Weidevogelbescherming ~ jaarverslag Staphorsterveld

Weidevogelbescherming ~

jaarverslag 2012

Staphorsterveld

1

Contactgegevens Agrarische Natuurvereniging Horst en Maten Postweg 2, 7951 KT Staphorst T: 06-55556812 E: [email protected] I: www.anvhorstenmaten.nl

Tekst en samenstelling Brandhof Natuur & Platteland Peter van den Brandhof Paasloostraat 116, 8043 TR Zwolle T: 06-21876522 E: [email protected] I: www.natuurenplatteland.nl

Woord vooraf Dankzij de inspanningen van veel vrijwilligers zijn er in 2012 maar liefst 400 nesten gemarkeerd, waarvan een kwart de wulp betrof, de vogel die zo kenmerkend is voor onze streek. Al hun werk maakte een deel van het natte en kille voorjaar weer goed. Toch is een ‘maar’ hier helaas op z’n plek: met de alarmtelling bleek dat het uiteindelijke broedresultaat erg slecht is geweest. Verschillende redenen droegen daaraan bij en we weten dat, ondanks de goede inspanningen van de WBE, er toch weer vossen in het spel waren. Volhouden dus! En blijven inzetten op uitgekiend mozïekbeheer en extra zorg voor bescherming van nesten, door er bij landbouwwerkzaamheden rekening mee te houden. Er zijn gelukkig nog zoveel goede kansen om het weidevogelbeheer tot een succes te maken, dat de inzet van veel vrijwilligers, de jagers en de leden van de anv meer dan zinvol is. Laten we hopen dat de alarmtellingen in het seizoen 2013 duidelijk andere resultaten laten zien.

Albert Corporaal Voorzitter Agrarische Natuurvereniging Horst en Maten

Inhoudsopgave

Het seizoen in vogelvlucht....................................................... 1 Excursie naar weidevogelboer Hessel Agema ....................... 11 Weidevogels en ruige stalmest ............................................. 13 Wat staat er te gebeuren? .................................................... 15 Nieuwe vrijwilligers gezocht! ................................................ 18 Dankwoord ............................................................................ 20

Het seizoen in vogelvlucht Het weer en de weidevogels Na een strenge winter, waarin een Elfstedentocht er net niet kwam, waren de weersomstandigheden in maart al snel vrij zacht. Het eerste kievitsnest van Nederland werd gevonden op 10 maart, op 16 maart werd in de nabijgelegen Mastenbroekerpolder het eerste wulpennest gevonden. Ook in het Staphorsterveld werden kort daarna de eerste nesten gevonden. Even leek het net als in het voorgaande jaar een zonnig en droog seizoen te worden, maar in april sloeg het weer om. De maanden april en mei waren vrij koud en nat, waardoor vooral kievitskuikens het soms moeilijk hadden. De natte en koude weersomstandigheden hadden wel als voordeel dat de boeren vrij laat het land op konden, waardoor de vogels een lange periode van rust kenden. Rond half mei werd er in het Staphorsterveld vrij massaal gemaaid. Op plekken waar geen beheerovereenkomsten zijn afgesloten, ontstonden soms grote aaneengesloten vlaktes met gemaaide percelen. Weidevogels zagen hier meestal weinig kans om jongen groot te brengen.

1

Beschermde nesten In totaal werden er door de vrijwilligers bijna 400 nesten gemarkeerd. Van de wulp, waarvan de aantallen in het Staphorsterveld uniek zijn, werden 103 nesten gevonden. Dit zijn er 23 meer dan in het jaar ervoor. Ook het aantal gevonden legsels van grutto (+15), kievit (+55) en scholekster (+5) was hoger dan in 2011. Het aantal gevonden nesten van tureluur bleef gelijk. De gevonden aantallen zijn weergegeven in figuur 1. Het hogere aantal gevonden nesten kan vooral worden verklaard door extra inspanningen van vrijwilligers en helaas niet door een betere weidevogelstand.

2012: Gevonden legsels Gevonden nesten

200 150 100 50

188 103 52

0 Wulp

Kievit

Grutto

25

5

Scholekster

Tureluur

Figuur 1. Aantal gemarkeerde legsels in het Staphorsterveld

Vliegvlugge jongen Het succes van het weidevogelbeheer wordt gemeten aan de hand van het aantal jongen dat jaarlijks groot wordt. Om er

2

achter te komen hoe succesvol het seizoen was, worden in een deel van het Staphorsterveld jaarlijks zogenaamde ‘alarmtellingen’ gehouden. Deze steekproef vond, net als in andere Overijsselse weidevogelgebieden, in het laatste weekend van mei plaats. Omdat zowel de methode als het moment van tellen gelijk zijn, kunnen de cijfers goed worden vergeleken met andere gebieden. De alarmtelling gaf in 2012 voor het Staphorsterveld een erg somber beeld. In het gebied waar de telling werd uitgevoerd, had circa 15 % van de wulpenpaartjes jongen. Grutto’s deden het zelfs nog slechter, bij slechts 12 % van de paartjes werden jongen vastgesteld. De tureluurs deden het met 30 % iets beter, hoewel dit nog steeds een zeer mager resultaat kan worden genoemd. Kaarten met de resultaten van de alarmtelling zijn te vinden op pagina 4 t/m 6.

3

4

5

6

Verliesoorzaken van nesten Zoals uit de resultaten van de alarmtelling blijkt, was 2012 een zeer matig weidevogelseizoen. De oorzaak moet worden gezocht in een combinatie van factoren, maar kan in dit jaar voor een belangrijk deel aan predatie worden toegeschreven. Zo werd in verschillende grote deelgebieden meer dan 90% van de nesten leeggeroofd! Dat de nesten hier steeds binnen een kort tijdsbestek vrijwel allemaal verdwenen, duidt op het werk van vossen. Behalve door vossen werd ook nestpredatie door onder andere hermelijn, steenmarter en zwarte kraai vastgesteld. Een enkele keer werd een dode volwassen vogel bij het nest gevonden, dit is vermoedelijk het werk geweest van een hermelijn.

Predatorenbeheer In tegenstelling tot 2011, toen de predatie gelukkig meeviel, was deze in 2012 schrikbarend hoog. Dit ondanks de inspanningen van de Wild Beheer Eenheid Olde Maten, die maar liefst 38 vossen afschoot. Daarnaast werd door de WBE een ‘kraaiendag’ georganiseerd, waarbij 53 zwarte kraaien werden geschoten. Ondanks de inspanningen van de jagers, werd aan het einde van het seizoen een jonge vos gezien in het reservaat Veerslootlanden. Hoewel onduidelijk is of deze jonge vos daadwerkelijk in het reservaat is grootgebracht, is wel overduidelijk dat er vossen in het weidevogelgebied rondliepen.

7

Afgesloten beheerovereenkomsten In de winter voorafgaand aan het weidevogelseizoen, hadden boeren de gelegenheid om nieuwe beheerovereenkomsten af te sluiten. Om dit mogelijk te maken, stelt de ANV jaarlijks een Collectief Beheerplan op. In dit beheerplan, dat wordt goedgekeurd door de provincie Overijssel, staat beschreven hoe de verschillende partijen samenwerken om de weidevogels in het Staphorsterveld te beschermen. Hoewel het door de provincie beschikbaar gestelde budget beperkt was, hebben in de winter van 2011/2012 twaalf boeren van de mogelijkheid gebruik gemaakt om een beheerovereenkomst af te sluiten. In 2012 hadden zo’n 25 boeren op circa 180 hectare een beheerovereenkomst voor weidevogels afgesloten, variërend van percelen met voorbeweiding tot kruidenrijk weidevogelgrasland. Hoewel dit nog veel te weinig is voor een goed mozaïekbeheer, geeft de toename wel vertrouwen richting de toekomst.

8

Regeling nestvergoeding Vrijwel alle boeren in het Staphorsterveld zijn begaan met de weidevogels en houden hier bij werkzaamheden op het land rekening mee. De Agrarische Natuurvereniging probeert dit te stimuleren en heeft, om de kans te vergroten dat beschermde nesten ook daadwerkelijk uitkomen, een regeling in het leven geroepen. Leden van de ANV, die bij het maaien een graspol van minimaal vijftig vierkante meter rond een nest lieten staan, konden in 2012 een vergoeding krijgen. De regeling was van toepassing op nesten van wulp, grutto, tureluur, slobeend en zomertaling. De hoogte van de vergoeding was € 50,00 per nest en werd deels gefinancierd met budget dat via het beheerpakket legselbeheer (SNL) beschikbaar komt. Het is de verwachting dat de regeling ook in 2013 door de ANV wordt opengesteld. Leden van de ANV worden hier tijdig van op de hoogte gesteld.

Publiciteit en voorlichting Net als in voorgaande jaren zijn er weer verschillende activiteiten ondernomen om de weidevogelbescherming onder de aandacht te brengen. De vrijwilligers waren onder andere aanwezig bij een familie doe-dag in de Olde Maten en de ‘Boerendag’ van de Welkoop in Staphorst. Ook verscheen er een weidevogelnieuwsbrief, werden weidevogelposters opgehangen, nieuwe vrijwilligers door ervaren mensen wegwijs gemaakt in het veld en kwam

9

RTV-Oost langs voor een interview. Hoogtepunt was een excursie naar het bedrijf van Hessel Agema, in Kollumerpomp.

10

Excursie naar weidevogelboer Hessel Agema Verslag: Christiaan van Dalfsen

Op donderdag 31 mei heeft een gevarieerd gezelschap van boeren, vrijwilligers en geïnteresseerden een bezoek gebracht aan het melkveebedrijf van Hessel Agema in Kollumerpomp. Na een goed verzorgde lunch bij een nabijgelegen horecagelegenheid, werden we ontvangen op de voergang tussen de koeien. Zittend op de strobalen hoorden we hoe Agema goed weet waar hij mee bezig is. Zo geven zijn koeien ruim 11.500 kg melk per jaar, wat ver boven het gemiddelde is en daarnaast heeft hij op zijn land een hoog aantal weidevogels. Het is bijzonder om zijn passie voor koeien en vogels van dichtbij te zien. Zo is er een film gemaakt over succesvol weidevogelbeheer, welke we op het projectiescherm boven de voergang te zien kregen. Verschillende instanties hebben bijgedragen aan deze film, maar ook aan diverse andere initiatieven op zijn bedrijf. Zo is er een windmolen geplaatst om het slootwaterpeil in de zomer te verhogen, zijn er waterpartijen aangelegd om weidevogels van voedsel te voorzien, slootranden afgegraven om het talud te verminderen en zo nog veel meer. Dat hebben we van dicht bij kunnen zien door op de platte kar over zijn graslanden een ronde te maken. Ondanks het natte weer was het prachtig om te zien hoe de kuikens zich in het gras redden en daarbij dankbaar gebruik maken van de diverse kuikenstroken langs de rand van het perceel. Deze stroken laat Agema staan bij het maaien van de eerste snede,

11

om ze vervolgens later apart te hooien. Dat voer gebruikt hij als aanvulling in zijn rantsoen. “Het geheim om een koe gezond te houden is structuur”, aldus Agema. Meer informatie is te vinden op: www.skalsumernatuurbeheer.nl

12

Weidevogels en ruige stalmest Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het uitrijden van ruige stalmest een positief effect heeft op de weidevogels. Zo zijn er bij toepassing van ruige stalmest voor de volwassen vogels meer emelten en regenwormen te vinden en ontstaat een vegetatie die meer kansen biedt voor weidevogelkuikens. In het Staphorsterveld wordt maar weinig vaste mest uitgereden, zelfs in het reservaatgebied van Staatsbosbeheer wordt vaste mest nog nauwelijks toegepast. Om te onderzoeken of dit in de toekomst kan veranderen, heeft de Agrarische Natuurvereniging hier een verkenning naar laten uitvoeren. Opvallende conclusie uit dit onderzoek is dat jaarlijks zeker 650 ton vaste mest wordt afgevoerd naar buiten de regio. Dit terwijl een groot deel van de weidevogelgrond in de huidige situatie geen bemesting krijgt, terwijl dit vanuit ecologisch oogpunt wel wenselijk is. Er lijkt dan ook een uitdaging te liggen om deze vaste mest binnen het Staphorsterveld te houden, waarbij de wet- en regelgeving en administratieve lasten een belangrijk aandachtspunt vormen.

13

Uit het onderzoek blijkt tevens dat er kansen lijken te zijn voor het toepassen van mestscheiding (zie foto). Dit is een methode waarbij drijfmest wordt gescheiden in een dunne en een dikke fractie. De dikke fractie lijkt zeer geschikt voor bemesting van weidevogelgrond, helemaal wanneer hier natuurmaaisel aan kan worden toegevoegd. Nu de Agrarische Natuurvereniging het beheer van de Olde Maten van Staatsbosbeheer overneemt, lijken ook hier goede kansen te liggen.

14

Wat staat er te gebeuren? Aanleg van plasdras Met de inrichting van de Olde Maten & Veerslootlanden, die inmiddels van start is gegaan, worden ook maatregelen genomen om de weidevogelstand te verbeteren. Behalve het versterken van de openheid, worden rond de Veerslootlanden twee zogenaamde plasdras percelen aangelegd. Plasdras percelen, die bijvoorbeeld vanaf eind februari tot half april een laagje water bevatten van circa 20 centimeter, hebben een sterke aantrekkingskracht op weidevogels. Zo vinden steltlopers hier volop voedsel, maar worden plasdras percelen ook vaak gebruikt als slaapplaats. Het is de bedoeling dat de plasdras percelen nog in 2013 worden gerealiseerd.

Slootrandenbeheer Door de Agrarische Natuurvereniging wordt, in nauwe samenwerking met de gemeente Staphorst, gewerkt aan het ontwikkelen van een beheerpakket voor slootranden. Het systeem moet passen binnen de systematiek van de Stichting Groene en Blauwe Diensten en is hopelijk nog voor het seizoen 2013 operationeel. Op dit moment ligt het pakket ter goedkeuring bij de stichting. Wanneer het beheerpakket op strategische locaties in het weidevogelgebied kan worden toegepast, kan dit een grote meerwaarde hebben als opgroeigebied van weidevogelkuikens. Dit geldt in het bijzonder voor het Staphorsterveld, omdat de slootranden daar nog relatief

15

kruidenrijk zijn. Hier is voor weidevogelkuikens dan ook veel voedsel te vinden, in de vorm van insecten.

Actieplan predatie Vanwege de hoge predatiedruk neemt de ANV het initiatief bij het opstellen van een actieplan, om er zo alles aan te doen om de predatie het volgende seizoen te verminderen. Het versterken van de samenwerking tussen alle betrokken partijen, zal hierbij een belangrijk onderdeel vormen. Zo is het bijvoorbeeld van groot belang dat waarnemingen van vossen aan jagers worden doorgegeven, maar kunnen boeren en vrijwilligers ook zelf voorzorgsmaatregelen nemen om predatie te voorkomen. Naar verwachting zal de ANV begin 2013 een voorlichtingsbijeenkomst organiseren voor boeren, vrijwilligers en jagers.

Opleiding nieuwe vrijwilligers Dankzij een subsidie van Groen en Doen, een programma van het ministerie van EZ, zal de Agrarische Natuurvereniging in het voorjaar een cursus aanbieden voor vrijwilligers. De cursus zal zich vooral richten op nieuwe vrijwilligers, die nog weinig of geen ervaring hebben met weidevogelbescherming. De cursus zal bestaan uit een theorie- en een praktijkdeel en zal naar verwachting begin maart starten. Belangstellenden kunnen contact opnemen met Peter van den Brandhof: Tel. 06-21876522 of [email protected]

16

Versterken van de openheid Weidevogels zijn gebaat bij een open landschap, met niet te veel predatoren. In het Staphorsterveld zijn vrij veel bomen aanwezig, die een ideale uitvalsbasis vormen voor kraaien en roofvogels. Om de openheid van het Staphorsterveld te versterken, is het de bedoeling om op strategische plaatsen bomen te kappen. Hierbij wordt vooral gedacht aan alleenstaande bomen in het open veld en boomgroepjes langs zandwegen. De gemeente Staphorst heeft aangegeven haar medewerking te willen verlenen, waarop de Agrarische Natuurvereniging in kaart heeft gebracht welke bomen voor kap in aanmerking komen. Het landschapsplan van de gemeente Staphorst is hierbij leidend geweest, de kap mag hier namelijk niet strijdig mee zijn. Mogelijk wordt nog in de winter 2012-2013, in een klein deelgebied, overgegaan tot het kappen van bomen. Of dit gaat lukken is afhankelijk van het tijdig verkrijgen van de benodigde vergunning en de beschikbaarheid van financiering.

17

Nieuwe vrijwilligers gezocht! Jaarlijks zijn in het Staphorsterveld circa 20 vrijwilligers actief met de bescherming van weidevogels. Wij vragen mensen die het leuk vinden om zich in het voorjaar in te zetten voor de weidevogels, om zich bij ons aan te sluiten. Uw hulp is hard nodig om de wulp, maar ook de grutto, kievit, tureluur en scholekster voor het Staphorsterveld te behouden! Het vrijwilligerswerk bestaat vooral uit het opsporen en markeren van weidevogelnesten, maar ook uit het plaatsen van vlaggen om kuikens voorafgaand aan het maaien te verjagen. Ervaring is niet noodzakelijk, door mee te lopen met één van onze ervaren vrijwilligers worden de fijne kneepjes van het vak u snel bijgebracht. Ook wordt in maart 2013 een cursus georganiseerd, speciaal voor nieuwe vrijwilligers. Geïnteresseerd om mee te helpen of wilt u meer informatie over de cursus? Neem dan contact op met Peter van den Brandhof, coördinator van de weidevogelbescherming in het Staphorsterveld. E-mail: [email protected] Tel: 06-21876522

18

19

Dankwoord Ook dit jaar weer hebben veel vrijwilligers en boeren zich met veel enthousiasme ingezet voor de weidevogels in ons mooie werkgebied, iets wat enorm wordt gewaardeerd. De Agrarische Natuurvereniging Horst en Maten wil alle vrijwilligers, maar ook boeren die hun medewerking verlenen aan de weidevogelbescherming, hartelijk bedanken voor hun inzet!

20