste vragen stelt, dat is het format van het live interview. In de lente van 2014 belt een man de politie. Hij heeft zojuist zijn broer doodgeslagen met een kaarsenstandaard. De autistische en depressieve man gebruikte antidepressiva, maar nam deze al een poosje niet meer in. Mogelijk pleegde hij zijn daad onder invloed van een delier, ontstaan doordat hij zijn pillen niet slikte. Maar de rechtbank acht onvoldoende bewezen dat de man echt niet wist wat hij deed terwijl hij zijn broer doodsloeg. Bij dit soort zaken treedt klinisch farmacoloog Anton Loonen regelmatig op als gerechtelijk deskundige. In hoeverre is er sprake van opzet wanneer een dader een ernstige psychische stoornis heeft? Voor rechters is dit ontzettend moeilijk te bepalen. Dit geldt ook voor gewelddelicten waarbij de dader juist wel antidepressiva slikte. Deskundigen zijn het erover eens dat het gebruik van antidepressiva kan leiden tot gewelddadig gedrag. Maar in Nederland zijn nog nooit mensen om deze reden vrijgesproken. Want hoe het slikken van antidepressiva precies kan leiden tot geweld is nog onbekend. Met zijn werk als gerechtelijk deskundige bekostigt Loonen zijn onderzoek naar psychische stoornissen. Hij werkt daarbij samen met het Mental Health Research Institute in Tomsk, Siberië. Hij neemt daarbij de lamprei als studiemateriaal, een kaakloze vis die als oudste nog bestaande gewervelde dier wordt beschouwd. Loonen gaat namelijk helemaal terug naar de basis: hoe kunnen we door de manier waarop een honderden miljoenen jaren oude vis ellende probeert te vermijden meer te weten komen over depressie en geluk? Prof. dr. Anton Loonen is hoogleraar farmacotherapie bij psychiatrische patiënten aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is als arts, klinisch farmacoloog en consulent verbonden aan de GGZ Westelijk Noord-Brabant en psychiatrische praktijk Willemshuys. Lemke Kraan is (wetenschaps)journalist, researcher en radiomaker. Ze heeft gewerkt voor Hoe? Zo! Radio (NTR), Noorderlicht Radio (VPRO) en het televisieprogramma Labyrint (VPRO).

| 21 |

12 | A new paradigm for a simple universe Zwanenzaal (1ste verdieping), 10.45-11.05 uur Dr. Enrico Pajer, Utrecht University Contrary to common lore, my recent research shows that the simple universe we observe might have emerged from a very complex big bang. Every part of our universe contains the same ingredients (atoms, dark matter, etc.) in precisely the same ratios. The origin of this astonishing simplicity is still uncertain. The common explanation is that a single variable, the inflaton, determined the future of each region of space. But my recent research (publication expected in early June) gives new evidence that this might be the wrong paradigm. I show that there are more general and distinctively complex possibilities.

Dr. Enrico Pajer | Assistant Professor in Theoretical Physics Minnaertgebouw, E: [email protected] T: +31(0)30 253 59 06 Homepage: http://enricopajer.webs.com/ | 23 |

13 | Virussen houden van zoet! Zwanenzaal (1ste verdieping), 11.15-11.35 uur Prof. dr. ir. Jurriaan Huskens, Universiteit Twente, MESA+ Waarom worden elk jaar weer zoveel mensen ziek van de griep? Hoe ontstaan uitbraken van vogelgriep bij mensen en andere zoogdieren? Kleine mutaties in het erfelijk materiaal van het griepvirus veroorzaken grote veranderingen in zijn infectiviteit. Een griepvirus besmet een mens of dier door zich te hechten aan diens cellen. De sterkte en selectiviteit van deze hechting wordt niet door één, maar door vele interacties tussen de viruswand en suikermoleculen op de celwand bepaald. Deze presentatie zal ingaan op hoe dit versterkingsmechanisme werkt en hoe we dat kunnen gebruiken om een nieuw meetprincipe te ontwikkelen waarmee we wellicht antwoord kunnen geven op bovenstaande vragen.

Prof. dr. ir. Jurriaan Huskens | Professor of Supramolecular Chemistry & Nanofabrication Universiteit Twente, MESA+ E: [email protected] | 25 |

14 | Hoe overstroomde planten hun adem inhouden Zwanenzaal (1ste verdieping), 11.45-12.05 uur Sjon Hartman PhD, Universiteit Utrecht Het toenemende aantal overstromingen in grote delen van de wereld draagt bij aan schrijnende hongersnood. Sjon Hartman doet promotieonderzoek naar hoe planten overstromingen herkennen en vervolgens deze signalen gebruiken om onderwater te voorkomen dat ze stikken. Hij ontdekte al tijdens zijn masteropleiding aan de Universiteit Utrecht dat het plantenhormoon ethyleen planten helpt om onderwater zo lang mogelijk hun “adem” in te houden. Zijn onderzoeksvoorstel om het hierachter liggende mechanisme te ontrafelen werd gehonoreerd door NWO. Sjon vertelt bij Bessensap aan de hand van meegebrachte attributen en planten hoe deze kennis gebruikt kan worden om onze gewassen te beschermen tegen overstromingen.

Sjon Hartman PhD | Plant Ecophysiology Universiteit Utrecht E: [email protected] | 27 |

15 | Verdieping: ‘Wetenschapslogica of medialogica?’ Zwanenzaal (1ste verdieping), 13.15-14.05 uur Journalisten en wetenschappers hebben natuurlijk iets met elkaar gemeen: ze schrijven beide artikelen, boeken en misschien eens een opiniestuk. Maar tussen de twee (publicatie)culturen zitten toch vooral verschillen. Een wetenschapper werkt jaren aan een artikel, een journalist moet het soms diezelfde dag nog in de krant hebben. Een wetenschapper streeft geduldig waarheidsvinding na, een dagbladjournalist laat zich soms meeslepen met de waan van de dag. Wetenschappers schrijven voor vakgenoten, journalisten voor wie hen maar wil lezen. En wat gebeurt er precies als ze elkaar tegen komen, bijvoorbeeld bij een interview? Over dat soort verschillen gaat het in deze verdiepende sessie, met bijdragen van Johan van Leeuwaarden (wiskundige aan de TU Eindhoven en Jonge Akademielid), Maarten Keulemans (wetenschapsredacteur bij de Volkskrant) en Iris Korthagen (deed voor het Rathenau-instituut onderzoek naar wetenschap, journalistiek en medialogica).

Moderator: Janine Abbring

| 29 |

16 | Ondergrondse netwerken van handel en bedrog Zwanenzaal (1ste verdieping), 14.15-14.35 uur Dr. Vincent Merckx, Naturalis Biodiversity Center Soorten kunnen niet zonder elkaar: bijen bestuiven bloemen, vogels verspreiden zaden, mieren beschermen hun waardplant en ga zo maar door. Maar wist je dat een van de meest wijdverspreide interacties onder de grond plaatsvinden? In hun wortels voeren planten een intense handel met schimmels. De handel verloopt doorgaans op een eerlijke manier; de prijs van de producten wordt bepaald door vraag en aanbod. Maar er zijn ook bedriegers aan het werk. Ik breng deze complexe ondergrondse netwerken in kaart en kijk hoe we handel van bedrog kunnen onderscheiden. Met deze kennis kunnen we toepassingen ontwikkelen voor een duurzame landbouw.

Dr. Vincent Merckx Naturalis Biodiversity Center E: [email protected] | 31 |

17 | CO2 recyclen tot schone energiedrager Zwanenzaal (1ste verdieping), 14.45-15.05 uur Ir. Dirk van den Bekerom, FOM-instituut DIFFER Schone, energierijke brandstof maken van wisselvallige, duurzame stroom? Er staat een hele machinerie van chemische technieken klaar om CO2 te recyclen tot energiedrager. Hét knelpunt is de eerste reactiestap: efficiënt opbreken van CO2. Bestaande technieken hebben een fundamenteel maximumrendement van 41% – niet genoeg om te concurreren met andere vormen van energieopslag. In zijn onderzoek gebruikt Dirk van den Bekerom de plasmafase om CO2 op een efficiënte manier op te breken. Hij denkt zo veel hogere rendementen te kunnen halen dan met gevestigde technieken. Genoeg om als maatschappij die verslaafd is aan fossiel over te schakelen op CO2-neutrale brandstof uit lucht.

Ir. Dirk van den Bekerom | Onderzoeker in opleiding FOM-instituut DIFFER E: [email protected] | 33 |

18 | Robots die voelen wat we bedoelen Zwanenzaal (1ste verdieping), 15.15-15.35 uur Merel Jung MSc, Universiteit Twente In sociale interactie gebruiken mensen aanraking, bijvoorbeeld om elkaar te begroeten of om iemand gerust te stellen. Robots die op een sociale manier met mensen kunnen omgaan komen eraan. Om op een natuurlijke manier met deze robots te communiceren zullen ze ook onze aanrakingen moeten kunnen begrijpen en op een sociaal gepaste manier zelf aanraking moeten kunnen gebruiken. In mijn onderzoek kijk ik naar hoe robots kunnen leren om vanuit druksensor data verschillende soorten aanrakingen zoals aaien, kietelen en slaan te onderscheiden en hoe die aanrakingen vervolgens kunnen worden geïnterpreteerd in de sociale context.

Merel Jung, MSc Universiteit Twente E: [email protected] | 35 |

19 | Indiase kinderen, slavenhandel en de VOC – nieuw licht op het Nederlands-Aziatische slavernijverleden Vrijburgzaal (2de verdieping), 10.45-11.05 uur Dr. Matthias van Rossum, International Institute of Social History Lange tijd leefden in het Aziatische handelsrijk van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) meer slaven dan in Suriname en Curaçao. Dit is vaak gezien als een ‘milder’, ‘niet-economisch’ en ‘lokaal’ verschijnsel. Het onderzoeksproject Between local debts and global markets. Explaining slavery in South and Southeast Asia 1600-1800 (NWO, Veni) laat zien dat slavenhandel en slavernij juist alles te maken had met lange afstandshandel en productie voor de wereldmarkt. Door nieuw onderzoek en databases op basis van het uitgebreide VOC-archief ontstaat inzicht in de relatie tussen Indiase kindslaven, (private) slavenhandel van VOC-dienaren en slavernijproductie in en rond VOC-gebieden.

Meer informatie: Desertion in the Early Modern World. A Comparative History, edited by Matthias van Rossum and Jeannette Kamp @ Bloomsbury Academic Geschiedenis schrijven! Wegwijzer voor historici, written by Jeannette Kamp, Susan Legêne, Matthias van Rossum and Sebas Rümke @ Amsterdam University Press Dr. Matthias van Rossum | Senior Researcher

International Institute of Social History E: [email protected] http://socialhistory.org/en/staff/matthias-van-rossum

| 37 |

20 | Moslims in Europa in het interbellum Vrijburgzaal (2de verdieping), 11.15-11.35 uur Dr. Umar Ryad, Universiteit Utrecht Moslims in Europa worden bijna zonder uitzondering geassocieerd met de intocht van gastarbeiders na de Tweede Wereldoorlog. Na de Eerste Wereldoorlog was Europa aanvankelijk een puinhoop en het enorme Ottomaanse rijk, dat ook had meegevochten, viel uit elkaar. Er zijn nog veel misverstanden over moslims uit het interbellum. Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog kwamen veel moslimintellectuelen naar Europa. Tot voor kort werd deze groep alleen onderzocht als onderdeel van de Europese koloniale geschiedenis, maar moslims waren in die tijd niet alleen bezoekers of slachtoffers, het waren actoren die een belangrijke eigen rol hebben gespeeld in de Europese geschiedenis. Welke invloed hadden deze moslimintellectuelen op elkaars denken, op het Europese denken en vice versa?

Dr. Umar Ryad | UHD Universiteit Utrecht E: [email protected] | 39 |

21 | Hoe de Romeinse overheid de winkel ontdekte Vrijburgzaal (2de verdieping), 11.45-12.05 uur Dr. Miko Flohr, Instituut voor Geschiedenis, Universiteit Leiden De winkel is waarschijnlijk een Romeinse uitvinding: Griekse steden hadden geen winkels; Romeinse steden staan er vol mee. De winkel bleek een succesvolle innovatie: latere Europese steden ontwikkelden dichte, organisch gegroeide winkellandschappen. Opvallend is dat niet de ‘markt’, maar juist de Romeinse overheid een sleutelrol speelde in de opkomst van de winkel. Dit lijkt te passen in een breder patroon: succesvolle innovatie dreef in het oude Rome vaak op overheid en bestuurlijke elite. Dit nieuwe perspectief op economische innovatie in de Romeinse wereld is ook interessant voor debatten in onze eigen tijd: hoe belangrijk zijn overheden voor innovatie?

Dr. Miko Flohr | Onderzoeker Instituut voor Geschiedenis, Universiteit Leiden E: [email protected] | 41 |

22 | Trainen van het afweersysteem Vrijburgzaal (2de verdieping), 13.15-13.35 uur Prof. dr. Mihai G. Netea, Radboudumc Bij een infectie gaat ons afweersysteem aan het werk. Monocyten dringen het geïnfecteerde weefsel binnen en veranderen in macrofagen. Die voeren de eerste verdediging uit: het vernietigen van de indringer. Monocyten en macrofagen zijn twee belangrijke witte bloedcellen van het aangeboren immuunsysteem. Ze zijn snel, maar weinig selectief. De verworven afweer daarentegen reageert langzaam, maar is specifiek tegen een bepaalde indringer gericht. Bovendien heeft dit deel een geheugen om bij dezelfde dreiging sneller te reageren. Een eigenschap waar vaccins dankbaar gebruik van maken. Lang werd gedacht dat dit geheugen een exclusieve eigenschap van de verworven afweer was. Uit onderzoek van Mihai Netea blijkt dat dit niet zo is. Ook het aangeboren systeem heeft een geheugen. Iets wat hij en zijn collega’s ‘getrainde immuniteit’ noemen. En het BCG-vaccin tegen tuberculose kan dit geheugen stimuleren. Deze ontdekking biedt kansrijke mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe generaties vaccins.

Prof. dr. Mihai G. Netea Radboudumc E: [email protected] | 43 |

23 | Lachende honden bijten niet? Vrijburgzaal (2de verdieping), 13.45-14.05 uur Prof. dr. Pim Martens, Maastricht University Laten honden zien wanneer ze zich schamen? Bestaan jaloerse katten? Er wordt steeds meer wetenschappelijk bewijs gevonden voor het bestaan van emoties in dieren. De meeste huisdiereigenaren waren daar al langer van overtuigd en herkennen vreugde, plezier en verdriet bij hun huisdieren. Vaak veronderstellen ze ook dat de huisdieren de emoties van hun baasjes herkennen en hun gedrag daarop afstemmen. Bijvoorbeeld: is het baasje bedroefd, dan komt de poes of hond troosten. Bij mensen sturen emoties het gedrag. Werkt dat ook zo bij dieren? Hebben zij dezelfde emoties als wij? En kunnen wij die herkennen?

Prof. dr. Pim Martens Maastricht University Duurzame Ontwikkeling – Duurzame mens-dier relaties E: [email protected] | 45 |

24 | Citéduits – a language as no other Vrijburgzaal (2de verdieping), 14.15-14.35 uur Nantke Pecht PhD candidate, Maastricht University Have you heard about Citéduits? It is a hybrid language variety containing elements from German, Dutch, Maaslands and loanwords from Polish, Hungarian and Italian. It developed among the male youngsters in the multiethnic coalminers’ neighbourhood of Eisden, Belgian-Limburg, in the 1930s. “Wenn die uns geschickt habe, in busch, schiskis graven” means “when they sent us to the forest to get fir cones”. I will present speech examples to illustrate the hybrid character, and show that Citéduits only emerged due to its unique social setting, a surrounding where xenophobia among locals led to linguistic and social isolation of the newcomers.

Nantke Pecht | PhD candidate Maastricht University E: [email protected] | 47 |

25 | Taalvariatie op de tong Vrijburgzaal (2de verdieping), 14.45-15.05 uur Dr. Martijn Wieling, Rijksuniversiteit Groningen, Informatiekunde Dat de tong essentieel is om te kunnen spreken is niemand onbekend. Veel minder bekend is dat uitspraakverschillen ook terug te zien zijn in de bewegingen van de tong tijdens spraak. Ik gebruik daarom articulografie, het registreren van tong- en lipbewegingen door middel van hele kleine sensoren, om taalvariatie te onderzoeken. In deze presentatie laat ik opmerkelijke verschillen in tongbewegingen zien tussen noordelijke en zuidelijke dialectsprekers, en tussen Nederlanders, Duitsers en Britten die Engels spreken. Ook bespreek ik een zeer recent, lopend onderzoek waarbij onderzocht wordt in hoeverre tongen lipbewegingen van sprekers die sinds hun geboorte blind zijn afwijken van die van sprekers met normaal zicht, en waarom dit invloed kan hebben op de prestaties van automatische spraakherkenningssoftware.

Dr. Martijn Wieling Rijksuniversiteit Groningen, Informatiekunde E: [email protected] | 49 |

26 | Onder de microscoop van embryo tot volwassen worm Vrijburgzaal (2de verdieping), 15.15-15.35 uur Dr. Jeroen van Zon, AMOLF groepsleider Jeroen van Zon werkt aan ontwikkelingsbiologie, maar bekeken door een natuurkundige bril. Door experimenten en wiskundige modellen te combineren, probeert zijn groep te begrijpen hoe cellen beslissen welk celtype ze aan moeten nemen, hoe ze weten waar ze in het lichaam heen moeten bewegen en hoe cellen hun activiteiten op precies het juiste moment uitvoeren. Hij doet dit in een klein, simpel wormpje, C. elegans, dat uit slechts 1000 cellen bestaat. Van Zon vertelt over een nieuwe microscoop die zijn groep heeft ontwikkeld, die het mogelijk maakt alle cellen in zo’n wormpje tijdens de hele ontwikkeling te volgen, terwijl het wormpje zelf gewoon vrij beweegt en voedsel eet. De onderzoekers doen dit door wormpjes in kleine kamertjes op te sluiten en iedere 10 minuten een plaatje te maken gedurende de twee dagen waarin het van een babyworm naar een volwassen worm uitgroeit. Deze microscoop die hierbij gebruikt wordt is de eerste waarmee de hele ontwikkeling van een embryo tot volwassen organisme geheel onder de microscoop kan worden gevolgd, met genoeg resolutie om alle individuele cellen te kunnen zien. Een van de unieke dingen die onderzoekers hiermee voor het eerst kunnen doen, is bijvoorbeeld kijken hoe het dieet van de worm de celgroei en ontwikkeling beïnvloedt, iets wat in andere organismen heel moeilijk is.

Dr. Jeroen van Zon AMOLF groepsleider E: [email protected] | 51 |

27 | Masterclass: Je beste quote op camera Amsterdamzaal (1ste verdieping), 10.45-11.35 uur Door tv-maker Jeroen Kortschot

Hoe reageer je op journalisten die een deskundige maar korte uitleg vragen? Hoe breng je je onderzoek helder onder woorden? Wat doe je als er plotsklaps pers op je stoep staat? Wat werkt en wat niet voor de camera? En hoe wapen je je voor het volgende interview? Hoe zorg je dat zowel jij als de journalist tevreden zijn met het resultaat? Jeroen Kortschot, TV-maker bij de NTR, gaat met 3, eerder geselecteerde, wetenschappers aan het werk. Hij geeft tips en gaat met hen oefenen voor de camera. Vervolgens analyseert hij samen met hen de opgenomen interviews.

Jeroen Kortschot

E: [email protected] | 53 |

28 | Masterclass: Je beste quote op camera Amsterdamzaal (1ste verdieping), 13.15-14.05 uur Door tv-maker Jeroen Kortschot

Hoe reageer je op journalisten die een deskundige maar korte uitleg vragen? Hoe breng je je onderzoek helder onder woorden? Wat doe je als er plotsklaps pers op je stoep staat? Wat werkt en wat niet voor de camera? En hoe wapen je je voor het volgende interview? Hoe zorg je dat zowel jij als de journalist tevreden zijn met het resultaat? Jeroen Kortschot, TV-maker bij de NTR, gaat met 3, eerder geselecteerde, wetenschappers aan het werk. Hij geeft tips en gaat met hen oefenen voor de camera. Vervolgens analyseert hij samen met hen de opgenomen interviews.

Jeroen Kortschot

E: [email protected] | 55 |

29 | Masterclass: Pas op! Een journalist! Banningzaal (2de verdieping), 10.45-11.35 uur Een interview doen kan best eng zijn. De hele wereld luistert mee, stel je voor dat je iets doms zegt. En dan die journalisten: ze snappen het niet, stellen niet de juiste vragen, of proberen je woorden in de mond te leggen. Herkenbaar? Toch heb je meer invloed op het verloop van een interview dan je denkt. Besef vooral dat het geen normaal gesprek is, jullie zien elkaar niet zomaar. Een succesvol interview begint met een goed voorgesprek: wat wil de journalist, en kan en wil jij dat leveren? Als je een interview goed voorbereidt, heb je het belangrijkste werk al gedaan. Wat is de boodschap die je zelf wilt overbrengen, welke voorbeelden kun je gebruiken? En tijdens het interview zelf zijn er manieren om zelf het ‘gesprek’ de goede kant op te sturen. Dat leer je allemaal tijdens een mediatraining. In deze masterclass een voorproefje.

Michel van Baal en Roy Meijer | Communicatieadviseurs TU Delft E: [email protected], @michelvanbaal E: [email protected], @roymeijer | 57 |

30 | Masterclass: Top Texts Banningzaal (2de verdieping), 11.45-12.05 uur Pitch your research in two sentences? You can do it! What should you include in a headline or lead to a popular scientific article, and what should you leave out? How do you get a lay readership to sit up and take notice? Clearly, summarising your research in two sentences is a tall order. You are intimately aware of every single aspect of your work, after all. Don’t worry: you can do it! We’ll teach you how during the Top Texts introductory masterclass. We will look at leads taken from popular scientific articles and discuss their merits. Then we’ll get to work on a number of sample studies, encapsulating them in two sentences that express the very core of the research. Following the masterclass, we’ll give you a checklist to help you pitch your own research with panache.

Claudia Ruigendijk Taalcentrum-VU E: [email protected] | | 59 |

31 | Masterclass: Wetenschapspodcast Banningzaal (2de verdieping), 13.15-13.35 uur Wetenschapspodcast De podcast van De Kennis van Nu is de best beluisterde podcast van de NTR. Met het verdwijnen van de radiouitzendingen van De Kennis van Nu, dreigde ook de podcast het loodje te leggen. Dat zou jammer zijn, want in de loop der jaren heeft deze podcast een groot aantal abonnees aan zich weten te binden. De podcast bestaat nog steeds en gaat in ieder geval in tot eind 2016 door. Van de wetenschapsredactie van de NTR vertellen Hermen Visser (De Kennis van Nu online) en Gerda Bosman (Nieuws en Co, Radio 1) over dit relatief nieuwe medium en laten een paar mooie fragmenten horen.

| 61 |

32 | Masterclass: Deel je passie Banningzaal (2de verdieping), 13.45-14.35 uur Je hebt mooie onderzoeksresultaten, of bent bezig ze te verwezenlijken. En je wilt je passie hiervoor delen met artsen, docenten, boeren of bijvoorbeeld beleidsmakers. Daarvoor kun je natuurlijk niet het format gebruiken van de wetenschappelijke publicatie. Maar welk format dan wel? Welke bewezen formats zijn er om een aansprekend verhaal te vertellen dat ook ‘leken’ inspireert? Op dit punt is veel te leren van de wetenschapsjournalistiek. In de masterclass ‘Deel je passie’ laat ik zien welke formats populair wetenschappelijke verhalen vaak hebben. Hieruit zal bijvoorbeeld blijken dat het betekenis geven aan een onderzoeksresultaat altijd een vaste en belangrijke plek krijgt. Vervolgens vraag ik groepjes met een pitch te komen voor een verhaal of bericht. We eindigen met een paar tips om deze uit te werken. Marianne Heselmans is 25 jaar wetenschapsjournalist. Ze runt met collega’s twee communicatiebureau’s: ImpactReporters Communication on water, food and energy en De Perskamer, Communicatietrainingen voor life scientists.

Marianne Heselmans E: [email protected] T: +31(0)6 14 56 43 07 | 63 |

33 | Inspiratie sessie: ‘Nieuwswaarde of de waarde van in het nieuws zijn’ Banningzaal (2de verdieping), 14.45-15.35 uur Wil je als onderzoeker best de media opzoeken maar denk je dat het je vooral veel tijd kost zonder dat duidelijk is wat het je oplevert? Of wil je als voorlichter eens horen wat onderzoekers al dan niet uit mediaoptredens halen? Tijdens deze ‘inspiratiesessie’ delen drie onderzoekers die regelmatig in de media zijn zowel hun positieve als hun minder positieve ervaringen. De bijdragen komen van Nadine Akkerman (universitair docent vroegmoderne Engelse letterkunde, was afgelopen jaar veel in media door de ontdekking van een kist vol bijzondere brieven), Meike Bartels (hoogleraar ‘Genen en geluk’ aan de VU en onder andere te zien bij de Universiteit van Nederland) en Sebastiaan de Vet (planetair geomorfoloog, was betrokken bij tv-programma Heel Nederland kijkt sterren en treedt op bij Zapp en BNR Nieuwsradio).

Moderator: Janine Abbring

| 65 |

Niet geselecteerde voorstellen

| 67 |

Jong geleerd is oud gedaan: terugkeer naar de eerste taal in oudere immigranten Dr. Merel Keijzer Nederland vergrijst: in 2040 is 26% van de bevolking ouder dan 65 (CBS). Ook het aandeel ouderen onder de allochtone bevolking neemt toe. Eveneens heeft de Nederlandse migratiegolf die na de tweede wereldoorlog op gang kwam, een rijpe leeftijd bereikt. Met andere woorden, veel mensen worden oud in een omgeving waar hun eerste taal niet de voertaal is. Naar eigen zeggen (en volgens hun verzorgers) vallen deze mensen vaak terug op hun eerste taal, ten nadele van hun beheersing van de voertaal van de omgeving. Maar is dat wel zo? En wat zijn de maatschappelijke consequenties hiervan? Deze presentatie (domein Alfa-Gamma) geeft antwoord aan de hand van data van 60 Nederlandse immigranten in Australië.

Dr. Merel Keijzer (Universitair docent) Rijksuniversiteit Groningen, afdeling Toegepaste Taalwetenschap E: [email protected] | 68 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Geographical mobility of unemployed job seekers Dr. Steffen Künn In many European countries, regions differ. While some face high unemployment rates, others have problems to fill vacancies. This is somewhat surprising and raises the question of why only minor shares of unemployed job seekers relocate in order to find employment, although job opportunities seem to exist. Therefore, to incentivize job seekers’ geographical mobility, a German labour market policy offers different subsidies covering travel costs to distant job interviews or even moving costs. My research shows that this is a very promising strategy which might be also interesting to the Netherlands as an alternative to much more expensive labour market programs (such as training, wage subsidies etc.). First, I find that the availability of the subsidy programs extends individuals’ search radius and hence, improves their labour market prospects. And second, those who indeed move due to the program climb up the job ladder, experience higher wages and more employment stability.

Dr. Steffen Künn | Assistant Professor Maastricht University School of Business and Economics, Department of Economics E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 69 |

Wat simpele woorden als ja en nee ons leren over taal, en wat we daar aan hebben Dr. Floris Roelofsen Twee van de meest gebruikte woorden: ja en nee. Het lijkt heel simpel: ja bevestigt, nee ontkent. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Als ik zeg dat het niet regent, kan iemand anders dat bevestigen met: Nee, het regent niet, of ontkennen met: Ja, het regent wel. Hoe zit dat precies? En hoe werkt dit in andere talen? Een recentelijk in Language gepubliceerd artikel laat zien dat deze vragen leiden tot nieuwe algemene inzichten in de betekenis en het gebruik van taal, en deze inzichten blijken heel bruikbaar om de communicatie tussen mensen en computers beter te laten verlopen. Ook daar spelen ja en nee immers een centrale rol. Referentie: Polarity particle responses as a window onto the interpretation of questions and assertions. Floris Roelofsen and Donka F. Farkas. Language, 91(2), 359-414, 2015.

Dr. Floris Roelofsen UHD Logica en Formele Semantiek Institute for Logic, Language, and Computation Universiteit van Amsterdam E: [email protected] | 70 – Niet-geselecteerde voorstellen |

How a zombie virus controls its caterpillar host behavior Yue Han MSc This will highlight to the public that parasites do not only make their host ill or kill them, but parasites have other intriguing effects on their host as well. The behavioural manipulation of caterpillar host by a zombie virus (baculovirus) and the mechanisms of this phenomenon. I work on the project behavioural manipulation of insects by baculoviruses. I want to present how an insect virus make their caterpillar host in to a zombie, including what behaviour is manipulated, why it is manipulated and what mechanism the virus uses to achieve this. This is interesting to the public because when the public talk about parasites, especially viruses, they probably will think about how parasites make you sick and kill their hosts. However, little attention is drawn to other changes in their host by parasites, including behavioural manipulation.

Yue Han MSc Laboratory of Virology Wageningen University E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 71 |

Een hondenleven …. menselijker dan gedacht! Dr. Louis C. Penning Honden- of kattenliefhebber? Het hebben van een huisdier heeft positieve effecten op ons welzijn. Maar onze huisdieren kunnen ziek, soms zelfs ernstig ziek worden. Om dan de beste zorg te kunnen geven, kun je terecht in het grootste academische dierenziekenhuis van Europa dat in Utrecht staat. Echo, CT, MRI, neurochirurgie, bestraling als behandeling tegen kanker: een kleine greep van mogelijke technieken en behandelingen door topspecialisten die ingezet kunnen worden om zieke honden en katten weer beter te kunnen maken. Precies als bij mensen. Hoogkwalitatieve medische zorg bieden aan dier-patiënten maakt het mogelijk de nieuwste inzichten en mogelijkheden snel naar de kliniek te vertalen. Hierin werken we nauw samen met de humane gezondheidszorg zoals het UMC Utrecht en de farmaceutische industrie om nieuwe behandelingen te ontwikkelen voor dier én mens. Het Expertisecentrum Genetica Gezelschapsdieren ontwikkelt nieuwe technieken zoals PETscan om veel voorkomende erfelijke ziekten bij rashonden en -katten uit te bannen. Vakgebied: regeneratieve geneeskunde Hobby’s: jiu jitsu (inclusief arbitrage)

Dr. Louis C. Penning | Groepsleider, universitair hoofddocent Universiteit Utrecht Faculteit Diergeneeskunde Departement Geneeskunde van Gezelschapsdieren E: [email protected] | 72 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Stamceltherapie voor kinderen met wittestofziekten Dr. Vivi Heine Ziekten van de witte stof van de hersenen komen voor bij jong en oud. Wittestofziekten bij kinderen zijn vaak erfelijk. Veel patiënten hebben leerproblemen, vertonen spasticiteit en raken invalide. Ons onderzoek richt zich op de wittestofziekte Vanishing White Matter (VWM). Veel patiënten overlijden op jonge leeftijd. Er is op dit moment geen therapie voor VWM. De stamceltechnologie is de laatste jaren enorm vooruit gegaan. We zijn nu in staat om vroege stamcellen van weefsel van de patiënt te maken, zogenaamde geïnduceerd pluripotente stamcellen. Deze ontdekking is baanbrekend en biedt een heleboel nieuwe mogelijkheden om aandoeningen te onderzoeken en nieuwe behandelmethoden te ontwikkelen. Wij onderzoeken de mogelijkheid van stamceltherapie voor kinderen met VWM. In de toekomst zullen we perspectieven voor combinatietherapieën met onder andere gentherapie onderzoeken.

Dr. Vivi Heine | Universitair docent Kindergeneeskunde/Stamcelonderzoek VUMC Amsterdam E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 73 |

The Happiest Baby-methode: een uitknop voor huilende baby’s Dr. Eline Möller en dr. Roos Rodenburg Veel aanstaande ouders denken bij een baby aan een lachend, spekkig baby’tje. Maar baby’s huilen en kunnen váák en láng huilen. In 2015 waren er 170.000 geboortes in Nederland. Twintig procent van de ouders zoekt hulp voor het huilen van hun baby. Er is dus een groot probleem: 34.000 baby’s huilen veel. Ouders van huilbaby’s geven echter aan dat ze zich dikwijls niet effectief geholpen voelen. Daarmee hebben zij meer kans op ouderlijke stress, chronisch slaaptekort, postnatale depressie, relatieproblemen, verstoorde ouder-kindhechting en shaken baby syndrome. Wij onderzoeken daarom het effect van The Happiest Baby-methode, een baby- en oudervriendelijke methode om huilbaby’s in vijf stappen te troosten (inbakeren, zij-/ buikligging, sussen, wiegen, zuigen). Tijdens onze presentatie zullen we de methode toepassen op een huilbaby en tonen we de eerste veelbelovende resultaten.

Dr. Eline Möller en dr. Roos Rodenburg | Postdoc / UD Medisch/Leven Universiteit van Amsterdam Afdeling Pedagogische Wetenschappen E: [email protected] E: [email protected] | 74 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Vechten om te overleven of dobbelen om te bestaan? Edwin Pos MSc Klassieke ecologie zegt dat iedere soort een eigen niche heeft, competitie en de verdeling van bronnen bepaalt de soortsamenstelling van ecosystemen. De Neutrale Theorie uit 2001 geeft echter een ander geluid; verschil tussen soorten in termen van competitie doet er niet toe. Niemand is sterker of beter dan een ander, niches spelen geen rol en soortsamenstelling wordt bepaald door een kansproces. Met deze theorie kunnen we dezelfde patronen genereren die we in de natuur zien… Maar geen effectief verschil tussen soorten? Dat staat lijnrecht op wat we dachten te weten over ecologie en evolutie! Mijn onderzoek gaat over deze vraag: wat bepaalt grootschalige patronen in diversiteit? Aan de hand van modellen en grootschalige ecologische data probeer ik de diversiteit van de Amazone te ontrafelen en te laten zien of we een antwoord kunnen vinden op juist deze vraag: wordt er gevochten om te overleven of dobbelen soorten om hun bestaan?

Edwin Pos MSc | Promovendus en Universitair Docent Universiteit Utrecht en Naturalis Biodiversity Centre (Tropische) Ecologie en Evolutie E: [email protected] / [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 75 |

Minder hormonen en medicijnen in drinkwater dankzij nanotechnologie Prof. dr. ir. Rob G.H. Lammertink Filtratie en Adsorptie zijn bekende methoden voor waterzuivering. Met de verandering van type verontreiniging in water (denk aan schadelijke hormoon- en medicijnresten) zijn alternatieve methoden nodig om deze te verwijderen. Dunne katalysator laagjes breken hormonen en medicijnen af zonder toevoeging van chemicaliën. Daarbij is een uniek en fundamenteel inzicht verkregen betreffende het transport van deze katalytische laag. De UT vond een combinatie die vele malen actiever is vergeleken met bestaande laagjes. Kennis vanuit de fysische materiaalkunde en de chemische technologie gaven de doorslag. Een ontwikkeling van dergelijke laagjes kan leiden tot nieuwe (foto)katalytische reactoren om water te reinigen.

Prof. dr. ir. Rob G.H. Lammertink | Professor University of Twente E: [email protected] | 76 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Leerzame en motiverende scores: twee vliegen in één klap? Katinka van der Kooij MSc, Leonie Oostwoud Wijdenes MSc en dr. Krista Overvliet Dit project onderzoekt een herkenbare vraag: wat is de balans tussen uitdaging en succes waarmee we optimaal presteren? In ScienceLive programma van wetenschapscentrum NEMO voerden we een experiment uit waarbij ruim 700 proefpersonen van alle leeftijden in een virtual reality spel vliegen vingen zonder hun hand te zien. In het spel moesten proefpersonen gaandeweg leren 10 centimeter rechts van de vliegen te mikken om punten te scoren. We maakten drie versies van het spel: één met een lage succeskans, één met een gemiddelde succeskans en één met een hoge succeskans. Dit deden we door de maximale afstand van de hand tot de vlieg voor het scoren van punten te variëren. Zo konden we onderzoeken hoe motivatie en motorisch leren afhangen van de succeskans: leerden de proefpersonen meer en waren ze gemotiveerder wanneer het spel makkelijk of juist moeilijk was? Bovendien: zijn de motiverende waarde en leerzaamheid van scores gerelateerd of kunnen we die twee vliegen niet in één klap slaan? We vonden dat proefpersonen die het spel met een hoge succeskans speelden, en dus vaak punten scoorden, de taak het leukste vonden. Maar het was niet zo dat de proefpersonen die deze versie speelden ook meer leerden. In een controle experiment onderzochten we of punten motiverender zijn wanneer de punten prestatie afhankelijk zijn. We vonden dat volwassenen de taak minder leuker vonden wanneer de punten niets met hun prestatie te maken hadden, terwijl dit voor kinderen niet uitmaakte. We kunnen concluderen dat scores die motivatie maximaliseren niet direct de prestatie verbeteren. Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door het Open Technologie Programma van Stichting Technologie en Wetenschap (beursnummer 12668) en ScienceLive. Katinka van der Kooij MSc | Vrije Universiteit Amsterdam, E: [email protected] Leonie Oostwoud Wijdenes MSc | Radboud Universiteit Nijmegen, E: [email protected] dr. Krista Overvliet | Universität Hamburg, E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 77 |

Ehm, verdwijnt “eh” in verschillende talen? Dr. Martijn Wieling

Bijna iedereen gebruikt wel het woordje “eh” of “ehm” tijdens spraak. Het woordje “eh” lijkt echter steeds vaker vervangen te worden door “ehm”. In een zestal talen (Nederlands, Duits, Noors, Deens, Faroees en diverse varianten van het Engels) gebruiken zowel vrouwen als jongeren relatief vaker “ehm” (in plaats van “eh”) dan mannen en ouderen. Dit patroon is vaak kenmerkend voor een taalverandering die in gang is, en dit wordt inderdaad bevestigd wanneer spraakopnames van enkele decennia oud vergeleken worden met meer recente opnames. Ik bespreek dit bijzondere patroon en ga in op de vraag waarom deze verandering tegelijkertijd optreedt in verschillende talen.

Dr. Martijn Wieling Rijksuniversiteit Groningen Informatiekunde E: [email protected] | 78 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Verwaarloosde warmte juist nuttig Dr. ir. Mark Huijben De vraag naar energie is enorm en daarom zijn er varianten nodig om energie op te wekken op een nieuwe, duurzame manier. Vaak wordt vergeten dat een groot deel van onze energie uiteindelijk verloren gaat als verwaarloosde warmte. Terwijl hergebruik nuttig is met behulp van thermo-elektrische generatoren. Warmte wordt omgezet naar elektriciteit. Als je er in slaagt om de omzetting van warmte naar elektriciteit efficiënter te maken, dan komt er een breed scala aan relevante toepassingen in zicht. Denk aan de uitlaatpijp van een auto, deze warmte kan de elektromotor bedienen. Of denk aan fabrieken die restwarmte omzetten naar stroom. Of aan pacemakers die opladen door de lichaamswarmte van de drager. Nieuwsgierig? Ik vertel je er graag meer over.

Dr. ir. Mark Huijben | Associate Professor ‘Nanomaterials for Energy’ Universiteit Twente E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 79 |

eHealth vervangt controles in het ziekenhuis Lara van den Wijngaart Kinderarts in opleiding

Nederland staat voor de grote uitdaging zorg te verbeteren en tegelijk betaalbaar te houden. Zorg via internet kan hierbij uitkomst bieden. Tot nu toe hebben onderzoekers echter alleen gekeken naar de waarde van deze zogenaamde ‘eHealth’ als toevoeging op de reguliere zorg. Maar eHealth kan meer. Luchtbrug, een virtuele astmakliniek voor kinderen, is een eHealth interventie waarvan wij hebben aangetoond dat online zorg de controles in het ziekenhuis deels kan vervangen. Zorguitkomsten blijven gehandhaafd en de kwaliteit van leven verbetert. En dat tegen lagere kosten. Door gebruik te maken van Luchtbrug kan de zorgverlener de zorg aanpassen aan de behoefte van iedere individuele patiënt; ‘personalised eHealth’! Patiënt en zorgverlener bepalen samen hoe zij de ziekte behandelen en welke plaats eHealth daarin heeft. Luchtbrug werd genomineerd voor de Value Based Health Care prize 2015 en werd winnaar van de Achmea Quality Award 2015 voor best practices in de gezondheidszorg.

Lara van den Wijngaart | Kinderarts in opleiding Radboudumc Amalia Kinderziekenhuis E: [email protected] | 80 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Heel nauwkeurig meten met.... een transparante geleider?! Dr. ir. Robert J. Moerland Het meten van afstanden doen we allemaal bijna dagelijks. Voor gangbare afstanden zijn bijvoorbeeld een liniaal, schuifmaat of rolmaat geschikt. Maar wat nu als de afstanden kleiner worden dan een nanometer, oftewel een miljoenste millimeter? Kan meten dan nog, en hoe ingewikkeld is dat? Ik laat zien dat voor een lichtbron op heel korte afstanden, 10 nanometer en kleiner, de transparante geleider indiumtinoxide (ITO) zich niet meer transparant gedraagt, maar juist een sterke afname van de lichtintensiteit veroorzaakt. Deze afname is zó sterk afhankelijk van de afstand tot de geleider, dat ik die als meetlat kan gebruiken. Afstanden onder de 10 nanometer kunnen we zo tot op de 0,3 nanometer nauwkeurig bepalen. Dat is duizend keer kleiner dan de golflengte van het licht. Deze ontdekking is voor het eerst aangetoond door eerstejaars studenten technische natuurkunde van de TU Delft, met een door henzelf opgebouwde, eenvoudige opstelling.

Dr. ir. Robert J. Moerland | Post-doctoraal onderzoeker TU Delft E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 81 |

Mensen zijn meer dan decibel meters Dr. Kirsten van den Bosch Geluidsoverlast is een hot topic. Herrie rondom festivals lijkt de nieuwe sociale norm, terwijl gehoorschade bij jongeren en overlast bij omwonenden toeneemt. In onderzoek en beleid spreekt men vaak over akoestiek, zoals luidheid (decibellen). Maar mensen zijn meer dan decibelmeters, wij geven betekenis aan geluid en die betekenis speelt een belangrijke rol bij perceptie en beleving. Beleving van geluid, ook onbewust, heeft vervolgens een grote invloed op hoe we ons voelen en gedragen. Meer inzicht in menselijke beleving van geluid kan innovatief beleid sturen om geluidsoverlast en gehoorschade tegen te gaan. Tijdens Eurosonic Noorderslag is hiervan een proof of concept geleverd.

Dr. Kirsten van den Bosch | Soundscape Onderzoeker Rijksuniversiteit Groningen E: [email protected] | 82 – Niet-geselecteerde voorstellen |

The Van Gogh Museum Eye-tracking Project Francesco Walker VU Amsterdam and the Van Gogh Museum Amsterdam are using modern eye-tracking technology to gain a better idea of how visitors to the museum view and understand the art on display. Our partnership has produced the first ever analysis of the attentional strategies used by adults and children, viewing paintings in an actual museum. The results collected through this study are important from a scientific point of view, and can also provide valuable input for the development of new educational programs at the Van Gogh Museum and other institutions. The unique nature of this collaboration, together with the cutting-edge technology used, is likely to be of great interest not only for the scientific and museum community, but also for the media and the general public.

Francesco Walker | Research Assistant VU Amsterdam E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 83 |

Rust, reinheid en regelmatig eten? Dr. ir. Gerda Pot Het advies van rust, reinheid en regelmaat wordt al ruim twee eeuwen gegeven, onder andere door Hippocrates. We weten dat ongezond eten niet goed voor ons is, maar welke rol speelt onregelmatig eten in het ontstaan van ziekten? Vanuit biologisch oogpunt weten we dat een verstoring in het bioritme invloed heeft op allerlei lichaamsprocessen, zoals energie metabolisme. Mensen die bijvoorbeeld ’s nachts werken hebben een grotere kans op allerlei aandoeningen inclusief obesitas. Gerda Pot pioniert in Nederland met haar onderzoek naar onregelmatige maaltijdpatronen en hoe dit samenhangt met het voorkomen van ziekten. Ze heeft een speciale methode ontwikkeld om de regelmaat van voedingspatronen te kwantificeren door gebruik te maken van gedetailleerde voedingsinname gegevens. Dit onderzoek draagt bij aan de onderbouwing van de richtlijnen voor gezonde voeding, die tot nu toe vooral gericht waren op wat we eten en minder op wanneer we eten.

Dr. Ir. Gerda Pot | Universitair Docent Vrije Universiteit Amsterdam E: [email protected] | 84 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Huisvesten van nieuwe manieren van werken: op zoek naar voorspellers voor succes Sandra Brunia De laatste jaren veranderen steeds meer organisaties hun werkomgeving in aansluiting op nieuwe en meer flexibele manieren van werken. De resultaten hiervan zijn wisselend. Inzicht in de oorzaken hiervan helpt de pers bij het duiden van deze trend. In het Journal of Corporate Real Estate (volume 18, issue 1) worden-op basis van een analyse van best en worst cases – generieke lessen uiteengezet over de ontwikkeling van nieuwe werkomgevingen en de daarmee samenhangende nieuwe manieren van werken. Een goede werkomgeving is niet alleen afhankelijk van de diversiteit en kwaliteit van plekken die geboden worden, maar ook van factoren als de mate van openheid, de locatie van werk- en overlegplekken en het niet te onderschatten implementatieproces.

Sandra Brunia | Onderzoeker en projectleider Stichting Kenniscentrum Center for People and Buildings E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 85 |

Een tram in Pompeji? Dr. Cornelis van Tilburg

Ruim vijftienhonderd jaar na de val van het Romeinse Rijk zijn wij nog steeds gefascineerd door de Romeinse cultuur. Romeinen staan bekend als mensen die met simpele hulpmiddelen en technieken enorme en vernuftige bouwwerken tot stand brachten: wegen, aquaducten, bruggen, pijpleidingen en flatgebouwen. Ook vloerverwarming, beton, liften en zelfs stoommachines waren al bekend bij de Romeinen – pas in de 19e eeuw zijn ze herontdekt. Een andere typisch 19e-eeuws fenomeen is de tram. De Romeinse stad Pompeji is verkeerstechnisch heel goed te vergelijken met een historische Nederlandse binnenstad: eenrichtingverkeer, verkeersbelemmeringen en voetgangersgebieden. Een actueel thema! Wielsporen in Pompeji lijken erop te wijzen dat de Romeinen ook het principe van de tram kenden. Er werden in bepaalde gebieden sporen uitgehakt om verkeer te geleiden; soms ook werd verkeer geleid door spontaan uitgesleten sporen. Geen trams met bovenleidingen en ijzeren rails, maar wel met trekdieren en geleidesporen.

Dr. Cornelis van Tilburg | Onderzoeker Universiteit Leiden, GLTC/LUCAS Faculteit der Geesteswetenschappen E: [email protected] | 86 – Niet-geselecteerde voorstellen |

Drivers of Pontocaspian biodiversity Rise and Demise Dr. Arjan Gittenberger Sinds de jaren dertig is de biodiversiteit in de Zwarte Zee, de Kaspische Zee en daaromheen gelegen wateren sterk afgenomen. Tegenwoordig vind je langs het strand vele plastic flessen en grote Aziatische roofslakken en nog maar een fractie van het aantal schelpsoorten wat vroeger aanwezig was. Terwijl invasieve soorten, micro-plastics, en vervuiling huidige veranderingen kunnen verklaren, waren bijvoorbeeld waterspiegel en temperatuurwisselingen verantwoordelijk voor veranderingen in het verleden. Hierbij veroorzaken  juist ‘Ponto-Kaspische soorten’ zoals de zebra en quagga-mossel wereldwijd grote ecologische schade in gebieden waar zij zijn ingevoerd. Deze studie waarin we kijken wat er de afgelopen twee miljoen jaar gebeurd is, geeft ons zicht op hoe de biodiversiteit in onze wateren zal veranderen door menselijke invloeden en door omgevingswisselingen die van nature plaatsvinden. We doen dit met een internationaal team van geologen, biologen en klimatologen binnen het Marie Curie Innovative Training Network PRIDE (www.pontocaspian.eu), gefinancierd door de Europese Commissie.

Dr. Arjan Gittenberger Marien bioloog, Directeur GiMaRIS Gastmedewerker NCB Naturalis Assistant professor Leiden Institute of Biology, Leiden University E: [email protected] | Niet-geselecteerde voorstellen – 87 |

How to design smart materials with novel properties Johannes Jobst PhD

Question 120 of the National Research Agenda is whether we can construct smart materials with novel properties. One promising approach are the so-called Van der Waals materials, complex stacks of layers that are one atom thick only. Using this nano-LEGO we can create materials whose properties are very different from the individual layers; like water that neither behaves like hydrogen nor like oxygen. This is the result of electrons of the individual layers forming a combined electronic structure within the whole stack. I will present a new technique to measure the common electronic structure of Van der Waals materials which has been impossible before. These measurements allow us to understand how to design these materials such that the whole is more than the sum of its parts.

Johannes Jobst | Postdoctoral Veni fellow Leiden Institute of Physics, Leiden University, Physics E: [email protected] | 88 – Niet-geselecteerde voorstellen |