I n f o r m at i e m a g a z i n e d at f e d e r a l e a m b t e n a r e n b i j e l k a a r b r e n g t
Iet vertesll te en fedra.b elgium ? .be
teamwerk
(D)FACT
reikt helpende HAND
Crisisteam helpt Belgen in Buitenland Majoor Ronny Piens | Defensie Florinda Baleci | attaché crisiscentrum Buitenlandse Zaken
tweemaandelijks magazine
- juni 2012 - n° 104 | www.fedra.belgium.be
het traject
reportage
Loopbaan
Waar gaat de Belg op vakantie?
Het belang van biodiversiteit
Stress op het werk
Inhoud
WISSELCOLUMN
Gekozen
(D)FACT biedt ondersteuning in crisisgebied
Dit brengt ons samen p. 19
ECO2 voert acties voor minder CO2
Loopbaan p. 16
Stress op het werk
Zo doen we dat p. 18
(D)FACT, helpende hand
bij crisis
Slim out-of-officeplan
“Het probleem van stress op het werk kunnen we niet oplossen door ons enkel te bekommeren om wie eraan lijdt.”
Sofie Martens Loopbaan p. 16
Reportage p. 12
Biodiversiteit in gevaar
Lezers aan het woord
04-05
Barometer 06-07 De federale overheid in cijfers en letters 10-11 De Belg op vakantie
Rug aan Rug
15 Liefde op de werkvloer
De impact van biodiversiteit
Gezien
Geen eendagsvliegen in het NICC(*) Forensische onderzoekers verzamelen bij een verdacht overlijden vliegeneitjes of larven en laten ze verder ontwikkelen. Op basis van het tijdstip van geboorte van de volwassen vlieg kunnen de onderzoekers het tijdstip van overlijden berekenen.
* Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie – Brussel
( )
ECO2-werkgroep ruilt planten
colofon
Welke toegevoegde waarde brengen populaire
Fedra wordt uitgegeven door Propaganda in opdracht van de federale overheidsdienst Personeel & Organisatie. Alle federale ambtenaren krijgen dit tweemaandelijks blad gratis toegestuurd. De artikels, opinies en standpunten in fedra verbinden noch de overheid, noch de FOD Personeel en Organisatie. De verantwoordelijkheid berust uitsluitend bij de verantwoordelijke uitgever.
managementmodellen en -methodieken zoals ITIL, PRINCE2, ISO 9001, Balanced Scorecard, CMMI, ASL en COBIT ons bij? Dergelijke modellen en methodieken vormen vaak de bril waardoor professionals naar de werkelijkheid kijken. Aan het management worden nieuwe gebeurtenissen voorgesteld via attractieve dashboarden met alle kleuren van de regenboog, om zo de nodige
Fed+ aanbiedingen Speels Actueels
Concept en realisatie Propaganda nv Imperiastraat 16 1930 Zaventem www.propaganda.be
grip op de organisatie te houden. Deze voorstellingen brengen de werkelijkheid echter zeer vereenvoudigd en soms ook vertekend in beeld. CHRISTIAN VAN WAEYENBERGE I Informatieen Communicatietechnologie - Fod Financiën Christian Van Waeyenberge is Financieel en ICT Expert van het departementale project ATLAS (processing – storage) en staat tevens in als coördinator voor de Quality Management en Control meetings van een gloednieuw departement binnen de Stafdienst ICT.
Projectteam John Ceuppens, Nathalie Jolie, Erik Keustermans, Ruth Nys, Sarah Van Moll
Het traject
19
Uitgave 104 - jaargang 12 juni 2012
Verantwoordelijke uitgever Michel Libens
Rubrieken
12
Methodieken of gezond verstand?
Gezegd
Teamwerk p. 08
08
02 /03
20-21
22-23 Een olympische zomer
Na zijn studies van professionele bachelor in Business Administration – Informatica, behaalde hij verschillende wereldwijde erkende certificaten van ITIL, PRINCE2, COBIT – COSO – VAL IT. Hij heeft een jarenlange ervaring in de Business en ICT van de FOD Financiën. Een goede communicatie met de lijnmanagers en de collega’s van het departement is voor hem een topprioriteit.
Redactieteam Grete Flies, Peyo Lissarrague, Annemie Speybrouck, Dries Van Damme Fotografie Bart Cloet, Nathalie Blancquaert Redactieadres Fedra, p.a. Propaganda Imperiastraat 16 1930 Zaventem T. 02/725 29 10 F. 02/725 29 11
[email protected] www.fedra.belgium.be www.propaganda.be
Voel je je geroepen om de volgende column te schrijven, laat het ons weten op
[email protected]. Het woord is aan jullie...
De werkelijkheid voor het oplossen van incidenten, het doorvoeren van wijzigingen, update-releases en het monitoren van diensten, staat wel degelijk veraf van wat er precies dient te verbeteren in de kwaliteit, in de efficiëntie en in de flexibiliteit ten opzichte van de diversiteit en complexiteit van de te verlenen IT-diensten. Wanneer die technieken een eenzijdig beeld op de realiteit vormen, zal de implementatie geen grote kans op slagen hebben en ook het eindresultaat bijgevolg niet naar wens zijn. De verschillende aspecten van verandering; individuele belangen; cultuur; draagvlak; competenties; beschikbaarheid van de hardware en de nodige tools; en vanzelfsprekend de support van het management, zijn immers bepalend voor het succes van deze methodieken.
Fout adres? Aanpassing van de adresgegevens en adresveranderingen uitsluitend regelen via de eigen personeelsdienst.
Het heeft mij verheugd te mogen vaststellen dat ik toch nog professionals en managers ontmoet die gezond verstand, intelligentie, creativiteit en uit-
Abonnement Ga je binnenkort met pensioen en wil je fedra blijven ontvangen? Registreer je dan op www.fedra.belgium.be/ abonnement_nl.
muntend leiderschap bij het verbeteren van ICT-
Wie geen gedrukte fedra in de bus wil, maar enkel de elektronische versie, kan dat eveneens aangeven op www.fedra.belgium.be/ abonnement_nl.
sen over te nemen. Ze geven hun medewerkers er-
Fedra wordt gedrukt op 100% gerecycleerd papier.
organisaties ter harte nemen en er binnen hun ambtstermijn de nodige vruchten van plukken door niet klakkeloos alle verzamelingen van theorieën, standaarden, procedures, methodieken en proces-
Fed+ aanbiedingen Een greep uit de meest recente voordelen voor federale ambtenaren
P. 20
kenning door de nodige tijd van kwaliteitsdenken in te lassen, wat dergelijke departementen bijzonder aantrekkelijk maakt. Christian Van Waeyenberge
lezers aan het woord
04 /05
Gestemd!
Oplossing wedstrijd fedra n° 103
Dit is jullie mening! Ontdek de resultaten op de onlinepolls.
Wat zijn de belangrijkste voordelen van job crafting? 27% Een eigen interpretatie van je taakinvulling
20% Controle uitoefenen op je baan
27% Een positief zelfbeeld creëren in je werk
In de nacht van 24 op 25 maart wordt om 2 uur ’s nachts de zomertijd ingezet. Hoe zou jij de tijd willen indelen? 33% Altijd zomertijd
27% Samenwerking een
22%
extra dimensie geven
Altijd wintertijd
Het debat over de Belgische energiemarkt is een veelbesproken thema. Wat is jouw reactie?
42% Ik verander van
44% Afwisselen tussen zomer- en wintertijd
De federale overheid kreeg de Randstad Award voor meest aantrekkelijke werkgever. Een verdiende award? 60% JA
Enkele reacties op het artikel 'Job Crafting'.
rechtvaardiger zijn.
__________________________________ E-mailadres:__________________________
Deze colleg a’s winn en een Golden Pass voor Wali bi – Belle waer de Park: A di Raz, Katty Tierenteyn, Jo Van Ruyskensve lde
Waar zat Ernesto?
Manuela Wintermans zei op 20 april 2012 Het idee is goed, maar niet toepasbaar voor iedereen. Je moet al een dienstchef hebben die soepel is en zijn / haar medewerkers niet gebruikt als pionnen die zelf niet kunnen denken en vooral geen mening mogen hebben. Je jobinhoud moet 'job crafting' ook mogelijk maken. Iemand die op een helpdesk de hele dag telefoons beantwoordt, heeft weinig mogelijkheid voor een andere invulling van de taken. De overheid boort hoe langer hoe meer ieder initiatief van haar personeel in de grond. De computer beslist wie wat doet (datamining, risicoanalyse,...); eigen initiatief wordt bij onze FOD niet beloond, integendeel.
Privéadres:___________________________ __________________________________ Nr:________________________________ Bus:_______________________________ Postcode:____________________________ Gemeente:___________________________ Land:_______________________________ Stamnummer:________________________ Overheidsdienst / ministerie / organisatie:
40% NEE
Gelezen op www.fedra.belgium.be Jocelyne Guyaux zei op 21 april 2012 Volgens mij is het een uitstekend idee dat alleen maar motiverend kan werken voor de ambtenaren, maar het is onvoldoende! Momenteel gaat knowhow verloren en zijn bepaalde jobs onvoldoende gekend of worden ze onvoldoende naar waarde geschat. Of er bestaat een verkeerde visie over. Ontwikkelcirkels? Ja, maar echte ontwikkelcirkels met een ‘vergoeding’ wanneer het werk uitstekend gedaan is (zoals in de privésector). Ook dat zou de ambtenaar motiveren (hetgeen vandaag niet het geval is). Door de goede ideeën te bundelen, krijg je meer gemotiveerde ambtenaren en neemt hun arbeidsvreugde toe. De loopbaanevolutie zou voor iedereen ook
Naam:______________________________
antwoord: Victoria Amazonica
energieleverancier
Ik wacht nog af
Voornaam:___________________________
Wat ben ik?
Ik blijf bij mijn huidige
29%
Invullen in drukletters
13% NEE
29%
energieleverancier
Ga je binnenkort met pensioen en wil je fedra blijven ontvangen? Registreer je dan op www.fedra.belgium.be/abonnement_nl of vul de gegevens in en verstuur deze strook naar onderstaand adres.
Wettelijk gezien is elke Belgische burger een orgaandonor, tenzij hij / zij bij de gemeente expliciet meldt daar niet mee akkoord te gaan. Ben jij bereid om als orgaandonor op te treden? 87% JA
Wil je graag de elektronische nieuwsbrief van fedra ontvangen? Schrijf je in op www.fedra.belgium.be.
__________________________________
Geen makkelijke opdracht deze keer. Ik zat niet in het Speelgoedmuseum van M echelen. De FinShop vormde deze keer mijn schuilplaats. Weten jullie op welke federale plaats ik me deze keer verstop? Ontdek het snel op de achterkant van het magazine en laat het me weten op www.fedra.belgium.be/magazine_nl.
__________________________________ Ik ga met pensioen vanaf: ________________ FED+ nummer:________________________ Opsturen naar: Propaganda T.a.v. fedra redactie Imperiastraat 16 1930 Zaventem Wie geen gedrukte fedra in de bus wil, kan dit eveneens aangeven op www.fedra.belgium.be/abonnement_nl.
06 /07
Barometer
Gekko’s trekken ten strijde Kakkerlakken, iedereen is ze liever kwijt dan rijk. Zo ook de Nationale Plantentuin in Meise. Daar lopen sinds kort dan ook 12 gekko’s rond om het vraatzuchtige insect op natuurlijke wijze te verdelgen. “Het voordeel van deze tropische hagedis-
‘Duurzame voeding’ gaat verder Minder vlees, meer groenten
sen is dat het natuurlijke bestrijders zijn, waardoor
De militaire basis van Koksijde is een plek die tot de verbeelding spreekt.
er minder pesticiden gebruikt moeten worden”, zegt
Op 29 augustus geeft deze spannende locatie haar geheimen prijs tijdens
Jean-Pol Olbrechts, gedeputeerde voor Leefmilieu.
een gratis opendeurdag. Het thema is ‘Hulpdiensten ten voordele van de
“Bovendien zijn de gekko’s – net als de kakkerlak-
natie’ en de organisaties die ingezet worden bij hulpverlening gunnen je
ken – nachtdieren en dus op hetzelfde moment
met dynamische demonstraties een blik achter de schermen. Ga zeker
actief. Ten slotte heeft zo’n tropische serre hetzelfde
een kijkje nemen en doe mee aan de Runway Run, een loopwedstrijd op
klimaat als hun natuurlijke biotoop. In ons Belgisch weertje overleven gekko’s niet, dus bij ontsnapping kunnen ze geen invasieve soort worden.”
Vorig jaar in mei startte de POD Duurzame Ontwikkeling het project ‘Duurzame
Militaire basis opent haar deuren
de landingsbanen van het vliegveld t.v.v. Make A Wish. Inschrijven kan via www.lopenvoorhetgoededoel.be.
Goal! Goal! Goal! Jef, doe eens iets! Daar is’em! En goal, goal, goal! Deze uitspraken behoren
Talen voor beginners Nieuwe opleidingen van OFO
tot ons collectieve voetbal geheugen en je zal ze
te schakelen op een verstandig voedings-
EU Social Webdoc bis
In september lanceert het OFO opleidingen Nederlands en Frans
het Algemeen Rijksarchief.
patroon. Onder meer de resto’s van de FOD
In het vorige nummer van
voor beginners. “Hierin ligt de nadruk nog meer op de transfer
Trofeeën, dossiers, outfits,
Justitie en de FOD Financiën en de cafetaria
fedra kon je al lezen over
van kennis en vaardigheden naar de werkvloer”, zegt taalopleider
van de FOD P&O stapten mee in het pilootpro-
EU Social Webdoc, een
Dominique Guiette. “Leidinggevenden en collega’s willen
20% van de Belgen kweekt zelf
memorabilia geven een
ject: koks en keukenpersoneel kregen een ge-
webdocumentaireproject
we sensibiliseren om een stimulerend kader te creëren en de
groenten of fruit en in 8 op de 10
kleurrijke impressie uit het
specialiseerde opleiding over vegetarisch koken
over solidariteit en sociale
cursist aan te moedigen de taal te gebruiken. We hebben hiervoor
gevallen gebeurt dat in een eigen
bijna 400 meter lange archief
en seizoensgroenten. Ook het restaurant van de
dienstverlening in Europa.
nieuwe tools ontwikkeld, o.m. het TaalMaatje: een portfolio
moestuin. Tomaten (54%) en appels
van de Koninklijke Belgische
Kanselarij van de Eerste Minister zette stappen
Omdat het over een eerste
waarmee de cursist zijn leertraject uitstippelt en beheert.”
(60%) worden het meest zelf geteeld.
Voetbalbond. Nog tot
in de goede richting. “We kunnen van een suc-
experiment gaat, wil de
De opleidingen zijn bovendien langer dan de huidige:
ces spreken”, zegt Martine Vandervennet.
organisatie graag nog enkele
“De klanten hadden nauwelijks gemerkt dat er
zaken benadrukken en
30 lessen van 3 uur van september tot juni. Inschrijven kan via de gebruikelijke procedure: www.ofoifa.belgium.be.
minder vlees op het menu stond en waren te-
verduidelijken. Bijvoorbeeld
vreden dat ze meer, of andere, groenten op hun
dat het project gaat over
bord kregen. Bij de FOD P&O mochten ze ook
hoe sociale
zelf suggesties doen en bij Justitie is de vegeta-
voorzieningen de Europese
rische schotel op donderdag zeer gegeerd.”
burger vrijer maken. De opzet bestaat er niet in de privatiseringstendens in de sociale
Het proefproject werd intussen afgerond,
sector kracht bij te zetten. Wel integendeel! Men stelt zich de vraag van het hoe en
maar de POD Duurzame Ontwikkeling gaat de
waarom van die privatisering: wat betekent ze precies voor de solidariteit?
uitdaging aan om vanaf september nog andere
De tegenstelling privé - publiek komt al evenmin aan bod, want er zijn bijvoorbeeld
restaurants te verleiden tot duurzame voeding.
privé-initiatieven uit het verenigingsleven die ten volle bijdragen tot solidariteit. Deel je mening en ideeën via http://eusocialwebdoc.wordpress.com.
Voeding’ met als doel in de elf restaurants van de federale overheidsdiensten over
Wordt vervolgd!
De Belg & zijn auto Rijden maar! Uit een onderzoek van de federale overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer blijkt dat in 2010: www.mobilit.fgov.be
(82.600.000.000) km werd afgelegd door de Belgische personenwagens, een nieuw record.
tentoonstelling GOAAAL! in
foto’s, affiches en andere
29 september kun je gratis Bron: De Belg en zijn tuin,
de sfeer van honderd jaar
een studie van OIVO (april 2012)
passie, spel, samenhorigheid, vijandschap, symboliek,
Selor werft sneller aan
77%
82.6 miljard
wellicht terugvinden in de
van de kilometers werd afgelegd door dieselvoertuigen.
0.8%
van de kilometers werd afgelegd op gas.
0.0002% van de kilometers werd gereden door elektrische wagens.
ideologie, geld en macht op-
Een jaar is wel erg lang voor een aanwervingsprocedure, vond Staatssecretaris Hendrik Bogaert. De selectie en aanwerving van overheidspersoneel is immers gebaseerd op een koninklijk besluit van maar liefst 75 jaar oud. De zware en verouderde procedures zorgen er bijgevolg voor dat beslissingen voor rekrutering te veel tijd in beslag nemen en dat sollicitanten al een alternatief gevonden hebben nog voor je hen een antwoord kan geven. Bogaert legde daarom een ontwerp van koninklijk besluit voor om de procedure te moderniseren en te werken met een screeningsmodel met 2 modules en bepaalde vacatures slechts 7 en geen 14 dagen aan te bieden. De ministerraad keurde het voorstel goed, waardoor de doorlooptijd van een statutaire selectie bij Selor nu zal worden teruggebracht van soms 12 maanden naar 12 weken.
snuiven. De ideale start van een heerlijke sportzomer, die met onder meer Wimbledon, het EK voetbal, de Tour de France en de Olympische Spelen nog meer memorabele sportmomenten in petto heeft. www.arch.be
15%
Belgen rijden gemiddeld 15% méér dan andere Europeanen.
20%
Belgen rijden gemiddeld 20% méér dan Fransen.
24%
Belgen rijden gemiddeld 24% méér dan Nederlanders.
15.649 km
487
is de gemiddelde afstand die een Belgische personenauto aflegde in 2010.
wagens per 1.000 inwoners. Dit is vergelijkbaar met onze buurlanden.
08/09
teamwerk
(D)FACT
reikt helpende hand Crisisteam voor snelle interventies Wanneer Belgen in het buitenland in moeilijkheden zijn of dreigen te raken, treedt het crisiscentrum van Buitenlandse Zaken in actie. Een nauw samenwerkings verband met Defensie zorgt dan in het crisisgebied voor de nodige ondersteuning. • tekst: D. Van Damme I foto: B. Cloet •
Ronny Piens, Defensie, Florinda Baleci, attaché crisiscentrum Buitenlandse Zaken, en William De Baets, directeur crisiscentrum Buitenlandse Zaken: "Tijdens crisissituaties Belgen in het buitenland extra ondersteuning bieden, is onze taak."
De som der delen
Via ambassades, consulaten, bureaus ontwikke-
Tijdens de aardbeving in Haïti in 2010 bijvoorbeeld
Piens: “We plannen zo veel mogelijk vooraf en be-
gezamenlijk opgebouwd. Ook wanneer de missies
lingssamenwerking en ere-consulaten is België
was er in het land een aanzienlijke groep Belgen
reiden ons voor op eventuele rampen en risico’s.”
van FACT in eerste instantie geen militaire compo-
vertegenwoordigd in het buitenland. Tijdens een
aanwezig. België heeft er echter geen ambassade en
De gezamenlijke plannen zijn er op gericht de Belgen
nent omvatten, is Defensie toch al nauw betrokken
crisis kunnen die posten de vraag naar assistentie
op het moment van de ramp was de ere-consul niet
in het buitenland te informeren en hen toe te laten
bij de voorbereiding, ook bij de opleiding van de
niet altijd voldoende opvangen. Om
in het land. William De Baets: “België stuurde hu-
zelf tijdig de nodige maatregelen te nemen. Tijdens
vrijwillige teamleden. William De Baets: “Denk aan
die reden is FACT (Foreign Affairs
manitaire noodhulp door middel van B-FAST maar
een zending van DFACT naar Mali – om er de dip
Crisis Team) opgericht. De federale
tegelijkertijd zorgde een crisisteam ter plaatse ook
overheidsdienst Buitenlandse Zaken
voor consulaire bijstand. Belgen met vragen konden
Belgen die snel naar België terug willen en die in lomatieke post bij te staan in de verdere uitwerking paniek op een luchthaven aankomen – al dan niet van het crisisplan – vond in het land een staatsgreep voorzien van de juiste papieren. We leren onze team-
beschikt voor het team over een poule
bij ons terecht.” In Haïti ging het om een DFACT-
plaats. “We zijn er meteen op versnelde uitvoering
van veertig vrijwilligers. Het gaat om
missie (Defense & Foreign Affairs Crisis Team): een
van de plannen overgestapt”, zegt Florinda Baleci,
uiteenlopende profielen – van diplo-
opdracht met een militaire component. Defensie kan
De gemeenschappelijke contingency planning van Buitenlandse Zaken en Defensie stelt de plannen voor mogelijke missies naar risicogebieden op.
maten en consuls tot ambtenaren van tijdens zo’n missie onder meer transport ter beschikde binnencarrière – die op heel korte king stellen en verzekert de bewaking en bescher-
leden hoe ze ter plaatse een consulaat opzetten, de
mensen opvangen, hoe ze met stress omgaan, met attaché van het crisiscentrum Buitenlandse Zaken. de lokale pers enzovoort.” Daarnaast vinden er ook “Een van de taken van DFACT bestond erin contact oefeningen plaats. Begin mei simuleerde Defensie op te nemen met de Belgen in Mali, hen op de hoogte
de evacuatie van een groep van ongeveer 600 Belgen
termijn de posten kunnen versterken om Belgen in
ming van de post en / of het FACT. “Door de aardbe-
te houden van de laatste ontwikkelingen en raadge-
tijdens de oefening ‘Active Trip 2012’. Majoor Piens:
het buitenland bij te staan.
ving functioneerden de politie en het leger van Haïti
vingen uit te sturen.”
“We hebben er een compleet scenario doorlopen. Bij de oefening waren 1.300 militairen en 600 burgers
niet meer”, vertelt majoor Ronny Piens. “Belgische Doet er zich een crisis voor, dan treedt het cri-
militairen stonden toen ter plaatse in voor de be-
Een waardevolle samenwerking
betrokken.” In juni staat een missie naar Libanon
siscentrum van Buitenlandse Zaken in actie.
scherming van deze consulaire maar ook van de hu-
Wanneer tijdens een crisis Belgen het land niet meer
op het programma. Buitenlandse Zaken en Defensie
“De oorzaak van een crisis kan heel divers zijn”,
manitaire missie.”
op eigen kracht kunnen verlaten, dan kan er beslist
gaan er ter plaatse het bestaande crisisplan voor de
trum Buitenlandse Zaken. “Soms is het een natuur-
Crisisplan op maat
worden om de Belgen uit een gebied te evacueren. regio verder verfijnen. Ook dat gebeurt uiteraard in nauwe samenwerking
ramp, zoals een aardbeving of een tsunami, dan
Het militaire deel vormt altijd de allerlaatste stap bin-
tussen Buitenlandse Zaken en Defensie. De know-
weer politieke onrust, etnisch geweld, een ongeval
nen een interventie. Buitenlandse Zaken en Defensie
how die bij de ondersteuning van crisissituaties
waarbij een groep Belgen betrokken is enzovoort.”
werken in dat verband heel nauw samen. Majoor
komt kijken, is door Buitenlandse Zaken en Defensie
zegt William De Baets, directeur van het crisiscen-
Reageer op dit artikel op www.fedra.belgium.be
Crisiscentrum Buitenlandse Zaken: stuurt FACT (Foreign Affairs Crisis Team) uit naar crisisgebieden om ter plaatse de ambassade, het consulaat, het bureau ontwikkelingssamenwerking of het ere-consulaat te ondersteunen. Defensie: voorziet de militaire component van een DFACT-missie (Defense & Foreign Affairs Crisis Team) en staat onder meer in voor bewaking, bescherming en eventuele logistieke ondersteuning.
10 /11
het traject
DE 5 MEEST BEZOCHTE LANDEN TER WERELD
(JAARLIJKS AANTAL BUITENLANDSE TOERISTEN IN MILJOENEN)
LEEFTIJD VAN DE BELGISCHE REIZIGERS 65+
20 ,4 %
4 jaar 45-6
29,45%
SPANJE
50,9
52,2
5,2%
60,8%
0,9%
7,75%
CAMPING
8,95%
27,9% HOTEL
TWEEDE VERBLIJF
15,46%
5,2%
16%
(vrienden, familie)
PRIVÉ ACCOMMODATIE
GEHUURDE ACCOMMODATIE
KOKSIJDE 566.760
54,9
CHINA
VERVOERSMIDDEL
NIEUWPOORT 548.934
BRUSSEL 566.034
ITALIË
74,2 43,2
ar 4 ja -4 25
TYPE ACCOMMODATIE VAN DE BELGISCHE REIZIGERS
BLANKENBERGE 517.690
% 28
31%
9,1%
FRANKRIJK
VERENIGDE STATEN
15-24 jaar
OP VAKANTIE?
j
r aa
5% 11,
WAAR GAAN DE BELGEN
0-1 4
VAKANTIEBESTEMMINGEN VAN DE BELGEN BINNEN EN BUITEN EUROPA
OOSTENDE 599.919
PERCENTAGE BELGISCHE VAKANTIEGANGERS PER REGIO
TOTAAL :
8.991.710 FRANKRIJK
BELGIË
SPANJE
ITALIË
4%
IN BELGIË : 1.640.348
7,5%
IN HET BUITENLAND: 7.351.362
9,3%
(EXCLUSIEF ZAKENTOERISME)
18,2%
43%
Brussel Vlaanderen Hoofdstad Wallonië
AANTAL JAARLIJKSE VAKANTIES VAN DE BELGEN VAN MEER DAN 4 DAGEN
26,6%
(IN AANTAL OVERNACHTINGEN)
58%
VAKANTIEBESTEMMINGEN VAN DE BELGEN IN BELGIË
61%
(VAN MEER DAN 4 DAGEN)
TURKIJE
Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie ©2010
reportage
12 /13
BIOdiversiteit wat staat er op het spel
Een recente studie van de Europese Commissie wees
Diversiteit voor een duurzamere wereld
uit dat slechts 34% van de bevraagde personen weet
de natuur ons grondstoffen levert; ten tweede regulerende diensten zoals de opname van CO2 door bossen;
wat biodiversiteit is en dat amper 15% zich bij het on-
ten derde ondersteunende diensten die soms overlap-
derwerp betrokken voelt. Anders gesteld heeft twee
pen met de regulerende diensten en de basis vormen
derde van de Europese burgers er geen flauw idee van
voor alle andere ecosysteemdiensten zoals de cycli van
In Rio werden in 1992 naar aanleiding van de inmiddels legendarische wereldtop drie internationale verdragen ondertekend. Biodiversiteit, waaraan een van de verdragen gewijd was, raakte als term ingeburgerd in de omgangstaal en werd op alle politieke agenda’s geplaatst. Nu, twintig jaar later, vindt een nieuwe wereldtop plaats in Brazilië en wordt de vraag geopperd wat er van die biodiversiteit geworden is.
hoe de natuur rondom ons evolueert en welke impact
het water of de vorming / verankering van de bodem;
die evolutie op onze levens heeft. Nochtans bedraagt
en tot slot culturele (en sociale) diensten die gaan van
het biodiversiteitsverlies sinds 1970 30%. In de tropi-
het verschaffen van tewerkstelling tot esthetische of
sche gebieden loopt dat cijfer op tot 60%.
educatieve waarden.”
• tekst: P. Lissarrague I foto: istock •
Biodiversiteit op. Het is verbonden aan het Koninklijk
Zoals alle landen die het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (VBD) van Rio ’92 ondertekend hebben, richtte België een Nationaal Knooppunt voor de Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en coördineert de uitvoering van het VBD in en door België. Marc Peeters, een van de medewerkers van dat Knooppunt, brengt ons even in herinnering waar de term biodiversiteit voor staat: “Biodiversiteit bestaat op 3 verschillende niveaus. Het meest bekende niveau
“Biodiversiteit is eerst en vooral een waaier aan ecosysteemdiensten waarvan wij genieten en die we nodig hebben.” Gwendoline Viatour, WWF
is uiteraard dat van de soorten, maar biodiversiteit omvat ook het niveau van de ecosystemen en dat van de genetische diversiteit, d.w.z. de variabiliteit tussen
18.500 plantensoorten in België
individuen van eenzelfde soort en tussen de soorten
Het concept van de ecosysteemdiensten neemt o.a.
onderling. Het zijn die drie niveaus die we moeten be-
een cruciale plaats in binnen de werkzaamheden rond
schermen. En ieder van ons kan en moet zijn steentje
biodiversiteit op federaal vlak. Sabine Wallens, speci-
bijdragen, op elk niveau.”
aliste biodiversiteit bij het DG Leefmilieu van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en
Diversiteit, ten dienste van de mens
Leefmilieu: “Het is een sterk concept dat iedereen raakt
Je kunt je de vraag stellen waarom we die biodiversi-
en een positieve boodschap uitdraagt. Je moet aanto-
teit moeten behouden. In de verdwijning van bepaalde
nen dat het behoud van de biodiversiteit kansen biedt, soorten zou je immers ook een vorm van natuurlijke ook op economisch vlak. Voor sommige onderneminselectie kunnen zien. Dan ga je echter te makkelijk gen, zoals bijvoorbeeld producenten van mineraalwavoorbij aan het feit dat vele – en belangrijke – oorza-
ter, lijkt dat vanzelfsprekend. Zijn kwaliteit en rijkdom ken aan de basis van de verdwijning van die biodiver- aan mineralen dankt het mineraalwater aan de biodisiteit kunnen liggen: habitatverlies en fragmentatie versiteit en ecosystemen. Maar, voordelen vind je in
35.000 diersoorten in België
Je verdiepen in de materie Enkele tips om (bijna) alles over biodiversiteit te weten:
Verdwenen soorten in België: vuurbuikpad, tuimelaar, steur en ortolaan
30% biodiversiteitsverlies sinds 1970
Ik geef leven aan mijn planeet: uitstekende informatieve website voor jong en minder jong. Daar vind je spelletjes, educatief materiaal voor scholen en zeer volledige brochures. Een gezamenlijk initiatief van het Knooppunt en de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. www.ikgeeflevenaanmijnplaneet.be De website van het WWF www.wwf.be en haar ‘kids’-versie http://kids.wwf.be
van ecosystemen, overexploitatie, verontreiniging,
alle sectoren. Iedereen kan zijn rol spelen en profijt
klimaatverandering en verspreiding van invasieve
halen uit de biodiversiteit.”
soorten. In al die gevallen draagt de mens een grote verantwoordelijkheid. Wie klimaatverandering zegt,
Eensgezindheid
zegt verplaatsing van soorten, verstoring van migraties
Het DG Leefmilieu lanceerde in dat verband een studie
en ecosystemen. “Jaarlijks consumeren we 50% meer
voor bepaalde economische sectoren en organiseert
dan wat de aarde op 1 jaar tijd kan regenereren”, on- in juni een ontmoeting met ondernemingen. “Met die derstreept Gwendoline Viatour van het WWF. “Voeg bedrijven en federaties willen we bekijken welke acties daar het biodiversiteitsverlies aan toe en je begrijpt dat
mogelijk zijn. We willen ze mobiliseren en samen met
we regelrecht afstevenen op de uitputting van de na-
hen oplossingen vinden”, voegt Sabine Wallens toe.
tuurlijke rijkdommen van onze planeet. Biodiversiteit
In samenwerking met het Knooppunt werd ook een
is eerst en vooral een waaier aan ecosysteemdien-
reeks opleidingen over biodiversiteit en ecosysteem-
sten waarvan wij genieten en die we nodig hebben.
diensten op touw gezet. “Dat is de logische voortzetting
Ecosysteemdiensten kan je in vier grote categorieën
van het federaal plan voor de integratie van de biodi-
onderverdelen: ten eerste productiediensten, omdat
versiteit. De opleidingen vinden plaats van april tot
reportage
14 /15
RUG aan rug
© Museum voor Natuurwetenschappen
september en richten zich op verschillende openbare diensten: het spoorwegvervoer, het zeevervoer, het federale EMAS-netwerk (EU Eco-Management and Audit Scheme), de FOD Economie. Doelstellingen zijn in de eerste plaats bewustwording en op termijn de integratie van biodiversiteit in de dagelijkse activiteiten van die entiteiten.” “Een van de typisch Belgische problemen inzake bio-
Liefde OP het werk
diversiteit is de gefragmenteerde structuur van het politieke landschap”, beklemtoont Marc Peeters. “De problemen verschillen sterk naargelang de zones. De veelheid aan bestuursniveaus (provinciaal, gewestelijk, federaal) maken de zaken er niet makkelijker op.” Op het vlak van natuurbehoud is de federale overheid enkel bevoegd voor de Noordzee en de invoer / uitvoer van exotische soorten. De rest is vaak gewestmaterie. Vandaar het belang van het Knooppunt omdat het de noodzakelijke synergieën moet creëren. “Het importe-
Onze stem laten klinken voor de wereld van de stilte
Naar aanleiding van de dag van de biodiversiteit op 22 mei lanceerde de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu een campagne om het belang van het behoud van de diversiteit van onze Noordzee in de verf te zetten. De campagne – met de naam ‘Waar is Gust?’ in het Nederlands en ‘Où est Suzette ?’ in het Frans – werd in het Museum voor Natuurwetenschappen gelanceerd door ministers Johan Vande Lanotte en Melchior Wathelet. www.waarisgust.be
vasieve soorten palmen de beschikbare ruimte in en
• tekst: G. Flies I foto: B. Cloet •
Op welke verwezenlijking ben je enorm trots?
ren van dieren of planten is een cruciaal onderwerp”, verklaart Sabine Wallens. “Bepaalde exotische, in-
Twee ambtenaren met een band geven hun hoogst persoonlijke antwoorden op de schijnbaar onschuldige vraagstaart. Deze keer staan Freddy Paret en Roos Saelens rug aan rug en oog in oog. Ze werken allebei als cipier in de gevangenis van Antwerpen.
Vertel ons wat jij ervan denkt op www.fedra.belgium.be
Roos: Op mijn veertigste ben ik aan de opleiding gezinswetenschappen begonnen. Het laatste jaar combineerde ik mijn studies met
brengen ecosystemen volledig uit evenwicht. In zijn
mijn huishouden en een job, iets waar ik toch wel fier op ben.
land van herkomst kan een dier de biodiversiteit sti-
Freddy: Op mijn carrièreswitch: van 25 jaar bakker naar mijn hui-
muleren, terwijl het in België een bedreiging voor die-
Gwendoline Viatour. “De erkenning van de economi-
zelfde diversiteit kan vormen.” Dat is bijvoorbeeld het
sche waarde van biodiversiteit, dat zou in Rio een grote
geval voor bepaalde parkietsoorten. Zij worden vaak
stap voorwaarts zijn. Vandaag houdt het BBP, dat als
Wie zijn voor jou de helden van vandaag?
in huis gehaald als gezelschapsdier, maar ontsnappen
referentie geldt om de rijkdom van een land te bepalen,
Roos: Zij die zich dag na dag inzetten voor hun medemens, maar
soms of worden schaamteloos in de natuur gedumpt.
geenszins rekening met milieuwaarden.” Een stand-
over wie je niets verneemt in de media.
In Brussel worden ze alsmaar talrijker. Marc Peeters:
punt dat Marc Peeters volop bijtreedt: “Biodiversiteit
Freddy: Ik heb veel respect voor mensen die zich belangeloos inzet-
“Mensen begrijpen niet altijd het probleem van de
moet geïntegreerd worden in het BBP. Elke ingreep in
ten voor anderen.
parkieten. Dat zijn vogels waarvan je zou denken dat
de natuur – hoe klein ook – heeft een kostprijs die moet
ze bedreigd zijn. Bovendien hebben ze een prachtig
worden becijferd.” Tal van ngo’s verdedigen dat stand-
Welke wet zou er volgens jou moeten komen / afgeschaft
verenkleed. En toch brengen ze het ecosysteem in ge-
punt, alsook dat van een sterker institutioneel kader
worden?
vaar en zorgen ze voor heel wat overlast.” Je kunt ook voor het VBD. Sabine Wallens: “Rio ’92 lag aan de basis het Aziatisch lieveheersbeestje aanhalen, waarvan de van drie aparte verdragen, over respectievelijk biodi-
dige job als gevangenisbeambte.
Roos: De basiswet van het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden mag herbekeken worden, want die is volgens mij op
verkoop in België momenteel verboden is (maar niet
versiteit, klimaatverandering en woestijnvorming. Dat
sommige vlakken iets te soepel.
in Frankrijk bijvoorbeeld). Gebruikt als biologische
was wellicht een foute inschatting. Er bestaat een ver-
Freddy: Volgens mij moet de basiswet betreffende het gevangeniswe-
insecticide vormt het een bedreiging voor de overle-
band tussen de problemen, synergieën zijn dus nodig.
zen en de rechtspositie van gedetineerden eens herbekeken worden.
vingskansen van inheemse lieveheersbeestjes. Het
Zo niet, neem je uiteindelijk, net als in het kader van
Knooppunt heeft een brochure gepubliceerd over dat
de strijd tegen de klimaatverandering, maatregelen die
Met wie (uit het heden of verleden) zou je graag eens in
onderwerp met vermelding van tien invasieve soorten
een impact op de biodiversiteit kunnen hebben.”
de lift willen staan? Wat zou je hem / haar dan vragen?
“Het Belgische klimaat wordt niet in België gemaakt”,
raal van de strafinrichtingen Hans Meurisse zou ik vragen een paar
Grensoverschrijdende natuur
brengt Gwendoline Viatour in herinnering. “Daarom
dagen mee te draaien op de werkvloer, zodat ze kunnen zien dat in
Of het nu gaat over biodiversiteitsverlies dat aan
voert het WWF actie voor bedreigde soorten, die te-
de praktijk niet altijd realiseerbaar is wat ze op papier zetten.
klimaatverandering of aan invasieve soorten te wijten
gelijkertijd een grote symboolwaarde hebben en
Freddy: Aan minister Turtelboom zou ik voorstellen om bij beslis-
is – die soorten kunnen immers in het natuurbeeld
‘paraplusoorten’ zijn. Ze vormen het sluitstuk van het
singen over de gevangenissen de personeelsleden met ervaring te
opduiken als zich een klimaatverandering voordoet –
ecosysteem. Haal je een stuk weg, dan stort het hele
raadplegen: zij die erover kunnen meepraten vanuit de praktijk.
niemand zal nog betwisten dat we snel en collectief
systeem in.” Dat is wat zich voordoet bij de bijen, een
moeten handelen. Het WWF oppert dat maatregelen
onmisbare schakel van de biodiversiteit in België, en in
Welk advies geef je gratis weg aan collega’s?
hoogdringend zijn, zowel op lokaal als internationaal
de wereld, door hun bestuiving. Hoewel de oorzaak van
Roos: Dat ze niet in een pretpark zijn, maar een job hebben waarbij
vlak. “Subsidies met een nefast effect moet je schrap-
hun geleidelijke verdwijning onzeker blijft, kun je je
veiligheid belangrijk is. Een te familiaire houding is dus niet gepast.
pen. Koolsteen, olie, niet-duurzame visvangst en land-
een wereld zonder hun gezoem en bloeiende bloemen
Freddy: Dat een zekere afstand nodig is in de omgang met
bouw moet je niet meer ondersteunen”, beklemtoont
maar moeilijk voorstellen.
gedetineerden.
Roos: Minister van Justitie Annemie Turtelboom en directeur-gene-
in België.
Roos Saelens
Freddy Paret
Leeftijd: 53 jaar Functie: ploegchef vleugel F (geïnterneerden) Gevangenis van Antwerpen Aantal dienstjaren: 9 jaar Laat zich samenvatten als: plichtsbewust, communicatief, open, meelevend en met zin voor overleg
Leeftijd: 52 jaar Functie: dienstdoend penitentiair bewakingsassistent ploegchef Gevangenis van Antwerpen Aantal dienstjaren: 11 jaar Laat zich samenvatten als: open, correct, teamspeler, recht voor de raap en goed in het oplossen van conflicten
Na drie jaar samen te werken in Gent werden Roos en Freddy een koppel. Op alle fronten vormden ze een sterk blok, al konden ze tot hun spijt niet op dezelfde afdeling blijven werken. In de gevangenis van Antwerpen kon dat wel, maar na enkele negatieve ervaringen besloten ze dat toch niet te doen. Ze hebben nog wel dezelfde diensturen, waardoor ze samen naar en van het werk kunnen rijden. Onderweg praten ze over hun dag, waardoor ze het thuis niet meer over het werk moeten hebben. Roos vindt dit een perfecte combinatie en tegelijkertijd scheiding van werk en privé.
Hij herinnert zich nog goed de dag waarop Roos de gevangenis van Gent binnenkwam: voor Freddy was het liefde op het eerste gezicht. Toen hij haar verder moest opleiden, bleek het tussen de twee heel goed te klikken en vervolgens sloeg de vonk over. Ze konden van in het begin goed praten en later bleken ze elkaar ook zonder woorden perfect te verstaan. Het gevangeniswezen is geen evidente werkomgeving, dus als koppel vindt Freddy het wel belangrijk dat je aan één blik genoeg hebt om elkaar te begrijpen.
Lees de antwoorden op de 5 overige vragen aan Roos en Freddy op www.fedra.belgium.be
loopbaan
16 /17
“Te laat, te laat!”, schreeuwt het witte konijn uit Alice
Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Daar
in Wonderland dat vruchteloos de kostbare tijd na-
werden recentelijk opleidingssessies over stressbe-
jaagt en de ‘ijzeren hand’ van de hartenkoningin
heer georganiseerd. Sofie Martens, Talent manager
vreest. Ten prooi aan stress, zei u? Nochtans hoeven
bij de FOD Volksgezondheid, verklaart: “Het pro-
we de elegante viervoeter die aan het brein van Lewis
bleem van stress op het werk kunnen we niet oplos-
Carroll ontsproot allerminst te benijden. Als we een
sen door ons enkel te bekommeren om wie eraan lijdt.
recente studie – met de veelzeggende titel Sick on
Als de werkomgeving niet verandert, blijft alles bij het
the Job? Myths and Realities about Mental Health
oude. Daarom hebben we tijdens die opleidingen ook
and Work – van de Organisatie voor Economische
het management laten deelnemen. Medewerkers die
Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) mogen gelo-
zich ingeschreven hadden, wisten bovendien dat hun
ven, zouden de werknemers van de industrielanden
baas ook een (andere) opleiding volgde in een andere
op de rand van een zenuwinzinking staan. Ongeveer
groep, uiteraard.”
20% van de beroepsbevolking in de OESO-landen kampt met psychische problemen.
Evenwicht op lange termijn terugvinden Olivier Collart, medewerker van het opleidingscen-
De ziekte van de eeuw?
trum, voegt daaraan toe: “We hebben ervaren dat
Het gaat hier om gediagnosticeerde aandoeningen,
de deelnemers nood hadden aan opvolging na de
namelijk zware depressies, drugsverslavingen en een opleidingssessies. Daarom hebben we nadien nog reeks psychische stoornissen. Stress speelt alleszins
een brainstormsessie georganiseerd om hun wensen
een rol in de ontwikkeling van dergelijke stoornissen
inzake personeelsbeleid te leren kennen. Sommige
en is zelfs vaak de oorzaak. Nog volgens het OESO
ideeën kregen al een concrete uitwerking, maar niet
vormt de aanpak van onbehagen op het werk een
iedereen was daarvan op de hoogte. De sportactivitei-
prioritaire uitdaging in de nabije toekomst. De au-
ten – zoals yoga op de middag – waren bijvoorbeeld
teurs van het rapport maakten zelfs een voorzichtige
onvoldoende bekend bij belangstellenden. Momenteel
raming van de kostprijs van een zwakke gezondheid
maken we de balans op en bekijken we hoe het verder
voor de arbeidsmarkt. In Europa zou die 3 tot 4% van
moet. Hoe dan ook is er een fase van bewustwor-
het BBP bedragen. De impact op de productiviteit is
ding ingetreden. Stress heeft een negatieve invloed
ook zeer duidelijk wanneer we de ziekteverzuimper-
op iedereen, op alle niveaus, en vergt een veelzijdige
centages als gevolg van onbehagen op het werk, onder
aanpak: op het vlak van werkruimte, management
de loep nemen: het ziekteverzuim ligt tweemaal hoger
en communicatie, maar ook op het vlak van voeding
bij medewerkers met psychische stoornissen, de pro-
bijvoorbeeld. Het is een alomvattend project dat een
ductiviteit driemaal lager.
langetermijnbeleid vergt, dat op zijn beurt als een ge-
Een studie van Medex over het ziekteverlof in het meenschappelijk waarde moet worden geïntegreerd.”
Met uw idee naar de markt! Op 7 juni laatstleden organiseerde de FOD P&O een ‘ideeënmarkt’ rond stress. “Gedurende die halve dag sneden we verschillende thema’s aan met actoren van de federale overheid en externe gastsprekers”, onderstreept Jack Hamande, directeur-generaal van het DG Organisatie en Personeelsontwikkeling bij de FOD P&O. “Het doel was om goede praktijken en ervaringen uit te wisselen en organisaties te helpen om zich voor te bereiden, zodat al het mogelijke wordt gedaan.” De conferentie die op getuigenissen en concrete aspecten focuste, was opgebouwd rond 5 pijlers: - de bewustwording van het management; - de werking van de administratie; - de communicatie; - de persoonlijke ondersteuning; - de impact van het privéleven. Meer info:
[email protected]
openbare ambt in België bevestigt de invloed van stress op het ziekteverzuim. In 2010 was stress – met 28% van het ziekteverlof – de hoofdoorzaak van ziekteverzuim bij ambtenaren, voor ademhalingsziekten
Stressalarm
op het werk!
Jouw mening interesseert ons
(23%), locomotorische aandoeningen (19%), maag- en
De rubriek Loopbaan is een forum voor reflectie en debat. Onze werkmethodes
darmstoornissen (18%) en hart- en vaatziekten (5%).
evolueren continu en onze professionele en persoonlijke ambities evenzeer. Over die evoluties willen we ons samen beraden. Neem deel aan het debat en
De oorsprong van stress
beantwoord de volgende vragen:
Jack Hamande, directeur-generaal van het DG
Meng je in het debat op onze website
Organisatie en Personeelsontwikkeling bij de FOD
➜ Hoe ga je om met stress op het werk?
P&O legt uit: “Onze werkomgeving evolueert.
➜ Neemt jouw administratie of dienst initiatieven
De manier waarop we onze dienstverlening orga niseren, de uurroosters die moeten worden aangepast aan de wijzigingen in de maatschappij, de leeftijd van
De werkomstandigheden mogen in de loop der decennia aanzienlijk verbeterd zijn, de stress op het werk neemt alleen maar toe. Overal ter wereld treffen aandoeningen die het gevolg zijn van stress alsmaar meer werknemers. Dat heeft niet alleen gevolgen voor hun levenskwaliteit, maar ook voor de economische resultaten.
de ambtenaren, dat alles is aan verandering onder-
• tekst: P. Lissarrague I foto: Corbis •
klok horen we luiden bij de FOD Volksgezondheid,
hevig. Wie verandering zegt, zegt ongerustheid. Dus moeten we werken op verschillende niveaus om stress
www.fedra.belgium.be en geef je mening:
om werkgerelateerde stress te verminderen? ➜ Heb je een opleiding over dit thema gevolgd of zou je er graag een volgen? Vergeet niet deel te nemen aan de poll over stress op het werk: Ga jij gebukt onder stress op het werk? Ja, vaak Ja, soms Neen, nooit
te voorkomen en medewerkers te sensibiliseren voor de gevolgen ervan.” De niveaus die Jack Hamande aanhaalt, zullen de leidraad vormen voor een grote conferentie over stress op 27 november a.s., die voortbouwt op de ideeënmarkt van 7 juni ll. Eenzelfde
We verwachten je commentaar en mening op www.fedra.belgium.be
XX doen we dat zo
Delegeren kun je leren zonder werk op vakantie
ECO2 gaat voor
Stressvrij aan je vakantie beginnen? Stel prioriteiten, parkeer dossiers met houdbaarheidsdatum en zorg tijdig voor een efficiënte werkoverdracht. Teambuilding pur sang. Immers, iedereen is (tijdelijk) vervangbaar.
Stel prioriteiten
Maak een overdrachtsdocument op
Bouw tijdig af
minder CO2 Het is een lastige waarheid dat er milieuproblemen, zieken en armen zijn. ECO2, de werkgroep duurzame ontwikkeling van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ), probeert echter met kleine initiatieven de wereld toch een beetje mooier te maken.
Plan debriefing
• tekst: G. Flies I foto’s: B. Cloet •
Informeer
Neen, je dient niet een week vooraf al in vakantiestemming te zijn. Bereid je voor op je afwezigheid door je agenda te beheren. Skip overbodige vergaderingen, zet niet nog snel een nieuw project op je agenda en plan zo min mogelijk extra klussen in. Het stelt je in staat je lopende taken netjes af te ronden en de werkdruk voor je collega’s niet onnodig te verhogen.
Je chef, collega’s, klanten en betrokkenen weten tijdig wanneer je met vakantie gaat. Zo kunnen ook zij datgene afhandelen waar ze jou voor nodig hebben. Overleg met je chef wie de opvolging van je lopende zaken doet. Selecteer de juiste persoon om te delegeren. En laat je contacten tijdig weten bij wie ze terecht kunnen. Schakel je out of office in en informeer wie kan gecontacteerd worden voor welke zaken. Maak vooraf met je chef en collega’s duidelijke afspraken over je bereikbaarheid tijdens je vakantie.
18 /19
dit brengt ons samen
Faseer je to-do list. First things first. Wat niet kan wachten, geef je absolute voorrang. Zo voorkom je dat je backup-collega geconfronteerd wordt met onaangename verrassingen. Wat je tijdens je vakantie overhevelt, dient op dat moment opgevolgd te worden. Geef je collega niet een hele waslijst van klussen die jij hebt laten aanslepen en voor je hebt uitgeschoven.
Breng je takenpakket in kaart en maak een overdrachtsplanning op. Bewaar de briefing voor je opvolger niet voor je laatste werkuur. Doe het een week vooraf en betrek je collega al bij een ingewikkelder dossier bij wijze van try-out, zodat je zeker weet dat de materie begrepen is. Brief wat moet opgevolgd worden en hoe, maak een risicoanalyse op (wat zijn aanvaardbare en nietaanvaardbare risico’s) en geef aan wat de resultaten moeten zijn. Bespaar je collega’s onnodige details. Geef je opvolger ook de kans om het op zijn / haar manier te doen. Durf te delegeren, maak duidelijk wat je verwacht en geef het vertrouwen aan diegene die zich ontfermt over je takenpakket.
Reken na terugkeer twee dagen om je mails te verwerken en om je taken weer op de rails te krijgen. Plan voor je vertrek al een debriefing moment met je opvolger. Trek voldoende tijd uit om de gang van zaken te overlopen en de resultaten te bekijken zodat je de draad snel en efficiënt weer kunt opnemen. Toon je waardering naar je opvolger. Een bedankje doet wonderen.
Al Gores film An Inconvenient Truth stond in 2007
kansarme jongeren. We verzamelden foute kerst- en
mee aan de wieg van ECO2. Toen deze veelbesproken
nieuwjaarscadeaus om ze aan Poverello te schenken.
prent aan de ambtenaren van de RSZ getoond werd,
We organiseerden een ontbijt tegen kanker. Maar we
bracht die toch wat teweeg. “Met enkele mensen zijn
doen ook educatieve uitstapjes, zoals een gegidste
we toen beginnen nadenken over duurzame ontwik-
wandeling in het Zoniënwoud of een bezoek aan het
keling”, vertelt Marc Coomans, communicatiemede-
Museum voor Natuurwetenschappen. Gemiddeld
werker, natuurmens en vroeger professioneel hout-
elke maand staat er iets gepland. Een van mijn fa-
hakker. “De plantenruilbeurs was een van onze eerste
voriete acties – die wij dit jaar opnieuw hopen te
initiatieven en is nu aan haar vijfde editie toe. Het
organiseren – was die van de ‘collectieve knuffel’:
idee erachter was: mensen werken beter in een ge-
dan stonden we iedereen ’s morgens op te wachten
zonde omgeving, dus laten we bureauplantjes ruilen.
om hen een fijne dag te wensen. Het doet deugd
Intussen vind je op onze beurs eveneens vaste plan-
om te zien dat onze initiatieven iets teweegbrengen.
ten, groenteplanten, zaden, jonge bomen, struiken;
Ze zorgen voor een soort solidariteit onder de mensen.
maar ook boeken, tuingereedschap, potmateriaal,…
Die verhoging van de teamspirit geeft voldoening.”
Elk jaar is er een thema. Dan komt een externe expert alles vertellen over composteren of biologisch tuinie-
Goodwill over de grenzen van de federale instellingen
ren. Het is plezant te zien dat de beurs succes heeft.
Deze succesvolle werkgroep is echter geen eilandje
Niet enkel bij ervaren tuinliefhebbers die vanalles bij
op de RSZ. ECO2 probeert ook andere federale in-
hebben om te ruilen, maar ook bij amateurs die met
stellingen bij hun activiteiten te betrekken: zo had
veel vragen zitten en beginners die hun eerste plantje
Volksgezondheid een infostand op de plantenruil-
op de kop komen tikken.”
beurs. “Iedereen is altijd welkom, want het zou leuk
Natuurliefhebber Marc Coomans ijvert mee voor solidariteit onder de ambtenaren. Maandelijks steken de idealisten van ECO2 de koppen bij elkaar over duurzame ontwikkeling in de ruime zin van het woord.
zijn om over de FOD-grenzen heen nog meer mensen
Sociale insteek
samen te brengen. Nu al krijgen we toffe reacties en
Het klimaat is een belangrijk issue bij de werkgroep
is het leuk om bij collega’s – de administrateur-ge-
duurzame ontwikkeling, maar de idealisten van
neraal incluis – de goodwill te zien om mee te wer-
ECO2 zien dat thema toch wat ruimer. Hun activi-
ken aan een duurzame leefwereld. Ook al lijkt het
teiten, waarover ze maandelijks vergaderen, heb-
soms maar een druppel op een hete plaat.” Wie zich
ben dan ook niet altijd een ecologisch doel: vaak
afvraagt waarom de RSZ al jaren schroefdopjes van
hebben ze een sociale insteek. “We deden al een
petflessen verzamelt, moet zeker de activiteit in sep-
tweedehandsbeurs van ingezameld speelgoed t.v.v.
tember bijwonen.
Meer Info Voor meer info over de activiteiten van het ECO2 team kan je mailen naar:
[email protected].
aanbiedingen
20 /21
‘In Flanders Fields’ 100 jaar terug in de tijd
ColliShop Elke maand nieuwe exclusieve kortingen op diverse artikelen uit het assortiment van ColliShop.
LV_4411_001_OUT_COVER_SDE.indd 1
gestelde interieur vragen
€ 35
‘WE ZIJN EEN VOLK VAN AZIJNPISSERS’
lopen, want het museum is maar Op een boogscheut van Ieper ligt een begin van een bezoek aan de Zonnebeke, waar het Memorial
oorlog in 2014 was een grote mo- rest van de regio, waar nog andere Museum Passchendaele 1917 tivatie om het anders aan te pak- belangrijke getuigen aan WOI te eveneens de Grote Oorlog belicht. ken. Vanaf nu gaan we nog meer vinden zijn. De kers op de taart Zeker ook een bezoekje waard.
STO_0112_001_COV_cover_PSE.indd 1
EN PERFECTE PARTY MAKE-UP
14/10/11 18:18
DE MOOISTE
NA HUISELIJK GEWELD
UIT ELKAAR!
ONVERVULDE KINDERWENS
NA HUISELIJK GEWELD
UIT ELKAAR!
ONVERVULDE KINDERWENS
Mike Verstraeten Weer geen Silvy Bie het eerst spreekt voor gelukDe voor gelukDe voor spreekt voor het eerst Silvy Bie Mike Verstraeten Weer geen
GLAMOUR-OUTFITS
STO_0112_001_COV_cover_PSE.indd 1
29/12/11 17:44
AFSCHEID VAN 2011
Nieuwe coupe, nieuwe kleur
voor maar
5 ONTROERENDE BRIEVEN
KAPSEL
LEZERESSEN SHOWEN DE NIEUWSTE
OPENHARTIG
Yummie Christmas!
2012 BEGINT RAMPZALIG!
3 TOPCHEFS, 2 LEZERESSEN, 17 SUBLIEME RECEPTEN
TRENDS
BELOGEN & BEDROGEN
En toch blijf ik bij hem
oudste zoon?’ vader van haar ‘Is Fred wel de
ZE WILLEN’ DOEN WAT
HEERLIJK HERFSTKOKEN ‘ZE
APPELS & PERENHUMO.BE WAPENHANDEL DOSSIER
LIB_3911_001_COV_COVER_JAN.indd 1
& PEREN
VERBETERD, VERNIEUWD ”Je gaat toch niet dood, hé mama...”
APPELS
31 oktober 2011 nr. 3713/44 BELGIË: € 2,60 NED.: € 2,95
EN TV RADIO
Radio- en tv-programma’s van 4 tot 10 november 2011,
WEEKBLAD VOOR ONAFHANKELIJK
LIEFDESBREUK VAN HAAR REDEN DE ECHTE Sprankelende
TRENDS
KAPSEL
Sprankelende
op kerstavond aanzoek Onverwacht
HANS OTTEN ZIJ GAAN TROUWEN
ALLES VOOR UW MOOISTE FEEST OOIT
EVI HANSSEN
22/09/11 11:53
HEERLIJK HERFSTKOKEN
41
extra €5,90 maar voor
ALLES VOOR UW MOOISTE FEEST OOIT
H O E V E RTE L J E J E K I N D DAT J E B O R STK A N K E R H E BT ?
ts toprestauranhe Belgisc
kerst! kerst! + ALLE GEMENE GERUCHTEN
22/09/11 11:53
H O E V E RTE L J E J E K I N D DAT J E B O R STK A N K E R H E BT ?
”Je gaat toch niet dood, hé mama...”
29/12/11 17:44
een baby in 2012’ ‘We hopen echt op
& MATTHIAS LAURA LYNN
Feesttafels-de-luxe
DINER
‘We hopen echt op een baby in 2012’
Lindsay breekt met Bert! onverwacht onverwacht met Bert! Lindsay breekt
VINTAGE, KLASSIEK OF CREATIEF
En toch blijf ik bij hem BELOGEN & BEDROGEN
17 SUBLIEME RECEPTEN 3 TOPCHEFS, 2 LEZERESSEN,
¤ 2,00
OTHER COUNTRIES ¤ 2,60 LUXEMBURG ¤ 2,00
WEEKBLAD NR 1 • 3 JANUARI 2012 • TV-PROGRAMMA’S VAN 6 T/M 12 JANUARI 2011
PRIMEUR!
Sanoma Media Tijdelijk aanbod in juli: 25% korting op een jaarabonnement op Feeling. Korting van 20% op een hele reeks andere magazines.
FED+ voordeel Leden van FED+ betalen 5,5 euro i.p.v. 8 euro voor een bezoek aan het In Flanders Fields Museum. Deze korting geldt voor de FED+ kaarthouder op vertoon van de kaart. Voor het Memorial Museum Passchendaele 1917 betalen FED+ leden 3 euro i.p.v. 5 euro, geldig voor 5 personen op vertoon van de FED+ kaart. www.fedplus.be
Ontdek de
8 zintuigen
Expo: Een leven in mode. Vrouwenkleding 1750-1950 Tentoonstelling in het Modemuseum van Antwerpen tot 13 augustus. Je betaalt 6 euro i.p.v. 8 euro op vertoon van je FED+ kaart. Dit aanbod is geldig voor 2 personen. De toegangsprijs tot 26 jaar bedraagt 1 euro.
Expo Atomium: Water voor iedereen Op vertoon van je FED+ kaart betaal je 9 euro i.p.v. 11 euro voor een bezoek aan het Atomium en aan de tijdelijke tentoonstelling ‘Water voor Iedereen’. Het voordeel is geldig voor maximaal 4 personen. De tentoonstelling loopt tot 2 september.
LEZERESSEN SHOWEN DE NIEUWSTE
Yummie Christmas!
5 ONTROERENDE BRIEVEN AFSCHEID VAN 2011
Feesttafels-de-luxe VINTAGE, KLASSIEK OF CREATIEF
PARTY MAKE-UP EN PERFECTE
40
GLAMOUR-OUTFITS
gezin! het hele Met
www.libelle.be
coördinator Piet Chielens. “Maar
27/10/11 19:47
M.D. HOUSE
OP DE SET BIJ
40
WEEKBLAD NR.39/3431 - 29 SEPTEMBER 2011 - € 2,35 - OTHER COUNTRIES
in de ruime zin van het woord.
OPENHARTIG
LAURA LYNN & MATTHIAS
WWW.FEELING.BE
TOT VARKEN MONSTER VAN
BOSSEN IN EIGEN LAND
LIB_3911_001_COV_COVER_JAN.indd 1
2012 BEGINT RAMPZALIG!
‘WE ZIJN EEN VOLK VAN AZIJNPISSERS’
HUM_4411_001_COV_COVER_DIP.indd 1
Driegangenmenu + glas bubbels of koffie !
LUXE
ZIJ GAAN TROUWEN
HANS OTTEN Onverwacht aanzoek op kerstavond
‘Is Fred wel de vader van haar oudste zoon?’
KEVIN JANSSENS
€ 3,1 - TURKEY 7,5TL
Met het hele gezin!
DE MOOISTE
en verhoogd bezoekerscomfort
PRIMEUR!
27/10/11 19:47
14/10/11 18:18
20 meest
vragen interieur gestelde 20 meest
in de voetsporen van de soldaten
HOUSE M.D.
HUM_4411_001_COV_COVER_DIP.indd 1
kleur nieuwe coupe, Nieuwe
worden, stond buiten kijf”, zegt
WEEKBLAD NR 1 • 3 JANUARI 2012 • TV-PROGRAMMA’S VAN 6 T/M 12 JANUARI 2011
+ ALLE GEMENE GERUCHTEN
OP DE SET BIJ
VAN MONSTER TOT VARKEN
IN EIGEN LAND BOSSEN
ruimte, een groter kenniscentrum
LUXEMBURG ¤ 2,00 OTHER COUNTRIES ¤ 2,60
DE ECHTE REDEN VAN HAAR LIEFDESBREUK
DINER
IR.B E
plaats was. Hij kan bijna letterlijk
voor maar €5,90 extra
¤ 2,00
LUXE
FLA
lijkt het of hij zelf in die tijd op die
Radio- en tv-programma’s van 4 tot 10 november 2011, 31 oktober 2011 nr. 3713/44 BELGIË: € 2,60 NED.: € 2,95
EVI HANSSEN
www.libelle.be
“Dat het museum groter moest
RADIO EN TV
toprestauran ts
WEEKBLAD NR.39/3431 - 29 SEPTEMBER 2011 - € 2,35 - OTHER COUNTRIES
bezoek aan ons oorlogsverleden.
Zondag 27 mei liepen 27.500 sportievelingen de 20 kilometer van Brussel, onder wie heel wat federale ambtenaren van het .be Team. Volgens Florian De Blaere van FED+ is alles heel goed verlopen: “Logistiek ging alles vlot en er zijn ook geen ongelukjes gebeurd. Van de 463 ingeschreven federale lopers zijn er 370 over de eindmeet gekomen, wat een heel mooi aantal is. Zes van onze lopers waren bovendien bij de eerste honderd, met 1u7min43sec als beste tijd. Zoals gewoonlijk waren er veel familieleden en andere supporters aanwezig. Dat zorgt altijd voor een heel fijne sfeer. Na de wedstrijd kon iedereen nakaarten met een hapje en een drankje. Het totale bedrag dat we voor de Stichting tegen Kanker verzamelden is 2.963 euro.”
E IR.B
FLA
voor maar
Bioscooptickets Ontdek via www.fedplus.be de verschillende kortingen bij Kinepolis, UGC en Utopolis-Imagix.
ONAFHANKELIJK WEEKBLAD VOOR
‘ZE DOEN WAT ZE WILLEN’
€ 35
ving te kunnen bieden tijdens hun
Bijna 3.000 euro tegen kanker
.BE
DOSSIER WAPENHANDEL
Driegangenmenu + glas bubbels of koffie !
nis wordt nauwer, want door een bovendien helemaal tot zijn recht indrukwekkende totaalervaring dankzij een nieuwe educatieve
ook de eeuwherdenking van de
VERBETERD, VERNIEUWD
LV_4411_001_OUT_COVER_SDE.indd 1
Op 11 juni opende het In Flanders voor de persoonlijke benadering: is de beklimming van het Belfort Fields Museum in Ieper opnieuw we brengen verhalen waarmee voor een uniek zicht op de stad zijn deuren. Gedurende zeven de bezoeker zich kan identifice- en het slagveld van weleer.” Deze maanden werd er hard gewerkt om ren. De band met de geschiede- mooi uitgewerkte filosofie komt de bezoekers een intensere bele-
HUMO 41 Belgische
WWW.FEELING.BE
€ 3,1 - TURKEY 7,5TL
Efteling: 60-jarig jubileum Korting van 6 euro op de aankoop van onlinetickets. Ter gelegenheid van het 60-jarig jubileum van Efteling werd Aquanura geopend, de grootste watershow van Europa. Dagelijkse vertoningen.
Zomerstages Bozar Studios De ganse zomer laat BOZAR STUDIOS kinderen tussen 6 en 12 jaar kennismaken met kunst gedurende een stageweek gevolgd door een vernissage. Korting van 25% op deze en andere producties van BOZAR STUDIOS. Hooverphonic Korting van 10% voor dit concert in Capitole Gent op 12 december. Meer info op www.fedplus.be.
Krëfel Korting van 8% op je aankopen bij Krëfel. Deze korting wordt aangeboden onder de vorm van waardebons. Meer info op www.fedplus.be.
Ben X, the musical Korting van 10% voor deze musical in Capitole Gent. Vertoningen van 8 tot 16 september. Meer info op www.fedplus.be.
Daoust Huishoudhulp via dienstencheques. Bovenop je fiscale aftrek verleend door de overheid krijg je een korting van 0,50 euro per uur.
In het Museum voor Natuurwetenschappen zet de tijdelijke expo Prikkels! niet enkel het gekende ‘menselijke’ zien, horen, ruiken, voelen en proeven in de kijker. “Je maakt er ook kennis met de manier waarop dieren dit allemaal doen én met hun extra magnetisch, elektrisch en temperatuurzintuig”, legt communicatieverantwoordelijke FED+ voordeel Leden van FED+ betalen 8 euro i.p.v. 9 euro voor een bezoek aan de tijdelijke expo Prikkels!, die nog loopt tot 2 september. Een ticket geeft ook toegang tot de vaste tentoonstelling. De korting geldt voor de FED+ kaarthouder en een tweede persoon. Doe ook mee aan de wedstrijd op pagina 23 van dit magazine: er zijn 25 x 4 tickets te winnen voor deze expo! www.fedplus.be
Isabelle Van Loo uit. “De tentoonstelling hanteert een interactieve aanpak om het verschil tussen waarnemingen van mens en dier te illustreren en hoe ze gebruikmaken van hun zintuigen.” Zo kun je ervaren hoe een bij nectar vindt met behulp van ultraviolet licht. Of kruip in de huid van een vleermuis om ultrasone geluiden te horen. “De expo is er voor kinderen vanaf zes jaar, maar eigenlijk is dit onderwerp voor iedereen interessant. Zelfs volwassenen gaan soms grote ogen trekken. Er zijn ook vijf activiteiten op kleutermaat, zoals het arsenaal aan dierenoortjes die de allerkleinsten kunnen opzetten.” Het ideale gezinsuitje voor een druilerige dag. Check www.natuurwetenschappen.be voor alle info en speciale ateliers in de zomervakantie.
Expo: De Treurenden. Tranen van Liefde. (Musea Brugge) Korting van 2 euro bij een bezoek aan de tentoonstelling ‘De Treurenden’. De expo loopt tot 19 augustus. Bovendien zijn er toegangstickets te winnen: ga naar www.fedplus.be om aan de wedstrijd deel te nemen, nog tot 29 juni.
Thermen van Spa Korting tot 15% voor toegang tot de thermen en op verzorgingen voor maximaal 2 personen. Ontdek de details van de voordelen op www.fedplus.be. Meer informatie over de vermelde aan Betovering.be Diverse kortingen voor dit avonturenpark in Brussel, zowel bij de online ticketverkoop als aan de kassa. Korting geldig voor 4 personen.
biedingen en de andere FED+ voordelen vind je terug op
www.fedplus.be.
Wens je op de hoogte te blijven van de nieuwste aanbiedingen? Schrijf je dan snel in op de elektronische nieuwsbrief van FED+.
De Olympische Spelen speels actueels
22 /23
Woorzoeker* • ATLETIEK
• MARK SP ITZ
• AZIE
• MEXICO- CITY
• BAANWIE LRENNEN
• OLYMPIS CH DORP
RECORDAL - CARL LEWIS AL LRENNEN -• BASKETB - BAANWIE AZIE • BASKETB - LIMIET - LOS ANGELES JUDO I HELSINK L HANDBA • REGELS • CARL LE WIS MARATHON - MARK SPITZ - MEXICO-CITY • SOFTBAL • HANDBACH OLYMPIS L DORP - RECORD - REGELS - SOFTBAL ERPEN EN - ZEILEN • SPEERW - WIELRENN I - TRIATLON HELSINKRPEN • SPEERWE
Zoek de bovenstaande woorden in het rooster. De overgebleven letters vormen een 12-letterwoord. • JUDO
• TRIATLO N
• LIMIET
• WIELREN NEN
• LOS ANG ELES
• ZEILEN
• MARATH ON
raadseltje wat ben ik?
op naar de spelen!
Ik dateer uit de per iode waa rin de Spelen ‘ letterlijk ’ nieuwe hoo gten verkenden. Met geb alde vuisten en de ogen naa r de hemel r gericht, dra aide ik mijn rug toe naa r moedee Aarde. Sommigen pra atten over een rad icalvan omwenteling, and eren over een verrassing formaat. Mijn uitv ind er won een medaille,eve ma ar ikzelf blee f veel langer in het collecti ik geh eugen gegr ift. Vier dec enn ia later hielp ook België aan een gouden medaille...
België loopt warm voor de Olympische Spelen 2012, een olympisch jaar. Om de
ongetwijfeld op de oevers van de
vier jaar neemt ’s werelds grootste
Theems
sportmanifestatie
België
een
prominente
zullen is
neerstrijken.
goed
Ook
vertegenwoordigd,
plaats in onze kranten en op onze zowel binnen als buiten de stadions. beeldbuis in. Londen is deze zomer Het Belgium House belooft alvast een vanaf 27 juli de place to be. De Britse
niet te missen trekpleister te worden
hoofdstad kijkt reikhalzend uit naar voor de Belgische supporters... de komst van vele bezoekers die
Ken je klassiekers*
win
Tijdens welke editie van de Olympische Spelen wonnen deze Belgische sporters hun gouden medaille?
en Neem deel aan onze fedra-wedstrijd op e onlin seltje raad beantwoord dit
De overgebleven letter vormen een Olympische sport.
P
L
O
S
A
N
G
E
L
E
S
R
L
A
B
T
E
K
S
A
B
B
O
Y
S
I
W
E
L
L
R
A
C Z T
D
A
T
L
E
T
I
E
K
A
H
O
M
I
D
O
G
G
O
N
C
W
T
A
C
R
S
E
D
W
I
S
R
I
R
O
O
R
U
I
C
C
J
E
S
E
L
K
I
A
I
E
I
A
P
B
K
M
L
A
T
I
M
T
N
C
I
R
T
H
X
R
R
L
O
E
A M
Y
F
I
A
H
E
E
L
O
S
I
Z
E
T
N
O
N
O
S
L
Z
E
I
L
E
N
N
T
P
E
N
L
N
N
S E
P
E
E
R
W
E
R
N
H
A
N
D
B
A
© DENKSPORT PUZZELBLADEN
SUDOKU*
Vul het diagram Su zo in dat in elke rij, elke kolom en elk vierkantdoku van 3 bij 3 vakjes alle cijfers van 1 tot en met 9 pr ecies één keer voorkomen.
boogschieten
Remplissez la grille avec des chiffres de 1 à 9 afin que chaque ligne, chaque colonne et chaque bloc de 3 cases par 3 contiennent tous les chiffres de 1 à 9.
www.fedra.belgium.be/voordelen
FED+ en het Museum voor Natuur wetenschappen bieden je 25 x 4 tickets kels! (t.w.v. 9 euro per ticket) voor de expo ‘Prik Test de zintuigen van mens en dier’ in het Brussel. Museum voor Natuurwetenschappen in
L
P
2
7 1
6
4
9
3
3 7
Robert Van de Walle
Jaar: Organiserende stad: Discipline:
Jaar: Organiserende stad: Discipline:
1
Justine Henin
Eugène Van Roosbroeck Jaar: Organiserende stad: Discipline:
Jaar: Organiserende stad: Discipline:
Jaar: Organiserende stad: Discipline:
6 2
Gaston Roelants
Gaston Reiff
8
9
3
ne beschikbaar.
Wedstrijdreglement onli
Met de steun van www.fedplus.be
8
9
7
4
6
7
9
3
1 2 9
5
8
© DENKSPORT PUZZELB
LADEN
Surf voor de oplossingen naar:
www. fedra. belgium. be/magazine_nl
België - Belgique PB 9099 Gent X B763 Het magazine dat ambtenaren samenbrengt Tweemaandelijks tijdschrift, juni 2012, n°104 Afgiftekantoor Gent X Afzendadres: Propaganda nv/sa, Imperiastraat 16, 1930 Zaventem P106214
rarara
Waar zit ik? Kom het me vertellen op www.fedra.belgium.be/ magazine_NL
