Inleiding
Saffier De Residentiegroep is een vernieuwende zorgorganisatie waar het welzijn van de cliënt voorop staat. Mensen zichzelf kunnen laten zijn en blijven is onze missie, zowel in onze locaties als voor ouderen in de wijk die zelfstandig wonen en daar hulp en ondersteuning bij nodig hebben. We hebben dat vertaald in Ruimte voor jezelf. Dat betekent ruimte voor eigen wensen, voor welzijn, voor wonen in een sfeer die bij je past. Ruimte en welzijn van cliënten heeft tot gevolg dat er ook actief aandacht is voor de mantelzorger. Zorggroep Saffier De Residentiegroep heeft en neemt de verantwoordelijkheid om binnen haar beleid en de wettelijke kaders de mantelzorgers de ruimte te geven, de mogelijkheid te bieden om te participeren bij de zorgverlening en het welzijn van hun dierbare. Deze participatie brengt met zich mee dat er kennis en begrip moet zijn bij medewerkers voor de specifieke positie en rollen van de mantelzorger en het beleid wat daarover is afgesproken. De mantelzorgers, die zo direct betrokken zijn bij de cliënten die bij ons wonen, mogen daarom rekenen op ondersteuning en informatie vanuit de locatie waar hun dierbare nu woont.
Visie m.b.t. participatie van de mantelzorger in De Lozerhof. De Lozerhof wil een huis en thuis zijn, dat een aangenaam woon/leefomgeving met goede kwalitatieve zorg biedt. Het accent wordt gelegd op het wonen en daarmee wordt de autonomie en de leefwijze van een cliënt centraal gesteld. Onderdeel daarvan is het hebben en onderhouden van sociale contacten en is van wezenlijk belang voor het ervaren van kwaliteit van leven. Bij cliënten die in een verpleeghuis wonen, is dat veelal de mantelzorger. De professionele hulpverlener maakt echter ook deel uit van de woon/leefomgeving en het sociale leven van de cliënt. De cliënt is als het ware de brug waar de mantelzorger en de professionele hulpverlener elkaar ontmoeten en met elkaar zijn verbonden. De mantelzorger kent de cliënt zoals deze was, voordat hij/zij hulp nodig had en is emotioneel betrokken bij de cliënt. De professionele hulpverlener kent de cliënt zoals deze nu is en gaat met de cliënt om op basis van kennis en een correcte beroepshouding. Hieruit volgt een actieve samenwerking tussen de mantelzorger en de professionele hulpverlener, wat van essentieel belang is voor het welzijn van de cliënt en de mantelzorger. De meest optimale situatie is een bewuste samenwerking tussen de professionele hulpverlener en de mantelzorger, dit op basis van wederzijds respect voor elkaars kennis en kunde en aangepast op de draagkracht en draaglast van de mantelzorger.
-1-
Hierbij is van belang dat er duidelijkheid is m.b.t. de wederzijdse verwachtingen. De zorgleveringsovereenkomst en het zorgleefplan is het (wettelijke) kader van waaruit die samenwerking kan plaatsvinden, omdat de gemaakte afspraken daarin worden vastgelegd.
De verhuizing naar een verpleeghuis. De verhuizing naar het verpleeghuis houdt in dat een cliënt komt te wonen in een nieuwe leefomgeving, vaak is dat noodzakelijk omdat de mantelzorger de zorg thuis niet meer aankan of omdat de zorg rondom een cliënt dusdanig complex is, dat dit alleen in een beschermende woonvorm kan plaatsvinden, waar vierentwintig uur per etmaal zorg beschikbaar is. Het gevaar bestaat dat de nadruk op de zorg komt te liggen en dat de verpleging alle zorg m.b.t. de cliënt naar zich toetrekt en de mantelzorger kan dan in een soort van “figurantenpositie” terecht komen. En dat is jammer, want de mantelzorger bepaalt mede de identiteit van de cliënt en vice versa. (wederzijdse emotionele betrokkenheid, afhankelijkheid). De mantelzorger heeft bovendien een schat aan informatie over zijn partner, moeder, vader, etc. die de professional goed kan gebruiken om de cliënt zorg op maat te kunnen bieden. Als de professional de aandacht vooral op de zorg van de cliënt richt en de mantelzorger als het ware op een zijspoor zet, wordt de identiteit van de cliënt verkleind tot iemand die zorg nodig heeft en daarmee wordt het grootste deel van zijn/haar bestaan ontkent. Als een cliënt in het verpleeghuis komt te wonen neemt hij zijn totale “ik” mee en het zou ideaal zijn als zijn sociale netwerk actief betrokken blijft bij het wel en wee van hun naaste. Hier moeten de professionals zich bewust van zijn. De mantelzorger wordt nog vaak gezien als familie die geïnformeerd moet worden en soms gevraagd wordt om iets aan te schaffen of om mee te gaan naar een afspraak. Het tegenovergestelde is ook waar; veel familie zien de zorg rondom hun partner, vader, moeder, etc. nu als de verantwoordelijkheid van de professional, van het verpleeghuis. Het is goed dat professionals zich realiseren dat ondanks kennis en goede kwaliteit van zorg, je niet het sociale netwerk van de cliënt kunt vervangen. Met alle kennis en ervaring die wordt opgedaan in het vak van verplegen en verzorgen; de mantelzorger heeft een andere band en kennis met en van de cliënt. Wil je zorg op maat geven aan een cliënt dan kun je niet anders dan de mantelzorger betrekken bij de zorg rondom de cliënt. Dit aangepast op de draagkracht en draaglast van de mantelzorger. Het is aan de professional om zich daar bewust van te zijn en de mantelzorger zich welkom en gewaardeerd te laten voelen als hij/zij bij de cliënt op bezoek komt en/of met vragen komt. Het is ook goed voor de professional om zich te realiseren dat een mantelzorger niet alleen “hulpverlener” is maar ook “hulpvrager”. De mantelzorger heeft in meer of mindere mate behoefte aan begeleiding in het proces van verdriet, boosheid, machteloosheid n.a.v. van de ziekte van zijn/haar naaste. De professional zal zich bewust moeten zijn van de meerdere rollen van de mantelzorger.
-2-
Wie is de mantelzorger? Het woord mantelzorger is al een aantal malen gevallen, maar wie is nu de/een mantelzorger? Een definitie van een mantelzorger zou kunnen zijn:”Iemand die intensief en langdurig (langer dan 3 maanden en meer dan 8 uur per week) voor iemand zorgt en daarbij emotioneel gebonden/betrokken is.” De mantelzorger: Kijkt naar hoe de zorgvrager/cliënt vroeger was. Ervaart de achteruitgang van de zorgvrager als heel intens. Stond/staat er vaak alleen voor. Is sterk emotioneel betrokken. De verschillende rollen van de mantelzorger: Die van partner, familie, vriend(in) van de cliënt Zorgverlener/hulpverlener/partner in de zorg Zorgontvanger/ hulpvrager/cliënt Mantelzorger als mens, zoals jij en ik Wie is de professional? De professionele hulpverlener: Kijkt meer naar het heden en de toekomst. Kijkt specifiek naar de mogelijkheden van de zorgvrager Werkt in een team en een aantal uren per dag. Handelt conform doelstelling van de afdeling en organisatie.
Een brug slaan tussen de mantelzorger en de professionele hulpverlener. Het grote verschil in perspectief tussen de mantelzorger en de professionele hulpverlener maakt inleving in het standpunt van de ander moeilijk. Bijv. de mantelzorger ervoer veel woede van de partner terwijl de professionele hulpverlener de cliënt ervaart als een aardig persoon. M.a.w. hoe kan een brug worden geslagen tussen deze twee werelden om te komen tot een bondgenootschap waarbij het doel is de verschillende belangen evenveel waarde te geven, met als uitkomst kwaliteit van zorg voor en rondom de cliënt. Pijlers van die brug zijn: Inleving van de professionele hulpverlener in de belevingswereld van de mantelzorger. Balans zoeken in de draagkracht en draaglast van de mantelzorger. Wettelijke kaders waaraan De Lozerhof zich behoort te houden, dit ter bescherming van cliënten, mantelzorgers en medewerkers.
-3-
Daarvoor is deskundigheid nodig m.b.t.: 1. Communicatieve en sociale vaardigheden 2. Respect voor de deskundigheid van de mantelzorger 3. Respect voor en inzicht in de meerdere rollen van een mantelzorger 4. Kennis van verschillende vormen van dementie, van lichamelijke ziektebeelden en van het verplegen van cliënten die daaraan lijden. 1. Communicatieve en sociale vaardigheden: Communicatieve en sociale vaardigheden spelen in de samenwerking tussen de mantelzorger en de professional een belangrijke rol. Het zijn de basisvaardigheden die je leert als je een opleiding in de gezondheidszorg volgt en heeft alles te maken met een correcte beroepshouding. Kort samengevat is dat: Toon respect voor de levensbeschouwelijke en culturele achtergronden Respecteer privacy Toon begrip en medeleven Toon aandacht en belangstelling Geef vertrouwen Luister naar het standpunt en argumenten van de mantelzorger Stimuleer en geef de mantelzorger ruimte om zich te uiten Toon geduld Toon empathie Toon waardering Kom gemaakte afspraken na Geef in een gesprek met mantelzorger argumenten en uitleg aan zijn/haar handelen Spreek in voor de mantelzorger begrijpelijke taal, (geen vaktermen). Stel de belangen van de cliënt en mantelzorger centraal Houd zich aan zijn belofte van geheimhouding 2. Respect voor de deskundigheid van de mantelzorger: Mantelzorgers hebben vaak een goede kijk op een cliënt (hun naaste) door een jarenlange omgang met deze persoon. Ook hebben zij door de jarenlange zorg meestal een grote expertise m.b.t. de zorg van hun naaste opgebouwd en deze kennis en ervaring mag door de professionals niet onderschat worden. 3. Respect voor en inzicht in de meerdere rollen van een mantelzorger: Persoonlijke relatie: die van partner, familie, vriend(in) van de cliënt In eerste instantie is de mantelzorger altijd partner, kind, ouder of vriend. Deze
-4-
relatie staat vaak onder druk vanwege de aanwezigheid van de andere rollen die de mantelzorger vervult. Zorgverlener/hulpverlener/partner in de zorg. De mantelzorger kan, vooral als de patiënt hier zelf niet meer toe in staat is, een bron van informatie zijn over de wensen, behoeften en ervaringen van de cliënt. De mantelzorger is collega in de zorgverlening voor de cliënt. Zorgontvanger/ hulpvrager/cliënt Een mantelzorger kan door het mantelzorgen zelf ook behoefte hebben/krijgen aan hulp en ondersteuning. Mantelzorger als mens, zoals jij en ik. Maast zijn/haar rol als mantelzorger leidt deze ook een eigen leven, heeft misschien een baan, gezin, hobby’s en zal net als jij en ik behoefte hebben om daar tijd aan te kunnen besteden en te ontspannen. Het is voor de professional van belang om te beseffen dat bovenstaande rollen constant door elkaar kunnen lopen als hij/zij in gesprek is met een mantelzorger. 4. Kennis van verschillende vormen van dementie, van lichamelijke ziektebeelden en van het verplegen van cliënten die daaraan lijden: Professionele hulpverlener heeft kennis van de verschillende vormen van dementie en hoe dat zich kan uiten bij een cliënt. Professionele hulpverlener heeft kennis van regelmatig voorkomende ziektebeelden en kan deze bij een dementerende cliënt herkennen, omdat deze de klachten vaak niet, of in een andere vorm kan aangeven en wel de juiste behandeling nodig heeft. Professionele hulpverlener weet hoe hij/zij met de belevingswereld en het daaruit voortvloeiend gedrag van een dementerende cliënt kan omgaan. Professionele hulpverlener is instaat om zijn/haar kennis m.b.t. het ziektebeeld dementie en het begeleiden en verplegen van de dementerende cliënt uit te leggen aan de mantelzorger. Behoeftes van de mantelzorger. Uit verschillende onderzoeken en/of enquêtes komen 4 belangrijke behoeftes naar voeren: 1. Informatie en advies Ondersteuningsgroepen (lotgenotencontacten). Informatiebijeenkomsten. Over ziekte, proces, prognose, behandeling, etc. Over mantelzorgvaardigheden (bv. transfers) Over communicatie en omgaan met de situatie, hun naaste in het verpleeghuis Over formele zorg (wegwijs in mogelijkheden, beschikbaarheid, toegang) Over financiën (bv. Verlies van inkomen, vergoedingen, zorgverlof, zorgverzekering, eigen bijdragen)
-5-
2. Emotionele steun Geef gestructureerde aandacht aan de mantelzorger als een aparte partij met eigen wensen en behoeften, dat is van groot belang. Denk daar aan en word je bewust van deze vraag:”Hoe gaat het met u zelf “mantelzorger”?”. Bij gevoelens van verlies, schuld, angst, onzekerheid Bij stress, belasting Bij identificatie van de verschillende rollen van de mantelzorger In erkenning van hun rol door de zorgprofessional 3. Praktische ondersteuning Bij fysieke/persoonlijke zorg Bij vervoer Bij huishouden Bij administratie Bij tijdelijke overname van zorg (diverse vormen van respijtzorg) 4. Duidelijkheid rol in de zorg Een mantelzorger is geen vrijwilliger Op basis van welk zorgarrangement er voor een cliënt is gekozen, kan de mantelzorger aangeven wat hij/zij zelf wil en/of kan doen. Dit moet vastgelegd worden in het zorgleefplan. Uitleg geven welke mogelijkheden er voor de mantelzorger zijn in de zorg rondom zijn/haar naaste. (Zie bijlage 1) Investeren in de mantelzorger. Wat levert het op? Doelen: 1. Toename inzet mantelzorg en kwaliteit van zorg 2. Toename tevredenheid van cliënt en mantelzorger 3. Toename tevredenheid van medewerkers Doel 1:Toename inzet mantelzorg en kwaliteit van zorg. De mantelzorger meer betrekken bij de zorg rondom zijn/haar naaste kan het ervaren van de kwaliteit van zorg door de cliënt aanzienlijk verhogen. Het betrekken van de mantelzorger kan variëren van helpen bij de ADL, helpen bij de maaltijd, bij een creatieve activiteit, wandelen, ergens een kopje koffie gaan drinken, etc.. Bij het op maat inzetten van de mantelzorger volgens de afspraken in het zorgleefplan wordt voorkomen dat de mantelzorger overbelast wordt en tegelijkertijd wordt er een deel van het sociale leven van de cliënt behouden. Juist dat sociale aspect kan de kwaliteit van zorg verhogen. Doel 2:Toename tevredenheid van cliënt en mantelzorger. Kwaliteit van zorg kan afgemeten worden aan de tevredenheid van de cliënt en mantelzorger. Als een mantelzorger zich welkom en gewaardeerd voelt, zal hij/zij eerder geneigd zijn om meer te participeren in de zorg rondom zijn/haar naaste. De ontstane samenwerking tussen mantelzorger en professionele hulpverlener op basis van respect en erkenning van wederzijdse kennis en kwaliteiten kan alleen maar tot tevredenheid van de mantelzorger leiden en in het verlengde daarvan ook tevredenheid bij de cliënt.
-6-
Doel 3:Toename tevredenheid van medewerkers Hoe kan er tevredenheid bij de medewerkers ontstaan door het investeren in de relatie met de mantelzorger? Dat ligt vooral gelegen in het feit dat de mantelzorger een bondgenoot wordt in de zorg rondom de cliënt. Bij een open communicatie tussen de mantelzorger en de medewerker kunnen zaken rondom de zorg van een cliënt direct besproken worden zonder in de aanval of in de verdediging te hoeven gaan. Dat scheelt wederzijds veel energie en frustratie. Bovendien geeft het voldoening bij de medewerker om te zien dat de cliënt en de mantelzorger ontspannen en tevreden zijn over het wonen en de zorg in verpleeghuis “De Lozerhof”. Wat is nodig voor een goede samenwerking tussen de mantelzorger en de professional? Voorwaarden scheppend: Duidelijke en eenduidige visie vanuit het management m.b.t. participatie van de mantelzorger in verpleeghuis De Lozerhof. Goed geïnformeerde en geïnstrueerde medewerkers. Goed geïnformeerde cliënten en mantelzorgers Actief gebruik van het zorgleefplan m.b.t. de afspraken met de mantelzorger. Goede afstemming met de cliëntenraad m.b.t. de mogelijkheden en voorwaarden binnen de participatie van de mantelzorger. Een ruimte/kamer en een planning voor informatiebijeenkomsten voor de mantelzorgers m.b.t. het ziektebeeld dementie, hoe kun je met je dementerende partner, naaste nu omgaan en hoe ga je met je eigen gevoelens om van o.a. verdriet, machteloosheid, schuldgevoel. Duidelijke kaders en afspraken bij het opzetten van een begeleid lotgenoten contact voor mantelzorgers. Hoe is de huidige situatie? Mantelzorgers worden nog niet als zodanig door de medewerkers herkend, worden meer als familie en/of als bezoek gezien. Mantelzorgers zelf zijn zich lang niet altijd bewust van het feit dat zij mantelzorger zijn. Zorgleefplan wordt onvoldoende benut voor afspraken met de mantelzorger. Hoe kan de concrete participatie van de mantelzorger vorm gegeven worden? Uitgangspunt is de visie m.b.t. de participatie van de mantelzorger in verpleeghuis De Lozerhof. Informatie geven en inwinnen m.b.t. participatiemogelijkheden van de mantelzorger in het verpleeghuis tijdens het anamnesegesprek, dit bij voorkeur thuis laten plaatsvinden. Bij het komen wonen in het verpleeghuis, de eerste dag of in de eerste week een gesprek met de mantelzorger aangaan m.b.t. zijn/haar wens en mogelijkheden om te participeren in de zorg voor en/of rondom zijn/haar naaste.
-7-
Gemaakte afspraken vastleggen in het zorgleefplan. Deze afspraken nakomen en regelmatig met de cliënt en mantelzorger evalueren. Uitstraling en houding van de professionele hulpverleners zijn in de eerste plaats gericht op gastvrijheid ten opzichte van de mantelzorgers. De professionele hulpverleners zorgen voor een woonsfeer waarin samenwerking met en inbreng van de mantelzorger m.b.t. de zorg voor en rondom zijn/haar naaste wordt gewaardeerd en waar mogelijk omgezet in acties. Mantelzorgers worden geïnformeerd over de mogelijkheid tot lotgenotencontact en het bezoeken van de informatiebijeenkomsten m.b.t. dementie en alles wat daarmee samenhangt. Professionele hulpverleners worden geïnformeerd over de visie van De Lozerhof m.b.t. de participatie van de mantelzorgers. De professionele hulpverleners krijgen ondersteuning in het vormgeven van een mantelzorgvriendelijke omgeving. De professionele hulpverleners krijgen informatie en advies in het herkennen van de verschillende rollen van de mantelzorger en hoe daarmee om te gaan. Wat is daarvoor nodig? Een brochure met de visie m.b.t. de participatie van de mantelzorger in De Lozerhof. Daarin wordt uitgelegd wat dat concreet inhoudt voor de mantelzorger. Het management draagt de visie m.b.t. de participatie van de mantelzorger. Een brochure met informatie over ondersteuningsgroepen (lotgenotencontacten) en informatieve bijeenkomsten voor mantelzorgers. Informatieve en instruerende bijeenkomsten voor de professionele hulpverleners om een cultuurverandering in gang te zetten in het omgaan met de mantelzorgers. Evaluerende en verdieping brengende bijeenkomsten m.b.t. de samenwerking met de mantelzorgers en het herkennen van de verschillende rollen waarin deze zitten. Een participerende rol van de cliëntenraad. Een participerende rol van paramedici (psychologen, artsen, maatschappelijk werk, casemanagers)
Hoe het beleid t.a.v. de mantelzorger op de zorgafdelingen te implementeren? Tijd en activiteitenpad uitwerken.
Bronvermelding: 1. http://www.mantelzorghaaglanden.nl/download/rapportmantelzorgenvenwhuizen.doc 2. http://www.agora.nl/Portals/31/publicaties/artikelgvissermzinlaatstelevensfase.doc 3. http://www.jeanpierrewilken.nl/CmsData/Articles/Professionele-zorg-en-mantelzorg2004.pdf 4. http://www.projectmantelzorgtwente.nl/onm/index.php?p=projectinformatie
-8-
Bijlage I – Participatiemogelijkheden mantelzorger Voordat de mantelzorger zich aansluit bij het team dat de zorg levert aan zijn/haar naaste kan de mantelzorger in gezamenlijk overleg met alle betrokken in alle vrijheid een keus maken uit de in de lijst genoemde activiteiten, passend bij het zorgarrangement. De gemaakte afspraken tussen de medewerkers en de mantelzorger worden in het zorgplan vastgelegd. Activiteiten
Professional
1. Woon- en leefomstandigheden Licht huishoudelijk werk; bijv. stoffen eigen meubels, opruimen kledingkast, etc. Wassen en verstellen van kleding Schoonmaken en opruimen van nachtkastje Verzorging van huisdieren Verzorging van planten Boodschappen doen; bijv. toiletartikelen, tijdschriften, pers. benodigdheden, kleding, etc. 2. Participatie Wandelen Vervoer en / of begeleiding buitenhuis (ziekenhuis, therapie, familiebezoek) Begeleiden naar/bij bijv. zangkoor, muziek en dans, creatieve en sportieve activiteiten 3. Mentaal welbevinden en autonomie Aandacht, tijd, belangstelling, praten, er zijn, troosten Een spelletje doen, puzzelen, etc. Begeleiding bij bezoek aan artsen en specialisten Afhandelen van post, administratie, geldzaken
-9-
Mantelzorger
Vrijwilliger
Meegaan naar kerkdienst 4. Lichamelijk welbevinden en gezondheid Helpen bij het douchen en/of wassen Haren, baard of make-up verzorgen. Handnagels verzorgen Aankleden Uitkleden Helpen bij de toiletgang Omgaan met hulpmiddelen Helpen bij de broodmaaltijd Helpen bij de warme maaltijd
- 10 -
