GE REPORTAGE
24 oktober 2015, pag. 4
TEKST MARIA DEL GROSSO | FOTO’S NIELS DE VRIES
DORPSBELANG
2.0
Mienskip Wûns vergadert volgens de sociocratische methode. FOTO NIELS DE VRIES
De ambtenaar en dorpsbelang Grotere gemeenten, die er door herindelingen steeds meer komen, geven lokale initiatieven en plaatselijke belangen in toenemende mate ruimte en verantwoordelijkheid. Dat betekent niet alleen een nieuwe rol voor dorpsbelangen maar ook voor ambtenaren. Op de jaarlijkse bijeenkomst van Doarpswurk in Raerd (17 november) wordt daaraan aandacht besteed tijdens de ‘inspiratiemiddag democratische vernieuwing’. Sprekers delen er hun ervaringen. ’s Avonds volgt de ‘inspiratieavond voor dorpen en dorpshuizen’ met diverse workshops. 17 november: Laurentiuskerk Raerd, 15-21.30 uur (aanmelding noodzakelijk via www.doarpswurk.nl).
Verenigingen van dorpsbelangen verliezen leden. Jonge inwoners maken andere keuzes. Zijn er voor dorpen nieuwe vormen denkbaar, nieuwe filosofieën om zaken te regelen?
H
ebben verenigingen van dorpsbelang hun langste tijd gehad en wat zou er dan voor in de plaats moeten komen? Het is een vraag die Jaap Koen Bijma, adviseur bij Doarpswurk, bezighoudt. Een vraag ook die centraal staat op de inspiratiedag voor dorpen en dorpshuizen die Doarpswurk op 17 november houdt. Steeds meer verenigingen van dorpsbelangen verliezen leden. Degenen die overblijven zijn 55 jaar of ouder. Maar wat is de betrokkenheid van die leden? ,,Je betaalt iets van 8 euro per jaar, maar ben je dan ook betrokken?’’ scherpt Bijma de probleemstelling aan. Ter vergelijking: ,,Natuurlijk geef ik 2,50 euro per jaar aan de ijswegencentrale in mijn woonplaats, maar waarvoor eigenlijk?’’ Vooropgesteld: Bijma heeft respect voor de bestuurders van dorpsbelangen. Het zijn vaak goede bestuurders. Ze bezitten sociale handigheid en sociale vaardigheid die jongeren nog niet hebben wegens gebrek aan levenservaring. Maar tegelijkertijd zijn deze bestuurders ook vaak de uitvoerders van plannen in hun dorp. ,,Aan de doe-kant zie je weinig betrokkenheid.’’
Dat heeft alles te maken met de verenigingsstructuur, stelt Bijma. Ook bij andere verenigingen speelt dit. Leden van een sportclub vinden al gauw dat hun bestuur in actie moet komen onder het mom van: ‘daarvoor betalen we toch contributie?’ VERBINDEN Het betekent volgens Bijma niet automatisch dat inwoners niets voor hun dorp willen doen. Het kan best dat ze niet warmlopen voor het onderwerp duurzaamheid waarmee hun dorpsbestuur zo druk is, maar dat ze op ander gebied wel iets willen betekenen. ,,De vraag is hoe we de huidige mens kunnen verbinden met het dorp.’’ Noem het democratische innovatie of sociale innovatie, aldus Bijma. ,,Zijn er voor dorpen nieuwe vormen, nieuwe filosofieën om zaken te regelen?’’ Veel hedendaagse dorpsbestuurders handelen uit een bepaalde opvoeding en opvatting, het idee om met een vereniging een dorp verder te brengen. ,,Het is hetzelfde denken als over de mienskip van de jaren zeventig.’’ Maar die ‘mienskip’ bestaat niet meer.
,,We leven in de tijd van het meervoudig individualisme. Er is in onderwijs en opvoeding veel geïnvesteerd in individuele mensontwikkeling. Jongeren hebben meegekregen dat ze zich persoonlijk moeten ontwikkelen. Maar als ze dan keuzes maken, gaan we piepen. Dan wordt het ze kwalijk genomen dat ze geen lid worden van dorpsbelang.’’ ,,We zitten op een oude manier naar de wereld te kijken. Verenigingen waren goed, maar er moet iets anders voor in de plaats komen.’’ Suggesties heeft hij genoeg. Een doe-democratie, working-apart-together of e-democratie. Bij de laatste worden inwoners via internet en sociale media geïnformeerd of opgeroepen ergens over mee te denken of mee te doen. IN DE WIELEN Bij de doe-democratie wordt het aan inwoners overgelaten om op te staan als er iets moet gebeuren. Zo iemand kan vrienden, bekenden en deskundigen erbij vragen. Als over een ander onderwerp op dezelfde manier groepjes ontstaan, kunnen die elkaar
mogelijk in de wielen rijden en moeten ze elkaar opzoeken om de samenwerking in goede banen te leiden. ,,Zo krijgen niet altijd de mensen met het grootste belang hun zin.’’ Het working-apart-together is afgeleid van de zzp’ers. Kleine zelfstandigen werken in
VERENIGINGEN WAREN GOED, MAAR ER MOET IETS ANDERS VOOR IN DE PLAATS KOMEN een zwerm. Ze hebben een keur aan andere kleine bedrijfjes om zich heen, ze zoeken uit wie ze nodig hebben voor welke opdracht. Zo zou dorpsbelangen ook kunnen werken. Eigenlijk is het wachten op de eerste wethouder of gedeputeerde die een nieuwe vorm van democratie aandurft, stelt Bijma. Een gekozen volksvertegenwoordiger die van tevoren deskundigen bij een vraagstuk betrekt en een heleboel betrokkenen. Die moe-
ten er samen uitkomen en de bestuurder legt zich neer bij de uitkomst. Democratie moet lenig van geest zijn, wil Bijma maar zeggen. ,,Nu lijkt ze soms in beton gegoten.’’ MINISTERIE Bij zijn zoektocht naar nieuwe vormen van vertegenwoordiging kwam de adviseur van Doarpswurk uit bij het ministerie van binnenlandse zaken dat ook volop experimenteert met democratische vernieuwing. Voor een landelijke proef democratic challenges gaf hij meteen maar tien dorpen uit Friesland op, zonder dat hij concrete gevallen voor ogen had. Inmiddels zijn meerdere dorpen bereid gevonden mee te werken, Bijma is ervan overtuigd dat hij die tien vindt. ,,Laatst vroeg ik aan een dorpsbestuurder wat hij ervan zou vinden als zijn dorpsbelang opgeheven zou worden. Dan valt er een last van mijn schouders, antwoordde hij. Hij voegde eraan toe: ‘Ik heb nu het idee dat ik verantwoordelijk ben voor een systeem dat veel mensen niet gebruiken’.’’ >>
EPORT TAGE AGE 24 oktober 2015, pag. 6
WEG MET DE NOTULEN EN DE JAARVERGADERING
Dorps- en plaatselijke belangen mogen blij zijn als ze op hun jaarvergadering dertig mensen trekken van de honderden leden die ze tellen. Vaak zijn het de ’grijze koppen’ die op zo’n avond voor het hele dorp beslissen.
H
et zit het bestuur van dorpsbelang Bakhuizen, Mirns en Rijs al langer dwars. Van de 460 huishoudens in de dorpen, zijn 430 adressen lid. ,,Maar op een jaarvergadering komt een handjevol mensen. Dat willen wij veranderen. We willen iedereen betrekken bij beslissingen die van belang zijn voor de dorpen’’, vertellen voorzitter Wink Blomsma en penningmeester Bram Boehlé. Ze voelen de tegenstelling tussen werken voor het collectief en de toenemende vrijheid van het individu. Een detail: de beide bestuurders van de drie dorpen zijn van oorsprong niet afkomstig uit Friesland en zijn er daardoor niet altijd zeker van of ze de gevoelens van hun dorpsgenoten goed inschatten. Dat geldt ook voor voorzitter John Jacobs van Plaatselijk Belang Raerd, oorspronkelijk uit Limburg. ,,Het is leuren om nieuwe bestuurders. Ik laat me hier in het dorp wel zien en ben er zo ingerold.’’
JONGE VRIJWILLIGERS Het zou John Jacobs heel wat waard zijn als hij wist wat er leeft binnen de jonge generatie in Raerd. ,,Maar de jeugd is heel makkelijk. Die zegt: daarvoor hebben we jullie toch?’’ In Bakhuizen merken ze dat jongeren best te motiveren zijn. Voor de organisatie van het Bakhuister feest loopt het storm met jonge vrijwilligers. ,,Het moet een kop en een staart hebben. Dan kun je nog wel mensen krijgen.’’ Concrete zaken als de komst van een pannakooi, een jubileumboek of een gedenkteken: daarvoor zijn altijd mensen te vinden. Peter Kranendonk, van de initiatiefgroep ‘KR8 van Woudsend’ en raadscommissielid in de gemeente Súdwest-Fryslân, vertelt dat ook
in zijn dorp gezocht wordt naar nieuwe manieren van communiceren. Dorpshuis en de vereniging voor dorpsbelangen zijn daarover in gesprek. ,,We denken aan veel meer kortere projecten en veel minder ouderwets vergaderen. Al die notulen, daar moeten we vanaf.’’ Ook hij merkt dat jeugd best te porren is als er concreet iets moet gebeuren. Zo stampte Woudsend deze zomer zonder moeite het feest Skûtsje Live uit de grond. ,,Ga met ze om tafel. Maar trek ze niet die vergadercultuur in. Ze hoeven niet bij een bestuur aan te sluiten.’’
OUDE VORMEN Kranendonk ziet het ook bij het raadscommissiewerk. Leden worden volgestouwd met notulen, stukken en beleidsnota’s en als burgers iets kwijt willen, worden ze geacht in te spreken in de raadscommissievergadering. ,,Wij bedenken oude vormen, mensen moeten naar ons toe komen, maar het kan ook andersom.’’ Zo willen ze in Woudsend de ouders benaderen die actief zijn op school en bij de sportvereniging. ,,Die moeten we vasthouden en vragen of ze iets voor hun dorp willen betekenen.’’ Jaarvergaderingen zijn al aan het veranderen, merkt Kranendonk. Zo zijn er dorpen die een kort huishoudelijk gedeelte hebben en daarna een interessante spreker uitnodigen. ,,Bijvoorbeeld de biologische boer uit het eigen dorp over zijn bedrijf.’’ Voor de jaarvergadering zouden ook inloopcafés in de plaats kunnen komen. En de rol van nieuwe technieken en sociale media moet niet worden onderschat. Het wordt hoog tijd deze in te zetten om met dorpsbewoners te communiceren.
24 oktober 2015, pag. 6
VADER EN DOCHTER IN BESTUUR De 32-jarige Jellie van der Meer werd een jaar geleden met open armen ontvangen in het bestuur van Plaatselijk Belang Kootstertille. Ze is een van de jongsten onder de Friese dorpsbestuurders.
J
ellie van der Meer (32) heeft de betrokkenheid bij haar dorp duidelijk niet van een vreemde. Haar vader Sake van der Meer (71) is met kleine tussenpozen al meer dan twintig jaar actief voor plaatselijk belang, de laatste jaren als voorzitter. Daarnaast is Van der Meer raadslid voor de FNP in Achtkarspelen en voorzitter van Sportvisserij Fryslân. Dat heeft alles te maken met zijn vroegere beroep als eigenaar van een hengelsportwinkel. Uit dien hoofde zat hij ook jarenlang in de ondernemersvereniging HAKO en was en is hij altijd actief voor het dorpshuis Tillehûs. Ze weet niet anders dan dat dorpsgenoten bij haar vader binnenvallen voor dorpszaken. En dat haar vader naast de reguliere bestuursvergaderingen nogal eens op pad is om zaken te regelen. Soms is het dagelijks werk voor hem. Dat is voor Jellie met een gezin en een baan niet mogelijk. Maar toen ze hoorde dat het bestuur maar geen nieuwe leden kon vinden, meldde ze zich aan. BIOVERGISTER ,,It is wichtich dat Jellie derby kaam is’’, stelt haar vader. ,,De rest fan it bestjoer is folle âlder. Dan kin je je yndie wolris ôffreegje of it doarp
Jellie en Sake van der Meer.
FOTO’S NIELS WESTRA
noch wol breed fertsjintwurdige is.’’ Van der Meer worstelt er weleens mee of besluiten van zijn bestuur gedragen worden in het dorp. Ook als er iets belangrijks speelt, zoals de komst van een biovergister, komen alleen inwoners van boven de 40 jaar naar vergaderingen. WEBSITE Jellie van der Meer hoort het vaak genoeg van leeftijdsgenoten. Dat ze zich pas in willen zetten als de kinderen naar de middelbare school gaan. ,,Mar dan binne se ek al boppe de fjirtich ear’t se aktyf wurde.’’ Een van haar taken is het actiever maken van de website van plaatselijk belang. ,,Der is net ien dy’t dat oppakt. Hy is no te statysk.’’ Dorpsgenoten moeten via de website of sociale media weten dat hun bestuur over belangrijke zaken oordeelt, vinden vader en dochter. ,,Wenningbou, yndustry, feiligens.’’ Toch begrijpt de voorzitter dat nieuwe bestuursleden niet in de rij staan. Van der Meer noemt het zorgelijk dat gemeenten steeds meer taken afstoten naar plaatselijke belangen. Hij schudt zo een paar voorbeelden uit de mouw: jeugdwerk werd vroeger gedaan door een gemeentelijke sociaal-culturele stichting. Nu krijgt het dorpshuis er een bedrag voor en moet zich maar redden. Evenzo voor de gymzaal. Vroeger geëxploiteerd door de gemeente, nu door het dorpshuis zelf. ,,Eins is it ek net normaal dat in doarp sels in nij doarpshûs realisearje moat. It bin miljoenenprojekten mei grutte risiko’s.’’ Het Leefbaarheidsfonds is ook zoiets, somt Van der Meer op. Voor Kootstertille komt dat neer op 6000 euro, een bedrag dat de gemeente vroeger verdeelde over de organisaties in het dorp. Nu doet plaatselijk belang dat en niet altijd naar ieders tevredenheid. Die kritiek krijg je ook over je heen. ,,Aanst moatte wy de sportfjilden ek noch sels ûnderhâlde. Dat hâldt net ien fol. Dan krijst gjin minsk mear yn doarpsbelang.’’
24 oktober 2015, pag. 6
EEN BESLUIT WAARMEE IEDEREEN KAN LEVEN
MIRNS
RAERD
BAKHUIZEN
RIJS
WOUDSEND
KOOTSTERTILLE
WÛNS
Mienskip Wûns, een dorpscoöperatie die woningen exploiteert, experimenteert met een andere manier van besluitvorming: net zo lang vergaderen tot alle leden met een besluit kunnen leven.
B
esluitvorming op basis van consent, heet de sociocratische methode van Mienskip Wûns. Voorzitter Kees Boer en zijn bestuursleden gingen er speciaal voor op scholing en kregen daarvoor subsidie van de provincie. ,,Het is een heel andere manier van naar dingen kijken. Voor ons als bestuur is het erg wennen.’’ Vijftig van de honderd huishoudens zijn lid van de coöperatie. Het is de kunst om bij een vergadering alle aanwezige leden achter een besluit te krijgen. ,,Niet dat iedereen het ermee eens is. Maar wel dat er geen overwegende bezwaren zijn. Dat iedereen ermee kan leven.’’ VRAAGSTUK Daarvoor volgt het bestuur de bob-methode: beeldvorming, oordeelsvorming en besluitvorming. Eerst wordt goed in kaart gebracht waarover het vraagstuk gaat. ,,Want in Nederland zijn wij heel snel geneigd een standpunt in te nemen.’’ Vervolgens worden meningen en argumenten uitgewisseld en dan volgt een besluit. Komen naar aanleiding van dat besluit nieuwe argumenten op tafel, dan is aanpassing mogelijk. Uiteindelijk wordt aan elk lid gevraagd of diegene consent kan geven op het voorstel. Het draagvlak voor een besluit wordt hiermee veel groter, aldus Boer. ,,Je loopt niet het risico dat een kleine meerderheid
IN NEDERLAND ZIJN WIJ SNEL GENEIGD EEN STANDPUNT IN TE NEMEN beslist voor een grote minderheid. Of dat er splijtzwammen in een dorp komen, zoals bijvoorbeeld de komst van windmolens.’’ Dat het werkt ziet hij aan de landelijke politiek. ,,Iedereen reageerde angstig toen we een regering kregen die geen meerderheid heeft in de Eerste Kamer. Nu moeten ze naar een meerderheid zoeken en dat levert besluiten op die een groter draagvlak hebben.’’ Als simpel lesje in de sociocratie kregen de coöperatiebestuurders een casus voorgelegd: je woont met vijf gezinnen in een pand waar slechts één parkeerplaats is. Wie mag van deze parkeerplaats gebruikmaken? ,,Je moet vooral veel vragen stellen en luisteren.’’ COÖPERATIE Is de manier van vergaderen nieuw, ook met de dorpscoöperatie loopt Wons voorop. Daaraan ging een strijd met woningcorporatie Elkien vooraf. Die beloofde twee nieuwe huizen, maar trok zich vervolgens terug, zoals in meer dorpen gebeurde. ,,We hebben ontzettend gebaald en waren eerst heel boos, maar toen bedachten we dat we maar zelf moeten doen.’’ Nu kijkt het dorp zelf naar de mogelijkheid van twee nieuwe woningen en de overname van de bestaande zes huurwoningen van Elkien. Jaap Koen Bijma, spin in het web van Doarpswurk.
24 oktober 2015, pag. 6
Het lotingsprincipe van Van Reybrouck Het was de Belgische schrijver David van Reybrouck die Jaap Koen Bijma van Doarpswurk wakker schudde tijdens een uitzending van Zomergasten. Sindsdien laat Bijma geen moment onbenut om Van Reybroucks boek Tegen verkiezingen her en der uit te delen. De Belg pleit daarin voor loting. Speelt er iets in je dorp, wijk of gemeente laat dan een groep beslissen die wordt geselecteerd door loting. Dat voorkomt dat altijd dezelfde personen komen opdagen, de usual suspects. Loting draagt volgens Van Reybrouck bij aan een betere afspiegeling van de bevolking en een grotere diversiteit aan ideeën. Op plekken waar dit al eens geprobeerd is: Amersfoort (wijk De Kruiskamp) en Groningen, bleek dat loting geen wondermiddel is. Veel inwoners werden ingeloot, maar besloten uiteindelijk niet mee te doen. Ondanks duizenden uitnodigingen bleven slechts enkele honderden deelnemers over. Die kwamen dicht in de buurt van de usual suspects: hoog opgeleid, autochtoon, wat ouder en actief betrokken in de buurt of in de politiek. Wil loting een succes worden, dan moeten specifieke groepen over de streep worden getrokken en dient er eventueel met beloningen te worden gewerkt.
