Weg met zwerfafval! Handleiding voor een introductieles voor leerlingen van groep 5- 6- 7 En daarna: aan de slag
Inhoud
Blad
Inleiding: tips, voorbereiding en afsluiting van de actie
3 t/m 4
Achtergrondinformatie voor de leerkracht over zwerfafval
5 t/m 6
Introductieles zwerfafval
7 t/m 10
Werkblad 1: Weet je dit al ?
11
Werkblad 2: De actie: hotspot opruimen!
12
Werkblad 3: Aan de slag!
13
Deze handleiding is onderdeel van de regionale zwerfafvalcampagne “Schoon Gooi en Vecht”
Samenstelling: Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek, 2010. In opdracht van alle deelnemers van het regionale zwerfafvalproject ‘Schoon Gooi en Vecht’. De lessuggesties en achtergrondinformatie zijn voor een deel afkomstig uit het lespakket: Zwerfafval, mooi niet!, van Stichting. Nederland Schoon en uit de zwerfafvalhandleiding van het Amsterdams NME Centrum. Dit materiaal mag vrij gebruikt, gekopieerd of aangepast worden.
2
Inleiding Goed dat uw school een zwerfafvalopruimactie gaat houden! U kunt ondersteuning aanvragen bij de afdeling wijkbeheer van de gemeente. Door ook in de klas, van tevoren en na afloop van de zwerfafvalactie aandacht te besteden aan het onderwerp ‘zwerfafval’, maakt u er een afgerond geheel van.
Doelstellingen De leerlingen: • weten wat zwerfafval is. • weten waarom het goed is zwerfafval op te ruimen (nadelen en gevaren van zwerfafval kunnen noemen). • weten hoe zwerfafval voorkomen kan worden (voorbeelden kunnen noemen). • kennen de rol van het eigen handelen: wat doe ik om zwerfafval te voorkomen? • vormen een eigen mening over zwerfafval en kunnen deze verwoorden.
Voor de opruimactie: voorbereiding in de klas • • • • •
Maak met de klas het werkblad over wat zwerfafval is (kopieer werkblad 1). Laat de leerlingen vragen bedenken die ze kunnen stellen aan de medewerker van de gemeente die bij de zwerfafvalactie aanwezig is. (kopieer werkblad 2) Laat de leerlingen vooraf bedenken wat ze verwachten te vinden tijdens de actie (kopieer werkblad 2). Maak de opdrachten uit de introductieles die u verderop in dit document aantreft. Speel de zwerfafvalquiz via het digitale bord. Deze quiz kunt u downloaden via de website www.schoongooienvecht.nl
De Zwerfafvalactie: buiten in de schoolomgeving De actie start op de datum en tijd die u bent overeengekomen met de coördinator. Het is goed om, voordat de actie begint, aandacht te besteden aan wat er buiten precies gaat gebeuren: •
• • • •
Een medewerker van de gemeente komt aan het begin van de actie 10 minuten in de klas om kort te vertellen over zijn werk, de zwerfafvalactie en de regels die daarbij gelden; deze regels hebben vooral betrekking op veiligheid. De kinderen kunnen dan ook hun vragen stellen aan de medewerker. Het buitengedeelte van de zwerfafvalactie duurt ongeveer drie kwartier. De kinderen krijgen elk een veiligheidshesje. Daarnaast worden vuilniszakken en grijpers uitgedeeld. De leerlingen maken in groepjes een locatie in de buurt van de school schoon. Een paar mensen van de afdeling Wijkbeheer helpen bij de actie. Let op: deze mensen hebben geen verantwoordelijkheid voor de kinderen, regel ook extra begeleiders!
3
Tips om de zwerfafvalactie goed en leerzaam te laten verlopen: • • • • • •
•
Neem van tevoren de regels door die gelden buiten het schoolterrein. Maak groepjes van maximaal 6 kinderen die met elkaar een vuilniszak gaan vullen. Zorg voor extra begeleiding. (De medewerkers van de gemeente zijn niet verantwoordelijk voor de kinderen!) Laat de medewerker van de gemeente weten of de leerlingen vragen bedacht hebben. Hier kan qua tijd dan rekening mee gehouden worden. Spreek een eindtijd en verzamelplaats af. Leg na afloop al het afval bij elkaar op één hoop, zodat de leerlingen kunnen zien hoeveel ze verzameld hebben. Indien mogelijk kan de veegwagen het afval daarna opvegen, dit is voor de kinderen leuk om te zien. Maak eventueel een groepsfoto bij de afvalberg, foto’s van de actie en van het afval. Deze zijn later te gebruiken bij het maken van een poster, collage, muurkrant of verslag in de schoolkrant.
Na de actie: afsluiting in de klas • •
•
Bespreek na afloop wat iedereen gevonden heeft (zie werkblad 2). Schrijf met de leerlingen redenen op waarom je afval niet op straat moet gooien. Dit gaat in de vorm van een stripverhaal waarbij de leerlingen verzinnen wat er kan gaan gebeuren als iemand iets weggooit (werkblad 3). Praat er met elkaar over. De leerlingen in uw klas kunnen heel verschillend denken over zwerfafval. De één vindt het misschien viezer, erger of lelijker dan de ander. Hoe iemand over zwerfafval denkt bepaalt voor een deel hoe die persoon er mee om gaat. Het is goed om je bewust te zijn van wat je zelf van zwerfafval vindt. Als je het belangrijk vindt dat er geen zwerfafval op straat ligt, kun je daar acties voor jezelf aan verbinden, zoals: geen afval op straat gooien, maar ook: af en toe afval dat je ziet liggen even in de prullenbak doen, of anderen er op aanspreken als je ziet dat ze rommel maken.
4
Achtergrondinformatie voor de leerkracht over zwerfafval Wat is zwerfafval? Zwerfafval is alles wat door mensen in de openbare ruimte weggegooid wordt, zoals op straat, in het bos, in het park en op het perron. Het gaat om allerlei verpakkingsmaterialen (vaak plastic), kranten, sigarettenpeuken, kauwgom, blikjes, petflesjes, koffiebekertjes en ander afval. Het is meestal niet-natuurlijk afval, maar het kan ook natuurlijk afval zijn, zoals een klokhuis, hondenpoep, gebruikt hout of papier. (Natuurlijk afval, is afval dat afkomstig is uit de natuur; het heeft ooit geleefd. Al het afval van de natuur wordt hergebruikt. De natuur kent geen afvalprobleem. Maar het ziet er natuurlijk niet netjes uit als iedereen zijn klokhuis op straat gooit!) Waar Je vindt het meestal in de bermen van wegen waar het al lopend of rijdend is weggegooid, op moeilijk zichtbare plekken waar het stiekem is weggegooid, in de struiken waar het door de wind in is gewaaid en in de buurt van prullenbakken waar iemand heeft misgegooid. Of op zogehete hotspots; plaatsen waar het vaak druk is zoals bijvoorbeeld winkelcentra, scholen, hangplekken en uitgaansgebieden. Wie Zwerfafval wordt veroorzaakt door mensen die van hun rommel af willen zonder zich te bekommeren om de gevolgen. Mensen gooien het achteloos op straat, soms waait het weg van afval dat niet goed is opgeruimd of uit een volle prullenbak. Waarom is het goed om zwerfafval op te ruimen? Er zijn een heleboel redenen op te noemen waarom je zwerfafval zou opruimen en voorkomen. Uw leerlingen kunnen onderstaand lijstje misschien nog wel verder aanvullen. Of vraag eerst de leerlingen een lijst te bedenken en vul hem daarna zelf aan. • Het maakt mooie plekken lelijk (esthetische waarde). • Een vieze omgeving trekt vuil aan. Als ergens al zwerfafval ligt, zijn we eerder geneigd onze eigen rommel erbij te gooien. • Mensen voelen zich onveiliger in een vieze buurt. • Het gaat stinken en rotten. • Het trekt ongedierte aan. • Mensen en (huis)dieren kunnen zich eraan bezeren of er ziek van worden (glas, drugsspuiten, bacteriën). • Als dieren onverteerbaar afval eten, blijft het in hun buik. Uiteindelijk gaan ze daaraan dood. • Dieren kunnen erin verstrikt raken. Ze kunnen dan geen voedsel meer zoeken of vluchten voor vijanden. • Chemische stoffen kunnen in de bodem en het grondwater terecht komen. Bomen, planten, mensen en dieren kunnen er ziek van worden.
5
Afbraaktijden zwerfafval
Product Appelklokhuis Krant Kartonnen drankbeker
Dun natuurrubber ( elastiekje) Filters van sigaretten Banaan- of sinaasappelschil Pet, zoals frisdrankflesjes
Afbraaktijd ongeveer 14 dagen variërend van een paar dagen tot 0,5 jaar. 6 maanden (als er een plastic laagje op zit, duurt het nog langer) 1 jaar 2 jaar 1 tot 3 jaar 5 - 10 jaar
PVC (buizen, dashboard, speelgoed)
5 - 10 jaar
Kauwgom Blikje van bier, fris- of sportdrank
20 - 25 jaar 50 jaar
Polystyreen ( vaak in koffiebekers, patatbakjes, piepschuim)
eeuwig
6
Opmerkingen
afhankelijk van het weer op schaduwrijke plekken 10 jaar,op zonnige plekken 5 jaar uiteindelijk ontleedt het in o.a. chloor (slecht voor het milieu) doet er zo’n 50 jaar over om te vergaan. Wel blijft ijzeroxide in de bodem terug te vinden; het aluminium deel (deksel) blijft bijna eeuwig zichtbaar
Introductieles Zwerfafval Deze introductieles bestaat uit verschillende onderdelen die los van elkaar en in willekeurige volgorde gemaakt kunnen worden.
A. Wist je dit? (klassikaal, 10 minuten) Stel de leerlingen de volgende vragen in de vorm van een quiz en laat de kinderen hun vinger opsteken voor een antwoord. Een tijdblak met afbraaktijden van zwerfafval staat op blz. 4 als afbeelding. Op de website www.nederlandschoon.nl is deze ook te vinden. Deze kunt u op het digitale schoolbord laten zien of door de leerlingen laten bekijken op de computer. 1. Wat is natuurlijk afval? o Kartonnen beker o Bananenschil o Kauwgom 2. Welk afvalproduct verdwijnt het snelst als het in de natuur terecht komt? o Kartonnen beker (verdwijnt na 6 maanden) o Bananenschil (verdwijnt na 1-3 jaar) o Appelklokhuis (verdwijnt na 14 dagen) 3. Welk afvalproduct blijft het langst liggen? o Kauwgom (20-25 jaar) o Blikje (50 jaar) o Elastiekje (1-3 jaar) 4. Kun je een boete krijgen als je afval op straat gooit? o Ja, de boete is 90 euro o Nee
7
B. Wat kunnen we doen? (onderwijsleergesprek, 15 minuten)
Voorbeeldvragen en antwoorden: •
Waarom is zwerfafval slecht?
Zie antwoorden in lijst op bladzijde 5.
•
Wat zou een snackbar of fabrikant van flesjes, blikjes of patatbakjes kunnen doen?
Een fabrikant van patatbakjes drukte in de bodem een tekst: “Gooi niet op straat maar in de afvalbak!” Weet jij nog andere tips?
•
Wat zou de politie of opsporingsambtenaar kunnen doen?
De boete voor het weggooien van afval op straat of in de natuur is wel 90 euro. Boetes voor kinderen zijn eigenlijk niet zinvol, want die moeten hun ouders betalen. Bedenk samen wat je kunt doen in plaats van boetes geven (een uur zwerfafval ruimen? een opstel maken of wat anders?)
•
Wat zou je zelf kunnen doen?
Wanneer eet of drink je wel eens iets als je onderweg bent? (Tijdens de avondvierdaagse, een dagje dierentuin, ………………………….) Wat doe je dan met je afval? Zou je een slimme oplossing kunnen bedenken om zwerfafval te voorkomen?
8
C. De weg van het afval (zelfstandig werken, nabespreken, 15 minuten) Kopieer het knipvel op de volgende bladzijde voor de leerlingen. Het afval dat in een afvalbak terecht komt, legt een andere weg af dan afval wat op straat beland. Om dit te verduidelijken gaan de leerlingen zelf een schema maken. Hiervoor knippen zij de plaatjes uit en rangschikken zij ze op een vel papier, bij voorkeur op A3-formaat. Leg uit dat de plaatjes niet allemaal achter elkaar hoeven te liggen, maar dat ze samen een schema vormen. Laat de leerlingen gebruik maken van pijlen om de volgorde aan te geven. Meestal zijn er verschillende versies van oplossingen mogelijk. Voorbeeld oplossing:
9
Knipvel: De weg van het afval
10
11
Werkblad 2: De actie: hotspot opruimen! Zwerfafval kom je in de regio Gooi en Vechtstreek bijna overal tegen. De gemeente heeft zogehete hotspots aangewezen; dat is een plek die bijna altijd vuil is of heel snel vuil word. In alle gemeenten in Gooi en Vechtstreek wordt aandacht besteed aan zwerfafval: er wordt opgeruimd en er wordt gezocht naar oplossingen. Ook jouw klas doet mee en gaat een zwerfafvalactie houden: een hotspot zwerfafval vrij maken. Vul maar in! Ik denk dat ik bij de opruimactie deze dingen zal vinden:
Ik heb bij de opruimactie deze dingen gevonden:
Vragen voor de mensen van de gemeente: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. Dit vind ik van zwerfafval: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. Want ..................................................................................................................... .............................................................................................................................. .......................................................................................................................................
12
13
