Welkom! Beste collega,

Programmaboekje

1

2

Inhoudsopgave Welkom Aanmelden Programma Informatie activiteiten en sprekers RENN4-sprekers Gastsprekers Posterpresentaties Blokkenschema programma Plattegrond WTC Routebeschrijving Ruimte voor aantekeningen

p. 4 p. 5 p. 6 p. 7 p. 7 p.31 p.38 p.44 p.46 p.48 p.50

3

Welkom! Beste collega, Op woensdag 17 oktober 2012 organiseren we het RENN4 Congres. Een dag voor alle medewerkers over onze dagelijkse praktijk. We hebben een ruim aanbod aan boeiende lezingen, presentaties, workshops en voorlichtingen vanuit onze eigen scholen en afdelingen aangevuld met enkele sprekers “van buitenaf”. In dit programmaboekje vind je alle informatie die je nodig hebt om een keuze te kunnen maken. Wij zijn trots op de diversiteit van het aanbod en wensen je dan ook alvast een goede, inspirerende en gezellige dag toe! En tot die tijd zijn we ook te volgen op twitter: https://twitter.com/RENN4Congres @RENN4Congres Tot ziens in Leeuwarden! Natascha Kraaijenvanger Bieneke Nienhuis Christy Tenback

4

Aanmelden In de mailbox heb je een link en een persoonlijke code gekregen voor de aanmelding. Eenmaal op de inschrijfsite www.renn4-congres.nl wijst het zich vanzelf. Aanmeldingen worden op volgorde van binnenkomst verwerkt, dus meld je snel aan, want vol = vol ! Heb je naar aanleiding van het programma nog vragen, dan kun je contact opnemen met de organisatie via het mailadres: [email protected] .

5

Programma Dagvoorzitter: Margot Reinink 8.30 uur 9.30 uur 10.00 uur 10.45 uur 11.30 uur 12.15 uur 13.30 uur 14.15 uur 14.45 uur 15.45 uur 16.30 uur

Iedereen is van harte welkom. Koffie en thee staat klaar. Haal bij de infobalie je badge op. Opening door voorzitter van het College van Bestuur Leendert de Boom in zaal New York Start 1ste ronde activiteiten in diverse zalen (zie achterzijde van je badge voor je persoonlijke programma) Koffie en thee Start 2e ronde activiteiten in diverse zalen (zie achterzijde van je badge voor je persoonlijke programma) Lunch en posterpresentaties Start 3e ronde activiteiten in diverse zalen (zie achterzijde van je badge voor je persoonlijke programma) Koffie en thee met iets lekkers Verbinden en Samenwerken in Beeld in zaal New York Borrel met… Einde programma (denk aan het inleveren van je badge bij de infobalie)

6

Informatie activiteiten en sprekers Hieronder kun je de informatie van het aanbod op het RENN4 Congres lezen. Eerst worden de RENN4sprekers genoemd en daarna volgen de gastsprekers. We sluiten af met een overzicht van de posterpresentaties die op de congresdag voor iedereen toegankelijk zijn tijdens de lunchpauze. RENN4-SPREKERS Marinka Bakker – Mediawijs in het onderwijs Voorlichting voor: leerkrachten, intern begeleiders, leidinggevenden en onderwijsondersteunend personeel. Over de voorlichting: Wat zijn de voor- en nadelen van „nieuwe media‟ in het onderwijs. Er zijn tegenwoordig genoeg leuke, handige en interessante toepassingen die via (mobiele) apparatuur en het internet in de klas te gebruiken zijn die de mediawijsheid bevorderen. De leerlingen zelf maken hier dagelijks ook veel gebruik van, ze lijken wel mediawijs, maar hoe wijs zijn ze nou echt? En hoe mediawijs ben jij? Het voordeel van gedragscodes in de school en de samenwerking met ouders /verzorgers. Over Marinka Bakker: Geboren in Groningen, opgegroeid in Borger als middelste in het gezin en gesetteld in Groningen, in de Professorenbuurt. Hier kom ik na het werk thuis en tot rust bij Wim en onze Franse Bulldog Billy.

7

In ons huishouden zijn de iPads, iPhones & MacBooks niet meer weg te denken. De enige plek waar wij daar "enige" afstand van doen is in het mooie Palamòs in het noorden van Spanje, 3 weken per jaar relaxen wij daar op een camping vlak aan 1 van de mooiste stranden van de Costa Brava. In de overige ca. 45 weken van het jaar ben ik gericht op de cluster 4 leerlingen met een LGF/Rugzak, in het primair en in het voortgezet onderwijs. Sinds 1998 ben ik werkzaam in het onderwijs. Specifiek in het Speciaal Onderwijs, cluster 4 te Groningen sinds 1999. Ik begonnen op de Prof. W.J. Bladergroenschool. Daar heb ik gewerkt als leerkracht, bouwcoördinator, ictcoördinator en sinds 2008 als ambulant begeleider voor RENN4 SENSOR. Mijns inziens is het van groot belang om in deze tijd bezig te zijn met media-opvoeding. Er gebeurt veel op de digitale snelweg en een digitaalrijbewijs is daar niet meer voldoende om je op de juiste weg te kunnen begeven op de juiste wijze. Het maakt hierbij eigenlijk niet uit hoe oud of jong je bent. Bewustwording van mogelijkheden en risico's en het opdoen van nieuwe kennis is voor iedereen belangrijk! In mei 2012 ben ik door de NOMC officieel gecertificeerd als Nationaal MediaCoach. Na het afronden van de opleiding heb ik Tutooria opgestart als eigen onderneming van waaruit ik de activiteiten verricht als MediaCoach. Op Tutooria.nl kan je daar meer over lezen. Het ondersteunen in de media-opvoeding staat centraal. Ik ben ervaringsdeskundige op gebied van Mediawijsheid geworden door middel van persoonlijke ervaring, praktijk

8

ervaring en opleiding. Het is een bijzonder mooie ervaring om op een punt in je leven te komen waarin je van je hobby je werk kan maken en daarbij ook gebruik kan maken van de opgedane ervaring tijdens het werk. Het is voor mij een combinatie die passend blijkt te zijn. " Carpe Diem" #durf te vragen! http://www.linkedin.com/in/marinkabakker

Jan Bijstra – De jeugd heeft de toekomst?! Lezing voor: iedereen die geïnteresseerd is in een lezing met een beschouwend karakter. Over de lezing: De jeugd noemt zichzelf gelukkig….zo blijkt uit allerlei onderzoeken. Tegelijkertijd krijgen steeds meer kinderen en jeugdigen een psychiatrische diagnose en/of zitten in het speciaal onderwijs. Hoe is dit met elkaar te rijmen? Houdt de jeugd ons voor de gek of doen we iets verkeerd bij het stellen van diagnoses en het indiceren voor het speciaal onderwijs? Wanneer er daadwerkelijk steeds meer kinderen en jongeren met problemen komen, heeft de jeugd dan nog wel de toekomst? En zo niet, hoe kunnen we er dan voor zorgen dat de jeugd de toekomst gaat krijgen? Is Passend Onderwijs daarin de oplossing of wordt het daardoor alleen maar moeilijker? In mijn verhaal ga ik in op deze en andere kwesties.

9

Over Jan Bijstra: Behalve voor RENN4 ben ik sinds twee jaar tevens aan het werk als lector voor de Pedagogische Academie van de Hanzehogeschool………..maar ik blijf een RENN4 man! Na jaren als docent en onderzoeker bij drie universiteiten (RUG, Universiteit Leiden en VU) kwam ik in 1998 als gedragsdeskundige naar de Bladergroenschool. Bij de start van RENN4 werd ik eerst hoofd van de afdeling Expertise en nu – na een aantal jaren – ben ik weer terug bij de inhoud en bij mijn roots: onderzoeken en ontwikkelen. Wat ik leuk vind, is kritisch kijken naar zaken die vanzelfsprekend lijken…..en daar vervolgens iets mee doen. RENN4 maakt dat gelukkig mogelijk, omdat het een organisatie is die verder kijkt dan haar neus lang is. Maar een dag heeft ook uren waarin een mens niet hoeft te werken. Tijdens die momenten kun je met mij altijd een praatje beginnen over de Gasterra Flames …… of voor de echte fan: Donar, de basketballtrots van Groningen. Doety de Boer & Hanny Korfage - SWPBS Voorlichting voor: alle belangstellenden. Over de voorlichting: Schoolwide Positive Behaviour Support (SWPBS) is gericht op het creëren van een omgeving die het leren bevordert en gedragsproblemen voorkomt. Dit begint bij het gezamenlijk formuleren van de waarden die de school belangrijk vindt. Vervolgens benoemt het schoolteam het gedrag dat past bij deze waarden en leert het de kinderen actief aan. Adequaat gedrag wordt hierna systematisch positief bekrachtigd. Hiermee wordt een veilig en positief schoolklimaat

10

gecreëerd, waarin elke leerling optimaal kan profiteren van het geboden onderwijs. School, ouders en jeugdzorg werken actief samen in dit proces. SWPBS biedt een goede basis voor het gebruik van andere gedragsprogramma´s, zoals Taakspel. De resultaten van SWPBS zijn positief! Leerlingen … voelen zich veiliger … gedragen zich sociaal vaardiger … vertonen minder probleemgedrag … laten betere schoolprestaties zien … worden minder vaak de klas uitgestuurd … hebben daardoor meer effectieve leertijd … worden minder vaak slachtoffer van fysiek of verbaal geweld … voelen zich meer betrokken bij het leerproces … leren daardoor beter lezen Schoolmedewerkers … hebben meer plezier in hun werk … zijn minder vaak ziek … werken beter samen met ouders en met jeugdzorg … sturen minder vaak een leerling uit de les … zien sneller dat er iets aan de hand is met een kind … zijn beter in staat zorg-op-maat te geven aan risicoleerlingen Over Doety de Boer en Hanny Korfage: Beide zeer ruime ervaring in onderwijsland. Momenteel werkzaam als ambulant begeleiders.

11

Hette Bonnema – Muziek maken doe je zo! Actieve workshop voor: leerkrachten, leidinggevenden. Over de workshop: Aan de hand van actief meedoen / spelen wil ik inzicht geven in het (snel) kunnen maken van én het beleven van plezier aan muziek. De workshop bestaat uit twee gedeeltes: de eerste helft wordt aandacht besteedt aan de basisprincipes van muziek maken en instrument verkenning, in de tweede helft zal een eenvoudig muziekstuk voorbereidt worden ten behoeve van de plenaire presentatie. Over Hette Bonnema: Ik ben werkzaam als vakleerkracht koken en muziek aan VSO De Zwaai te Drachten. Hiervoor gewerkt bij Muziek en Dansschool Schoterwerven in Heerenveen als docent basgitaar lichte muziek en tot 2004 werkzaam geweest bij Heins Gitaaratelier te Sneek. Sinds mijn 16e jaar speel ik in diverse pop-, rock-, (speed)metal-, bigband-, musicals-, top100-, soulbands, theaterprojecten. In 2006 na afronding van de Verkorte PABO als invalleerkracht gestart bij VSO De Zwaai. In de loop van het schooljaar 2006-2007 het vak muziek overgenomen van de toen vertrekkende Sietse Broersma. Na het eerste jaar bij De Zwaai het vak zelfredzaamheid opgestart, door een ieder gewoon kookles genoemd. Elk schooljaar organiseer ik samen met leerlingen het De Zwaai InConcert. Hier brengen leerlingen hun muzikale kwaliteiten ten gehore voor de gehele schoolpopulatie. Dit gebeurt in solo, groeps- en in bandsamenstellingen.

12

Leoni Bouma - Identificatie en behandelingen van schrijfproblemen bij kinderen in het onderwijs Workshop voor: leerkrachten en onderwijsondersteunend personeel. Over de workshop: In deze workshop zal aandacht besteed worden aan de verschillende oorzaken van schrijfproblemen. De mogelijkheden om de problemen te signaleren en te onderzoeken. Ook wordt er een korte introductie over verschillende behandelmogelijkheden gegeven. Daarnaast wordt er inzicht gegeven welke problemen kinderfysiotherapeutisch behandeld kunnen worden Over Leoni Bouma: Fysiotherapeut sinds 2007 en kinderfysiotherapeut sinds 2012 werkzaam in Leeuwarden en Franeker.

13

Cynthia Bruinsma – Werken met honden werkt! Workshop voor: iedereen die meer wil weten over wat honden ons leren. Over de workshop: Dieren blijken een goede invloed te hebben op mensen. Mensen met dieren zijn meer ontspannen, gezonder en leven langer. Deze positieve invloed zet Dogswork in om volwassenen en kinderen hun krachten te laten ontdekken en om vaardigheden te leren. Door het werken met honden krijg je inzicht in je eigen mogelijkheden en leer je deze mogelijkheden inzetten om je eigen doelen te bereiken! Over Cynthia Bruinsma: Mijn naam is Cynthia Bruinsma, geboren en getogen in Woudsend, tussen Slotermeer en Heegermeer. Zwoegend door het Atheneum gegaan, ontspannen door de opleiding Logopedie in Groningen. Na 3 jaar met slechthorenden te hebben gewerkt in 2001 als logopedist bij de Witakker gaan werken. Na een mooie tijd in 2007 als ambulant begeleider aan de slag gegaan. Tijdens mijn werk bij Renn4 heb ik meerdere cursussen mogen volgen, waaronder op het gebied van oplossingsgericht werken. Blijvend op zoek naar nieuwe kennis, heb ik in 2010 een opleiding gevolgd bij stichting Hulphond Fryslân, waarbij ik leerde welke rol honden kunnen spelen in onderwijs, zorg en therapie. Sindsdien heb ik twee eigen therapiehonden getraind, welke ik met name inzet bij de individuele begeleiding van kinderen. Mijn honden laten me dagelijks mijn mogelijkheden en valkuilen zien!

14

Een jaar geleden ben ik een eigen praktijk gestart, Bist Unyk, en op het gebied van het inzetten van honden werk ik samen met de organisatie DogsWork. Naast de honden zijn er gelukkig nog meer dingen die me bezig houden: mijn gezin, kamperen, de moestuin, saxofoonmuziek, mijn creatieve uitspattingen. Genoeg te doen dus! Jan Harder - Rebound, Herstart en Op de Rails na Passend Onderwijs Workshop voor: alle disciplines binnen RENN4. Over de workshop: Informatie over de verschillen tussen de voorzieningen en hoe RENN4 voor de doelgroep van Herstart en Op de Rails na de invoering van Passend Onderwijs toch een aanbod zou kunnen hebben. Over Jan Harder: Ik ben in augustus 1979 begonnen als invaller op de Prof. Grewelschool in Leeuwarden. Dat zou eerst voor 6 weken, maar uiteindelijk ben ik daar 5 jaar blijven hangen. Daarna ben ik ruim 11 jaar werkzaam geweest bij het Centrum voor Beroepsoriëntatie en Beroepsoefening, een omscholingsinstituut voor langdurig werklozen en daar heb ik naast de AVO-vakken ook een heleboel arbeidsmarktgerichte opleidingen mogen verzorgen dan wel organiseren. Vervolgens ben ik overgestapt naar de Gemeente Leeuwarden, waar ik me bezig heb gehouden op de afdeling onderwijs met Leerplichtzaken en ben ik RMC-regiocoördinator geweest. Nadat ik plannen had gemaakt voor de opvang voor voortijdige schoolverlaters ben ik weer in contact

15

gekomen met de Prof. Grewelschool en werd ik door de toenmalige directeur gevraagd om deze plannen dan zelf ook maar uit te gaan werken. Vanaf 2000 is de Sluisgroep op twee locaties actief om voor de RMC regio‟s rond Leeuwarden en Drachten de opvang van voortijdige schoolverlaters (vnl. VMBO-ers) te verzorgen en zijn eigenlijk ook de voorloper geweest van de landelijke projecten Herstart en Op de Rails zoals die in 2006 door het Ministerie van OC&W in het leven zijn geroepen. Haast vanzelfsprekend ben ik voor RENN4 uiteindelijk voor deze projecten de regiocoördinator geworden. Naast mijn werk in het onderwijs ben ik in mijn vrije tijd als sportmasseur verbonden aan de eredivisie basketbalclub Aris Leeuwarden en reis ik met de lange mannen het hele land door. De 4 M’s (Marieke v/d Lende, Maria Raadsen, Marinda Hagen en Mariët Ijsseldijk) - Even tot jezelf komen m.b.v. rots en water Training voor: leerkrachten, leidinggevenden, onderwijsondersteunenden. Over de training: Wat is Rots en Water??? Het Rots en Water programma is een uiterst effectief programma dat zich in eerste instantie richt op het vergroten van sociale vaardigheden, zelfbeheersing, zelfreflectie en zelfvertrouwen. Later is het mogelijk aandacht te hebben voor de thema‟s veiligheid, assertiviteit, communicatie en het vinden van een eigen weg.

16

Rots = weten wie je bent, weten wat je wilt, weten wat je doet

Water= vriendschap, verbondenheid, communicatie

Het leukste wat je kunt worden ben jezelf Het Rots en Water programma leert je in allerlei situaties op een goede manier voor jezelf op te komen. Je wordt weerbaar. Weerbaar zijn werkt preventief. De kans is groot dat pesten, intimidatie, misbruik en geweld stopt als je goed reageert op een situatie. Weerbaar zijn wil niet zeggen goed kunnen vechten. Integendeel, weerbaar zijn betekent juist dat je vervelende situaties voorkomt.

17

Over de 4 M’s: Marinda, Marieke, Maria en Mariët 4 vrouwen, 4 leerkrachten, begonnen in het onderwijs - van kleuters tot het voortgezet onderwijs - van BAO tot speciaal onderwijs - van leerkracht tot IB-er Op een gegeven moment wilden ze iets anders en nu zijn ze al weer een aantal jaren met plezier werkzaam als ambulant begeleider. Om onze speciale kinderen nog beter te kunnen helpen hebben we een rots en watertraining gedaan en onze ervaringen willen we graag op een praktijkwijze met jullie delen. M.a.w. niet zitten tijdens deze workshop, maar doen en ervaren. Jaklien de Jong - Hoe ziet de samenwerking er uit tussen school, ouders en hulpverlening van kinderen met autisme Interactieve presentatie voor: Iedereen die werkt met kinderen/jongeren met een beperking binnen het autisme stoornis spectrum. Over de presentatie: Voor een leerkracht is het lastig om gedrag van het kind met autisme te begrijpen in de korte tijd dat hij/ zij het kind kent. Vaak heeft de thuissituatie een grote invloed op het gedrag wat het kind op school laat zien. Maar de gebeurtenissen op school kunnen ver doorwerken in het gedrag van het kind in de thuissituatie.

18

Hoe kunnen leerkrachten zo effectief mogelijk samenwerken met ouders en hulpverlening zodat het kind met autisme tot leren c.q. ontwikkeling komt. Over Jaklien de Jong: Na het HBO-J ben ik werkzaam geweest binnen de crisisopvang voor kinderen, een MKD als leidster op een ass groep en sinds een aantal jaren werk ik bij MEE als consulent met als expertise Autisme. Vanaf Januari dit jaar ben ik begonnen vanuit RENN4 bij het Steunpunt Autisme Noord. Robert Knegt en Coen Verbruggen - Hoe duid ik wat ik zie? Workshop voor: iedereen die met groepen werkt en geïnteresseerd is in de functie van gedrag en wat kunnen we daar nou mee? Over de workshop: Ervaar, verken, erken en herken (en later, geef betekenis aan) dat wat er binnen groepen speelt. Over Robert Knegt en Coen Verbruggen: Robert: Via defensie terecht gekomen bij de “De GlenMillsschool” Vanuit dit groepsdynamische programma verder geïnteresseerd geraakt in het werken met groepen. Zowel het gedrag ( en de beïnvloeding van dit gedrag) van jongeren als volwassenen binnen een groep hebben mijn interesse. Coen: Na de Academie Lichamelijke Oefening 15 jaar wisselend werkzaam geweest binnen het (speciaal) onderwijs en de jeugdige delinquenten. Vandaaruit de interesse ontstaan in de groepsdynamische vraag die van grote invloed is op ons gedrag.

19

Sonja van der Meulen - Non-violent communication (geweldloze communicatie) Presentatie en workshop: voor iedereen. Over de presentatie/workshop: Wat is Geweldloze Communicatie? De manier waarop we communiceren is van grote invloed op de kwaliteit van onze (werk)-relaties. En onze relaties bepalen vervolgens in sterke mate de kwaliteit van ons leven. Zolang communiceren gericht is op het uitwisselen van wat er in ons leeft kan dat leiden tot diepgaand contact. Alleen maken sommige uitspraken of gedachten het er niet eenvoudiger op om je te (blijven) concentreren op dat wat er leeft…

Dan lijkt er weinig anders mogelijk dan in de tegenaanval te gaan of je terug te trekken. De keuze tussen „vechten‟ of „vluchten‟. Een alternatief is om het proces van Geweldloze Communicatie te gebruiken dat is ontwikkeld door Marshall Rosenberg. Het moedigt ons aan ons te richten op wat wij en de ander waarnemen, hoe we ons voelen, wat onze onderliggende behoeften zijn en wat ieder van ons graag zou willen. Het legt de nadruk op het communiceren van gevoelens en behoeftes; op dat wat ons wezenlijk raakt. Daarmee stelt Geweldloze Communicatie je in staat om zowel in verbinding te zijn

20

met jezelf als met de ander. Mijn ervaring is dat er in die verbinding helderheid ontstaat en ruimte voor mededogen en compassie. Waarmee een oplossing binnen handbereik ligt die zowel je eigen behoeften vervult als die van de ander… Door een “zelfmededogenstraatje”te lopen, kun je situaties voor jezelf terug brengen tot de essentie, nl. wat is jouw behoefte en wat zou jij hierin graag willen. Eventueel kun je dit alles omzetten in een verzoek(aan jezelf of aan de ander). Dit gaan we oefenen in 2 of 3tallen in deze korte workshop. Over Sonja van de Meulen: Ik ben Sonja van de Meulen, werkzaam bij RENN4 Sensor als ambulant begeleider. Ik kom uit het Speciaal Basis-onderwijs, waar ik 23 jaar met veel plezier gewerkt heb. Ik heb me altijd met hart en ziel voor de kinderen ingezet en veel van hen geleerd. Ik blijf doorleren en mezelf door-ontwikkelen, elke dag weer. Ik heb een Gedragsspecialist-opleiding gevolgd en Remedial Teaching, beiden gericht op het onderwijs. Daarna wilde ik me graag breder ontwikkelen. Naast trainingen op het gebied van Geweldloze Communicatie heb ik een Coachingsopleiding gedaan. Daarvoor heb ik ook nog verschillende Clownstrainingen gevolgd. Ik heb geleerd dat ik absoluut niet zonder humor en speelsheid kan en een clown ben in hart en nieren. Sindsdien leef ik vanuit mijn hart … Bewust van elk moment genietend en als OEN; open, eerlijk en naïef, dus zonder oordeel. Mijn hobby‟s zijn lezen, wandelen, skiën, skaten en reizen. Ik doe aan yoga en meditatie.

21

En last but not least…; Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik het schooljaar begonnen ben met een reis down under…Australië….; ) Aangezien ik morgen vertrek weet ik niet wat ik hier verder aan toe moet voegen… Anne Marieke Pranger & Monique de Jong Loopbaan leren; Hoe doe je dat in de klas? Workshop voor: groepsleerkrachten en medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het inzetten van de leerlijnen. Over de workshop: We nemen jullie mee op reis naar persoonlijk leiderschap. Hoe maak je een puber verantwoordelijk voor zijn eigen loopbaan? In de workshop geven we jullie achtergrondinformatie en wordt de werkwijze van de dagelijkse praktijk besproken. Daarna gaan we samen aan de slag met actieve werkvormen, die direct toepasbaar zijn in de klas. Over Anne Marieke Pranger & Monique de Jong: Anne Marieke en Monique werken vanaf 2009 op het stagebureau van vso De Zwaai. Samen hebben ze de leerlijn arbeidstoeleiding ontwikkeld en geïmplementeerd als integraal onderdeel van het onderwijsprogramma. In alle leerjaren en profielen wordt in de klas actief aan loopbaanleren gewerkt. Elke leerling van De Zwaai loopt één of meerdere blokken per jaar stage.

22

Albert Schoonbeek - Ritme op maat… Workshop voor: voor iedereen geschikt. Over de workshop: Een reis door het landschap van ritmiek waarbij het accent meer ligt op samen spelen dan op technische vaardigheden. Over Albert Schoonbeek: Albert Schoonbeek. Geboren in 1958 te Drachten. Al op vijf jarige leeftijd bezig met trommelen. Op twaalf jarige leeftijd het eerste slagwerk. Zelf gebouwd van zuurkool vaten en koperen deksels en stands van oude haardroogkappen. Ja ja, zo ging dat toen. Naast het drummen in diverse bands, ben ik als freelance slagwerker bij meerdere projecten betrokken geweest. Drum carrière gestart op 13 jarige leeftijd. Tot 27 jaar door heel Europa gereisd. Twee keer Ahoy, diverse radio en tv optredens verzorgd. Vier singles uitgebracht en twee LP‟s (van die grote zwarte platen met groeven). En natuurlijk het optreden in Nashville USA in het municipal auditorium voor 20.000 bezoekers. Momenteel een bescheiden eigen drumschool: www.drumschoolfriesland.nl alwaar ik al jaren lang met veel plezier en veel succes leerlingen van 6 tot 65 jaar tracht het mooie vak van slagwerker bij te brengen. Vanaf mijn 27 jaar heb ik het beroepsmatig bezig zijn met drummen aan de kant geschoven om mijn tweede wens (onderwijzer te worden) te laten uitkomen. Aardig om te vermelden is dat ik toen ik net was gestart op de PABO een aanbod om te komen auditeren bij een toch wel bekende band uit de achterhoek heb afgewezen. Zo

23

zie je maar weer. Het leven bestaat voor een groot gedeelte uit het maken van keuzes. Of ik toen de juiste heb gemaakt laat ik graag ter beoordeling van derden. Bert Vledder – RENN4 werk Workshop voor: stagebegeleiders. Over de workshop: Project, in samenwerking met reïntegratiebedrijf de Werkmeester Friesland, UWV, gemeente en bedrijfsleven, ingericht voor profiel 3 leerlingen om daarmee hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Over Bert Vledder: Geboren 31-05-1950. Werkzaam in het speciaal onderwijs sinds april 1975 in de volgende functies : leerkracht -adjunct directeur-stagebegeleiderbedenker en projectleider van RENN4-werk sinds april 2010. Gehuwd. Trotse vader van 3 volwassen kinderen: 2 werkzaam in het onderwijs en 1 in de horeca. Pauline van der Vossen - Drukte in een vrouwen/mannenleven Interactieve presentatie/workshop voor: alle medewerkers, vrouwen, mannen. Over de presentatie/workshop: Druk, druk, druk? Wil jij een leefbaar tempo leven en grip houden? Ben jij je bewust van alle drukte en hoeveel rollen je eigenlijk vervult? Zeg jij „nee‟ of „ja, en hoe …‟ ? Door inzicht in je eigen levensdrukte te vergroten en een slimme aanpak toe te passen, kun je meer grip ontwikkelen op je eigen

24

drukte … in je werk, je loopbaanwensen en in je dagelijks leven buiten je werk. In deze interactieve presentatie / workshop krijg je een praktisch bruikbare methode aangeboden, een zelftest, concrete tips en een informatieve checklist. Je raakt je meer bewust van de mogelijkheden om invloed uit te oefenen op je eigen druktegevoel en veranderingen aan te brengen. Creëer meer (werk) plezier! Er wordt een linkje gemaakt met HRM, arbeid & organisatie, loopbaan en mobiliteit. Je gaat niet met meer drukte, maar ook niet met lege handen naar huis! Over Pauline van der Vossen: - Geboren in 1965, een goed jaar :) - Een vrij, blij en opgewekt buitenkind geweest - Moeder van twee sportieve jongens (ijshockey en watersporten) - Onregelmatige sporter, vooral outdoor sporten - Lees graag (avonturenboeken, reisboeken, psychologisch) en schrijf graag - Tekenen staat op een laag pitje momenteel - Ik leef het leven, geniet graag en maak plezier in een vaak serieuze wereld - Ruim 20 jaar ervaring in het vakgebied personeel, organisatie en ontwikkeling - Veel reorganisaties ondersteund vanuit dit vakgebied - Altijd gericht geweest op ontwikkeling van volwassenen in de context van arbeid & organisatie - Sinds 2006 zelfstandig ondernemer / zzp-er: www.werkimpuls.nl - Gericht op ontwikkeling van mens, werk en organisatie

25

-

-

Gebruik makend van verschillende methoden, technieken en (interactieve) werk- en spelvormen Kernactiviteiten: o (interim) HRM / HRD o (team) trainingen, interventies rond (dreigende) conflicten, communicatie en samenwerking o (management) coaching o loopbaanbegeleiding (divers niveau) o team zeilen op de Friese Wateren en IJsselmeer/Waddenzee o vrouwenpowerweken in voor- en najaar o diverse workshops en trainingen Momenteel actief voor onder andere RENN4, in de rol van HRM adviseur a.i. (gericht op bedrijfsbeëindiging Sensor) HBO en Post-HBO/WO opgeleid in mijn vakgebied: Deventer, Academie Mens & Arbeid (propedeuse) Groningen; Personeel & Arbeid Groningen; VO-management, vakgericht modulen Driebergen; Loopbaanmanagement/loopbaanadvies Breukelen, Nijenrode universiteit/Focus; leergang Psychologie voor managers En veel vakgerichte cursussen en trainingen onderweg

En nog een wetenswaardigheidje? - Ik hou van koken, kookboeken en kookprogramma's en lekker eten met vrienden en familie (en dat doen we graag en vaak)

26

Linda van Wieringen - Executieve Functies en de relevantie voor het cluster 4 onderwijs Lezing met ervaringsoefeningen voor: leerkrachten, ambulant begeleiders, IB-ers, GD-ers, maar ook leidinggevenden die geïnteresseerd zijn in welke factoren van invloed zijn op een optimale onderwijsleeromgeving. Over de lezing: Executieve Functies zijn hot. Maar wat zijn het eigenlijk? En op welke manier hebben we er mee te maken binnen het cluster 4 onderwijs? In de lezing zal aandacht zijn voor de rol van EF‟s in het onderwijsleerproces. Traditioneel gezien is er binnen het onderwijs altijd veel aandacht geweest voor het IQ, maar recent onderzoek laat zien dat de EF‟s een grotere voorspellende waarde hebben voor de leerontwikkeling van een kind. Ook bieden EF‟s aanknopingspunten voor het leerkrachtgedrag. Het kan helpen beter in kaart te brengen welke taak en welke instructie het best bij een leerling past. Over Linda van Wieringen: Na mijn studie orthopedagogiek ben ik gaan werken bij Jeugdzorg Groningen, als begeleider van aspirant pleegouders. Vervolgens ben ik 2 jaar gedragsdeskundige geweest op de VSO Leeuwarden, aan de Melkemastate. Momenteel werk ik alweer 6 jaar als gedragsdeskundige in Groningen bij de Ambulante Begeleiding. Sinds een half jaar werk ik als zelfstandig orthopedagoog in samenwerking met Elker, in een praktijk in Uithuizermeeden. Mijn interesses liggen vooral in systemisch kijken in combinatie met de neuropsychologie.

27

Lidy van der Worp - SEN en de kunst van het lesgeven. GEZOCHT! Leerkrachten die hun stem willen laten horen. Interactieve presentatie voor: leerkrachten SO. Over de presentatie: Lesgeven aan kinderen met ernstige sociaal-emotionele en/of gedragsproblemen is een hele uitdaging. Niet alleen de gedragsproblemen van deze leerlingen, maar ook hun leerachterstanden zijn zorgwekkend te noemen. Tijdens het (promotie) onderzoek proberen we te ontdekken wat voor onderwijs deze leerlingen nodig hebben en hoe we hun dat het beste kunnen bieden. Omdat we hierbij zo dicht mogelijk bij de dagelijkse praktijk willen blijven, vinden we het belangrijk om jullie als leerkrachten hierbij te betrekken. Jullie gezamenlijke kennis en ervaring is voor ons een waardevolle bron waar we niet zonder kunnen. Tijdens deze interactieve presentatie leggen we onze idee (de SEN-kwadrant) graag aan leerkrachten voor en gaan hierover in gesprek. Dit gesprek geeft ons als onderzoekers de mogelijkheid om het onderzoek zoveel mogelijk aan de dagelijkse praktijk aan te passen. Het geeft jullie als leerkrachten de kans om kennis en ervaringen met betrekking tot lesgeven uit te wisselen. En omdat er daadwerkelijk iets met de uitkomsten gedaan wordt, is dit dé kans om je stem te laten horen. Over Lidy van der Worp: Na de PABO heb ik Onderwijskunde gestudeerd. Vervolgens ben ik 18 jaar werkzaam geweest als schoolbegeleider bij een

28

schoolbegeleidingsdienst. Ik onderzocht en begeleidde leerlingen met leer- en/of gedragsproblemen en adviseerde individuele leerkrachten en schoolteams hierover. Sinds 2007 ben in dienst bij RENN4 Sensor als gedragsdeskundige. De laatste twee jaar houd ik me in het kader van een promotieonderzoek bezig met de relatie tussen het lesgeven van leerkrachten en het voorkomen van gedragsproblemen van leerlingen binnen het cluster4 onderwijs. Een boeiend traject waardoor ik nog dagelijks bijleer ;-) Hanny Zijlstra en Roelie Oldenziel - Het Schoolgangproject Workshop voor: Leerkrachten, hulpverleners, IB-ers en GD-ers. Over de workshop: Steeds vaker komt het voor dat leerlingen gedurende een langere periode niet naar school gaan, terwijl ouders en verzorgers daarvan op de hoogte zijn en weten waar hun zoon of dochter is. Schoolweigering heeft grote gevolgen voor de ontwikkeling en de toekomst van een kind. Een adequate aanpak van de problematiek is daarom van groot belang. Dit was voor Renn4 aanleiding om samen met Accare de module schoolweigering (het schoolgangproject) te ontwikkelen: een combinatie van onderwijs en behandeling, KJP behandeling bij Accare Drenthe, speciaal onderwijs bij RENN4 in Smilde. Doelstelling van de module schoolweigering is het verminderen /opheffen van belemmerende factoren, waardoor de jongere en zijn/haar systeem op eigen

29

kracht verder kunnen en de jongere weer naar school gaat. Over Hanny Zijlstra en Roelie Oldenziel: Hanny Zijlstra werkt als gedragsdeskundige bij RENN4 (de Aventurijn Onderwijs en Psychiatrie), als schoolconsulent bij Accare en als supervisor bij de opleiding voor orthopedagoog Generalist. Roelie Oldenziel is psychotherapeut en werkzaam bij Accare als behandel coördinator van de Deeltijdbehandeling Adolescenten.

30

GASTSPREKERS Carl Blijd – Agressie bij kinderen en jongeren Lezing voor: zowel de professionals die dagelijks in contact zijn met leerlingen als de leidinggevenden die beleid moeten maken en een veilige omgeving moeten faciliteren. Over de lezing: Agressief probleemgedrag is de meest voorkomende aanmeldreden van kinderen/jongeren bij jeugdzorg en jeugd-GGZ. In deze presentatie wordt er stil gestaan bij de - achtergronden van agressie (waar komt agressie vandaan, wat is de functie van agressie, hoe ontwikkelt agressie zich?) - preventie van agressie - verbale en non-verbale de-escalatie van agressie - relatie van verschillende (ontwikkelings) stoornissen met agressie (o.a. ADHD, Autisme Spectrum Stoornissen, Gedragsstoornissen) Over Carl Blijd: - forensisch (kinder‐ & jeugd)psychiater en directeur behandelzaken van CONDUCTORE, adolescenten polikliniek van INTER‐PSY (Fryslân, Groningen, Drenthe) - In het verleden hoofd behandelzaken van de polikliniek Forensische Jeugd‐ en orthoPsychiatrie Groningen, consulent bij het Bauhuus, jeugdkliniek Verslavingszorg Noord‐Nederland en consulent bij Wilster (Het Poortje) Gesloten Jeugdzorgplus.

31

-

-

Lid van de werkgroep forensische psychiatrie van het Landelijk Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Redactielid 'psychiatrie en sociale media' van Psychiatienet.nl. Belangrijkste aandachtsgebieden zijn adolescenten, ADHD en autisme, gedragsstoornissen, agressie, forensische psychiatrie en sociale media. Aantal hoofdstukken geschreven over o.a. agressie, ADHD en forensische psychiatrie. Geeft lezingen, trainingen en adviezen over Aggression Management aan onderwijs-en zorginstellingen in binnen- en buitenland. Was docent aan Lerarenopleiding Martial Arts (Oosterse Gevechtskunsten) van het NOC*NSF. Geeft al 28 jaar weerbaarheids- en zelfverdedigingscursussen aan diverse doelgroepen (hulpverleners, dienstverleners, kwetsbare groepen, politie, etc.)

32

Robin van Galen – Hoe behaal je succes? Lezing voor: iedereen. Over de lezing: thema‟s: coaching, teambuilding, efficiënter samenwerken, ambitie, motivatie enz. Over Robin van Galen: waterpolocoach al 24 jaar. 10 nationale titels gewonnen, maar belangrijkste is goud op de Olympische Spelen 2008.

33

Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer - Wat hebben jonge kinderen nodig ? Lezing voor: iedereen die werkt met of geïnteresseerd is in jonge kinderen. Over de lezing: Het brein van het jonge kind is als een computer in wording. De hard ware van die computer wordt tussen 0 en 6 jaar opgebouwd. De hard ware bestaat uit het vermogen tot aandachtig kijken en luisteren. Verder wordt het spraakvermogen geactiveerd en wordt een geheugen opgebouwd. Bovendien bestaat de hard ware uit motorische vaardigheden die het mogelijk maken om de complexe vaardigheden van sporten en schrijven te kunnen uitvoeren. Pas als het kind de hard ware heeft opgebouwd – vroeger heette dat schoolrijpheid- kan aan de installatie van de soft ware pakketten worden begonnen, zoals lezen, rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis …, kortom alle schoolvakken. Wanneer de soft ware wordt geïnstalleerd voordat de hard ware zich goed heeft kunnen vestigen, loopt de computer voortdurend vast. Over Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer: Hoogleraar spraak- en taalstoornissen bij kinderen, UMCG. Lector Early Childhood Stenden Hogeschool

34

Henk Visschedijk - De pedagogische conciërge: vaardigheden en taken in evenwicht! Interactieve presentatie voor: conciërges. Over de interactieve presentatie: Binnen veel conciërge - en oop functies is het van belang dat de conciërge goed kan omgaan en communiceren met leerlingen. Tijdens pauzes, tussenuren, in de kantines of op het schoolplein, steeds vaker hebben zij een direct en intensief contact met leerlingen. De huidige conciërge is niet alleen facilitair verantwoordelijk, maar heeft ook steeds meer taken in relatie tot leerlingen. Ook in het speciaal onderwijs. Zo kan hij/zij verantwoordelijk zijn voor de opvang van leerlingen die de klas uit zijn gestuurd, de controle op absenten of moet hij/zij leerlingen aan het werk houden. Binnen diverse scholen is de functie van pedagogisch conciërge gecreëerd. Wat is de gedachte hierachter en welke taken heeft de pedagogisch conciërge precies? Welke eisen mogen aan deze functie worden gesteld en wat betekent dit voor de functiewaardering? In de praktijk blijkt dat taken, vaardigheden en waardering niet altijd in evenwicht zijn. Een interactieve workshop die niet alleen ingaat op de functie van pedagogisch conciërge en de loopbaanmogelijkheden, maar ook aangeeft wat je als „moderne‟ conciërge in het speciaal onderwijs moet weten en kunnen in de dagelijkse omgang met leerlingen. Over Henk Visschedijk: senior consultant bij FiAC. Binnen deze organisatie onder meer actief bij de

35

ontwikkeling van trainingen speciaal voor conciërges in het onderwijs.

Kees van der Wolf - Gedragsproblemen en het denken en handelen van leraren: van theorie naar werken in het wild Lezing voor: leerkrachten, leidinggevenden, zorgprofessionals, intern begeleiders etc. Over de lezing: Gedragsproblemen behoren tot de moeilijkste sociale problemen waarmee een samenleving wordt geconfronteerd. Daarom vereist studie van dit onderwerp zorgvuldigheid en kritisch denken. Dat is geen gemakkelijke opgave, want over oorzaken en behandeling van gedragsproblemen bestaan veel opvattingen en theorieën. Het is niet eenvoudig om een

36

goede invalshoek te kiezen. Ik ga er van uit dat gedragsproblemen het resultaat zijn van interacties tussen de leerling, de thuisomgeving en de verschillende aspecten van de schoolomgeving. Over Kees van der Wolf: Kees van der Wolf is als trainer en onderzoeker verbonden aan het bureau Van der Wolf & Van Beukering, onderwijsadviseurs. Hij werkt als parttime hoogleraar bij de Anton de Kom Universiteit van Suriname. Eerder was hij onder meer bijzonder hoogleraar bij de Universiteit van Amsterdam en lector bij de Hogeschool Utrecht.

37

POSTERPRESENTATIES Tijdens de (lunch)pauze heb je de tijd om de posterpresentaties te bekijken die in het WTC staan opgesteld. Enkele posters zullen toegelicht worden door de maker. Anderen spreken voor zich. De volgende posters worden geëxposeerd: Poster: Ik leer anders door Cynthia Bruinsma, Elise Jager, Ellen Jonker Een grote groep ondergewaardeerde leerlingen heeft juist een bijzondere gave: het zijn beelddenkers! Zij denken niet in woorden, maar in beelden. Daarom wordt het lesmateriaal niet begrepen en onthouden. Vaak hebben beelddenkers een leerachterstand of denkt men aan dyslexie. Bijles helpt niet of nauwelijks omdat er dan nog meer schoolwerk op „foute‟ wijze wordt aangeboden. De training „Ik leer anders‟ vertaalt de lesstof naar hun manier van denken. Doordat we de lesstof op de juiste manier aanbieden aan de leerling, kan hij of zij direct vertellen of deze leermethode werkt. Dus geen eindeloos traject zonder resultaat. Want wanneer we overschakelen naar het juiste informatiesysteem (visueel) wordt de lesstof direct begrepen en onthouden. Tijdens de training kunnen bijvoorbeeld leerlingen met een spellingsprobleem, woorden foutloos spellen. Van voor naar achter, maar ook van achter naar voor. Simpelweg omdat ze het woord als woordbeeld hebben opgeslagen. Niet alleen het lezen, maar ook rekenen, klok kijken en het leren van vreemde talen komt aan bod. Ben je nieuwsgierig, kom dan langs bij onze stand!

38

Poster: Schoolweigering, stappen naar een

oplossing

door Bieneke Nienhuis De meeste leerlingen komen alle dagen op school. Er is echter een groep leerlingen voor wie dit niet vanzelfsprekend is. Ze weigeren naar school te gaan en blijven het liefst thuis. Zodra ze naar school moeten krijgen ze lichamelijke klachten of verzetten ze zich hevig. Uiteindelijk stemmen ouders toe. Dit is vaak het begin van langdurig verzuim. Hoe komt het dat deze leerlingen niet naar school willen en hoe krijgen we ze weer naar school? Belangrijk is dat schoolweigering snel wordt opgemerkt. Hoe langer een leerling thuiszit, hoe moeilijker de terugkeer. Binnen RENN4 is een stappenplan ontwikkeld om de leerling zo snel mogelijk weer naar school te laten gaan. De posterpresentatie laat het stappenplan zien, een film uit de praktijk en het boek „Schoolangst en schoolweigering bij kinderen‟.

39

Poster: Schoolmaatschappelijk werk, resultaat

door verbinden

door schoolmaatschappelijk werkers Het SMW is de schakel tussen leerling, ouders en school (Servicepunt School Maatschappelijk werk, 2008). Leerlingen dragen gebeurtenissen buiten de school in zich mee wat van invloed kan zijn op hun functioneren in school (Westrene, 2009). De functie van het maatschappelijk werk is mensen te ondersteunen bij het oplossen van en omgaan met problemen en verstoringen in hun functioneren in wisselwerking met hun omgeving in een steeds complexer wordende maatschappij. De realisering van dit doel is een gezamenlijke activiteit van de maatschappelijk werker en de betrokkene(n). SMW en: - het CvB - op de werkvloer - in projecten en thema‟s in school in samenwerkingsverbanden Poster: Veelkleurig onder één dak door de Caleidoscoop De samenwerking met Jeugdhulp en Tjallingahiem die zich in hetzelfde gebouw bevinden, de korte lijnen en de snelle afstemming hierdoor. De samenwerking met Kinnik, ook dichtbij. Zorg en onderwijs, een samenspel waar nodig voor leerlingen.

40

Poster: Steunpunt Autisme door Steunpunt Autisme Op deze poster kun je zien wat het Steunpunt Autisme is en doet en wat het voor jouw school kan betekenen. Poster: RENN4 instructiemodel 2.0 door Lidy van der Worp, Linda van Wieringen en Christy Tenback Veel leerlingen met een cluster4-indicatie kampen met tekorten in hun executieve functies*. Deze tekorten zijn bepalend voor hun individuele onderwijszorgbehoefte en dus ook voor de lesaanpak. Het RENN4-instructiemodel 2.0 (een update van het bestaande model) wil tijdens de bekende instructiefasen meer rekening houden met de verschillende onderwijszorgbehoeften van de leerlingen en een concreet handvat bieden voor het voorbereiden van de lessen door de leerkracht. Het RENN4 instructiemodel wordt verfijnd tot model 2.0. Met deze poster hopen we leerkrachten enthousiast te maken om mee te werken aan deze ontwikkeling door in het voorjaar 2013 de conceptversie uit te proberen en in interviews feedback te geven.

* Zie workshop Linda van Wieringen

Poster: Rouw- en Verliesbegeleiding door Rennie Fopma Een ieder wordt in zijn/haar leven geconfronteerd met verlies. Betrokkenen voelen zich nogal eens met de handen in het haar staan. Het is van belang dit onderwerp niet uit de weg te gaan.

41

Binnen het onderwijs kan hier aandacht aan worden besteed door middel van: individuele begeleiding leerling lotgenotengroepen voor leerlingen (na echtscheiding of overlijden) individuele begeleiding docent teambijeenkomst(en) docenten gericht op invloed van eigen verlieservaringen op het werk met leerlingen teambijeenkomst(en) docenten gericht op uitwisseling van ervaringen in de begeleiding van leerlingen met verlieservaringen formuleren beleid rondom omgaan met verlies Graag informeert Rennie je nader over de verschillende mogelijkheden. Poster: Mindfulness in het onderwijs door Minkie Brandsma MindfulKids: een programma voor in de schoolklas PO groep 5 t/m 8 om kinderen te leren bewust te worden van hun aandacht; dat ze aandacht kunnen sturen en op ieder moment ervoor kunnen kiezen om even met de aandacht bij zichzelf te zijn of bij hun werk. Verder leren omgaan met emoties en vriendelijke aandacht voor anderen en voor zichzelf. Dat datgene wat je voelt en ervaart van jou is en niet goed of fout. Onderzoek heeft uitgewezen dat deze training een positief effect heeft op slecht slapen, onrust, piekeren, angsten en concentratie. MindfulTeacher: een programma voor de leerkracht om meer mindfulness in het lesgeven te verweven. Het helpt je om op een andere manier met stress om te gaan en

42

meer ruimte te geven aan de eigenheid van kinderen zonder dat het tijd kost. Effecten: hetzelfde doen met minder inspanning, door bewuster te kiezen en je eigen grenzen beter te voelen en te bewaken.

Poster: Van fundament naar RENNdement door GMR De missie, visie, doelen en strategie van de Gemeenschappelijke Medezeggenschaps Raad van RENN4 voor de komende jaren. De GMR wil weten wat de meningen, opvattingen en adviezen zijn van zijn achterban.

43

Blokkenschema programma In onderstaand schema kun je aflezen welke activiteit waar en wanneer plaats vindt:

44

45

Plattegrond WTC De kleuren van de zalen corresponderen met het blokkenschema. Begane grond

Eerste verdieping

46

Tweede verdieping

47

Routebeschrijving Voor bezoekers met de auto geldt: Vanuit alle richtingen: volg ANWB borden met WTC Expo. Vanuit Drachten/Groningen A7 Je rijdt Leeuwarden binnen via de Drachtsterweg. Bij de verkeerslichten (het Drachtsterplein) sla je linksaf. Je bevindt je nu op de rondweg (Aldlânsdyk). Nadat je vier verkeerslichten hebt gepasseerd kom je bij een brug. Na deze brug nader je een minirotonde waar zich aan jouw linkerkant het WTC Expo bevindt. Vanuit Heerenveen Vanaf de A32 rij je Leeuwarden binnen. Bij de verkeerslichten ga je linksaf. Nadat je het verkeerslicht passeert, kom je bij een brug. Na deze brug nader je een minirotonde waar zich aan jouw linkerkant het WTC Expo bevindt. Vanuit Harlingen/Amsterdam A7/A31 Vanaf de N383 kom je Leeuwarden binnen. Op de (Euro)rotonde neem je u de eerste afslag (richting Heerenveen). Na 300 meter tref je het WTC Expo aan jouw rechterhand aan. Te voet vanaf het bus/treinstation naar het WTC Leeuwarden / Noord-Nederland. Vertrek vanaf het station linksaf naar de Zuidersingel en neem de 1e afslag rechts. Bij de minirotonde ga je linksaf en over de brug houdt je de Tesselschadestraat

48

aan tot aan het eind. Aan de overkant van de rotonde zie je het WTC complex. Parkeren Rondom het WTC complex zijn veel gelegenheden om te parkeren. Bij de parkeerterreinen B2 en B3 naast het Holland Casino zijn gratis parkeerplaatsen.

Wij wensen iedereen een prettig congres toe! De organisatie

Colofon: design voorblad E. Tillema.

49

Ruimte voor aantekeningen: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

50

Ruimte voor aantekeningen: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

51

52