Waterrecreatie in de stad

Waterrecreatie in de stad Kansen en knelpunten

Definitief

RWS Waterdienst

Grontmij Nederland bv Houten, 12 januari 2009

Verantwoording

Titel

:

Waterrecreatie in de stad

Subtitel

:

Kansen en knelpunten

Projectnummer

:

263279

Datum

:

12 januari 2009

Auteur(s)

:

Hugo de Jong, Heleen de Man, Martine van Loon, Miguel Dionisio Pires, Jaap Olie, Pauline van Rijckevorsel, Imke Leenen

E-mail adres

:

[email protected]

Gecontroleerd door

:

Imke Leenen

Paraaf gecontroleerd

:

Goedgekeurd door

:

Paraaf goedgekeurd

:

Contact

:

Referentienummer Revisie

Imke Leenen

De Molen 48 3994 DB Houten Postbus 119 3990 DC Houten T +31 30 634 47 00 F +31 30 637 94 15 [email protected] www.grontmij.nl

2

Inleiding

Inhoudsopgave

1 1.1 1.2 1.3

Inleiding......................................................................................................................... 4 Achtergrond................................................................................................................... 4 Doelstelling.................................................................................................................... 5 Leeswijzer ..................................................................................................................... 5

2

Waterrecreatie in de stad: wat is dat? .......................................................................... 6

3

Werkwijze...................................................................................................................... 8

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Resultaten interviews.................................................................................................... 9 Inleiding......................................................................................................................... 9 Visie en beleid............................................................................................................. 10 Organisatie en financiering ......................................................................................... 12 Knelpunten .................................................................................................................. 12 Burgerperceptie en participatie ................................................................................... 15 Succesfactoren ........................................................................................................... 16

5 5.1 5.2 5.3 5.4

Conclusies en aanbevelingen ..................................................................................... 17 ‘Waterrecreatie in de Stad’ in het beleid ..................................................................... 17 Kansen voor waterrecreatie in de stad ....................................................................... 17 Knelpunten voor waterrecreatie in de stad ................................................................. 18 Overall conclusies en aanbevelingen ......................................................................... 19

BIJLAGE 1: Inventarisatie projecten en iniatieven van 'waterrecreatie in de stad' BIJLAGE 2: Interviews met gemeentes/initiatiefnemers

3

Inleiding

1

Inleiding

1.1

Achtergrond

In 2008 is gewerkt aan de ontwikkeling van toekomstbeelden voor een duurzaam stedelijk waterbeheer als input voor het Nationaal Waterplan. Hierin wordt aangegeven welke veranderingen en innovaties voor de toekomst wenselijk zijn op het gebied van ‘water in de stad’. Voor 2040 zijn thema’s voor een duurzame waterstad gekenmerkt, te weten ‘veilig en robuust’, ‘duurzaam en beheersbaar’, ‘integraal en innovatief’ en ‘mooi en gezond’. Bij het laatste thema wordt gedacht aan een stad waarin de inrichting van het watersysteem inclusief de waterketen zorgt voor een kwalitatief hoogwaardige leefomgeving. Hierbij hebben burgers toegang tot het stadswater, waarop veilig gerecreëerd kan worden. En diezelfde burgers zijn zich dan ook bewust van de diverse gebruiksmogelijkheden van het watersysteem en de grenzen daarvan. Uit het programma ‘Leven met Water’ blijkt dat de burger een goede waterkwaliteit beleeft als hieruit recreatie voortvloeit. Aan de andere kant wordt zwerfvuil in het water gezien voor een slechte waterkwaliteit. Elk stadswater of onderdelen daarvan kan in principe een recreatieve functie hebben. Te noemen zijn vissen, roeien, of het genot van de aanwezigheid van het water in het stadsgezicht, erlangs lopen of fietsen, schaatsen in de winter of spelevaren en zwemmen in de zomer. Dit laatste wordt veelal gebruikt als metafoor voor een goede waterkwaliteit. Ook moeten andere voorwaarden, zoals de inrichting van het stedelijke gebied, hieraan kunnen voldoen.

Figuur 1-1 Stadsstrand in Rotterdam

Waterrecreatie in de stad wordt gestimuleerd in diverse gemeenten. Dit varieert van waterspeelvijvers, zwemgelegenheden, kanoroutes en aanlegplaatsen in de stad tot het aanleggen van strandjes om te kunnen ‘loungen’ zonder gebruik te maken van aanwezig oppervlaktewater. In een aantal gemeenten wordt waterrecreatie in of aan de rand van de stad gestimuleerd. Bekende voorbeelden zijn de Blauwe Stad nabij Winschoten, Stad van de Zon te Heerhugowaard, Leidsche Rijn te Utrecht en Meerstad te Groningen. In Amsterdam en ongetwijfeld ook in andere steden bestonden van oudsher al dergelijke voorzieningen zoals het Amsterdamse Bos of waterspeelvijvers voor kinderen in parken. Recent zijn in het centrum van Amsterdam, maar ook in die van Rotterdam in navolging van de Seine-oevers in Parijs, strandjes aangelegd. Op deze locaties wordt overigens geen gebruik gemaakt van het aanwezige oppervlaktewater, maar is zicht op water één van redenen voor de horeca om zich daar te vestigen. Om deze reden kan stadswater van economische betekenis zijn voor een stad. De herintroductie van de stadsgrachten in Breda is hiervan een goed voorbeeld.

4

Inleiding

Figuur 1-2 Re-integratie van stadsgrachten in Breda

Vooralsnog was het onduidelijk of andere steden in Nederland ook de ambitie hebben om waterrecreatie in de stad te bevorderen. Wat zijn hiervoor de beweegredenen en welke voedingsbodem cq randvoorwaarden moeten aanwezig zijn zodat de initiatieven gaan leven? In welke mate wordt deze ambitie daadwerkelijk opgenomen in de gemeentelijke (water)plannen of die van de woningcorporaties of projectontwikkelaars? Of wordt deze ambitie (deels) teniet gedaan en de plannen uiteindelijk geschrapt vanwege de onzekerheid over toekomstige claims over veiligheid en gezondheidsrisico's? En is het niet doorgaan van waterrecreatieplannen terecht of onterecht? Met andere woorden: worden hier nu kansen onderbenut of niet?

1.2

Doelstelling

RWS Waterdienst heeft Grontmij, Kenniscentrum Recreatie en Deltares gevraagd om gezamenlijk de (on)mogelijkheden van waterrecreatie in de stad te onderzoeken. De doelstelling van deze studie is het in beeld krijgen van de (on)mogelijkheden van waterrecreatie in de stad en de risicogrenzen daarvan. Hierdoor wordt bewustwording gecreëerd rondom de kansen voor waterrecreatie in de stad.

1.3

Leeswijzer

Dit rapport beschrijft het onderzoek naar de kansen en knelpunten die worden ervaren bij het stimuleren van waterrecreatie. In hoofdstuk 2 wordt uitgewerkt wat onder waterrecreatie verstaan wordt. In hoofdstuk 3 wordt de werkwijze tijdens het onderzoek besproken, waarna in hoofdstuk 4 de resultaten van het onderzoek volgen. Hoofdstuk 5 geeft vervolgens de conclusie en aanbevelingen.

5

2

Waterrecreatie in de stad: wat is dat?

Het Van Dale woordenboek geeft als definitie voor recreatie: “het ontspannen en het besteden van vrije tijd”. Onder “waterrecreatie in de stad” wordt in dit onderzoek verstaan het recreëren van mensen de stedelijke leefomgeving verstaan waar water aanwezig is en waar mensen gebruik van maken om te recreëren. Anders gezegd geeft het water in de stad een impuls aan mensen geeft om zich te ontspannen. Vormen van waterrecreatie zijn dan bijvoorbeeld varen en zwemmen, maar ook ‘genieten en beleven’ van mooi en aantrekkelijk water door op terrasjes langs het water te zitten, langs het water te wandelen en aan/op het water te wonen.

Figuur 2-1 Zwemmen en vissen in een woonwijk

Om een onderverdeling te maken in de soorten recreatie kan de volgende verdeling worden gehanteerd: Pleziervaart Pleziervaart omvat het recreatieve gebruik van motor- en zeilvaartuigen. Zodra er sprake is van één of meer overnachtingen aan boord wordt gesproken over toervaart of recreatietoervaart. • Motorboten • Zeilboten • Sloepen Kleine waterrecreatie Er worden verschillende definities van kleine waterrecreatie gehanteerd. In dit onderzoek hanteren we een brede definitie, die onder meer omvat: • Roeien en kanoën • Vissen • Spelevaren • Zwemmen • Surfsporten (windsurfen, kitesurfen, golfsurfen en dergelijke)

6

Waterrecreatie in de stad: wat is dat?

• Duiken • Waterfietsen • Waterspeelterrein (Spelen met bedriegertjes ) Oeverrecreatie Bij oeverrecreatie speelt water een grote rol als decor of bijvoorbeeld rustgevend element). Ook hier hanteren we een brede definitie: • Wandelen langs het water • Fietsen langs het water • Skaten langs het water • Paardrijden langs het water • Wonen aan water • Terrasjes aan het water • Zonnen aan het water Chartervaart Onder de (beroeps)chartervaart worden verstaan de boten die betalende passagiers voor vervoeren met als hoofddoel ‘vermaak’. • Bruine Vloot (oude schepen – tjalken en dergelijke – die zijn omgebouwd om gasten te kunnen ontvangen en herbergen) • Riviercruises • Rondvaartboten

Figuur 2-2 Terras aan het water

7

3

Werkwijze

Om een beeld te krijgen van de bestaande waterrecreatiemogelijkheden in stad is allereerst geïnventariseerd welke projecten en initiatieven in Nederland aanwezig zijn. Door middel van een brainstormsessie en zoeken op internet is inzicht verkregen in de (toekomstige) waterrecreatiemogelijkheden in verschillende steden. Ook in een interview met Corné Nijburg (secretaris van het programma ‘Leven met water’) zijn verschillende projecten genoemd waar men waterrecreatie stimuleert. Deze inventarisatie heeft geresulteerd in een lijst met projecten en initiatieven die waterrecreatie in de stad bevorderen, deze lijst is weergegeven in Bijlage 1. Vervolgens is een selectie van de inventarisatielijst geïnterviewd. Hierbij is gevraagd naar de visie van gemeenten of verenigingen op de rol van het water om de kwaliteit van de leefomgeving te vergroten. De beweegredenen en aanbevelingen van de diverse partijen zijn zo scherp mogelijk achterhaald. De interviews zijn uitgewerkt in bijlage 2. De vragen die in dit interview centraal stonden zijn: • Wat zijn de beweegredenen om waterrecreatie in de stad te bevorderen; • Welke randvoorwaarden c.q. voedingsbodem moeten aanwezig zijn; • Wordt hieraan aandacht besteedt in (water)plannen van gemeenten, woningcorporaties en/of projectontwikkelaars. Zo ja, waarom en zo nee, waarom dan niet. • Wat zijn de kritische onduidelijkheden/onzekerheden om deze plannen wel of niet te laten doorgaan (bv. veiligheid, gezondheidsrisico’s). Met behulp van de verkregen informatie uit interviews is vervolgens in kaart gebracht wat er speelt op het gebied van waterrecreatie. Een samenvatting van de resultaten van de interviews is weergegeven in hoofdstuk 4. Hierin wordt verwoordt wat de kansen en knelpunten zijn om waterrecreatie in de stad te stimuleren.

Figuur 3-1 Wonen aan water in Stad van de Zon (Heerhugowaard)

8

4

Resultaten interviews

4.1

Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de resultaten van de interviews die zijn gehouden met de verschillende gemeenten/initiatiefnemers. Hieronder wordt een kort overzicht gegeven van waterrecreatieprojecten die bij de interviews zijn besproken. Initiatiefnemer

Projecten

Almere

- Evenementen op strand/kust

Aanleiding tot projecten

- Winterijsbaan in het centrum - Kanoroutes door de stad - Jachthavens - Wonen aan water - Verbeteren groene en blauwe infrastructuur Amersfoort

- Passantenhaven - Kanoroute - Wonen aan water - Verbinding Laak met Eemmeer - Rondvaart: ‘natuur op de kademuur’ - Fietsboot Eemlijn

Amsterdam

Apeldoorn

- Nieuwe woonwijk IJburg

Kwantitatief is Amsterdam een waterstad,

- Veel evenementen aan/op het water

maar kwalitatief moet er nog veel gebeuren.

- Grote vraag naar aanlegplaatsen

Daar wordt te weinig op ingezet.

- Herstellen sprengen

Recreatief medegebruik van water combine-

- Scheiden van goed en minder goed water.

ren met Waterplan

Assen

“Assen koerst op helder water”

Wateroverlast door lokale stortbuien

Blauwe Stad

- Wonen aan water

Stimuleren van economie in Oost-Groningen

- Strand en park aan water - Boulevard - Verbinden van vaarroutes Gouda,

- Herstel oude grachten en sluizen

Herstel cultuurhistorisch erfgoed en stimuleren

Hollandse

- Herstel ‘intieme vaarwegen’

toerisme

Waterstad

- Herstel/ontwikkeling ‘waterfront’ IJssel voor

Groningen

- Verbeteren waterkwaliteit

Slechte waterkwaliteit

- Verplaatsen waterskibaan

Stimuleren plaatselijke economie

rivierchartervaart

- Stadsstrand - Jachthavens in stad Heerhugowaard

- Wonen aan water

Regionale behoefte aan woningen en recrea-

(Stad van de zon)

- Strand en park aan water

tiemogelijkheden

- Uitgaanscentrum aan water ‘s Hertogenbosch

- Opknappen forten in Noord

Veilig en gezond watersysteem

- Afwisselen van natuurlijke en harde oevers Leiden

Lelystad

- Aanleg passantenhaven

De gemeente Leiden ziet water als een bij-

- Ophogen brug

zonder kenmerk van de stad. Beleving van

- Promotie watertoerisme

water is erg belangrijk en is goed voor de

- Regionale samenwerking; vaargids

economie

- Kanoroute door de stad - Wonen aan het water - Jachthavens - Waternatuur

9


Initiatiefnemer

Projecten

Nijmegen

- Zichtbaar water

Afkoppelen

- Ruimte voor de rivier: ruimte voor recreatie

Overstromingskans verlagen

- Nieuwe woonwijk met aandacht voor water

Economisch belang

- Stadspark

Waterbergen

- Waterplein

Stad aantrekkelijk maken dmv water

Rotterdam

Aanleiding tot projecten

- Stadstrand Utrecht

- Haarrijnseplas voor recreatie en waterzuivering

Vereniging Regio

Verbeteren vaarroutes een aanlegplaatsen in

Water

Zuid-Holland

meerwaarde scheppen voor recreatie, natuur en woonmilieu

Naast deze projecten noemt vrijwel elke gemeente het aanleggen van wandel en fietspaden of vissteigers om recreatie in omgeving van water te bevorderen. De aanleiding voor het starten van waterrecreatieprojecten kunnen als volgt worden samengevat: • Economisch belang (goed voor plaatselijke ondernemers) • Waterberging (vijvers en groenstroken voeren overtollig water snel af) • Overlast (stank) • Ruimtelijke Ordening (water is mooi) • Tekort aan recreatieve voorzieningen Een uitgebreide uitwerking van de interviews is per gemeente/initiatiefnemer te vinden in bijlage 2. In dit hoofdstuk wordt een samenvatting gegeven van deze resultaten.

4.2

Visie en beleid

Alle gemeentes hebben een waterplan opgesteld, die qua visie en beleid omtrent waterrecreatie in de stad vrij verschillend van elkaar zijn. In sommige gemeentes is waterrecreatie niet opgenomen in het waterplan terwijl waterrecreatie in andere gemeentes juist een speerpunt is. Hieronder volgt, voor iedere geïnterviewde gemeente, een korte omschrijving omtrent het beleid ten aanzien van waterrecreatie in de stad. Uitgebreidere informatie is te vinden in Bijlage 2. Gemeente Groningen heeft de ambitie om de duurzaamste stad van Nederland te worden. Waterrecreatie is echter niet verwoord in gemeentelijke (water)plannen. Bij duurzaam water denkt men aan: • het gebruik van goede materialen rondom het water, • het creëren van een goede waterkwaliteit • het aantrekkelijk maken van de leefomgeving door het integreren van water. De gemeente heeft recent haar tweede waterplan opgesteld. In het waterplan wordt vooral ingegaan op het verbeteren van de waterkwaliteit. Er wordt niet ingegaan op waterrecreatie. De gemeenten die betrokken zijn bij de bouw van de Blauwe Stad en Stad van de Zon hebben beleid geschreven m.b.t. waterrecreatie in de stad. In het waterplan van gemeente Heerhugowaard wordt ingegaan op kwantiteit en kwaliteit van het water, de ecologische diversiteit en het recreatief gebruik van het water. Voor de Blauwe Stad is door de 3 belanghebbende gemeenten een Toeristische APK opgesteld. Hierin wordt verwoord welke wensen en behoeften vervuld dienen te worden om de Blauwe Stad tot een succes te maken. Het waterplan van gemeente Leiden bevat 4 thema’s: • Ruimte voor water • Water als trekpleister (waterrecreatie)/plezier met water • Schoon en gezond water • Water in de wijk 10


In het waterplan van gemeente Gouda (2003) wordt onder het thema ‘sprekend water’ een aantal ambities verwoordt zoals: • Zichtbaar en beleefbaar water • Voldoende afmeermogelijkheden • Gezond water (biologische waterkwaliteit) • Werken aan water (afstemmen onderhoud water en oevers) • Droge voeten Er is een nieuw waterplan in de maak waarin (herstel van) cultuurhistorie sterker is opgenomen als een doelstelling. Dit biedt betere mogelijkheden om vanuit het hoogheemraadschap maatregelen ten behoeve van cultuurhistorie te nemen en te financieren. De gemeente Lelystad maakt in haar waterplan onderscheid tussen • Stadswater (kanoën) • Water voor beleving (Veilige oevers, goede waterkwaliteit, geen zwerfvuil) • Water voor natuur In het provinciale Omgevingsplan Flevoland 2006 staat onder meer verwoord dat Lelystad beter de ligging aan het IJsselmeer zou kunnen benutten en zich zal moeten richten op de ontwikkeling van een aantrekkelijk waterfront. Amersfoort onderscheidt soortgelijke streefbeelden in het waterplan, namelijk water met allure, water van de wijk en water voor natuur. In het waterplan wordt ingegaan op de rol van water als verbindende structuur voor natuur en recreatie: “De doorgaande waterstructuur heeft potenties als ecologische verbindingszone, evenals voor recreatie langs de oever en op het water. Een functiecombinatie ligt daarom voor de hand, die vraagt om een zorgvuldige vormgeving om strijdigheden in belangen te voorkomen” Daarnaast is een beleidsprogramma (2000-2005) opgesteld waarin de plannen voor verschillende water(recreatie)projecten verwoord worden. In Amsterdam wordt het recreatiebeleid vastgelegd in de bestemmingsplannen van de verschillende stadsdelen. Aandacht voor waterrecreatie is gekomen met het Waterplan in 2000. In dit waterplan zijn kansenkaarten voor recreatie opgenomen. Het doel was waterrecreatie te verspreiden. In het waterplan zijn hiervoor voorstellen genoemd, zoals jachthavens aan de randen van de stad. In de vele plannen voor wonen aan het water wordt ook altijd een jachthaven opgenomen. In het waterplan van de gemeente Almere liggen de prioriteiten bij de waterhuishouding en de veiligheid. Op de derde plaats is er aandacht voor het gebruik van water. Er is altijd volop aandacht geweest voor waterrecreatie in Almere, al vanaf het ontwerp van Flevoland in de jaren 70. De gemeente Almere heeft een toekomstvisie vrije tijd geschreven waarin ingezet wordt op de directe leefomgeving van de inwoners, het verbinden en ontsluiten van het groen (stadsparken, natuurgebieden) en het blauw (water in de stad en de kust) en op het Almere gevoel van de bewoners. De vrijetijdsvisie schetst een algemeen beeld. Uit de visie zijn dit jaar twee nota’s voort gekomen: de sport en cultuurnota. De recreatienota volgt later, waarschijnlijk pas na 2009. Er is wel een huidig recreatiebeleid, versnipperd over verschillende gemeentelijke afdelingen. Het waterplan van Apeldoorn richt zich op het herstel van sprengen en het halen van de doelen voor de Kaderrichtlijn Water (KRW). In het algemeen streeft de gemeente Apeldoorn naar mooi en beleefbaar water voor zowel recreatie als natuur. Het waterplan van ’s Hertogenbosch heeft zich in eerste instantie gericht op het in kaart brengen van het stedelijk water (kwaliteit, kwantiteit, stromen en waterkwaliteitspoor). Die was nodig omdat de waterkwaliteit in de stad slecht was en daardoor Wvo-vergunningen in gevaar kwamen.

11


Ook in Utrecht moet nog veel gedaan worden aan het verbeteren van de waterkwaliteit. In eerste instantie moeten de KRW doelen gehaald worden, waarin ook aandacht is voor volksgezondheid. Maatregelen hiervoor zijn dan ook vastgelegd in het Waterplan.

4.3

Organisatie en financiering

Verschillende gemeentes merken op dat het belangrijk is om belanghebbende partijen vanaf het begin te betrekken het proces. Hierdoor komt men later niet voor bestuurlijke problemen te staan, kunnen plannen sneller uitgevoerd worden en weten eventuele beheerders later ook van ontwerpkeuzes die in het begin zijn gemaakt. In Gouda heeft men bijvoorbeeld bewust verschillende partijen betrokken in een consortium dat de plannen uitvoert. (HH Rijnland, historische vereniging Die Goude, gemeente Gouda, Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme, Architecten en de Rijksdienst voor Monumentenzorg) De communicatie tussen burgers en gemeente/initiatiefnemers varieert in verschijningsvormen. In alle gemeentes kunnen burgers via de gewone meldlijn van de gemeente communiceren, meldingen worden vanaf het meldpunt doorgegeven aan de persoon die over het onderwerp gaat. Daarnaast informeert de gemeente via plaatselijke dagbladen en folders over de projecten die zij wil starten. De gemeentes Nijmegen en Amersfoort betrekken bewoners ook bij projecten. Bewoners in Nijmegen ontwerpen i.s.m. een landschapsarchitect hun eigen omgeving (bijvoorbeeld een vijver in de wijk). De visie van gemeente Nijmegen hierbij is dat de burger betrokken moet worden om straks optimaal te kunnen genieten van het resultaat. Het stadsstrand in Groningen is een voorbeeld van een particulier initiatief waarbij de gemeente een vergunning voor 3 jaar heeft afgegeven. Bij de bouw van nieuwe wijken (Stad van de Zon, Blauwe Stad) werken gemeentes samen met o.a. ministeries, Europese Unie, de Provincie en Waterschappen. Voor recreatiegebieden worden recreatieschappen of instanties zoals Staatsbosbeheer ingeschakeld. De financieringsvorm van projecten verschilt per gemeente, maar overal wordt tenminste een deel van de kosten door niet-uitvoerders (zoals ministeries of provincies) gedekt. In het ene geval vindt financiering plaats door de samenwerkende partijen (bijvoorbeeld in Heerhugowaard), aangevuld met subsidies. In andere gevallen wordt zoveel mogelijk met subsidiegeld gewerkt (Gouda, Hollandse Waterstad). Soms krijgen gemeentes compensatie als gevolg van nietgerealiseerde projecten (Assen). Samenvattend kan gezegd worden dat bij vrijwel alle projecten wordt samengewerkt met meerdere partijen (waterschappen, ondernemers, provincies, Rijkswaterstaat, burgers etc.). Deze partijen financieren vaak ook een gedeelte van het project.

4.4

Knelpunten

Tijdens elk interview is gevraagd naar knelpunten die gemeentes zijn tegengekomen in hun streven om waterrecreatie in de stad te bevorderen. Deze paragraaf geeft een integraal overzicht van de punten die genoemd zijn. Financiering Het vinden van financiering is een knelpunt voor het bevorderen van waterrecreatie. De volgende punten zijn hierbij naar voren gekomen: • De kosten van een waterrecreatieproject zijn hoger dan de direct aanwijsbare baten. (Zie bijvoorbeeld: Aanleg vaarwegen in Groningen en Gouda).

12


• Het vinden van investeerders voor een jachthaven of horecabedrijf is moeilijk (Blauwe stad, Almere).

• Steden kunnen geen aanspraak maken op subsidies van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (Almere).

• Samenwerkingspartners hebben soms geen geld (‘s Hertogenbosch). Samenwerking met waterschap Gemeentes Heerhugowaard, ‘s Hertogenbosch en Nijmegen geven aan dat de samenwerking met waterschappen, provincies of RWS moeizaam verloopt. Waterschappen kijken vooral met een technische blik naar water (waterberging) terwijl vanuit ruimtelijke ordening veel meer met water gedaan kan worden. Waterschappen staan ook huiverig tegenover het nieuwe waterbeleid wat gemeentes willen uitvoeren. (zwemmen in het watersysteem, water in de wijk circuleren i.p.v. doorspoelen). De gemeentes Heerhugowaard en Nijmegen zien dit als een gemiste kans en zouden graag zien dat waterschappen visie ontwikkelen op de omgang met water in het stedelijk gebied. ’s Hertogenbosch benadrukt de besluiteloosheid van RWS en Provincie Brabant. Samenwerking met ondernemers In Gouda blijkt dat de ondernemers in de binnenstad niet goed verenigd zijn. Dit maakt het lastig om deze groep bij waterrecreatieprojecten te betrekken. Daarnaast geven verschillende gemeentes aan dat het moeilijk is om investeerders te vinden voor een jachthaven of horecabedrijf. Beheer en onderhoud Verantwoordelijkheden voor het waterbeheer zijn in Nederland versnipperd over Rijkswaterstaat, Gemeenten, Waterschappen en particuliere eigenaren. Dit brengt knelpunten met zich mee. De gemeente Leiden onderhoud liever zelf de watergangen dan dat zij moeten samenwerken met het waterschap De gemeente vindt het namelijk overzichtelijk als planvorming voor waterrecreatie en het daarbij behorende onderhoud door één organisatie gebeurd. Ook gemeente Heerhugowaard heeft haar twijfels bij het overlaten van het beheer van het watersysteem van ‘Stad van de Zon’ aan het waterschap. Drukte Door het promoten of faciliteren van waterrecreatie in de stad zal het drukker worden op de vaarwegen. Afhankelijk van de capaciteit van het water kan dit tot problemen leiden. In Leiden heeft dit bijvoorbeeld geleid tot meer werk bij beheer en handhaving, en er is een wijzer opgesteld met gedragsregels op het water. Ook bewegwijzering op het water is van belang. Daarnaast moet er rekening mee gehouden worden dat een toename van de ene recreatievorm ertoe kan lijden dat andere vormen onder druk komen te staan. Meer recreatieverkeer kan lastig zijn voor beroepsverkeer. Daarnaast vormt de toenemende beroepsvaart een belemmering voor de recreatievaart: door de groter wordende haven blijft minder ruimte over voor jachthavens. Waterkwaliteit Betreffende waterkwaliteit zijn de volgende punten in de interviews aan de orde gekomen: • ‘Zwemmen in de stad’ is lastig omdat het watersysteem in een woonwijk/stad door afstromend regenwater fecaal verontreinigd wordt en niet aan zwemwaterkwaliteit voldoet. • Gemeentes werken aan het verbeteren van waterkwaliteit door het doorspoelen van vijvers, door het afkoppelen van regenwater en door helofietenfilters (Groningen, Utrecht). • Toeristen, recreanten en inwoners ergeren zicht het meest aan zwerfvuil in het water. Gemeente Leiden heeft een eigen vuil-ophaal-sloep die het vuil uit het water haalt. • De maatregelen uit het project “Gouda Hollandse Waterstad’ hebben een positieve invloed op de waterkwaliteit: het ontdempen van grachten en het herstel van de verbinding met de IJssel zal de doorstroming ten goede komen zodat het een betere zuurstofgraad krijgt. • Waterkwaliteit is geen leidende factor bij de ontwikkeling van een stad: In Lelystad-haven is bezuinigd op bruggen, hiervoor zijn duikers in de plaats gekomen. Deze hebben echter niet de benodigde capaciteit om het systeem door te spoelen, waardoor in de zomer veel blauwalg ophoopt. 13


Men heeft geen rekening gehouden met de dikte van de kleilaag. De waterkwaliteit in het watersysteem van Lelystad wordt verslechterd door zout kwelwater. • Blauwalg in zwemwaterplassen is een terugkerend probleem in de zomer voor verschillende steden, zoals Lelystad, Amsterdam, Leiden, Almere etc. Maatregelen zijn nodig om verergering te voorkomen.

Figuur 4-1 Blauwalgen in zwemplassen is vaak een probleem

Geen beleid/visie voor waterrecreatie Het beleid op gebied van vrijetijdsbesteding is versnipperd tussen EU, het Rijk, provincie en gemeente. Er zijn zes ministeries die zich met vrijetijdsbesteding bemoeien. (EZ, LNV, OCW, V&W, VROM, VWS). Het versnipperde beleid wordt door verschillende gemeentes genoemd als knelpunt voor het bevorderen van waterrecreatie: Sturing ontbreekt waardoor veel initiatieven verzanden. Partijen bij elkaar brengen is lastig en vaak is er geen initiatiefnemer. Een voorbeeld hiervan is IJburg (Amsterdam). Hier ontbreekt beleid voor waterrecreatie, waardoor kan de gemeente geen vergunning kan afgeven voor een zeilschool, restaurant- of bloemenboot die de ondernemers in IJburg willen opzetten. Volgens de gemeente Amsterdam is de waterrecreatie, vergeleken met bijvoorbeeld de natuursector, beperkt georganiseerd en is het daardoor moeite om voor de belangen op te komen. Het ontbreekt aan één partij die het initiatief neemt en voorop loopt. Wetgeving en richtlijnen Natuurwetgeving en richtlijnen vormen in veel gevallen een belemmering voor de ontwikkeling van waterrecreatie. De Natura-2000 wetgeving resulteert erin dat jachthavens niet gerealiseerd of uitgebreid mogen worden, terwijl de vraag naar ligplaatsen erg hoog is. Almere en Amsterdam zouden zich graag willen profileren als waterrecreatiestad, maar dit is hierdoor niet mogelijk. Gemeente Nijmegen merkt op dat er geen rijksbeleid is hoe men om moet gaan met de waterkwaliteit in stedelijk gebied. Ook bij overschrijding van richtlijnen (MTC’s) is de waterkwaliteit, flora en founa in het stedelijke gebied goed tot uitstekend. (Onderzoek Universiteit Wageningen). Doordat geen beleid aanwezig is kan men hierover lastig communiceren met het waterschap en is het moeilijk om sommige waterrecreatieprojecten te stimuleren. Toegankelijkheid Verschillende steden zijn lastig te bereiken doordat het waterpeil per deelgebied varieert. Dit maakt het lastig doorgaande routes te maken voor kleine waterrecreatie of pleziervaart.

14


4.5

Burgerperceptie en participatie

In deze paragraaf wordt de reactie van burgers op waterrecreatie besproken. In Amersfoort blijkt dat de beleving van ‘wonen aan water’ soms tegenstrijdig is. Aan de ene kant wil men wonen aan het water, maar men vervolgens klaagt men ook over stank en muggen. Sommige vijvers worden hierdoor niet meer als positief beleefd, deze vijvers hebben echter een waterbergende functie en kunnen niet verwijderd worden. In Amsterdam is lawaai en dronkenschap op het water (met Koninginnedag als extreem voorbeeld) een ergernis. Gemeente Heerhugowaard geeft aan dat bewoners en omwonenden zeer enthousiast zijn over de aanleg van het meer met de bijbehorende voorzieningen. Burgers denken zelf ook mee en bellen de gemeente op met ideeën. Zulke meldingen komen direct bij desbetreffende persoon binnen. Bij aanvang van ideeën over de Blauwe Stad waren burgers in de desbetreffende gemeenten zeer negatief. Men was tegen het afgraven van landbouwgrond om daar een meer voor terug te laten komen. Inmiddels is deze houding aan het veranderen. Bedrijven spelen in op de werkgelegenheid die de Blauwe Stad met zich meebrengt. Zo is een weggekochte boer een bedrijf begonnen wat voorziet in opslagplaatsen voor vaartuigen en dergelijke Gemeente Nijmegen wil ruimte maken voor de rivier de Waal. Hiervoor zullen huizen (30) geruimd moeten worden, maar wordt de ruimte voor waterrecreatie uitgebreid. Dit onderwerp stuit op veel weerstand. De gemeente merkt op dat internet een ideaal middel zou kunnen zijn waarop mensen anoniem hun mening zouden kunnen geven. Voorstanders van het project durven nu hun mening namelijk niet te geven. In Leiden reageren burgers reageren positief op projecten als natuurvriendelijke oevers. Minder enthousiast is men over het openmaken van de grachten, want daar gaat veel geld in zitten. Om een win-win situatie te maken worden voorzieningen gerealiseerd die geld opleveren, zoals een parkeergarage. De gemeente Leiden wil meer inzetten op bewonersparticipatie. Dit houdt vooralsnog voornamelijk de communicatie in over projecten en plannen naar burgers. In een later stadium zijn pilot-projecten mogelijk waarbij bewoners worden betrokken in de ontwerpfase, zoals bij natuurvriendelijke oevers. Gemeente Nijmegen organiseert al ontwerpmiddagen waarbij bewoners bij het ontwerp van hun wijk betrokken worden. De gemeente merkt op dat bewoners meer kunnen genieten van het project als zij er zelf aan meegewerkt hebben. Burgerparticipatie is één van de hoofddoelstellingen geweest voor het project Gouda Hollandse Waterstad. Door persoonlijk burgers te betrekken en uit te nodigen voor bijeenkomsten neemt het draagvlak aanzienlijk toe. Gemeente Gouda merkt op dat bewoners hierdoor trotser worden op hun stad. Ook in Utrecht is burgerparticipatie belangrijk geweest bij de ontwikkelingen van de plannen voor de Haarrijnseplas. Burgers konden plaatsnemen in een begeleidingscommissie en ook zijn er inspraakrondes geweest. Gemeente Amersfoort heeft een gebiedsatelier gewijd aan het in kaart brengen van de huidige waarden van het watersysteem, de wensen, knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen. In de klankbordgroep hebben de betrokken organisaties kunnen reageren op het ‘waterplan op hoofdlijnen’ en het ‘voorlopig ontwerp waterplan’. Bij de bewoners van Amsterdam is er een grote behoefte aan ligplaatsen. Het schrappen van de jachthavens uit de plannen voor IJburg levert dan ook veel reacties op. Bewoners leggen zelf illegaal steiger aan, om toch te kunnen genieten van het water. Het stadsdeel maakt nu een plan, om dit probleem op te lossen.

15


In de Zuidbuurt van IJburg is een stichting opgericht door bewoners. Deze stichting wil waterrecreatie stimuleren (zeillessen, water bij school). Het stadsdeel neemt deze initiatieven op in een plan. In Almere ligt het gebruik en de waardering van de waterrecreatiefaciliteiten relatief laag onder de bevolking. Dit heeft een aantal oorzaken: • De participatie aan waterrecreatie ligt laag. De bevolking is jong, bestaat vooral uit jonge gezinnen, en zijn daardoor niet de juiste gebruikersgroep. Toervaarders zijn over het algemeen oudere mensen. De inwoners van Almere ondernemen vooral andere vrijetijdsactiviteiten, zoals wandelen in het bos. • Er zijn niet veel aantrekkelijke vaardoelen in de omgeving. Almere heeft veel groen en blauw in en buiten de stad, maar de kwaliteit daarvan is niet hoog. Dit heeft tijd nodig. Een bos ontwikkeld zich niet zomaar over een paar jaar en niet alle oevers langs de hoofdvaarroute zijn al ontwikkeld. Almere houdt rekening met de wensen van haar inwoners. Het strand van Almere met bomen doet de allochtone bevolking denken aan de stranden in Marokko. Om de allochtone bevolking tegemoet te komen zijn barbecue plaatsen gerealiseerd op het strand. Daarnaast is er een enquête uitgezet onder de bewoners over hun tevredenheid over het groen en blauw in de stad. De uitkomsten zijn nog niet bekend maar worden meegenomen in toekomstige plannen. In Den Bosch doen burgers actief mee bij de aanpak voor het ontkoppelen van regenwater van het rioolwater. Momenteel gebeurt dit al op wijkniveau. Knelpunt hier is wel dat het budget dat de gemeente hiervoor gereserveerd had niet hoog genoeg bleek.

4.6

Succesfactoren

Tijdens de interviews zijn de volgende punten genoemd die nodig zijn om succesvol met waterrecreatie in de stad te stimuleren. • Betrek belanghebbende partijen (bijvoorbeeld een waterschap) in een vroeg stadium bij de planvorming. Op deze manier wordt voorkomen dat men uitgangspunten van de ontwerpers niet onderschrijft; en kunnen belangen aan elkaar geknoopt worden; • Zorg voor politiek draagvlak, bestuurders moeten besef hebben van de ambitie van het project. Als overeenstemming is bereikt op ambtelijk niveau dan kan er beter aan de uitvoering gewerkt worden; • Laat hogere overheden meedenken en zo mogelijk mee financieren. (Ministeries, EU); • Goed ondernemerschap is onmisbaar. Tijdens het proces dienen plannen te worden afgestemd en aangepast; • Verdeel de (financiële) risico’s tussen belanghebbenden zoals gemeente en ondernemers; dit vergroot ook het draagvlak en ‘commitment’ onder de betrokkenen. Deze vorm van cofinanciering kan vertragend werken, maar het resultaat (draagvlak, committent) is beter dan wanneer een gemeente alles zelf ontwerpt en financiert; • Verplaats je in andere organisaties, gebruik taal die voor iedereen begrijpbaar is; • Kom tot een gemeenschappelijk doel; • Een goede economische ontwikkeling helpt om hoge ambities te stellen en te verwezenlijken. Anno 2008 (kredietcrisis) is dit moeilijker dan de afgelopen jaren.

16

5

Conclusies en aanbevelingen

Deze studie laat zien dat er in verschillende Nederlandse gemeentes goede initiatieven zijn gestart om waterrecreatie in de stad te bevorderen. De gemeentes die aan de interviews deelnamen zijn echter gemeentes waar initiatieven lopen om waterrecreatie te bevorderen, al dan niet als eerste keus. Het is dus onduidelijk of de hier gepresenteerde initiatieven van gemeentes wel representatief is voor de rest van Nederland. De hier volgende conclusies en aanbevelingen zijn dan ook gebaseerd op de geïnterviewde gemeentes.

5.1

‘Waterrecreatie in de Stad’ in het beleid

Alle gemeentes hebben een waterplan opgesteld, die qua visie en beleid omtrent waterrecreatie in de stad vrij verschillend van elkaar zijn. In sommige gemeentes is waterrecreatie niet opgenomen in het waterplan terwijl waterrecreatie in andere gemeentes juist een speerpunt is. De aanleidingen voor het starten van waterrecreatieprojecten in de stad kunnen samengevat worden als: • Economisch belang (goed voor plaatselijke ondernemers) • Combinaties met waterberging (vijvers en groenstroken voeren overtollig water snel af) • Ruimtelijke Ordening (water is mooi) • Tekort aan recreatieve voorzieningen • Aantrekkelijker maken van de leefomgeving • Overlast (stank) Bij vrijwel alle projecten wordt samengewerkt met meerdere partijen (waterschappen, ondernemers, provincies, Rijkswaterstaat, etc.). Deze partijen financieren vaak ook een gedeelte van het project. Participatie en perceptie van de burgers bij waterrecreatieprojecten in de stad verschilt aanzienlijk per gemeente. Bij sommige gemeentes is die minimaal terwijl bij andere gemeentes dit juist een belangrijk punt is om de projecten te laten slagen.

5.2

Kansen voor waterrecreatie in de stad

Tijdens de interviews bleek dat er vele kansen voor waterrecreatie zijn. De volgende ambities zijn uitgesproken door de verschillende gemeentes: • Versterken van de economie • Aantrekkelijke woonomgeving door de aanwezigheid van voorzieningen als jachthavens, kanoroutes, terrasjes aan het water, stranden. Daarbij zijn de volgende aandachtspunten van belang: • Het betrekken van burgers in het ontwerpproces vergroot de kans op goed resultaat. • Waterrecreatie kan goed gecombineerd worden met waterberging. • Het vaarnetwerk in Nederland dient uitgebreid te worden om zo doorgaande routes en verbinding langs steden en landschappen te creëren en/of te vergroten.

17


Figuur 5-1 Door uitbreiding van het vaarnetwerk kunnen steden met elkaar worden verbonden

5.3

Knelpunten voor waterrecreatie in de stad

Tijdens interviews zijn de volgende knelpunten genoemd. Deze punten beperken zowel gemeentes als (particuliere) initiatiefnemers in het bevorderen van waterrecreatie in de stad: • Het vinden van financiering is moeilijk: Baten zijn niet direct aanwijsbaar/berekenbaar; • Onduidelijkheid over beheer en onderhoud van stedelijk water; (waterschap of gemeente); • Waterkwaliteit (fecale verontreiniging door overstorten, stank, doorzicht, blauwalgen) • Geen overheidsbeleid of visie voor waterrecreatie; • Beperkingen door wetgeving en richtlijnen (zoals Natura 2000); • De samenwerking en communicatie tussen gemeente en waterschap verloopt vaak moeizaam; • Waterrecreatie staat niet op de gemeentelijke agenda • Waterrecreatie wordt vaak als minder belangrijk ervaren dan andere belangen (bv waterberging) • De samenwerking met ondernemers verloopt moeizaam; • Grote drukte op vaarwater is een ergernis voor zowel recreatievaart als beroepsvaart; • Peilverschillen beperken toegankelijkheid van water; • Verschillende belangen van diverse actoren. Dit kan een optimale ontwikkeling van waterrecreatie in de weg staan. De waterkwaliteit wordt vaker genoemd als een bedreiging voor waterrecreatiemogelijkheden. Om de waterkwaliteit te verbeteren kan men o.a. vijvers doorspoelen of isoleren, riolering afkoppelen en helofytenfilters aanleggen.

18


5.4

Overall conclusies en aanbevelingen

In het algemeen kan geconcludeerd worden dat: • Waterrecreatie in de stad is goed mogelijk maar de potentie wordt nog niet volledig benut. • Waterrecreatie in de stad geschiedt vaak in combinatie met andere stadswaterfuncties, maar tegelijkertijd is dit een wankel evenwicht omdat er meerdere belangen spelen. Teveel waterrecreatie leidt bijvoorbeeld tot drukte en daarmee tot onveilige situaties en vervuiling. • Ervaren wordt dat water een impuls geeft aan de kwaliteit van de leefomgeving. Het versterkt de economie en biedt mensen vertier. • De potenties nog niet overal benut worden door gebrek aan visie, achterblijvende waterkwaliteit, gebrek aan bovenregionale en/of gemeentelijke afstemming, conflicterende belangen, belemmerende weten regelgeving, financiering, inclusief de mogelijk hogere posten voor beheer en onderhoud. • Gemeentes nog vrij individueel te werk gaan. Er is weinig communicatie tussen gemeentes over elkaars plannen en initiatieven. Gemeentes leren daardoor niet van elkaar. Aanbevelingen: • Er zou meer kennisuitwisseling, communicatie en ander vormen van informatie tussen gemeentes en andere belangenpartijen, zoals waterschappen, plaats moeten vinden. Gemeentes zouden zodoende meer van elkaar kunnen leren (wat is goed gelukt, maar ook wat is er mis gegaan?). • Tijdens de interviews zijn de overige punten genoemd die nodig zijn om succes te boeken: o Heb een visie op waterrecreatie. o Betrek belanghebbende partijen in een vroeg stadium bij de planvorming. o Zorg voor politiek draagvlak, bestuurders moeten besef hebben van de ambitie van het project. o Laat hogere overheden meedenken en zo mogelijk mee financieren (Ministeries, EU); o Goed ondernemerschap is onmisbaar: Plannen afstemmen en aanpassen o Verdeel de (financiële) risico’s tussen belanghebbenden o Een goede economische ontwikkeling helpt om hoge ambities te stellen en te verwezenlijken. Anno 2008 (kredietcrisis) is dit moeilijker dan de afgelopen jaren. o Waterrecreatie in de stad kan meeliften met andere functies. Een voorbeeld hiervan is waterberging in de vorm van vaarten, waardoor ook pleziervaart of sportvisserij mogelijk wordt.

19

Bijlage 1

Inventarisatie projecten en iniatieven van 'waterrecreatie in de stad'

Bijlage 1: Inventarisatie projecten en iniatieven van 'waterrecreatie in de stad'

Plaats

Initiatief

Interview

1.

Amersfoort

- Passantenhaven - Kanoroute - Wonen aan water - Verbinding Laak met Eemmeer - Rondvaart: ‘natuur op de kademuur’ - Fietsboot Eemlijn

+

2.

Alkmaar

3.

Almere

4.

Amsterdam

5.

Apeldoorn

6.

Arnhem

7.

Assen

8.

Blauwe Stad

Luxe woningen aan water, met een steiger. Recreatie op een meer.

+

9.

Breda

Herintroductie van stadsgrachten

+

Woningen, zeedijk, Centrum georiënteerd op haven Park, wonen aan water

-

10. Delfzijl 11. Dordrecht 12. Gouda

13. Groningen

14. ‘s Hertogenbosch

- Evenementen op strand/kust - Winterijsbaan in het centrum - Kanoroutes door de stad - Jachthavens - Wonen aan water - Verbeteren groene en blauwe infrastructuur - Nieuwe woonwijk IJburg - Veel evenementen aan/op het water - Grote vraag naar aanlegplaatsen

17. Lelystad

18. Nijmegen

+

Ruimte voor de rivier, met aandacht voor waterrecreatie. “Assen koerst op helder water”

- Herstel oude grachten en sluizen - Herstel ‘intieme vaarwegen’ - Herstel/ontwikkeling ‘waterfront’ IJssel voor rivierchartervaart - Verbeteren waterkwaliteit - Verplaatsen waterskibaan - Stadsstrand - Jachthavens in stad Binnendiezen

15. Helmond AA 16. Leiden:

+

+

+

+

-

- Aanleg passantenhaven - Ophogen brug - Promotie watertoerisme - Regionale samenwerking; vaargids - Kanoroute door de stad - Wonen aan het water - Jachthavens - Waternatuur - Nieuwe woonwijk met aandacht voor water - Vijvers en waterspeelplaatsen

+

+

+

Bijlage 1: Inventarisatie projecten en iniatieven van 'waterrecreatie in de stad' (Vervolg 1)

Plaats

19. Rotterdam

20. Stad van de zon, Heerhugowaard 21. Stichting Regio Water

Initiatief - Ruimte voor de rivier met aandacht voor waterrecreatie Zuiderpark, wandelen, kanoën, waterspeelplaats natuur, enz.

Interview

+

Waterplein: Speelplaats tijdens en na hevige regenval Woonwijk in waterrijke omgeving waar ook gerecreëerd kan worden.

+

Deze stichting bevordert de waterrecreatie tussen verschillende steden in Zuid Holland.

+

22. Terneuzen

+

-

23. Utrecht

Recreatiegebied ‘Haarrijnse Plas’

+

24. Venlo

Strand aan de Maas

-

25. Wageningen

-

Bijlage 2

Interviews met gemeenten/iniatiefnemers

1. Almere 2. Amersfoort 3. Amsterdam 4. Apeldoorn 5. Assen 6. Blauwe Stad 7. Gouda 8. Groningen 9. Heerhugowaard (Stad van de Zon) 10. ’s Hertogenbosch 11. Leiden 12. Lelystad 13. Nijmegen 14. Rotterdam 15. Utrecht 16. Vereniging Regio Water

Bijlage 2

1

Almere

Algemeen Geïnterviewden: Geinterviewd door: Datum:

Bart Nijst, dienst maatschappelijke ontwikkeling Marcel Fikse, afdeling vrije tijd Pauline van Rijckevorsel, Kenniscentrum Recreatie Martine van Loon, Kenniscentrum Recreatie 25 november 2008

Beleid De gemeente Almere heeft een toekomstvisie vrije tijd geschreven. Deze toekomstvisie is in het voorjaar goedgekeurd door de raad. De vrijetijdsvisie schetst een algemeen beeld. Uit de visie zijn dit jaar twee nota’s uit voort gekomen: de sport en cultuurnota. De recreatienota volgt later, waarschijnlijk pas na 2009. Dit is een bestuurlijke keuze. Er wordt geen nieuw beleid ontwikkeld. Er is wel een huidig recreatiebeleid. Dit beleid is versnipperd over verschillende afdelingen. Er wordt ingezet op recreatie en vrije tijd door verschillende diensten. De gemeente heeft een pragmatische insteek. In het waterplan van de gemeente Almere liggen de prioriteiten bij de waterhuishouding en de veiligheid. Een waterplan is vooral technisch ingestoken. Pas na deze twee prioriteiten is er aandacht voor het gebruik van water door mensen. Toch is het ontwerp van Flevoland meer dan alleen technisch geweest. Er was bij de planvorming en de aanleg van Flevoland aandacht voor het gebruik van water: recreatie. Waterverbindingen werden niet alleen aangelegd voor de waterhuishouding, maar ook voor de recreatietoervaart. Om zand te winnen voor de aanleg van de stad zijn er zandwinputten gemaakt. Hierbij werd ook gelijk de relatie met recreatie gelegd, waardoor de putten (nu Noorderplassen en Weerwater) gebruikt worden voor recreatiedoeleinden gebruikt. Voor die tijd (eind jaren 70, begin jaren 80) was het bijzonder dat de relatie met recreatie werd gelegd. In 1999 is er beleid opgesteld voor waterrecreatie. Dit beleid geeft aan wat er na de basisrealisatie aan acties uitgevoerd kunnen worden. Bij de aanleg van Flevoland had de Rijksdienst IJsselmeerpolder veel macht en financiële middelen, waarmee veel gerealiseerd kon worden. Daarnaast was het nog een leeg gebied dat vorm moest krijgen. Gemeente Almere kan nu minder realiseren doordat het keuzes moet maken en belangen moet afwegen tussen de verschillende functies. Daarnaast heeft de gemeente minder geld te besteden, dan de Rijksdienst toen. Aanleiding/doel Almere wil een aantrekkelijk vrijetijdsaanbod aan de inwoners bieden. De schaalsprong van 185.00 inwoners nu naar 350.000 inwoners in 2030, speelt hierbij mee. Vormen van waterrecreatie • Elke winter een ijsbaan in het centrum van de stad. • Almere heeft veel groen en blauw in en buiten de stad, maar de kwaliteit daarvan is niet hoog. Dit heeft tijd nodig. Er is geen gestructureerd beleid om de kwaliteit te verhogen. De ontsluiting kan beter, maar ook de natuurlijke diversiteit van het groen verdient aandacht en het voorzieningenniveau. • Acties worden ad hoc ingezet. Elke keer wordt er een ander gebied aangepakt. • De sportvoorzieningen zijn goed. Nog voor er huizen stonden lagen er voetbalvelden. Door de jaren heen zijn er meer voorzieningen bijgekomen voor verschillende soorten sporten. • Op cultuurgebied loopt Almere achter. Er is sinds kort pas een echt groot theater. • Plezier met water heeft altijd een rol gespeeld in de gemeente. Almere Poort, Pampus en Hout zijn nieuwe in te richten gebieden waar dit aspect ook heel belangrijk is. Water is altijd belangrijk geweest voor de waterhuishouding. Ook is er altijd aandacht geweest voor kijkwater. Woningen aan het water zijn aantrekkelijk voor mensen, aantrekkelijker dan andere wo-

Bijlage 2

•

• •

•

•

•

•

ningen. Afhankelijk wat er technisch mogelijk is en de kosten kan een gemeente meer met water doen. Zo kunnen er waterverbindingen worden gelegd tussen stukken water. Al kan een peilverschil tussen verschillende stukken water er wel voor zorgen dat deze verbindingen niet mogelijk zijn (bijvoorbeeld bij Almere Poort). In de wijk Noorderplassen- west vlakbij de Noorderplassen was het heel logisch om water inde wijk te brengen en de verbinding met de Noorderplassen te maken. Doordat het dicht bij de plassen ligt en het waterpeil hetzelfde is (in de wijk en in de Noorderplassen). In deze wijk is het voor inwoners ook mogelijk om een boot bij hun eigen huis aan te leggen. Het is mogelijk rondjes door de stad te kanoën. In 2009 is er budget voor de verbetering van kanoroutes. Na realisatie schiet het beheer er nog weleens bij in. Dan is er budget nodig voor verbetering van kanovoorzieningen. Kromslootpark is een fijnmazig kanonetwerk. Er is één binnendijkse jachthaven en er zijn 2 buitendijkse jachthavens in Almere. Daarnaast zijn er nog een paar andere locaties aangewezen als jachthaven, maar daar zijn nog geen jachthavens gerealiseerd. Vooral de inwoners van Almere maken gebruik van de jachthavens. Allen jachthaven Almere zand trekt ook toeristen. De jachthavens zitten vol. Maar het is moeilijk om extra jachthavens te realiseren, vooral door de Natura 2000 wetgeving. Het ministerie van LNV wil graag dat er meer jachthavens buitendijks worden gerealiseerd, maar de locaties moeten daar nog wel voor bepaald worden. De jachthavens mogen de natuur niet verstoren. Er worden 3000 ligplaatsen staan op de planning gerealiseerd te worden. Hiervoor worden Pampushaven en Jachthaven met 2000 ligplaatsen uitgebreid en komen er 1000 ligplaatsen bij in de Muiderhaven (die wordt verdubbeld). De gemeente is in gesprek met het kabinet en de provincie waar er een toekomst ligt voor nieuwe jachthavens en uitbreiding. Almere gaat uit van recreatie dichtbij huis en wil graag in de kwaliteit van het groen en het blauw in de stad investeren. Door bepaalde gebieden aan te pakken. Zo is er aan de rand van Almere bij de Oostvaardersplassen een gebied aangepakt. Samen met provincie, rijk en Staatsbosbeheer heeft de gemeente dit gebied beter ontsloten voor de omwonenden. Daarnaast zijn er voorzieningen aangelegd, zoals een bezoekerscentrum en horecagelegenheid. Het weerwater en de Noorderplassen binnendijks en de stranden buitendijks zijn officiële zwemwaterlocaties. Er wordt ook op andere plaatsen in Almere gezwommen door bewoners op niet officiële zwemwaterlocaties. Met waarschuwingsborden wordt aangegeven waar zwemmen absoluut niet mogelijk is. In Almere vinden veel evenementen plaats op het strand aan de kust. Doordat er geen attracties zijn in Almere, worden er veel evenementen georganiseerd. Op deze manier kunnen er tijdelijk zonder al te veel investeringen recreatieactiviteiten worden aangeboden aan de inwoners.

Duurzaamheid Met de ontwikkeling van Almere zijn eerst bomen aangelegd voordat er inwoners waren om een sfeer van geborgenheid te creëren. Hiervoor zijn populieren gebruikt die snel groeien, vooral in de natte en drassige ondergrond die de Flevopolder heeft. Doordat deze bomen niet meer dan 100 jaar meegaan, is het planten van meer duurzame bomen gewenst. Daarnaast moet er ook meer verschil in vegetatie komen, zoals kleinere planten.

Projecten Beheer watergangen De gemeente Almere voert beheer over de watergangen in het stedelijk gebied. In het buitengebied ligt deze verantwoordelijkheid bij het waterschap en de provincie. Daarnaast beheert Staatsbosbeheer in het buitengebied een aantal oevers en passantenligplaatsen. Het waterplan wordt in samenhang met deze andere partijen opgesteld. Er moet een balans worden gevonden bij het onderhoud van groen en blauw. Nu spelen er problemen met het onderhoud. De diepte van de vaarten is soms niet genoeg. Dan is baggeren nodig, maar dit gebeurt niet altijd. Het bestuur heeft hierdoor eens moeten ingrijpen. Er zijn ook ideeën om de baggerwerkzaamheden over te dragen naar het waterschap. Nieuwe plannen De basis van de groene en blauwe structuur ligt er. De komende 20 jaar moet dit verder ontwikkeld en verbeterd worden. In stadsparken moet de bewoners van Almere wat extra’s worden

Bijlage 2

geboden. Een tuin hebben de bewoners allemaal zelf. In parken moeten er bijvoorbeeld speelvoorzieningen en horeca te vinden zijn. Ontwikkeling van Almere Poort moet bijdragen aan het imago van Almere als Strandstad van de Randstad. Uit de vrijetijdsvisie blijkt dat de gemeente Almere inzet op: Verlevendigen van de directe woonomgeving met voorzieningen Het verbinden en ontsluiten van het groen (stadsparken, natuurgebieden) en het blauw (water in de stad en de kust) Het Almere gevoel van de bewoners. Het vrijetijdsaanbod moet aansluiten op de identiteit van de stad. Thema’s die hier bij horen zijn: jonge stad, groene stad aan het water en sportstad (hoort ook watersport bij).

Knelpunten/Belemmeringen • Natura 2000 wetgeving belemmerd de ontwikkeling van nieuwe jachthavens en de uitbrei• • •

• • •

ding van bestaande jachthavens. Hierdoor stokt de ontwikkeling van buitendijkse jachthavens. Terwijl er meer vraag is naar ligplaatsen. Almere groeit, maar ook de watersportsector. Investeren in jachthavens brengt risico met zich mee. Het rendement van deze investering is niet hoog. Geld wegzetten bij de bank levert meer op. Daarnaast moet de gemeente basisvoorzieningen zoals infrastructuur en nutsvoorzieningen aanleggen. Almere is stedelijk gebied en valt daardoor buiten de ILG gelden van het ministerie van LNV. Maar Almere heeft wel alles (aanbod groen en blauw) binnen de stadsgrenzen. Door deze sectorale instelling pakt Almere naast subsidies. Op de tekentafel is Almere een duurzame waterstad. De basisstructuur aan groen en blauw ziet er goed uit, hoewel er hier en daar kwaliteitsverbetering nodig is. Plannen voor nieuwe wijken als Almere Pampus en Hout bieden kansen. De marktwerking (pakken ondernemers de kansen) en de weten regelgeving bepalen mede of deze kansen benut worden. Er is veel recreatiebeleid beschikbaar, maar ligt vooral in de kast. De groene en blauwe structuur is goed. Nu moeten er gebieden uit worden gehaald, waarmee een kwaliteitslag wordt gemaakt. Er zijn veel initiatieven, maar die verzanden. Er zijn vaak veel partijen betrokken, maar één trekker ontbreekt. De vele plannen die er zijn missen regelmatig enige realiteitszin. Bewoners zijn vaak meer tevreden over de kwaliteit van het groen en blauw dan de planmakers. Almere is een grote stad met veel ruimtevragende functies, er moeten keuzes worden gemaakt wat eerst aangepakt gaat worden. Het recreatiebeleidsonderwerp is ambtelijk versnipperd bij verschillende afdelingen. Keuzes maken zijn hierdoor moeilijk, maar ook partijen bij elkaar brengen is lastig. Sturing ontbreekt en de organisatie van de gemeente kan hier beter in zijn.

De waterkwaliteit van het Markermeer is niet goed. Een oplossing hiervoor kan de stedelijke ontwikkeling buitendijks bieden. Deze ontwikkeling genereert geld om de kwaliteit te verbeteren. Het verbeteren van de kwaliteit van het Markermeer kost miljoenen. In het Gooimeer zijn er problemen met Blauwalg. Aan deze problemen wordt nu gewerkt. Blauwalg is een structureel probleem van de laatste jaren. In de Randmeren is de waterkwaliteit slecht. In Harderwijk en Zeewolde zijn ze ook bezig om dit aan te pakken. Door het lozen van besmet water in de dorpen op het Veluwemassief wordt de waterkwaliteit slechter, ook in Almere in de Eemdelta. Vooral de landbouwsector draagt hier aan bij. Het water wordt fosfaatrijk of voedselrijk. Ook de klimaatsverandering, het warmer worden van het water, heeft invloed op de problemen. Overheden als het Rijk en de provincie maken nu afspraken hoe het probleem moet worden aangepakt. Er gaat een aantal jaren overheen (5-10 jaar) voordat de kwaliteit helemaal goed is. Als er niets aan wordt gedaan breidt de problematiek alleen maar verder uit. Een goede waterkwaliteit is erg belangrijk voor Almere, omdat water een groot deel uit maakt van de stad en er veel activiteiten aan en op het water plaatsvinden. Binnendijks is de provincie verantwoordelijk voor de waterkwaliteit en buitendijks is dat Rijkswaterstaat.

Bijlage 2

Burgerperceptie en –participatie Het gebruik en de waardering van de waterrecreatiefaciliteiten ligt relatief laag. Dit heeft een aantal oorzaken: • De participatie aan waterrecreatie ligt laag. De bevolking is jong, bestaat vooral uit jonge gezinnen en de toervaarders zijn over het algemeen oudere mensen. De inwoners van Almere ondernemen vooral andere vrijetijdsactiviteiten, zoals wandelen in het bos. • Er zijn niet veel aantrekkelijke vaardoelen in de omgeving. Almere heeft veel groen en blauw in en buiten de stad, maar de kwaliteit daarvan is niet hoog. Dit heeft tijd nodig. Een bos ontwikkeld zich niet zomaar over een paar jaar. Niet alle oevers langs de hoofdvaarroute zijn al ontwikkeld. Ook voorzieningen zijn er niet van de één op de andere dag. Marktwerking speelt hierbij ook een belangrijke rol. De gemeente kan wel plaatsen aanwijzen voor een jachthaven, maar dan moet er ook wel een ondernemer geïnteresseerd zijn om een jachthaven te beginnen. De gemeente Almere gelooft niet helemaal in een doelgroepen benadering. Doelgroepen zijn tijdelijk, generaties veranderen. Maar Almere houdt wel rekening met de wensen van haar inwoners. Het strand van Almere met de bomen spreekt de allochtone bevolking aan. Het doet hun denken aan de stranden in Marokko. Om de allochtone bevolking tegemoet te komen zijn barbecue plaatsen gerealiseerd op het strand. Het inwonertal van Almere blijft groeien. De vraag naar recreatie neemt daardoor toe. Het maakt het de gemeente niet uit hoe hoog de participatiegraad is om recreatievoorzieningen te realiseren. Dit is toch nodig omdat de bevolking toeneemt. Er is een enquête uitgezet onder de bewoners over het groen en blauw in de stad en hun tevredenheid. De uitkomsten (zijn er nu nog niet) maar worden meegenomen in toekomstige plannen. Er is aandacht voor de recreatiebehoeften en wensen van de inwoners.

Overig Interessante informatie Integrale toekomstvisie voor Vrije Tijd in Almere Voorzieningenplan binnendijkse waterrecreatie Almere

Bijlage 2

2

Amersfoort

Algemeen Geïnterviewden: Geïnterviewd door: Datum:

Jan van het Klooster, waterbeheerder gemeente Amersfoort Hugo de Jong en Martine van Loon, Kenniscentrum Recreatie 24 november 2008

Beleid Het huidige Waterplan van de Gemeente Amersfoort stamt uit 2004. Hierin worden drie streefbeelden aangekondigd:

Bij het streefbeeld ‘water van de wijk’ staat het water zoveel mogelijk ten dienste van de mensen. Bij het streefbeeld ‘water voor natuur’ ligt het accent op de natuur en wordt het gebruik van water beperkt. Met het streefbeeld ‘water met allure’ ligt de focus op cultuurhistorie (voornamelijk de grachten in de binnenstad en bij Kattenbroek) Het waterplan erkent de rol van water als verbindende structuur voor natuur en recreatie: “De doorgaande waterstructuur heeft potenties als ecologische verbindingszone, evenals voor recreatie langs de oever en op het water. Een functiecombinatie ligt daarom voor de hand, die vraagt om een zorgvuldige vormgeving om strijdigheden in belangen te voorkomen” In juni 2001 is de notitie “Versterken recreatieve mogelijkheden” vastgesteld, met daarin opgenomen onder andere de wensen voor de waterrecreatie. Deze wensen zijn meegewogen in de Beleidsvisie Groen-blauwe Structuur (GBS). Hierin zijn ten aanzien van recreatie in, op en rond het water de volgende gewenste ontwikkelingen c.q. projecten opgenomen: - het ontwikkelen van routes langs en nabij de Eem voor het fietsen en wandelen (inclusief een coachpad voor het roeien), met als voorwaarde dat de natuurwaarden zo min mogelijk worden aangetast. Ook worden de mogelijkheden van een beweegbare brug of een fietsvoetveer over de Eem onderzocht; - het combineren van de functies natuur en recreatie langs de oevers van de beken; - vergroten van de mogelijkheden voor wandelen en fietsen in een brede zone langs de beken ten oosten van het stedelijk gebied; - het verbeteren van de voorzieningen voor watergerichte recreatie op de Eemoevers; - uitbreiding van watersportmogelijkheden op en langs de Eem (roeien, kanoën, zeeverkenners, pleziervaart); - vergroten van de mogelijkheden voor kleine waterrecreatie zoals kanoën en roeien op De Laak vanaf Vathorst richting het Randmeer. In ‘Buitenkans, kadernota voor het toeristisch-recreatief beleid 2000-2005’ is een beleidsprogramma opgenomen voor ‘Amersfoort & Water’. Hierin staan de plannen beschreven voor de Eemhaven, een kanoroute, uitbreiding van rondvaartroutes van Stichting Waterlijn en een fietsboot over de Eem van Amersfoort naar het Eemmeer met verschillende open afstapplaatsen. In de verordening openbaar water wordt geregeld dat men in principe overal een bootje aan de achtertuin langs het water mag hebben, zolang het er ‘goed’ uitziet (niet half gezonken). In huidige APV staat een oud regeltje die dit niet toestaat.

Bijlage 2

In de keur van het waterschap staat dat je nergens met een motorboot mag varen, behalve op de Eem, Stadsgracht en de Laak. Vormen van waterrecreatie Kanoën: er is een route rondom de stad maar geen rondje door stuw: soms is de stroming te hard en dat maakt het gevaarlijk een overstapplaats te maken aan de onderkant van de stuw. Leden van de kanoverenging varen vooral in de Eem, waar ook wedstrijden worden gehouden. Roeien over de Eem: roeivereniging hemus, wil coachpad langs de Eem, maar is lastig vanwege ecologische verbindingzone Waterscouts langs de Eem Rondvaartboten: Stichting de Waterlijn, zet zich ook in voor behoud van historisch water en dergelijke, maar ook natuur op de kademuur Vissen: visvereniging met 1000 leden, willen visstandbeheer van al het stadswater op zich nemen. Maar dat zou ook betekenen dat alleen leden het exclusieve recht hebben in het water te vissen. Wonen aan het water in de wijk Laak in Vathorst: Wijk in de stijl van oude grachtenpanden langs het water, bewoners kunnen bouwpakken van een jol (sloep) kopen. De bedoeling is dat vanuit deze wijk verbindingen worden gelegd naar het Eemmeer en de stad Pleziervaart: rondom de nieuwe Eemhaven (passantenhaven) is een heel leisuregebied gerealiseerd. Was haven van beroepsvaart (oude meelfabriek) maar nu een nieuwe functie gekregen als openbare haven. Groot succes. Geen zwemmen want te slechte waterkwaliteit Nieuwe Eemshaven: gemeentelijke passantenhaven (reeds gerealiseerd) Het is niet mogelijk om van buitenaf de stad in te varen. De monumentale koppelpoort zorgt voor een barrière. De stad heeft een afgesloten stelsel. Het peil in de grachten is ook anders dan het peil buiten de stad. Het peil buiten de stad fluctueert sterk door de rivier. Met de kano is het wel mogelijk om via het land de koppelpoort te passeren. Een boot aanmeren kan alleen in het centrum en in de Laakhaven. De gemeente wil dit gaan veranderen. Uitgangspunt van de gemeente is: om water te kunnen beleven mogen mensen die aan het water wonen ook een boot bij hun woning hebben. De gemeente zal dan een waterkaart gaan maken met daarop de woningen aan het water. Dit plan maakt het voor de gemeente ook makkelijker om te controleren om oude wrakken die in het water liggen. Momenteel bekijkt de gemeente of ze het plan kan invoeren. De gemeente regelt het aanmeren en het waterschap het varen. Varen met gemotoriseerd verkeer mag alleen op de stadsgrachten, de Eem en de Laak. Varen met ongemotoriseerde boten mag overal. Er is geen zwemwater in Amersfoort, al heeft de gemeente wel twee strandjes. De provincie verbied het zwemmen hier en op andere plaatsen in de gemeente. Ondanks dat er veel behoefte is aan zwemwater. De gemeente Amersfoort wil wel graag dat er bij de strandjes gezwommen kan worden. Hiervoor moet de gemeente twee andere partijen (de provincie en het waterschap) op één lijn krijgen. In Houten is het bijvoorbeeld wel gelukt. Deze stad heeft een strand. Wellicht biedt het vergoten van het wateroppervlak kansen om de waterkwaliteit structureel goed te houden. Helaas is dit niet mogelijk door de Kaderrichtlijn Water. Duurzaamheid Voor de uitwerking van het begrip duurzaam waterbeheer zijn voor Amersfoort 10 duurzaamheidsprincipes opgesteld. Deze hebben echter weinig met recreatie te maken Om het water schoner te maken is er in de vijver Emiclaer een eutrofiëringsfilter aangelegd (riet). Het beleid van de gemeente Amersfoort en het waterschap is: natuurvriendelijke oevers waar het kan. Deze oevers bevorderen de waterkwaliteit. Als er plannen zijn om natuurvriendelijke oevers op bepaalde plaatsen aan te leggen wordt dit tegelijk met het baggeren gedaan of als de beschoeiing moet worden aangepast. Er wordt ook altijd een afweging gemaakt of de oevers de

Bijlage 2

beeldkwaliteit niet aantasten. Het aspect cultuurhistorie staat bij de grachten altijd voorop. Daar worden geen natuurvriendelijke oevers aangelegd.

Projecten Acties/maatregelen en aanleiding/doel Nieuwe Eemhaven: 2 jaar geleden is een nieuwe gemeentelijke passantenhaven gerealiseerd met leisure kwartier eromheen (bisocoop, discotheek etc) www.eemhavenamersfoort.nl. Het wordt een centraal stadsgebied met een plein met rondom horecavoorzieningen en woningen. Doel: toeristische potentie van pleziervaart vanaf randmeren benutten. Herinrichting voormalig industrieel gebied; leefbaarheid van de stad Bouw ‘grachtenpanden’ in wijk Laak in Vathorst Noord: wonen aan het water, schutsluis voor verbinding met Eemmeer (uitvoeringsfase); bewoners kunnen bouwpakket sloep aanschaffen. Doel: aantrekkelijke woonomgeving creëren Bloeidaal: waterberging, natuur en recreatie in het zuidoosten op gebied wat voorheen weiland was: ook vistrappen en fietspaden en dergelijke aangelegd (reeds gerealiseerd). Doel: waterberging en natuurcompensatie, nevenfunctie recreatief gebruik Wijkvijver Emiclaer: herinrichting vijver en omgeving in actieve samenwerking met buurtbewoners (planfase). Doel: leefomgeving verbeteren Verbreden van de Laak en verbinding leggen met Eemsmeer; zodat men via de Laak en het Eemmeer naar Bunschoten kan varen. Daarnaast aanleg wandelen fietspaden. Doel: aantrekkelijk wonen aan het water in Vathorst (Laak), en ergens heen kunnen varen. Oude stadsgrachten: geen ontwikkelingen om grachten te herstellen of doorgangen mogelijk te maken (veel stuwen maken doorgang lastig). Wel aandacht voor natuur in de kademuren De nieuwe wijk de Laak (nu nog planvorming) inrichten met een grachtenstructuur zoals in Dordrecht. De voorkant van de huizen komt aan het water (in tegenstelling tot de wijk Vathorst waar de huizen aan de achterkant aan het water grenzen). Uitvoering projecten Het waterschap staat welwillend tegenover projecten/acties rondom recreatie ofbeleving: steigertjes aanleggen. Maar het is geen trekker van deze plannen, wel meedenken. De gemeente heeft een goede band met het waterschap. Zo zijn de kanosteigers gezamenlijk door het waterschap en de gemeente aangelegd. Met het inrichten van gebied Bloeidaal hebben de gemeente Amersfoort, gemeente Leusden, waterschap, Stichting Utrechts Landschap en de provincie samengewerkt. De gemeente regelt het aanmeren en het waterschap het varen. Varen met gemotoriseerd verkeer mag alleen op de stadsgrachten, de Eem en de Laak. Varen met ongemotoriseerde boten mag overal. Beheer watergangen Het water binnen de stadsgrenzen (grachten en Eem) staat voor 50% onder beheer van de gemeente en voor 50% onder beheer van het waterschap. Met het waterschap is afgesproken dat minder dan 10 hectare aan oppervlakte onder het beheer valt van de gemeente en als het meer is dan 10 hectarte het waterschap dit water beheert. Totaal heeft de gemeente 80 hectare aan wateroppervlak. Het water buiten de stad (Eem) valt onder et beheer van de provincie.

Gestrande plannen Langs de wijkvijver Emiclaer waren strandjes aangelegd met ballenlijnen, maar nu mag vanwege de slechte waterkwaliteit er niemand zwemmen Nieuwe plannen er heeft iemand wel eens geopperd om de westelijke singel dat nu een verkeersader is weer open te maken. Dit is nog geen politiek item.

Bijlage 2

de roeivereniging heeft graag een coachpad langs de Eem, maar dit heeft te maken met een ecologische verbindingszone

Knelpunten/belemmeringen -

-

-

De vele stuwen/peilverschillen in en rond de stad maken het onmogelijk om een rondje te varen Waterkwaliteit: veel voedselrijk water door kwelwater. Hierdoor nergens zwemwater in de stad. In de wijkvijver Emiclaer zijn bijvoorbeeld strandjes aangelegd maar hier mag je niet zwemmen vanwege waterkwaliteit. Als de gemeente het aanmerkt als zwemwater moet het Waterschap ervoor zorgen dat de kwaliteit goed is en is de provincie eindverantwoordelijk hiervoor. Slechte waterkwaliteit van kleine wateroppervlakken. Grotere stukken water zijn kwalitatief beter, door de doorstroming. Beleving van water onder burgers: zeggen dat het stinkt of overlast van muggen. Men wil wel water maar niet iedereen is bewust van wat het inhoudt. o Sommige vijvers groeien dicht en worden lelijk. Bewoners vragen zich af of het beter niet dichtgegooid kan worden. Maar heeft ook retentiefunctie. Oplossing: vijver afdekken / onttrekken aan het zicht? o Soms wordt water express natuurlijk ingericht (15 cm diep) – dit wordt meer een moeras. Niet iedereen vindt dat mooi Ecologie: de verbinding tussen de Laak en het Eemmeer moet omgelegd worden omdat het door een natuurgebied gaat. Motorboten zorgen voor verstoring van de natuur. Gesprekken vinden plaats met het waterschap en de gemeenten Nijkerk en Bunschoten. Ook coachpad langs Eem voor roeiers heeft hinder van ecologische zone.

Volksgezondheid Er is geen zwemwater in Amersfoort, al heeft de gemeente wel twee strandjes. De provincie verbied het zwemmen hier en op andere plaatsen in de gemeente. Ondanks dat er veel behoefte is aan zwemwater. De slechte waterkwaliteit wordt gecommuniceerd naar de burgers door bordjes te plaatsen met ‘verboden te zwemmen’ op plekken waar het zou kunnen uitnodigen om te zwemmen (strandjes Emiclaer). In Vathorst Noord zijn er problemen met kroos. De waterkwaliteit is daar niet goed. Groot water aan de rand van de wijk of in het midden zijn van betere kwaliteit dan de smalle grachten in de stad. De gemeente wil vanaf nu als er water aangelegd wordt er voor zorgen dat dit grote oppervlakten zijn waarbij de waterkwaliteit structureel goed is (in tegenstelling tot kleinere wateroppervlakten waarbij dit moeilijker is). De gemeente heeft een groot waterkwaliteitsonderzoek verricht. Daaruit kwamen de volgende problemen naar voren: 1. Stank, eendenkroos, algenbloei 2. Kosten van baggeren zijn hoog 3. Goed ontwikkelen van de ecologie De gemeente werkt samen met het waterschap aan de kwaliteit van het water. Doordat het water en het grondwater veel voedsel (natuur en landbouw) bevat. Veel doorstroming kan een oplossing bieden. Gebieden met grote wateroppervlakten kunnen hieraan bijdragen. Op plaatsen waar een kleine laag waterstaat (15 cm) groeit het water dicht. Bewoners klagen bij de gemeente omdat ze een huis gekocht hebben aan het water en er nu bijna geen water meer te zien is.

Burgerperceptie en -participatie Vooral bij het project rondom de stadsvijver Emiclaer is veel inspraak omdat het de ‘achtertuin’ van veel wijkbewoners betreft. Probleem met hangjongeren in de omgeving van het gebied heeft ervoor gezorgd dat ook de jongeren actief betrokken worden. Er is een werkgroep opgericht om de jeugd erbij te betrekken. Ideeën van burgers zijn bijvoorbeeld: strandje aan de vijver of een brug zodat men om de vijver heen kan lopen.

Bijlage 2

Voor overige projecten worden burgers vooral geinformeerd. Voor de nieuwe wijken zijn er nog geen bewoners dus is burgerparticipatie weinig aan de orde Bij het opstellen van het gemeentelijke waterplan (2005) zijn door middel van specifieke acties (gebiedsatelier, klankbordgroep) organisaties die bij het waterbeheer in Amersfoort betrokken zijn, geïnformeerd en uitgenodigd deel te nemen aan de voorbereiding van het Waterplan Amersfoort. Zo is er een gebiedsatelier gewijd aan het in kaart brengen van de huidige waarden van het watersysteem, de wensen, knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen. In de klankbordgroep hebben de betrokken organisaties kunnen reageren op het ‘waterplan op hoofdlijnen’ en het ‘voorlopig ontwerp waterplan’.Bij de uitvoering van locale projecten, die voortvloeien uit het waterplan – zo kondigt het waterplan aan – zullen burgers nauw worden betrokken via een informatie- en inspraaktraject.

Overig Succesfactoren: In gebieden die met voedselrijk grondwater te maken hebben: maak water robuust, zodat er veel doorspoeling kan plaatsvinden en het niet snel dichtslibt/groeit. Kleine slootjes worden al snel stinkslootjes Interessante / meegekregen informatie Waterplan Amersfoort Recreatienota

Bloeidaal http://projecten.nederlandleeftmetwater.nl/html/topic_10_223.htm

Bloeidaal

Bijlage 2

Stichting Lijnwater rondvaarten http://www.amersfoort-rondvaarten.nl/

Natuur op de kademuur http://www.amersfoort-rondvaarten.nl/

3

Amsterdam


Mariëtte van Baaren, Planoloog Dienst Ruimtelijke Ordening Pauline van Rijckevorsel, , Kenniscentrum Recreatie Martine van Loon, Kenniscentrum Recreatie 20 november 2008

Beleid Er is geen overkoepelend recreatiebeleid voor heel de gemeente Amsterdam. Dat is in het verleden wel het geval geweest (vooral gericht op recreëren in het groen). In de toekomst zal er ook weer beleid worden geformuleerd. Maar nu in de periode daartussen zijn de stadsdelen zelf verantwoordelijk voor recreatiebeleid. De stadsdelen leggen het recreatiebeleid vast in de bestemmingsplannen. Aandacht voor waterrecreatie is pas gekomen met het Waterplan in 2000. De Dienst Ruimtelijk Ordening voert recreatieonderzoek uit, ter ondersteuning. Uit Waterplan voor Amsterdam stamt uit ongeveer 2000. In dit waterplan zijn kansenkaarten voor recreatie opgenomen. Het doel was waterrecreatie te verspreiden, door de drukte in de binnenstad. In het waterplan zijn hiervoor voorstellen genoemd, zoals jachthavens aan de randen van de stad. Dit is toch moeilijk te realiseren. In de vele plannen voor wonen aan het water wordt ook altijd een jachthaven opgenomen. Er is veel vraag naar ligplaatsen en soms verdwijnen jachthavens uit de plannen door de strenge Natura 2000 wetgeving. Water zal een belangrijk onderdeel vormen in de structuurvisie (die nu opgesteld wordt) en dan vooral voor de vervoerskant en is gericht op de technische aspecten van water, zoals waterberging op straat, daken en onder kunstgrasvelden. Recreatie en beleving wordt niet in de visie meegenomen. De structuurvisie schetst de grote lijnen, de stadsdelen zijn verantwoordelijk voor de invulling daarvan. Spelen met water is op detailniveau en behoort tot de stadsdelen. Het woonbotenbeleid wordt door steeds meer stadsdelen opgesteld. Er wordt meer geregeld in Amsterdam wat betreft de woonboten. Er zijn vijf stadsdelen met veel water, waarvan er drie stadsdelen een ligplaatsenbeleid hebben. Aanleiding/doel Amsterdam wil zich als Waterstad profileren, maar komt in Noord-Holland pas op de derde plaats na Hoorn en Enkhuizen. Veel inwoners van Amsterdam varen, voor de gezelligheid of puur om vervoersredenen. In Amsterdam liggen 10.000 boten en er zijn 55 jachthavens. Veel toeristen uit binnen- en buitenland bezoeken Amsterdam per boot. Daarnaast zijn er vele evenementen op het water, zoals de intocht van Sinterklaas, Sail, Classic boats, prinsengracht concert, IJzeilen. Helaas is het IJzeilen verplaatst door de beroepsvaart. Kwantitatief is Amsterdam een waterstad, maar kwalitatief moet er nog veel gebeuren. Daar wordt te weinig op ingezet. Vormen van waterrecreatie • De eerste jachthaven is in 1622 gerealiseerd. Amsterdam wordt veel bezocht door toeristen uit binnen- en buitenland per boot. Daarnaast zijn er ook veel Amsterdammers die een boot hebben. Jaarlijks liggen er 23.000 boten in de jachthavens aan het IJ en 300 in het binnenwater van de stad. Op het binnenwater in de stad overnachten maar weinig passanten. Veel mensen vinden het waarschijnlijk eng om in de stad te overnachten en zoeken de veiligheid van een jachthaven op. • Er is veel vraag naar ligplaatsen bij passanten en voor vaste ligplaatsen bij inwoners. De jachthavens werken zelfs met wachtlijsten door de grote vraag aan ligplaatsen. Zo’n 80.000 mensen hebben aan het IJ een vaste ligplaats. • Vroeger werden er zwemwedstrijden gehouden in de Amstel. Nu zwemt er niemand in de binnenstad. De risicoperceptie van mensen over het water in de grachten is hoog. Wel wordt

er veel gezwommen in Steigereiland in de wijk IJburg. De controle van de waterkwaliteit wordt door de provincie uitgevoerd. In het stadsdeel Zeeburg heeft geen zwemwater. Er is wel een strandje dat door het stadsdeel is aangelegd. Daarnaast wordt er gezwommen in de Nieuwe meer, Sloterplas, Gaasperplas en Ouderkerkerplas. Ook hier meet de provincie de zwemwaterkwaliteit. • De provincie is van mening de aanlegplaatsen van boten gescheiden te houden van zwemlocaties (zwemwaterrichtlijn). Mensen gaan op het eigen gevoel af en dan dit vanzelf al. Amsterdammers hebben een sterke eigen wil en laten zich niet snel wat voorschrijven. Als er al problemen ontstaan dan is dit meestal met toeristen, die de situatie niet kennen. • Kanoën kan op de verschillende plassen en in Zeeburg. In Zeeburg zit ook een kanovereniging. Duurzaamheid Aandacht voor natuurvriendelijke oevers/ecologische zones. Om IJburg en Zeeburg ligt een beschermingszone Natura 2000. Er is een standstill beginsel van kracht. Dit betekent dat de waterkwaliteit hetzelfde moet blijven en niet achteruit mag gaan. Verstoring (van vogels) is niet toegestaan.

Projecten Acties/maatregelen

• Amsterdam moet het water beter benutten. Er moeten bijvoorbeeld extra veerverbindingen •

• •

• • •

worden gerealiseerd van en naar de nieuwe stadswijk IJburg. Over de weg met de auto loopt alles al vast. Er is een idee voor een drijvend zwembad op Java-eiland in het Stadsdeel Zeeburg. Zo’n waterspeeltuin kan in de stad zorgen voor meer speelplekken voor kinderen, waar bijvoorbeeld ook aanleggen met een boot mogelijk is. Er wordt nu een studie uitgevoerd of dit mogelijk is. Er is een standstill beginsel van kracht op het water rondom IJburg en Zeeburg. Dit betekent dat de waterkwaliteit hetzelfde moet blijven en niet achteruit mag gaan. Een zwembad waar chloor bij komt kijken zorgt voor risico, de waterkwaliteit kan dan achteruitgaan. Een goed voorbeeld van een drijvend zwembad is in Berlijn te vinden: Badeschiff. In de winter is dit een sauna. Er komt een ligplaatsenplan voor de Zuidbuurt in IJburg. Omdat de jachthavens uit het plan zijn gehaald, wordt er ter compensatie een ligplaatsenplan opgesteld. De jachthavens zijn om natuurredenen uit het plan verdwenen. In IJburg fase 2, kamen er vier eilanden bij. De overgang van land naar water moet een natuurlijk verloop krijgen, door middel van strandjes. Het moet er uit komen te zien als Amerika Venice beach: eerst woningen, dan een pad en daarna strand. Het probleem is dat strand ook boten aantrekt, die de natuur kunnen verstoren. Er is een ondernemer met een idee voor een onderwaterwereld. Deze duiklocatie zou een plaats kunnen krijgen in IJburg 2e fase. Maar omdat IJburg 2e fase nog niet is gestart en het ook nog wel even duurt, is het idee voorlopig van de baan. De rioolwaterzuivering in Zeeburg is weg. Op het terrein is plaats voor iets nieuws. Er is nu een prijsvraag uitgeschreven voor een goed idee. Een idee is een duiklocatie. Verhuurmarkt moet gestimuleerd worden. Er nu te weinig bootverhuurbedrijven. Er zijn bijvoorbeeld watersporters van buiten Amsterdam die met een grotere boot aankomen, maar met een kleinere boot door de binnenstad van Amsterdam willen varen.

4

Apeldoorn

Algemeen Geinterviewde: Geinterviewd door: Datum:

dhr. Jos van Nuenen, projectmanager ruimtelijke ontwikkeling Miguel Dionisio Pires, Deltares schriftelijk 08 december 2008

Inleiding Dit onderzoek gaat over de visie bij gemeenten op de rol van water bij het vergroten van de kwaliteit van de leefomgeving. Hierbij gaat het om: o Mooi water o Gezond water (in relatie tot volksgezondheid) o Toegankelijk water In hoeverre is uw stadswater al mooi, gezond en toegankelijk? Op een aantal plekken is het water beleefbaar, maar het is de bedoeling dat dit verder toeneemt. Met name door de aanleg van wandelpaden langs de sprengen. Het kanaal zal in de toekomst een grotere rol spelen op het gebeid van recreatie. In de wijk Zuibroek streven we naar het scheiden van goed en minder goed water zodat het goede water ook voor natuur en recreatie interessanter wordt. In het algemeen streeft de gemeente Apeldoorn naar mooi en beleefbaar water.

Zegt het gemeentelijk beleid iets over de drie bovengenoemde punten (bv in gemeentelijk waterplan)? o Zo ja, worden er kansen gezien? Worden volksgezondheidsaspecten hierin genoemd als randvoorwaarde? Ja die kansen worden gezien. Overigens gaat het waterplan alleen over het herstellen van de sprengen en het voldoen aan de Kaderrichtlijn. In het waterplan gaat het vooral om het herstellen van de sprengen en het afkoppelen/niet-aankoppelen van hemelwater. De kwaliteit is daarbij geen groot probleem. o Zo nee, waarom niet? NVT Welke initiatieven mbt ‘stedelijk recreatiewater’ zijn er (afgerond, lopend of in de planfase)? Zie boven. Plus speelmogelijkheden voor kinderen langs een waterrand Zijn er in het verleden rereatiewater-projecten gesneuveld? Zo ja, waarom? Voor zover ik weet niet Hebben woningcorporaties en projectontwikkelaars aandacht voor waterrecreatie in de stad? Zien ze kansen of vooral beperkingen? Nauwelijks

Projecten Wat is de aanleiding van het project? Wat is het doel van het project? Waarom wilt u waterrecreatie in de stad bevorderen? Waterplan. Doel is om het nuttige van het waterplan ter verenigen met het recreatief medegebruik. Daar wordt ook geld voor vrijgemaakt. Op deze manier kunnen we de bevolking betrekken bij nut en noodzaak van het systeem Welke kansen ziet u? (aantrekkelijkheid leefomgeving vergroten, wateropvang combineren met recreatie). Alle vormen van bewustwording Voor welke doelgroep is het project? (leeftijd, vorm van recreatie) jong en oud. Stimuleert het project de plaatselijke economie? (terrassen, restaurants aan het water, bootverhuur) niet substantieel Hoe is het project in de uitvoering tot stand gekomen: betrokken partijen, proces van planvorming, uitwerking ideeen Is er bij het project rekening gehouden met meerdere vormen van recreatie? Wandelen en oeverrecreatie Over welke termijn (tijdsspan) lopen de plannen? Het waterplan loopt tot 2018

Met welke partijen werkt u samen? Waterschap Veluwe. Was er behoefte/maatschappelijk draagvlak voor het project? Het project is in een stroomversnelling terechtgekomen door de kader richtlijn water. Daardoor is er financieel draagvlak ontstaan bij de waterschap en gemeente. Heeft u onderzoek naar de wensen van de burgers gedaan? Bij het opstellen van een plan beginnen met het opstellen van een visie. Daarin worden de wensen van bewonersmaar ook alle ontwikkelingen in kaart gebracht. De sprengen stromen in hoogstedelijk gebied waar naast het herstel nog veel meer projecten lopen die op elkaar afgestemd moeten worden. Is er sprake geweest van burgerparticipatie? Bij voorbeeld bij het inrichten van een speelplek vindt participatie plaats Hoe is de financiering van het project geweest? o Hoe hoog zijn/waren de kosten? Totaal 60 miljoen o Delen de aangesloten partijen in de kosten? 2/3 door gemeente, 1/3 door waterschap. Zijn er afspraken gemaakt over informatieverstrekking, beheer en onderhoud, aansprakelijkheid? Ja, informatie is een integraal onderdeel van het project. Over het beheer en onderhoud worden momenteel afspraken gemaakt met het waterschap

Ervaren knelpunten Welke belemmeringen komt u tegen bij de uitvoer van het project? o Zijn er risico’s voor de volksgezondheid die extra aandacht verdienen en waar u rekening mee moet houden? Nee o Zijn er onzekerheden om de huidige plan(nen) door te laten gaan? Zo ja, welke? (gezondheidsrisico’s, claims) geen o Is het plan uitgevoerd zoals oorspronkelijk bedacht? Nee. Het oorspronkelijke plan is het tamelijk abstracte waterplan. Ook hierop vinden wijzigen plaats omdat de wereld er inmiddels anders uitziet. De nadere uitwerking vindt plaats via het opstellen van een visie, een technische analyse en na keuzes goedkeuring op hoofdlijnen een uitwerking met een so, vo, to en definitief plan o Is er fysiek ruimte moeten maken voor het project? Ja regelmatig en dat is een van de bottlenecks. Maar de tijd lost doorgaans veel op. Hoe gaat u om met belemmeringen? o Spelen er nu bij het afgeronde project problemen omtrent de waterkwaliteit? Neen Zijn hier maatregelen voor getroffen, zo ja welke? Neen Met welke partijen zijn de maatregelen getroffen? Neen o Is er rekening gehouden met de ophoping van zwerfvuil en hoe? Zwerfvuil wordt afgevoerd door middel van regulier onderhoud o Informeert u burgers over de waterkwaliteit en risico’s voor de gezondheid (waar, wanneer en hoe)? Het water is niet geschikt als zwemwater. Verder is het water in de sprengen schoon. Hoog in het systeem is het drinkwaterkwaliteit maar met 11 graden is het niet egschikt om in te zwemmen Succesfactoren Aan welke randvoorwaarden moet het project voldoen? Waaraan hebt u gedacht bij de voorbereiding? (waterkwaliteit, gezondheid, veiligheid) Water is zeer aaibaar en verlevendigt de kwaliteit van de openbare ruimte. Op het gebied van gezondheid en veiligheid zijn er geen problemen Wat zijn de reacties van burgers op het afgeronde project? goed

5

Assen

Algemeen Geïnterviewd: Geinterviewd door: Datum:

De heer Eric Lanooy, projectleider Stedelijk waterplan Jaap Olie Deltares 12 november 2008 per telefoon

Aanleiding/Doel De klimaatverandering heeft voor de gemeente Assen gezorgd voor herhaaldelijk overstromingen door lokale stortbuien maar ook dat het regenwater vanuit Assen zowel Noord- al Zuidwaarts voor wateroverlast zorgde. Gemeente Assen heeft in het kader van het maken van een Waterplan door NBW 2003 gekozen dat te doen binnen een regionale NBW voor het Noorden 2005 te ontwikkelen. Bovendien wil de gemeente Assen geen stedelijk waterplan maken maar een gemeentelijk plan om ook het integrale denken uit te breiden naar het landelijke gebied. In de gemeente zijn namelijk drie waterschappen actief en zijn ook alle drie betrokken bij het opstellen van het waterplan. Thema van het waterplan is “Assen koerst op helder water”. Dat kan ook wel omdat de inspanningen op het gebied van saneren van riooloverstorten en van landelijk ongezuiverd lozen op het oppervlaktewater al voor het opzetten van het waterplan grotendeels zijn uitgevoerd of in uitvoering zijn gepland. Beleid Uitgangspunt van het beleid is: • het ontwikkelen van een gezamenlijke visie, • het formuleren van maatregelen om deze visie te realiseren, • het afstemmen van het waterbeleid tussen de gemeente en de 3 waterschappen en • het afstemmen en het coördineren tussen de aandachtsgebieden ruimte, natuur, wonen, landbouw, milieu, economie en recreatie. In een startnotitie zijn alle thema’s, die met het waterplan te maken hebben op een rij gezet. Daarvan zijn 6 thema’s concreet gemaakt: - Stedelijke wateropgaaf, waterberging en klimaatverandering. Dat is geworden een gemeentelijke wateropgaaf, vooral voor waterberging vanwege de in de ondergrond aanwezige leemlaag, die het grondwaterpeil hoog houdt en vanwege de aan klimaatveranderingen gerelateerde stortbuien, die lokaal voor wateroverlast zorgen. Daaronder valt het herstel van verbindingen van waterwegen van vroeger door gedempte kanalen opnieuw uit te graven en om te zetten naar een waternet. Voor de pleziervaart betekent dat het afmeren in het centrum van Assen en vanuit Assen dwars door het centrum naar Meppel maar ook naar de Waddenzee te kunnen varen. In dit kader wordt de haven weer bevaarbaar gemaakt zodat bijvoorbeeld Sinterklaas direct in het centrum van Assen kan afmeren. Daarvoor wordt de Kolk opnieuw uitgegraven. Aan de kant wordt een Cultuurcentrum gebouwd met terrassen langs het water. De singel in Assen vertoonde slechte waterkwaliteit vanwege geïsoleerde ligging. Door de singel aan te sluiten op het waternet ontstaat doorstroming van de singel en levert zo de mogelijkheid op voor de toeristen een rondvaart door Assen te organiseren. - Water functie en Vormgeving. Dit thema typeert de watervormen voor toekomstige planontwikkeling vooral op het gebied van beleving. Een voorbeeld waar deze tools zijn toegepast is Kloosterveen. In het plan is gekozen voor waterberging in de vorm een polder met vaarten, vijvers en sloten, die ook de afscheiding van de percelen vormden. - Waterkwaliteit in combinatie met KRW. Hier is vrij vroeg een ecoscan uitgevoerd met als uitkomst een vrij redelijke kwaliteit van het water. Deze scan wordt opnieuw uitgevoerd. In de scan is gekeken naar de chemische, ecologische en beeldkwaliteit van het water. Een meevaller was bovendien dat de Noord Willemsvaart een uitstekende waterkwaliteit heeft voor de hengelsport. Hengelsportverenigingen organiseren hier vaak wedstrijden. Dezelfde hengelsportverenigingen

onderhouden visvijvers in de gemeente. Op het gebied van zwemmen komt in 2009 de mogelijkheid grindgaten te ontwikkelen naar zwemgelegenheid. - Rioolbeleid. Probleem met de riooloverstorten is nauwelijks meer aanwezig in Assen. Het betreft eerder de integratie van het grondwater, het regenwater met het oppervlaktewater in de nieuwe wijken. - Eigendom, beheer en onderhoud. In de gemeente Assen zijn 3 waterschappen actief waar vooral Hunze & Aa’s voor 80% een aandeel heeft, verder Noorderzijlvest en Reest & Wieden met de nieuwbouwwijk Kloosterveen. Het gaat om oude afspraken van voor de fusies van de waterschappen en voor de overgang van gemeentelijk waterbeheer naar de waterschappen vast te leggen en opnieuw te bekrachtigen. Bijvoorbeeld voor 1980 bezat gemeente Assen mensen voor het schouwen. Dat is overgegaan naar de waterschappen, die dat hebben uitbesteed aan een firma. Organisatie, Financiering en Partners Het projectteam bestond uit Provincie Drenthe, Waterschap Hunze & Aa’s, Waterschap Noorderzijlvest en Waterschap Reest & Wierden en de gemeente Assen. De Klankbordgroep bestond uit woningcorporaties, bedrijfsleven, milieuorganisaties, Staatsbosbeheer, hengelsportverenigingen, bond heemschut, bewonersoverleg Centrum, nieuwbouwwijk Kloosterveen en enkele buitenwijken. De financiering kwam van het Rijk, o.a. door het wegvallen van de hoge snelheid trein naar het Noorden werd Assen gecompenseerd met geld voor het ontgraven van het centrum kanaal. Provincie Drenthe betaalde de studie om geïsoleerde waterpartijen te ontsluiten via het waternet en de Waterschappen naar ratio. De financiering van het rioolbeleid was al vastgesteld en vastgelegd in het Gemeentelijk Rioleringsplan.

Knelpunten Knelpunt in het project is het gebrek aan capaciteit van de deelnemende waterschapmensen. Zodat het project langer duurde dan gepland. Knelpunt bij Thema Beheer & Onderhoud blijft het concreet herbevestigen van afspraken uit het verleden. Dat zou beter moeten om geen problemen te krijgen wie wat doet en betaalt. Het is nog niet zo erg dat er sprake is risico op aansprakelijkheid problemen bij in gebreken blijven, maar toch blijft de onduidelijkheid bestaan.

Burgerperceptie en participatie Onderzoek uitgevoerd naar de wensen van de burgers via enquête. Respons viel tegen en betrof vooral knelpunten op normengebied, die al bekend waren maar soms nieuw. De bewoners hebben positief gereageerd over de uitvoering van het project. De burgers uit de klankbordgroep hebben enthousiast meegewerkt in het herstel van gedempte kanalen door in het archief de oude situaties boven water te krijgen. Verder werden de burgers per thema bij de uitvoering betrokken. De KRW aanpak vraagt om inspraak van de burgers en dat hoort thuis bij de waterschappen. In de nieuwbouwwijk Kloosterveen is gekozen voor de sloot als perceelafscheiding. Dat valt niet altijd in goede aarde bij de projectontwikkelaars en de perceeleigenaren. Die willen zoveel mogelijk land voor hun geld en geen sloot die men ook nog moet onderhouden. Door met folders de bewoners te vertellen waarom de sloten gebruikt zijn als kavelgrenzen wordt duidelijk het waarom van de maatregel. Hetzelfde geldt voor het nemen van maatregelen die via de uitgereikte folders bij de bewoners op de hoogte worden gebracht. Hier was de aanwezigheid van Water Ambassadeur van wezenlijk belang en toont eigenlijk aan dat informatie en nog veel meer communicatie belangrijk zijn in het uitvoeren van de projecten.

Overige succesfactoren Door het vaststellen van de basisfunctie van de watergangen bleek het ook mogelijk een bijpassend beheer vast te stellen en onder te brengen in het onderhoudschema. Ook worden de knelpunten in het huidige watersysteem op het gebied van beleving en functionering vastgelegd voor later. Bij ontwikkelingen op Ruimtelijke Ordening gebied worden de knelpunten meegenomen voor mogelijke en passende oplossingen. Voor de waterrecreatie ontstaan nieuwe routes voor de pleziervaart, een betere waterkwaliteit voor de hengelsport en nieuwe plantensoorten in

het water en langs de oevers. Wat de wateropgaaf betreft is er geen berging nodig in de bestaande ruimte. De nieuwe berging bestaat uit de nieuwe kanalen, het verbinden van de kanalen en het watersysteem van nieuwbouwwijken. Zwerfvuil zit nu in het schema van onderhoud. Uitvoering projecten Bij het realiseren van een project wordt er gesproken met Rijkswaterstaat en provincie over wat er wel en niet mogelijk is. Rijkswaterstaat heeft wel aandacht voor recreatie, maar weten er niet veel van af. Hetzelfde geldt voor het waterschap Amstel, Gooi en Vecht en Haven Amsterdam. De BBA is er vooral opgericht dat de doorstroming niet wordt belemmerd. Beheer watergangen De Dienst Binnenwaterbeheer (BBA) beheert het binnenwater van de stad Amsterdam. De Haven Amsterdam is de beheerder van het IJ-gebied. Onderling wordt het één en ander afgestemd om problemen tussen beroepsvaart en pleziervaart te voorkomen. Gevaarlijke plekken waar deze twee groepen bij elkaar komen, zijn bij het centraal station en in de monding van het Amsterdam-rijnkanaal. Onderhoud van de steigers, vergunningen afgeven en de boten uit het waterhalen zijn taken van de BBA. Als toeristen voor een paar dagen in Amsterdam willen aanleggen betalen ze stickergeld. Bewoners moeten een jaarabonnement nemen. De prijzen hiervan liggen erg laag.

Knelpunten/belemmeringen • Door hoge waterkeringen is het water niet makkelijk bereikbaar. Ook ecologische zones (riet en gras i.p.v. kades) maken het water moeilijk toegankelijk.

• Bij de ontwikkeling van IJburg, de nieuwe stadswijk, leveren recreatie en sport in op andere

•

• •

• • •

•

functies. Het economische aspect staat voorop en het is onduidelijk hoeveel recreatie en sport hieraan bijdragen. Hier zit wel verandering in. Er komt steeds meer aandacht voor recreatie. Natura 2000 wetgeving heeft een nadelig effect op waterrecreatie. Alle jachthavens zijn uit het plan voor IJburg gehaald. Jachthavens trekken boten aan die de natuur kunnen verstoren. Volgens Natura 2000 mag er geen verstoring (van vogels) plaatsvinden. Om IJburg en Zeeburg ligt een beschermingszone Natura 2000. Deze jachthavens moeten uit het plan, omdat het anders vertraging oplevert voor de realisatie van de wijk. Weinig jachthavens zoeken de verbinding met fietspaden of -routes. Er zijn maar weinig toeristen die vanuit de jachthavens buiten het centrum, met de fiets het centrum bezoeken. Onderzoek (onder 200 recreanten op motor- en zeilboten) naar de aantrekkelijkheid van Amsterdam als vaardoel, wijst uit dat Amsterdam veilige en comfortabele ligplaatsen heeft, maar dat er bijna geen plek is. Jaarlijks liggen er 23.000 boten in de jachthavens aan het IJ en 300 in het binnenwater van de stad. Amsterdam heeft een onderzoek uitgevoerd naar de drukte op het water en de daarmee samenhangende overlast. Dronkenschap en lawaai, zwerfvuil en afval in het water en gezonken bootjes zorgen voor de meeste hinder. De beroepsvaart neemt toe in Amsterdam en daardoor groeit de Amsterdamse Haven. Door de groter wordende beroepsvaart blijft er minder ruimte over voor de recreatievaart. Bij het aanleggen van steigers in IJburg en Zeeburg moet het stadsdeel een belangrijke afweging maken. Moet je de steigers openbaar toegankelijk maken? De inwoners moeten wel verzekerd zijn van een plek. In de binnenstad van Amsterdam mag iedereen overal zijn boot aanleggen. Ook in het Westerpark zijn de steigers openbaar. Knelpunten in Amsterdamse vaarwegen zijn er niet veel. Er kan bijvoorbeeld nog wel verbindingen worden gerealiseerd. Huizen moeten dat afgebroken worden, wat het erg kostbaar maakt. De provincie heeft de knelpunten voor de pleziervaart en de kleine waterrecreatie geïnventariseerd, maar heeft geen geld om het op te lossen. Moeten de gebruikers er voor betalen omdat het niet zo’n grote groep is? Of zijn waterrecreanten gelijk aan wandelaars en fietsers en moeten de voorzieningen door de overheid worden gerealiseerd?

• De natuursector is goed georganiseerd en komt voor de belangen op. Bij de recreatiesector is dit niet het geval. • Beleid ontbreekt in IJburg. Er is een zeilschool in IJburg die voorzieningen nodig heeft. Omdat beleid ontbreekt kan het stadsdeel hier geen vergunning voor geven. Hetzelfde geldt voor een restaurant- of een bloemenboot die ondernemers in IJburg willen opzetten. De stadsdelen zitten met een capaciteitsprobleem.

• Blauwalg is een terugkerend probleem elke zomer.

Burgerperceptie en –participatie Bij de bewoners is er een grote behoefte aan ligplaatsen. Het schrappen van de jachthavens uit de plannen levert veel reacties op. Er zijn panden in IJburg die in het water staan in een gracht. Bewoners leggen zelf illegaal steiger aan, om toch te kunnen genieten van het water. Die steigers moeten weg, omdat er zo ook niet gebaggerd kan worden. Het stadsdeel maakt nu een plan, om dit probleem op te lossen. In de Noordbuurt krijgen de drijvende woningen een steiger. In de Zuidbuurt zijn mensen bij elkaar gekomen en hebben een stichting opgericht. Deze mensen komen met initiatieven, zoals een steiger bij school of het geven van zeillessen. Het stadsdeel neemt deze initiatieven op in een plan.

6

Blauwe Stad

Algemeen Geïnterviewd: Geïnterviewd door: Datum:

Hemmo Philbert, Accountmanager recreatie & toerisme Blauwe Stad Heleen de Man, Grontmij 17 november 2008

Algemeen De ‘Blauwe Stad’ is de officiële naam van een nieuw te ontwikkelen gebied in Oost-Groningen. Het gebied ligt in 3 gemeenten, namelijk: Scheemda, Winschoten en Reiderland. De eerste ideeën voor de Blauwe stad zijn in 1989 gevormd. De aanleiding voor deze plannen was het stimuleren van de economie in Oost Groningen. Dit wordt gedaan combineren van de functies wonen, natuur en recreatie. De blauwe stad ligt rondom het Oldambtmeer, in totaal zullen hier circa 1500 woningen komen. Beleid De 3 gemeenten hebben beleid gemaakt om waterrecreatie en toerisme in de blauwe stad de bevorderen. Dit beleid is verwoord in het rapport ‘Toeristische APK Oldambtmeer en omgeving’. Dit rapport bevat de volgende onderdelen: • Inventarisatie van de aanwezige toeristische voorzieningen rondom het meer; • Analyse van de ligging van het Oldambtmeer in het waternetwerk • Analyse van de trends in toerisme • Leidraad voor ontwikkeling van toerisme en recreatie rondom het meer. Het rapport bevat een APK-kaart waarin de huidige recreatievoorzieningen zijn aangegeven. Daarnaast zijn drie gebieden aangegeven waar de prioriteit ligt om aan meer voorzieningen te werken. Vormen van waterrecreatie In de blauwe stad zijn allerlei mogelijkheden voor (water)recreatie aanwezig, voorbeelden hiervan zijn: • zwemmen in het meer; (duiken) • zonnen/recreëren aan het strand; • varen/zeilen/surfen/kanoën enz. (Max. snelheid 12km/uur); • wandelen • vissen • fietsen • winkelen op de boulevard • terrasjes op boulevards en langs het meer • manege • golfterrein

Projecten Economisch stimulerende functie De blauwe stad wordt aangelegd om de economie in Oost Groningen te stimuleren. Door het afgraven van landelijk gebied is een meer gecreëerd. Op dit meer kunnen allerlei vormen van waterrecreatie bedreven worden. Daarnaast wordt een natuurgebied aangelegd en worden woningen gebouwd. Inmiddels is duidelijk merkbaar dat het omliggende landelijke gebied inspeelt op de blauwe stad. Zo verhuurt een boer nu ruimte om boten op te slaan en langs de vaarroute naar Winschoten zijn op het industrieterrein enkele watergerelateerde bedrijfjes gestart (bootreparatie).

Waterbergende functie Het meer heeft ook een waterbergende functie: In droge periodes kan het meer water leveren aan omringende gebieden, in natte periodes kan het meer gebruikt worden als noodberging. Waterkwaliteit Aan de noordzijde van het meer is een strand aangelegd. Hier mag men zwemmen. De waterkwaliteit in dit meer is van uitstekende kwaliteit (zie zwemwaternorm). Om deze waterkwaliteit te kunnen garanderen zijn verschillende maatregelen genomen. Uitvoering van projecten Rondom het meer worden 1500 woningen gebouwd, elke woning krijgt een steiger waaraan een boot gelegd kan worden. Vanaf het meer is een verbinding gemaakt naar het Winschoterdiep. Dit kanaal staat in verbinding met Duitsland en andere vaarwegen in Groningen. Vanaf het meer is ook een verbinding gemaakt naar de Dorpskernen van Winschoten, Reiderland en Scheemda. Hier worden jachthavens gemaakt zodat vaartuigen (voor langere tijd) kunnen aanleggen. Naast deze verbindingen worden in provincie Groningen nog meer vaarwegen aangelegd. Deze vaarwegen dienen ter bevordering van waterrecreatie in Groningen. Er is o.a. een verbinding aangelegd naar Drenthe, ook wordt nagedacht over een verbinding vanaf de het Oldambtmeer richting Delfzijl. De blauwe stad heeft 5 verschillende woongebieden: de Wei, het Park, het Riet, het Wold en het Dorp. De woongebieden hebben elk hun eigen sfeer, kenmerkend voor alle woongebieden is dat ze doorsneden worden met water, dit zijn uitlopers vanaf het meer. Het Dorp wordt de ontmoetingsplaats van Blauwe stad. Aan de dorpshaven komen terrasjes en cafés. Hier komen in de toekomst ook allerlei andere voorzieningen zoals een bakker, boetiek of boekenwinkel. Straks kan men dus winkelen aan de boulevard. Financiering Financiering voor projecten komt uit verschillende organisaties, te noemen: • Ministeries • Provincie Groningen • Europese Unie • Gemeente Winschoten, Scheemda en Reiderland • Waterschap Hunze en Aa’s Op dit moment is men bezig met het vinden van financiering voor de noordelijke vaarverbinding richting Delfzijl. Hiervoor is 20 miljoen euro nodig. Planning Het meer en strand is aangelegd en verschillende vaarverbindingen zijn gerealiseerd. Jachthavens zijn nu nog klein, extra steigers zullen worden aangelegd indien daar vraag naar is. De verkoop van bouwkavels is lager dan verwacht, dit heeft ook te maken met de huidige economische situatie. De verwachting van Hemmo Philbert is dat de Blauwe stad over 10 jaar ‘af’ is, ofwel dat het gebied dan economisch, toeristisch en recreatief op de kaart van Nederland zal staan. In de komende 10 jaar zal het gebied langzamerhand worden opgebouwd.

Knelpunten Het grootste knelpunt waarmee men in de blauwe stad te maken heeft is het vinden van financiering. Het aanleggen van nieuwe vaarverbindingen is erg kostbaar (20 miljoen) en het is moeilijk om daar financiering voor te vinden. Ook voor het aanleggen van jachthavens of het aanleggen van strand is dit een probleem. Het is moeilijk om investeerders te vinden die nu al willen investeren in een gebied wat pas over enkele jaren rendabel zal worden. Daarom probeert men projecten aan te besteden via projectontwikkelaars.

Ook investeren de gemeenten zelf in waterrecreatie door bekostigen van goede vaarverbindingen naar de dorpskernen. Daarnaast probeert de gemeente ondernemers te helpen door eerst zelf te investeren, waarna ondernemers een pachtcontract kunnen afsluiten. Een ander knelpunt is dat de nieuwe bewoners een steiger krijgen om een boot aan te leggen. Bewoners uit omliggende gemeenten waren het hier niet mee eens, hiervoor is een regeling gekomen zodat ook deze bewoners een steiger kunnen kopen. Een technisch knelpunt voor de toekomst is het garanderen van een waterdiepte van 1,5 m.

Burgerperceptie en –participatie Burgers waren in het begin zeer negatief over de plannen om landbouwgrond af te graven en een het Oldambtmeer aan te leggen. In de loop der tijd is men hierover positiever gaan denken en ziet men ook de mogelijkheden en kansen. Enkele voorbeelden zijn genoemd tijdens het interview: • In de vrijetijdsbesteding van jeugd vindt een verschuiving plaats: Vroeger was de jeugd landelijk georiënteerd en ging men bijvoorbeeld paardrijden. In de afgelopen zomer was de jeugd van de omliggende gemeenten vaak te vinden op het strand. • Bedrijvigheid van omliggende gemeenten speelt in op de Blauwe stad: Zeilschool, bootreparatie, enz. • Door de investering van overheden heeft het gebied weer perspectief gekregen, mensen die er al woonden knappen verwaarloosde huizen weer op. Volgens Hemmo Philbert komt dit mede doordat het gebied een luxe uitstraling krijgt door het bouwen van de Blauwe Stad.

Overig Hemmo Philbert noemt tot slot de volgende factoren die nodig zijn om succes te boeken: • Politiek draagvlak • Meedenkende overheid (financiering vanuit ministerie) • Ondernemerschap (plannen afstemmen en aanpassen) • Goede afstemming maken van (financiële) risico’s Informatie: http://toerisme.groningen.nl/ www.blauwestad.nl Diverse folders over de blauwe stad.

7

Groningen

Algemeen Geinterviewden: Geinterviewd door: Datum:

Hendrik Jan Huiting, adviseur water en riolering Dries Jansma, Adviseur stedelijk beheer Heleen de Man, Grontmij 12 november 2008

Inleiding Groningen heeft de ambitie om in de toekomst de ‘duurzaamste stad’ van Nederland worden. Het college van burgemeester en wethouders (PvdA, SP & Groenlinks) heeft dit verwoord in een voorstel aan de gemeenteraad. (voorstel wordt nog opgestuurd) Hoewel het college het woord duurzaam vaak in de mond neemt, weet men niet direct een definitie voor duurzaam water te noemen. Bij duurzaam water denken zij aan gebruik van goede materialen rondom het water, het creëren van een goede waterkwaliteit en het aantrekkelijk maken van de leefomgeving door het integreren van water. Bij doorvragen blijkt dat het water in Groningen nog niet duurzaam is: • Water wordt niet benut in de leefomgeving, er zijn weinig wandel/fietspaden/bankjes direct langs het water. • Waterkwaliteit laat zomers te wensen over. (dode vissen) Beleid De gemeente heeft recent haar tweede waterplan opgesteld. In het waterplan wordt vooral ingegaan op het verbeteren van de waterkwaliteit. Er wordt niet ingegaan op waterrecreatie. Bij doorvragen naar dit punt bleek dat de bestuurlijke laag weinig visie heeft op ‘waterrecreatie’. Indien initiatieven vanuit het ingenieursbureau worden geopperd wordt hiervoor vanuit de gemeenteraad wel ruimte (en geld) gegeven. Er wordt opgemerkt dat voor ‘water in de stad’ meer ruimte is dan vroeger. Eerder werd alleen water toegepast in het woongebied als compensatie voor de verharding. Nu wil men wonen en recreëren aan het water. Ook de klimaatverandering zorgt ervoor dat water meer wordt toegepast in de stedelijke omgeving. Vormen van waterrecreatie Bij waterrecreatie in de stad denken de geïnterviewden aan de verschillende havens in Groningen, aan vissteigers aan het water of aan bankjes en wandelroutes langs het water. Zwemmen in de stad vindt men een vorm van waterrecreatie die niet haalbaar is vanwege de benodigde waterkwaliteit. Vormen van waterrecreatie in Groningen zijn: • Varen Verschillende havens in het centrum en aan de rand van de stad • Stadstrand 5 minuten lopen vanaf het centrum • Zwemmen Aan de rand van de stad zijn 3 zwemwaterlocaties • Wandelen/fietsen/vissen • Waterskibaan

Projecten Waterkwaliteit In samenwerking met het waterschap is onderscheid gemaakt in de verschillende functies van het water in Groningen. Er zijn bijvoorbeeld stadsvijvers die niet verbonden zijn met andere wateren. Hiervoor heeft men de ambitie om goed doorzicht te creëren. Daarnaast kampt de gemeente in de zomer met te weinig zuurstof in de vijvers. Na hevige regenval stort rioolwater over in de vijver waardoor de waterkwaliteit nog slechter wordt. Bewoners bellen in de zomer dan ook regelmatig met klachten over dode vissen. De gemeente is bezig met het verbeteren van de waterkwaliteit in de vijvers. Dit wordt gedaan door het afkoppelen van regenwater van een gemengd rioolstelsel. Hierbij wordt dan alleen nog regenwater op de vijver geloosd, dit moet de waterkwaliteit verbeteren. Daarnaast worden vijvers met elkaar verbonden om zo doorstroming te garanderen. Naast de stadsvijvers is veel boezemwater in de stad aanwezig waarop gevaren wordt. De gemeente werkt aan de verbetering van de kwaliteit van het boezemwater door het plaatsen van helofietenfilters aan de rand van de stad. Deze filters hebben tegelijkertijd een ecologische functie (er komen allerlei dieren op af) en een recreatieve functie. Langs het helofietenveld worden namelijk wandelen fietspaden aangelegd. Waterskibaan De huidige waterskibaan wordt in de toekomst gesloten doordat deze ruimte benodigd is voor het stadion. Deze waterskibaan lag op een overstortlocatie (locatie waar rioolwater op wordt geloosd bij hevige regenval), dit was geen reden om de waterskibaan te sluiten. Op dit moment wordt gebouwd aan een nieuwe waterskibaan op een unieke locatie. Deze locatie ligt 4 meter boven het gemiddelde maaiveldniveau in Groningen, het gebied wordt omdijkt en hier water zal worden opgepompt om het gebied te vullen. Deze locatie is gekozen omdat hier ruimte over was. Dit project wordt grotendeels gefinancierd vanuit de gemeente. De vraag is of dit project zal aanslaan, de geïnterviewden denken niet dat dit project zich zal terugverdienen. Het project is meer een blikvanger voor Groningen. De kosten van het aanleggen van de accommodatie zijn begroot op 1.215.000 euro. Stadstrand Euroborg Langs het Winschoterdiep is een strandpaviljoen met daarbij een strand op de kade. Zwemmen is niet mogelijk. Wel kunnen bezoekers er geheel gratis gebruik van maken, desgewenst onder het genot van een drankje een hapje eten dat vanuit het paviljoen wordt verzorgd. Strand Euroborg is gemakkelijk toegankelijk en ligt op nog geen vijf minuten fietsen van de binnenstad. Er is voldoende parkeergelegenheid in de omgeving. Het stadstrand is een particulier initiatief, de initiatiefnemer heeft een tijdelijke vergunning gekregen voor drie jaar. De geïnterviewden zijn hierbij niet betrokken geweest en kunnen helaas niet meer vertellen. Varen Vanaf lente tot herfst wordt in de stad Groningen veel gevaren. Groningen-stad is een knooppunt van verschillende vaarroutes. In directe nabijheid van het centrum zijn twee havens met een totaal aan ligplaatsen (geschat) van 250. Recent is aan de rand van de stad nog een haven aangelegd waar circa 300 ligplaatsen zijn. Vooral in de zomer is het druk op het water en zijn er soms te weinig ligplaatsen. Deze vorm van waterrecreatie heeft een positieve invloed op de economie en werkgelegenheid in Groningen. Wandelen/fietsen/vissen Op dit moment is het water niet goed geïntegreerd in de stedelijke leefomgeving. Er zijn bijvoorbeeld nauwelijks wandelpaden langs het water. De gemeente is bezig om het water beter toegankelijk te maken.

Knelpunten De gemeente weet geen knelpunten te noemen bij het integreren van waterrecreatie in de stad. De samenwerking met het waterschap loopt goed. De twee waterschappen vragen de gemeente soms om mee te denken in plannen. De gemeente geeft aan dat elkaars belangen gerespecteerd moeten worden. Verder wordt opgemerkt dat Groningen de enige grote stad is in de provincie Groningen. Omliggende gemeenten volgen vaak het beleid van de gemeente. Volgens de geïnterviewden is bij projectontwikkelaars of woningcorporaties geen aandacht voor waterrecreatie. De gemeente heeft geen beleid om dit te stimuleren. Daarnaast zeggen beide geïnterviewden dan zij zelf met een technische blik naar het water kijken (waterkwaliteit; is het water breed en diep genoeg, doorzicht, voorkomen van blauwalg). Hierdoor blijven kansen voor waterrecreatie waarschijnlijk onderbenut.

Burgerperceptie en –participatie Burgers in Groningen reageren positief als de gemeente de waterkwaliteit verbeterd. Deze reacties worden gegeven als de gemeente fysiek aanwezig is, bijvoorbeeld tijdens het uitvoeren van werkzaamheden om de doorstroming in een vijver te verbeteren. Burgers nemen zelf niet het initiatief om de gemeente te wijzen op slechte waterkwaliteit, alleen bij dode vissen wordt gebeld. Voor klachten heeft de gemeente een algemeen meldpunt, vanaf hier wordt de klacht doorgegeven aan de afdeling/persoon die dit in behandeling kan nemen. Terughoudendheid van burgers voor waterrecreatie is niet bekend bij de geinterviewden.

8

Gouda ‘Hollandse Waterstad’


Marjo van Loon, projectleider Havenkwartier gemeente Gouda Andrea Olieman, beleidsmedewerker toerisme en recreatie Hugo de Jong, Kenniscentrum recreatie Martine van Loon, Kenniscentrum recreatie 13 november 2008

Omschrijving project Hollandse Waterstad is een kennisproject op het gebied van water, waarin naar nieuwe manieren van werken worden gezocht om de ambities van Gouda in de historische binnenstad te kunnen realiseren. Eén van die nieuwe manieren van werken is een integrale manier van samenwerken tussen de partners die deelnemen in het kennisproject. Er wordt gebruik gemaakt van elkaars kennis, kunde en mogelijkheden. Leervragen uit het project zijn: ° hoe ga je met kennis om? ° hoe ga je met samenwerkingsverbanden om? Deelnemende partijen in het consortium zijn de gemeente Gouda als penvoerder, Leven met Water als subsidiegever, het Watergilde namens de Goudse burgers, Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumentenzorg, NOK, Ykema tuin- en landschapsarchitectuur, Hoogheemraadschap van Rijnland, provincie Zuid-Holland en Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme. Alle deelnemende partijen zijn ‘gelijkwaardig’ in het consortium vertegenwoordigd. Belangen van de verschillende partijen worden aan elkaar geknoopt, zodat er een gemeenschappelijk doel ontstaat. Vroeger was de rol van het Hoogheemraadschap vooral toetsend. Nu denken ze mee vanaf de start van een project en zien ze kansen. Dit levert winst op voor zowel het hoogheemraadschap als voor het project. Doel van het kennisproject is een integraal plan op te zetten en uit te voeren, dat de waterhuishouding weer in ere herstelt en dat recht doet aan ideeën van bewoners en de stad toeristisch aantrekkelijker maakt. Het unieke aan dit project is dat er met verschillende doelgroepen (overheid, burgers en bedrijfsleven) aan de tafel wordt gezeten om uit te zoeken of het mogelijk is om de historische waterstructuur te herstellen. Gouda heeft een bijzonder netwerk van ‘intieme’ waterlopen. Het project Hollandse Waterstad wil deze grotendeels nog onbekende waterwegen weer zichtbaar maken in de stad en bruikbaar voor de kleine recreatievaart. Het kennisproject heeft als ambitie het herstellen van de Havensluis waardoor de traditionele zuidelijk toegang van de stad wordt hersteld. (plezier)schepen kunnen dan weer dwars door de Goudse binnenstad varen. Hollandse Waterstad is onderdeel van een groter project: Cultureel en Havenkwartier 20042014. Dit project vindt weer zijn oorsprong in de Stadsvisie 2010 uit 2000. Daarin staat dat de binnenstad kansen biedt voor het functioneren en het imago van de stad Gouda. Samen met bestaande ideeën en burgerinitiatieven zijn deze gebundeld tot één project. Cultureel en Haven Kwartier behelst een gebiedsgerichte aanpak waarmee de concurrentiepositie van de binnenstad, als het gaat om aantrekkelijk wonen en recreëren, voor de komende decennia behouden en versterkt kan worden. Dit met behulp van één van de grootste rijkdommen van Gouda: het cultuurhistorisch erfgoed. Beleid Het huidige Waterplan van de Gemeente Gouda is uit 2003. Hierin wordt onder het thema ‘sprekend water’ een aantal ambities verwoordt zoals voldoende afmeermogelijkheden, en wor-

den maatregelen aangekondigd om het water beter zichtbaar en beleefbaar te maken. Andere thema’s in het waterplan zijn: - droge voeten - gezond water (biologische waterkwaliteit) - werken aan water (afstemmen onderhoud water en oevers) Er is een nieuw waterplan in de maak waarin (herstel van) cultuurhistorie sterker is opgenomen als een doelstelling, en biedt betere mogelijkheden om vanuit het hoogheemraadschap maatregelen ten behoeve van cultuurhistorie te nemen en te financieren. Aanleiding Drie ontwikkelingen komen samen in dit project. • De opgave om de toeristische potentie van de stad beterGouda trekt veel (buitenlandse) toeristen zonder daar eigenlijk maar iets voor te hoeven doen. De naamsbekendheid vanwege de kaas en de Sint Janskerk is groot. Maar eigenlijk is de stad niet ingesteld op bezoekers. • De opgave om historisch cultureel erfgoed in ere te herstellen: gedempte grachten, sluizen en overkluizingen vormen cultuurhistorische waarde als ze hersteld worden • De wateropgave: betere waterkwaliteit en waterberging in de stad Doel Doel van het project is eigenlijk tweeledig: proces en uitvoering. • Proces: Allereerst is Hollandse Waterstad een communicatie/proces project van Leven met Water, waarbij gebruik gemaakt wordt van nieuwe werkvormen en belevingsonderzoek. Vanaf het begin af aan is bijvoorbeeld het hoogheemraadschap Rijnland en de historische vereniging betrokken, zodat kansen benut zijn om efficiënte combinaties te maken (herstellen historische waterlopen draagt ook bij aan waterkwaliteit in de stad). Ook wordt geprobeerd zo veel mogelijk de burger te betrekken en een positieve stemming te creëren – ‘trots maken’ op de binnenstad. Toeristische netwerkborrels worden georganiseerd en mensen beginnen bed&breakfast • De praktische kant van het project is ontleend aan het project ‘Cultureel en Havenkwartier’, en heeft tot doel tot een integraal plan te komen dat de waterhuishouding de historische waarde van het water te herstellen. Het idee is het stadsbeeld verbeteren en de stad levendig te houden met het culturele erfgoed. Achterliggende gedachte / doel van beide kanten is het toerisme bevorderen en hiermee de economie van de (binnen)stad versterken. Daarnaast inhaken op de opgaven van waterberging en waterkwaliteit Vormen van waterrecreatie Vormen van waterrecreatie in Gouda zijn: pleziervaart, sloepen, kanoen fluisterbootverhuur, museumhaven (bruine vloot ‘bedrijfs’ schepen (20 vaste), deze worden ook bewoond) heel soms zwemt er iemand in de gracht, maar in het plangebied van het project zijn geen zwemwaterlocaties. In de turfsingel liggen de historisch uitziende schepen en verderop in het centrum in de kattensingel liggen de moderne schepen. Charterschepen en riviercruises doen Gouda aan de IJsselkade (190 riviercruiseschepen per jaar). Deze mensen bezoeken het centrum van Gouda, maar ook vaak ’s ochtends wanneer de winkels nog dicht zijn. Gouda ontvangt ook buitenlandse toeristen, die de stad bezoeken om de kaasmarkt en de Sint Jan. De ontsluiting van de regio is goed. Vanuit Gouda zijn alle Hollandse Watersteden te bevaren. De haven ligt op topdagen vol. Duurzaamheid Duurzaamheid is waarschijnlijk opgenomen in het waterplan. Natuurvriendelijke oevers kunnen niet in een stad als Gouda gerealiseerd worden. De stad heeft kades, waardoor oevers aanleg-

gen lastig wordt. Natuurvriendelijke oevers zijn voor het hoogheemraadschap belangrijk en wil hierop inzetten, maar in de stad is dat lastig.

Projecten Acties/maatregelen Hollandse Waterstad / Cultureel en Havenkwartier De maatregelen in het project • herstel sluis om zuidelijke ingang van de binnenstad opnieuw mogelijk te maken • herstel ‘waterfront’ – de kade langs de IJssel is nu helemaal niet benut; er zijn plannen om dit aantrekkelijker te maken. Cruiseschepen kunnen hier aanleggen • herstel kleine passage bij park in zuid-oost kant tegen IJssel aan • herstel overkluizing bij St Janskerk Het hoogheemraadschap onderzoekt sommige acties of ze mogelijk zijn in verband met de veiligheid en de waterkwaliteit. Het hoogheemraadschap heeft meer macht om bijvoorbeeld passages of grachten open te krijgen, voor waterberging of verbetering van waterkwaliteit. Om recreatie redenen alleen wordt het vaak niet gedaan. Maar ook - informatieavonden - toeristische netwerkborrels Het plan de Hollandse Waterstad is een combinatie van alle plannen die in 2003/2004 openstonden. Zo is het openen van de sluis een oud idee uit de jaren tachtig van bewoners. Dit idee is door de Hollandse Waterstad geadopteerd. Alle activiteiten worden door middel van de Hollandse Waterstad geclusterd opgepakt. Er is een studie uitgevoerd naar hoe alle plannen zo goed mogelijk op elkaar kunnen worden afgestemd. Uitvoering project • zowel toervaart, kleine waterrecreatie als ‘kijkwater’ • Hollandse waterstad loopt in 2009 af • Leden consortium delen de kosten en zijn gezamenlijk verantwoordelijk. De betrokken partijen in het beheer van water en waterwerken zijn: • Rijkswaterstaat: water • Beheer sluizen: Rijkswaterstaat, gemeente, provincie en hoogheemraadschap • Hoogheemraadschap: kwaliteit water Subsidie voor het project Hollandse Waterstad wordt verstrekt door Leven met Water. Ook subsidies voor rijksmonumenten. Nieuwe plannen • Op het moment dat kanovaren in de stad aantrekkelijker wordt door betere passages en dergelijke van de ‘intieme waterlopen’ zouden kanoparkeerplaatsen aangelegd kunnen worden. Kanovaarders moeten op korte termijn terecht kunnen in Gouda. Ondernemers moeten verleid worden met kanoverhuur te beginnen. • Voor toervaart meer op wat ‘hoger’ segment mikken. Gouda is qua liggeld tamelijk goedkoop en trekt daarmee toervaarders aan die niet veel uitgeven in de stad • Gouda wil het ‘ schuren’ van de grachten weer als toeristische attractie invoeren. Hierbij wordt door een golf van 30cm water via een ingenieus circuit van sluizen door de grachten gespoeld zodat het weer schoon wordt. Vroeger was deze golf veel hoger en spoelde het water ook totaan de huizen (sommige huizen hebben nog schotten voor de deuren tegen hoog water) . • Aanlegplaatsen in singel creëren. • Volgend jaar: actieprogramma watertoerisme: Nu komen veel waterrecreanten naar Gouda omdat het makkelijk te bereiken is en omdat Gouda een mooie binnenstad heeft. Er is nu nog geen visie op watertoerisme, maar het is wel goed om een visie voor de toekomst te ontwikkelen. o Doelgroepen (welke doelgroepen trekken we en welke doelgroepen willen we bereiken?) en voorzieningen

o

Staande mastroute door de stad – nog onzeker want alleen kleine schepen zouden door de stad kunnen

Knelpunten/belemmeringen • De ondernemers in de Goudse binnenstad zijn niet optimaal georganiseerd en nemen dan ook niet deel in het consortium. Jonge ondernemers zien wel de kansen van het programma en de ambities, maar traditioneler ingestelde ondernemers zijn niet altijd positief • financiering – omleggen van kabels en leidingen zijn de grootste kostenpost bij het herstellen van oude waterlopen is de grootste kostenpost • in de financieringssfeer is ook parkeergelegenheid een groot probleem in Goudse binnenstad – bij het ontdempen van grachten wordt dat alleen maar groter. Per parkeerplek die vanwege ontdemping verloren gaat komt er op rekening van het project 40.000 euro op de begroting bij. Aanleg van parkeergarages is ontzettend duur vanwege de veengrond. • De economische waarde van de recreatievaart is beperkt. De kleinschalige en intieme sfeer van Gouda trekt vooral de kleine recreatievaart aan. Deze mensen besteden geen grote bedragen in Gouda. Grote investeringen wegen hier niet tegenop. Voor recreatie alleen vinden er geen grootschalige ingrepen plaats. Volksgezondheid Het project heeft positieve invloed op de volksgezondheid. Bij het herstel van verbindingen in de waterlopen zal het water beter ververst worden en doorstromen zodat het een betere zuurstofgraad krijgt. Vooral bij veel wind waait er nog wel eens zwerfvuil in de grachten, maar dit heeft weinig met volksgezondheid te maken De binnenstad heeft de categorie A+. Dat betekent dat de binnenstad erg goed schoongehouden moet worden.

Burgerperceptie en -participatie Burgerparticipatie is één van de hoofddoelstellingen geweest voor Hollandse Waterstad project Marjo van Loon is voor een deelproject (overkluizing) bij de mensen thuis langs geweest om ze uit te nodigen bij informatie- en inspraakavonden aanwezig te zijn. Hierop werd positief gereageerd – “eindelijk eens een gezicht van de gemeente”. Dat werkt een stuk beter dan met een brief van de wethouder. Van bovenaf opleggen werkt niet. Dit was overigens wel een erg makkelijk project omdat men er positief tegenover stond en weinig negatieve gevolgen had voor de bewoners. Voor andere projecten zoals het ontdempen van een gracht waarbij parkeerplek verloren gaat zal het lastiger zijn op deze manier burgerparticipatie en draagvlak te creëren. De burgers zijn verder betrokken via de historische vereniging, die een gelijkwaardig partner is in het consortium. Daarnaast is er nog een platform binnenstad, die de plannen van de gemeente bestuderen. Gouda zet in op stadsmarketing: bewoners meer trots maken op hun stad. Door ze te betrekken bij verschillende acties.

Overig Succesfactoren: • In vroeg stadium partijen bij elkaar brengen en belangen aan elkaar knopen • Eigen taalgebruik van elke partij loslaten • Tot een gemeenschappelijk doel komen • Het gebrek aan financiering bij de gemeente Gouda is eerder een voordeel dan een nadeel geweest. Doordat meerdere partijen meefinancieren meedenken en betrokken zijn duurt het misschien wel langer maar is het draagvlak uiteindelijk veel groter. In Rotterdam bijvoorbeeld waar meer geld is kan meer top-down geregeld worden met alleen de gemeente als financier. Dit werkt misschien makkelijker maar kan eerder op weerstand rekenen. Ofwel: alleen ga je sneller maar samen kom je verder. Interessante / meegekregen informatie: • Map cultureel en havenkwartier en Gouda • Waterplan 2003(via internet) • Bouwsteen toervaart Gouda en inrichting Haven Gouda

9

Heerhugowaard (Stad van de Zon)

Inleiding/ algemeen Geinterviewden: Geinterviewd door: Datum:

Dhr. J.T. Dijkstra, projectmanager stadsontwikkeling Dhr. D. Zamurovic, projectingenieur/beleidsmedewerker Heleen de Man, Grontmij 29 oktober 2008

Aanleiding/Doel Gemeente Heerhugowaard bouwt aan een nieuwe vinex-wijk, namelijk Stad van de Zon. Het doel van dit project is het creëren van woningen een aantrekkelijke leefomgeving. Mensen in ‘Stad van de Zon’ kunnen op allerlei manieren hun vrije tijd besteden in het winkelcentrum, het uitgaanscentrum of het park. Bedrijven worden ook getrokken door de nieuwe wijk, zij vestigen zich namelijk graag in een leefomgeving waar werknemers het naar hun zin hebben. Kortom: Het belangrijkste doel van dit project is het creëren van een leefomgeving waar mensen graag willen wonen en werken. Dit heeft ook een positieve invloed op de plaatselijke economie. Beleid Gemeente Heerhugowaard heeft haar ambities o.a. verwoord in het waterplan van 2006. Dit is het tweede waterplan van de gemeente, het eerste waterplan werd al geschreven in 1999. In het waterplan wordt ingegaan op kwantiteit en kwaliteit van het water, de ecologische diversiteit en het recreatief gebruik van het water. Voor de ‘stad van de zon’ was een speciale ambitie gesteld m.b.t. water. Het doel was om ruimte meervoudig te gebruiken door het combineren van wonen, recreëren en waterbeheer. De gemeente noemt bij de vraag ‘Wat verstaat u onder mooi en gezond water’ het volgende: • Brede vaargeulen, waar water stroomt, liefst met veel groen (bomen) erom heen. • Water met ecologische diversiteit (o.a. water waar gevist kan worden) • Water wat bereikbaar is. • Water zonder riooloverstorten Vormen van (water)recreatie In het project is rekening gehouden met alle verschillende vormen van recreatie. De gemeente noemt: Kitesurfen, kanoen, vissen, wandelen, skaten, vliegeren, mountingbiken en een waterskibaan. Ook heeft de gemeente de ambitie dat burgers kunnen zwemmen in het water van Stad van de Zon, hiertoe is een strand aangelegd van 800m lang en 25 meter breed. Aan dit strand is ook het uitgaanscentrum gesitueerd, in de zomer worden hier veel feestjes gegeven. Duurzaamheid De benaming ‘Stad van de Zon’ verwijst naar het benutten van de zon als onuitputbare bron van schone energie. De woningen zijn milieuvriendelijk en energiezuinig doordat zonnepanelen en drie windturbines stroom leveren.

Projecten ‘Stad van de zon’ en ‘Het park van Luna’ ‘Stad van de zon’ is een vinex-locatie ten zuiden van Heerhugowaard. De Stad van de Zon vormt het nieuwe centrum met een groot aantal voorzieningen zoals scholen, winkels, een wijkcentrum en een bibliotheek. De stad heeft een Carré, dit wordt omringd door open water. De plas is geïsoleerd van het omringende polderwater en wordt gevoed met regenwater en kwelwater. Bijzonder aan het watersysteem is dat het een peilfluctuatie van 70 cm aankan. Het water wordt geborgen en vastgehouden in de wijk en in principe niet geloosd buiten de wijk. Bij een tekort aan water kan eventueel boezemwater worden ingelaten. De circulatie en natuurlijke zuivering in een stromingslabyrint zorgen ervoor dat het water schoon is. De plannen voor het uitgaanscentrum, de sportaccommodatie en het park vloeien voort uit de vraag van omliggende gemeenten om een recreatiegebied te maken voor de gehele regio. Het park van Luna (het recreatiegebied) is gericht op intensief recreatief gebruik en is ook bedoeld om de recreatiedruk vanuit de regio richting de kust te verlichten. Over dit park zegt de informatiefolder: “Het gerealiseerde park van Luna vormt een hybride landschap van in elkaar overlopende en in de tijd veranderende ruimten, die via een dicht netwerk van routes voor fietsers, wandelaars, skaters en kanoërs met elkaar zijn verbonden. De beeldende kunst, technische kunstwerken en inrichtingselementen intensiveren de beleving van de gecreëerde ‘buitenkamers’ en vele doorzichten.” Uitvoering/financiering De gemeentelijke projectgroep Heerhugowaard-Zuid is de drijvende kracht achter de ontwikkeling. Deze projectgroep heeft onderzoeks- en ontwerpopdrachten uitgezet, de financiering geregeld en burgers, bestuurders en bedrijven geïnformeerd. Het Park van Luna is gefinancierd door de samenwerkende gemeenten (Heerhugowaard, alkmaar en Langedijk), aangevuld met bijdragen van de provindie Noord-Holland voor de aanleg van grond en water en voor de inzet van kunstenaars. De woningen zijn in deelplannen uitbesteed aan projectontwikkelaars. Planning is dat de laatste woningen in 2011 gebouwd zullen worden.

Knelpunten Samenwerking met Waterschap De gemeente ervaart de samenwerking met het waterschap als een knelpunt. Vanuit de trits vasthouden-bergen-afvoeren heeft de gemeente een wijk ontwikkeld die geïsoleerd is van de andere polders. Dit heeft mede tot doel om een zodanige waterkwaliteit te garanderen dat gezwommen kan worden bij het strand van Luna. Over deze samenwerking zegt de gemeente het volgende: • Naar het idee van de gemeente neemt het waterschap een machtspositie in. Het waterschap heeft vanuit het provinciaal waterplanhet recht om bepaalde functies te weigeren. Zo wordt tot op heden geen zwemfunctie toegekend aan het water. De zwemwaterkwaliteit kan namelijk niet gegarandeerd worden doordat het afstromende regenwater vanaf straten en wegen fecaal verontreinigd is. • De gemeente heeft haar twijfels bij het overlaten van het beheer van het watersysteem van de wijk aan het waterschap. De werking van het watersysteem in de wijk is gebaseerd op het rondpompen van water m.b.v. een circulatiegemaal. Het watersysteem wordt dus niet doorgespoeld met water vanuit de omliggende polders. De gemeente is bang dat het waterschap hier niet goed mee om zal gaan en vanuit o.a. kostenoverwegingen minder zal bemalen waardoor de stroomsnelheid van het water lager is en minder water de zuiverende voorziening (het labyrint) zal passeren. De gemeente heeft naar haar idee voldaan aan het vasthouden-bergen van het water, maar merkt terughoudendheid bij het waterschap. Nieuwe initiatieven worden niet direct gewaardeerd. Graag zou de gemeente zien dat het waterschap haar visie achter water bergen-vasthouden-afvoeren beter verwoord. • De gemeente wijst ook op tegenstrijdige belangen tussen het waterschap en de gemeente. Zo wil het waterschap liever geen bomen langs het water, zodat zo min mogelijk gebaggerd hoeft te worden. Juist voor de esthetische waarde van het water is het echter mooi als er bomen langs het water staan.

De gemeente merkt op dat bij belemmeringen geen afwachtende houding moet worden aangenomen. Juist het nemen van initiatief is belangrijk. Op dit moment wordt het beheer van het ‘park van Luna’ overgedragen aan het waterschap en het recreatieschap. Om het hoge ambitieniveau (zwemwaterkwaliteit) te kunnen garanderen is het nodig dat deze partijen intensief samenwerken. Volksgezondheid/ Zwerfvuil Van zwerfvuil heeft de gemeente weinig last, alleen na feesten aan het strand is het nodig dat zwerfvuil opgeruimd wordt. Verder wordt af en toe piepschuim gevonden, dit is k afkomstig van de bouwplaats, via de aannemers communiceert de gemeente dit om te voorkomen dat piepschuim de stedelijke leefomgeving vervuild. De gemeente informeert haar burgers niet over zwemwaterkwaliteit, dit is de taak van de provincie. Om blauwalg te voorkomen wordt geen water ingelaten vanaf omliggende polders, dit water heeft namelijk een slechtere kwaliteit dan het water van het interne watersysteem. Burgerperceptie en participatie Burgers ervaren het project als ‘fantastisch’, en verbazen zich dat de gemeente dit allemaal organiseert. Burgers denken ook actief mee, zo kwam er recent een aanvraag binnen of er nog enkele bankjes geplaatst konden worden op een bepaalde plaats. Deze aanvragen komen vanaf het gemeentelijk meldpunt direct door bij de desbetreffende persoon. De communicatielijnen bij de gemeente zijn zeer kort. Echte klachten kon men niet melden.

Overig Succesfactoren De ervaring van de gemeente is dat bestuurders besef moeten hebben van de ambitie van het project. Als overeenstemming is bereikt op ambtelijk niveau dan kan er beter aan de uitvoering gewerkt worden. De economische ontwikkelingen van de laatste jaren hebben geholpen om de hoge ambities ook te verwezenlijken. De gemeente merkt op dat het nu (anno de kredietcrisis 2008) veel moeilijker zal zijn. Ook is het van belang dat degenen die het gebied later moeten beheren vanaf de eerste plannen betrokken worden bij het project. Op deze manier wordt voorkomen dat de beheerder uitgangspunten van de ontwerpers niet onderschrijft en beheerpunten gaan sloffen.

10 ’s Hertogenbosch Algemeen Geinterviewde: Geinterviewd door: Datum:

Mevr. Francien van Zandbrink, projectmanager stadsontwikkeling Jaap Olie, Deltares per telefoon 24 november

Aanleiding/doel Francien heeft het eerste waterplan geschreven en gedeeltelijk uitgevoerd. Is een tijde tussenuit geweest en is nu opnieuw belast met het schrijven van het tweede waterplan. Aanleiding was binnen de gemeentelijke organisatie alle partijen, die met water bezig zijn op elkaar af te stemmen. Daarbij was ook de bedoeling externe partijen daarbij te betrekken. Doelstelling was dan ook gegevens voor elkaar toegankelijk en uitwisselbaar te maken. Eerste witte vlek was dat er weinig kennis was van het stedelijk watersysteem, terwijl dat van het buitengebied wel bekend was. Beleid Doel van de exercitie was naast het maken van een veilig en gezond watersysteem ook de belevingswaarde van water door ontsluiting mogelijk te maken. Veilig betekent hier tegen overstroming maar ook volksgezondheid. De volksgezondheid was uiteraard belangrijk, er waren echter geen problemen met riooloverstorten, die werden afgewerkt via GRP. De waterkwaliteit gaf een probleem met het waterschap, die dreigde de WVOvergunning in te trekken als de waterkwaliteit niet werd verbeterd. Omdat het stedelijk ontwikkeling geen beeld had van het stedelijk water systeem betekende dat eerst het stedelijk water in kaart te brengen op het gebied van kwaliteit, kwantiteit, stromen en waterkwaliteitspoor. Het eerste waterplan heeft dat inzicht van het stedelijk water opgeleverd. Bij RO-ontwikkelingen in de gemeente maakt de gemeente zelf de plannen voor het openbaar gebied en kan zo op een duurzame manier water meenemen in de plannen. Daarnaast krijgen de projectontwikkelaars de wateropgave opgelegd bij de invulling van de bouwplannen. De scheiding van hemelwater van rioolwater heeft zo geleid tot het waterpui en het waterplein. Mooi water in de wijken brengen is niet voldoende als het mooie water niet wordt ontsloten voor de mensen om ervan te kunnen genieten. Aan de Noord kant van Den Bosch worden de forten opgeknapt inclusief de grachten en wordt het gebied ontsloten voor wandelaars om langs de waterkant te kunnen lopen. In dit gebied zijn niet alle oevers natuurlijk gemaakt. Waar dat uit de geschiedenis een harde oever was zoals de vestingmuur is dat gehandhaafd. Waar een natuurlijke oever meerwaarde heeft is dat daar ook aangelegd. Zo ontstaat een contrast tussen de verschillende gebieden en zo wordt voorkomen dat er een eenheidworst ontstaat. Op deze manier zijn ook de rivieren de Aa, Dommel en de Dieze verrijkt met natuurlijke oevers afgewisseld met harde oevers. Aan de Zuidkant ligt een landelijk gebied van de Bosser Broek waar je vanuit het stadcentrum via het pontje direct in het landelijk gebied bent. Participatie van de bewoners komt pas aan bod bij de uitvoeringsprojecten, niet in de planfase. Er wordt ook geen enquete gehouden onder de bevolking en de plannen worden ook zelden door de bevolking geraadpleegd. Den Bosch zet de plannen wel op de website, maar er komt uit de bevolking zelden vragen of respons. Binnen de planfase is er ook geen klankbordgroep uit de bevolking aanwezig. Via het netwerk worden wel in ad hoc contacten gesproken met belangenverenigingen zoals natuurclubs, hengelsportverenigingen, etc.

Projecten De Zuid Willemsvaart zou worden omgeleid om Den Bosch heen. Daarbij kwam een tracé van kanaal vrij waar een nieuwe bestemming voor gezocht werd. Hier is wel met de bewoners gecommuniceerd over welke mogelijkheden bewoners zagen voor het oude tracé. Kortom, alleen bij uitvoering van de projecten worden de bewoners betrokken bij het werk.

Tijdens de planfase en de uitvoering is er wel een overlegstructuur aanwezig met waterschappen, gemeenteraad, provincie Brabant en RWS om hun op de hoogte te houden van de ontwikkelingen. Overleg met RWS verloopt onregelmatig en is meer gebaseerd wanneer dat uitkomt voor RWS. Provincie Brabant krijgt wel informatie, zou een regiefunktie moeten hebben maar doet daar niets mee. Een voorbeeld is een grote industriële grondwateronttrekking waar provincie Brabant de regie had en dat niet heeft gedaan. Hetzelfde geldt voor RWS, er gaat veel informatie in maar komt weinig voor terug. Vermoedelijk door geldgebrek kan RWS geen actie ondernemen. De relatie met woningcorporaties en projectontwikkelaars is door het voorschrijven en door zelf ontwikkelplannen te maken te omschrijven als probleemloos volgend. Zo kon Den Bosch als eerste gemeente een waterplein realiseren door het gewoon voor te schrijven in de plannen. Financiering Financiering van de projecten gaat per project. Bijvoorbeeld VROM subsidie voor herstructurering van oude wijken. Europa, provincie Brabant en waterschappen voor restauratie van het vestinggebied van Den Bosch. GRP is het gemeentelijk rioolplan dat de gemeente zelf financiert uit de OZBelasting. VROM DGW vertrekt subsidie voor impuls projecten, KRW voor de synergieprojecten. Waterrecreatie Op het gebied van toerisme blijkt de rondvaart van de Binnen Dieze al voor het waterplan te zijn ontstaan. Het ontsluiten van het vestingwater is onderdeel van het waterplan voor wandelaars, fietsers en ook bootjes. Het zwemwater in de gemeente Den Bosch is beperkt tot 3 plassen, waarvan een plas vanwege slechte waterkwaliteit een zwemverbod opgelegd heeft gekregen. De gemeente beheert deze plassen. Ondertussen is de kwaliteit van de plas verbeterd maar vanwege de kosten van het toezicht houden worden deze zwemplassen niet gebruikt. Dat zou wel moeten omdat vanwege toename van de bewoners meer vraag komt naar zwemwater.

Knelpunten Samenwerking wat het waterplan betreft binnen de gemeentelijke organisatie is gelukt wat Stadsontwikkeling betreft maar niet met Stadsbeheer, die niet betrokken wordt in de planvorming. Vandaar het sterke Ad Hoc karakter van het oplossen van knelpunten zoals Waterbeheer, illegale lozingen en oevers beheer. In de plannen ontbreekt een beheersplan waarin de onderdelen van de plannen worden opgenomen. De overdracht van het stedelijk water naar de waterschappen heeft nauwelijks plaatsgehad. De gemeente beheert nog veel zelf. Hier ligt ook een knelpunt dat de waterschappen er ook geen prioriteit aan geven om stedelijk water goed te gaan beheren. Terwijl de waterschapslasten wel door de bewoners van de binnenstad worden betaald. Geen prioriteit stellen uit zich in capaciteitsgebrek van waterschappers die het waterplan mee moeten vorm geven en het terugtrekken uit het verantwoordling nemen voor bepaalde besluiten en uitvoeringen van plannen. RWS-DGW vraagt veel informatie en meedenkwerk wat door besluiteloosheid van DGW niet in uitvoering komt. Hier is sprake van geldprobleem en prioritering. Provincie Brabant voert de regiefunctie niet uit zodat het kwelpunt waterschappen-gemeente voort blijft sudderen.

Succesfactoren Binnen stadsontwikkeling wordt waterzaken breed gecommuniceerd en geimplenteerd in nieuwbouwplannen en andere zaken. Stedebouwers en projectontwikkelaars zijn daarop aangesloten en doen hun deel. Samenwerking met waterschappen verloopt goed voor het buitenwater zoals het stroomgebied van de Aa, Dommel, Dieze voor de specifieke hoogwaterpieken en voor het hoogwater op de Maas. Ook de vernieuwing van een RWZI wordt door het waterschap goed opgepakt en meer in duurzaam groen ingepast. Hier geldt dat 1+1 vaak 3 is.

Een succesfactor is ook de communicatie direct met de bewoners in het geval van regenwater ontkoppelen. Hier is vaak een huiskamer aanpak nodig om iedereen te overtuigen mee te doen met regenwater ontkoppelen van het rioolwater. Daar is men in Den Bosch in geslaagd dat op wijkniveau uit te voeren. Probleem ontstond uit de financiering uit de GRP. Waar het beschikbare budget niet voorzag in een intensieve communicatie met de bewoners en is daardoor niet uitgevoerd. Bovendien dankzij de kredietcrisis ontstaat opnieuw vertraging in de uitvoering vanwege geldgebrek. Wijken opknappen gaat vaak gepaard met vitalisering van de bestaande riolen.

11 Leiden Algemeen Geïnterviewden: Geinterviewd door: Datum:

Marcel Belt, beleidsmedewerker water, groen en stadsnatuur Anja Quist - van der Wilk, beleidsmedewerker recreatie en toerisme Pauline van Rijckevorsel en Martine van Loon, Stichting Recreatie 29 oktober 2008

Beleid De gemeente Leiden heeft in 2007 een Waterplan opgesteld. Dit plan heeft een looptijd van 2008 – 2015. Er zijn ook maatregelen gekoppeld aan het waterplan die voor 2010 allemaal uitgevoerd moeten zijn. Het waterplan bevat 4 thema’s: Ruimte voor water Water als trekpleister (waterrecreatie)/plezier met water Schoon en gezond water Water in de wijk De gemeente Leiden heeft in 2000 de visie watertoerisme opgesteld. Deze visie is meegenomen bij het opstellen van het waterplan. Plezier met water is een belangrijk thema geworden. Aanleiding/doel De gemeente Leiden ziet water als een bijzonder kenmerk van de stad. Wat is Leiden zonder water? Op de voorkant van het waterplan staat dan ook: ‘Leiden leeft met water én door water’. Water past bij de uistraling van de stad. Beleving van water is erg belangrijk. Daarnaast zijn de plannen en projecten voor watertoerisme goed voor de economie. Vormen van waterrecreatie • Vormen van waterrecreatie in Leiden zijn: pleziervaart, sloepen, kanoverhuur, roeien (topsport), terrasboten, vissen, peurbakkentocht (soort carnavalsoptocht op het water), woonboten. • Vissen gebeurt in de stadsparken maar ook in de stad zelf. Vaak ook door jonge mensen. Het is een soort ontmoetingsplaats. • Leiden heeft 3 zwemwaterlocaties: 2 zwemplassen en 1 waterspeelplaats. Eén zwemwaterplas (Kronenstein) is dicht is door een te slechte waterkwaliteit. • Zwemmen in de stad is niet mogelijk. Het is te druk op het water. • Charterschepen doen Leiden aan. De mensen die hierop verblijven bezoeken Leiden en gaan bijvoorbeeld een rondje te fietsen. Deze mensen overnachten in Leiden op het schip. Daarna gaat het schip weer verder. Duurzaamheid Leiden zet in op duurzaamheid door er zorg voor te dragen dat nieuwe projecten zo min mogelijk vervuilend zijn. Bijvoorbeeld een rioleringssysteem waarbij er geen overslag is. Natuurvriendelijke oevers is ook een duurzaam project. Leiden heeft een watersysteem dat zichzelf in stand houdt. Er is genoeg doorstroming.

Projecten Acties/maatregelen waterplan Leiden heeft verschillende maatregelen aangekondigd in het waterplan. Voorbeelden hiervan zijn het realiseren van natuurvriendelijke oevers en het verrichten van onderzoek naar de mogelijkheid om gedempte grachten weer open te maken. De gemeente probeert burgers bij de plannen te betrekken door informatie erover te communiceren. Vooral bij projecten die vallen onder het thema ‘water in de wijk’ wil Leiden meer met burgerparticipatie gaan doen. Andere concrete acties die uit het waterplan voortkomen zijn: De fontein aan de Meijerskade om de waterkwaliteit te verbeteren. Deze watergang is doodlopend waardoor de waterkwaliteit niet al te best is. Het water is rijk aan voedingsstoffen die voor kroosvorming zorgen. De watergang is al natuurvriendelijk ingericht waardoor de beleving en de kwaliteit vooruit zijn gegaan, maar de kwaliteit niet heel erg veel. De fontein moet voor meer doorstroming zorgen en tot een betere waterkwaliteit leiden. Watertuin als leerzame ontdekplaats om van alles te weten te komen over water. Daarnaast is het een leuke speelplek. Boekje Leiden Lekker Wild op het water met aantrekkelijke wandelen vaarroutes langs historisch interessante waterlocaties. Acties/maatregelen visie watertoerisme De acties die samenhangen met de visie watertoerisme uit 2000 zijn allemaal ingezet. Zo is het watertoerisme in Leiden gepromoot, passantenhaven gerealiseerd, brug opgehoogd en is er een regionale samenwerking (vaargids en vaarkaart) opgestart. De voorzieningen zijn klaar. Deze acties hebben er toe geleid dat het gebruik is toegenomen. Het is drukker geworden op het water. Het aantal waterrecreatie ondernemers is van 3 gestegen naar 13 ondernemers. Uitvoering projecten De acties uit de visie watertoerisme zijn door de gemeente geïnitieerd en gefinancierd. Bij het opstellen van plannen en projecten is er overleg met ondernemers. Volgend jaar komt er een beheersplan voor watertoerisme. Daarbij zijn de Kamer van Koophandel, Senter Novem en provincie ook betrokken. Het waterplan is opgesteld door het hoogheemraadschap en de gemeente. Beheer watergangen De gemeente beheert de watergangen in de stad zoveel mogelijk zelf. Er is een intentie dat het hoogheemraadschap dit gaan overnemen. Het beheer van het zwerfvuil blijft bij de gemeente, maar de baggerwerkzaamheden kunnen wel naar het hoogheemraadschap. De gemeente heeft angst voor uitbesteding van het beheer. Het is overzichtelijk en makkelijk nu alles door één organisatie, de gemeente, gedaan wordt. Nieuwe plannen • Een museumrondvaart is nog een idee dat uitgevoerd kan worden. • Leiden wil graag een doorlopende route rond de stad realiseren. Dat is nu nog niet mogelijk omdat er niet overal doorgang is. De dam bij een energiebedrijf (Eneco/Nuon?) blokkeert een doorgang. Er zijn gesprekken met het energiebedrijf om deze dam weg te halen zodat een rondje varen om Leiden mogelijk wordt. Het open graven van nieuwe grachten heeft als voorwaarde dat het een rondje varen verbetert. • Kanoërs hebben ook snel last van drukte op het water. Wellicht kan er iets specifieks voor deze doelgroep gerealiseerd worden: rustige routes, smallere doorgangen. • Een nieuwe ligplaatsenplan. Er is een tekort aan ligplaatsen. Nieuwe ligplaatsen binnen de singels is niet meer mogelijk, dan wordt het te druk. • Er zijn plannen voor een zeejachthaven bij Katwijk. Dit is interessant voor de pleziervaart.

Knelpunten/belemmeringen Het is een stuk drukker geworden op het water. Nu ligt er voornamelijk werk bij beheer en handhaving. Hiervoor is al een wijzer opgesteld met gedragsregels op het water. Volgend jaar komt er een boekje uit. Ook bewegwijzering op het water is van belang. Toeristen, recreanten en inwoners ergeren zicht het meest aan zwerfvuil in het water. Afval tast de uitstraling aan van de stad, daarom heeft Leiden een eigen vuil ophaal sloep die het vuil uit het water haalt. Net zoals het vuil in de stad wordt opgehaald en de vuilnisbakken wordt geleegd, wordt ook het afval op het water weggehaald. Dit valt onder dezelfde gemeentedienst. Waterrecreatie heeft ook nadelige effecten op de ecologie, bijvoorbeeld doordat waterlelies verdwijnen. Evenwicht tussen toerisme en natuur is van belang. Niet al het water hoeft gebruikt te worden. Kijkwater is ook van belangrijke waarde. De volksgezondheid is erg belangrijk, daarom wordt de waterkwaliteit van de drie zwemwaterlocaties geregeld gecontroleerd door het hoogheemraadschap. De zwemwaterplas Kronenstein wordt vaak afgekeurd. Bij de waterspeelplaats spelen nieuwe ontwikkelingen wat betreft de waterkwaliteit. Daarvoor wordt het watersysteem doorgerekend. Het water komt via andere stromen zoals woonwijk en volkstuin in de zwemwaterlocatie uit. Daardoor is het water van slechtere kwaliteit. Er wordt naar een manier gezocht waarop dit watersysteem anders kan worden ingericht, zodat de kwaliteit goed wordt en blijft. Blauwalg is onvermijdelijk in de zomer. Bij afgekeurde zwemlocaties komt een bordje te staan dat de waterkwaliteit afgekeurd is en zwemmen op eigen risico is.

Burgerperceptie en -participatie Burgers reageren positief op projecten als natuurvriendelijke oevers. Minder enthousiast zijn ze over het openmaken van de grachten. Daar gaat veel geld in zitten. Om er een win-win situatie van te maken, is het belangrijk om ook naar de opbrengsten van zo’n project te kijken. Er kunnen bijvoorbeeld voorzieningen bij worden gerealiseerd die geld opleveren, zoals een parkeergarage. De gemeente Leiden wil meer inzetten op bewonersparticipatie. Dit houdt vooralsnog voornamelijk de communicatie in over projecten en plannen naar burgers. In een later stadium zijn pilot-projecten mogelijk waarbij bewoners worden betrokken in de ontwerpfase, zoals bij natuurvriendelijke oevers.

Overig Marcel geeft aan dat Zoetermeer bijvoorbeeld ook veel aandacht heeft voor beleving van water en Rotterdam wellicht ook. Interessante informatie Stadsenquête Leiden 2008: hinder van burgers: vooral het schoonhouden van het water (via internet) Waterplan (via internet) Visie watertoerisme uit 2000 (Anja stuurt het op, nog niet ontvangen)

12 Lelystad Algemeen Geïnterviewde: Geinterviewd door: Datum:

Herbert van der Woerd, beleidsmedewerker afdeling Stedelijk Beheer Hugo de Jong en Martine van Loon, Kenniscentrum Recreatie 20 november 2008

Inleiding In Lelystad gebeurt een aantal dingen op het gebied van waterrecreatie: - Waterwoningen in Lelystad haven en parkhaven: woningen aan het water - zeilplas het Bovenwater met centrum van het Watersportverbond - kanoroute door de stad - jachthavens (5) - Natuurpark Lelystad: soort water-dierentuin met bevers en otters, maar ook trouwlocatie - infiltratiegebied Museumkwartier Eigenlijk is Lelystad niet ontworpen / gebouwd met het gezicht naar het water want er was in die tijd sprake van dat het Markermeer ingepolderd zou worden. Dit zou betekenen dat er geen water zou zijn. Het resultaat is dat Lelystad nu met de rug naar het IJsselmeer is ontwikkeld. Beleid In 2002 is het waterplan wettelijk vastgesteld. De gemeente Lelystad maakt in haar waterplan onderscheid tussen: stadswater water voor beleving water voor natuur Per functie worden verschillende ambitieniveaus onderscheiden voor inrichting, beheer, waterkwaliteit, ecologie en emissies. Zo is stadswater bedoeld om te kanoën; en in natuurwater en belevingswater moet men kunnen spelevaren, kanoën en vissen. Voor ‘belevingswaarde’ van water zijn daarnaast meer ambities geformuleerd, zoals veilige en kindvriendelijke oevers; helder water doorzicht groter dan 0.6 meter; geen drijflagen van algen en geen zwerfvuil in het water In het provinciale Omgevingsplan Flevoland 2006 staat “Ook Lelystad zal zich moeten richten op de ontwikkeling van een aantrekkelijk waterfront. Door de stad meer te richten op het water in de vorm van boulevardontwikkeling en wonen aan en in het water kan Lelystad meer uitstraling krijgen als stad aan het water. De provincie wil Lelystad ondersteunen om deze waterfrontontwikkeling mogelijk te maken. Vanzelfsprekend is dit alleen haalbaar als het 'nee, tenzij' met een zorgvuldig natuurinclusief ontwerp naar een 'ja, want' kan worden omgebogen. Juist bij Lelystad ziet de provincie kansen voor een gecombineerde ontwikkeling van de stad, recreatie en nieuwe natuur.” Herbert van der Woerd weet niet precies of de gemeente recreatiebeleid heeft. Wel is er een programmaleider kernkwaliteiten die zich ook bezighoudt met recreatie. Bataviahaven moet de poort tot Lelystad worden. Hier zitten een aantal attracties bij elkaar, zoals Batavia Stad (factory outlet shopping centrum) en het Flevoland museum. De Bataviahaven moet bezoekers naar de stad trekken, alleen ligt het centrum op enige afstand van de haven. Aanleiding

• Sinds de jaren 90 is water een politiek item geworden. Er is algemeen bewustzijn van water ontstaan. De reden waarom Lelystad zich met waterrecreatie bezig houdt is voornamelijk bewustmaken van de burger over water. • Ook is het simpelweg de wens van de (potentiële) bewoner om in een waterrijke omgeving te wonen - water vergroot de aantrekkingskracht /kwaliteit van de woonomgeving. Lelystad heeft in het verleden moeite gehad bewoners aan te trekken – Almere groeide uit tot een

anntrekkelijkere stad voor Amsterdammers. Nu is Lelystad bezig zich op andere markten te richten: wonen op een golfterrein en aan het water met mogelijkheid je eigen boot in je achtertuin te parkeren • De reden voor het integreren water in de wijken was hoofdzakelijk waterberging en afvoer. Pas later is men het water ook als ‘attractief’ gaan inrichtten. Bij de realisatie van Lelystad was water als beleving geen doel op zich. Het gebied moest op de eerste plaats droog worden gemaakt en water moest goed afgevoerd kunnen worden. Er is nu aandacht voor de beleving van water door bijvoorbeeld het mooi aanleggen van parken en waterpartijen. Vormen van waterrecreatie - toervaart - zeilen - vissen - wonen aan het water: mensen wonen graag aan het water. - wandelen / trouwen aan het water (natuurpark lelystad) Recreatieplas ’t Bovenwater is in de jaren 80 gerealiseerd. In deze plas zijn woningen aan het water gemaakt en is het vooral een zeilplas (geen motorboten toegestaan) geworden waar cursussen worden gegeven. Daarnaast is er ook een haven. Bewoners van deze woningen aan het water hebben een eigen steiger en kunnen een eigen boot aanleggen. Via de sluis kunnen ze het Markermeer opvaren. Lelystad heeft 5 havens in totaal. Parkhaven is eind jaren 90 ontwikkeld waarbij ook woningen buitendijks zijn gerealiseerd. Dit is een stap naar de toekomst wanneer er wellicht op het water gebouwd kan worden: drijvende stad. Door studenten zijn er concepten ontwikkeld waarbij Lelystad uit eilandjes bestaat. De gemeente heeft kanoroutes dwars door de stad lopen en heeft hiervoor steigers aangelegd. De gemeenten heeft ook een kanovereniging. De gemeente Lelystad heeft twee stranden. Zwemmen is niet mogelijk door een slechte waterkwaliteit, mede doordat er lang niet gebaggerd is. Het water in de stad is wel van goede kwaliteit, maar daar wordt weinig gezwommen. Dat zijn officieel ook geen zwemlocaties. Lelystad wordt ook bezocht door toeristen, die een paar dagen in de haven blijven liggen. Aan het einde van het Gelders Diep in de havenkom in de stad ligt een roeibaan. Er zijn plannen om aanlegplaatsen in deze havenkom te realiseren. Nu kunnen er in de zomer een aantal boten liggen, en ligt het dus altijd vol. Duurzaamheid Een thema in het waterplan is water voor natuur. Binnen dit thema zorgt de gemeente voor natuurvriendelijke oevers. Lelystad wil zo veel mogelijk natuurvriendelijke oevers realiseren. Toen de plannen voor Lelystad eind jaren 60 werden gevormd, was er nog sprake van een gemengd systeem. Maar bij het bouwen van Lelystad is er direct een gescheiden systeem toegepast van regen en rioolwater. Het water uit de polder wordt gebruikt voor de doorstroming van het water door de stad.

Projecten Actie/Maatregelen:

• Lelystad Haven en Parkhaven: Lelystad Haven woningen aan het water; het noordelijke gedeelte met toegang tot enkel het Bovenwater (zeilplas), en het zuidelijke gedeelte met – via sluis – toegang tot het IJmeer. Een deel van de huizen in Lelystad Haven ligt direct aan het water. Parkhaven is een buitendijks woongebied aan dat direct aan de haven ligt.

• Het Bovenwater: Zeilplas met een centrum van het Watersportverbond. • Kanoroute door de stad: Actie uit het waterplan: aanleg kanosteigers om een kanoroute door de stad te realiseren.

• Natuurpark Lelystad: Soort water-dierentuin met bevers en otters, maar ook trouwlocatie • Infiltratiegebied Museumkwartier: De gebeid ten zuiden van Bataviawerf ligt hoger dan het maaiveld en kan worden gebruikt om water in op te slaan.

• Steigers bouwen voor minder validen: Op sommige plaatsen worden steigers voor minder validen aangelegd Uitvoering projecten Het gros van de projecten wordt door samenwerking met gemeente en waterschap gerealiseerd. Maar de samenwerking tussen partijen is niet altijd vanaf het begin voldoende. Bij het ontwerp van een nieuwe wijk zou water een lijdend principe moeten zijn; bij doorboring van bepaalde kleilagen kan immers zout grondwater opwellen. Maar (grond) waterexperts zijn niet vanaf het begin betrokken bij planning en ontwerp van wijken, waardoor er nu watergangen gepland/gerealiseerd worden op plekken waar dat voor problemen zorgt. Beheer watergangen Het beheer van de stranden is ondergebracht bij de afdeling groen en de waterkwaliteit bij de afdeling water van de gemeente. Daarnaast zijn Rijkswaterstaat en de provincie twee andere partijen die zich met de waterkwaliteit bezighouden. De recreatieplas ’t Bovenwater heeft last van plantengroei. Er moet veel gemaaid worden. De steigers bij de woningen in deze plas zijn gezamenlijk eigendom. Het onderhoud van de steigers is dan ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de bewoners. Nieuwe plannen • Westelijk van de Houtribrijk ‘oermoeras’ aanleggen met bagger uit de polders • Drijvende woningen in het markermeer • Er is een concept idee om het water uit het Markermeer op te pompen en het op een speelse manier over te hevelen naar het water binnendijks. Er is extra water nodig voor de aanvulling van het circulatiesysteem van de stad. Aan dit overhevelen kan een speels element (recreatiegericht) worden toegevoegd. • Er zijn plannen om waterverbindingen naar Dronten en Harderwijk te realiseren. • Er zijn plannen om aanlegplaatsen in de havenkom van het Gelders Diep in de stad te realiseren. Nu kunnen er in de zomer een aantal boten liggen, en ligt het dus altijd vol.

Knelpunten/belemmeringen • Water moet leidinggevend zijn bij ruimtelijke ontwikkeling. Nu is dat vaak nog niet het geval – bij ontwerp van een nieuwe woonwijk wordt geen rekening gehouden met de dikte van de kleilaag. Waar deze laag niet dik genoeg is zouden geen sloten, vijvers en dergelijke gegraven moeten worden omdat bij het doorbreken van deze ‘waterdichte’ laag een laag met zout grondwater bereiktwordt. Door kwel komt dit vervolgens in het hele watersysteem wat slecht is voor de kwaliteit van het oppervlaktewater

• Bij de drooglegging van Flevoland is veel riet(zaad) gebruikt. Nu leidt dat tot overmatige rietgroei (vooral in de zomermaanden) waardoor sommige watergangen nauwelijks zichtbaar zijn • Blauwalg is een terugkerend probleem. De bestrijding hiervan wordt tegengewerkt op een aantal manieren: soms wordt een woonwijk niet op de manier ingericht die de doorstroming van water verzekerd. Alleen duikers plaatsen in plaats van een viaductje is niet voldoende om de doorstroom op peil te houden. Dan hoopt blauwalg zich op Onderhoud: omdat Lelystad nieuw is, is van renovatie is nog nauwlijks sprake, er heerst dan ook soms wat weinig bewustzijn over het belang van onderhoudl. Dit heeft er toe geleid dat slib lange tijd niet weg is gebaggerd. Daardoor was zwemmen eerst wel mogelijk, maar nu niet meer. Er komt nu een water en baggerplan. Riet heeft een zuiverende werken. Maar te veel riet vermindert het zicht op het water, waardoor maaien belangrijk wordt. De recreatieplas ’t Bovenwater heeft last van blauwalg door de nutriënten in het water en doordat er te weinig waterplanten zijn. Dit is een jaarlijks terugkerend probleem. Het strand wordt in deze periode niet afgesloten, maar er komen wel borden bij te staan. Blauwalg is moeilijk te voorkomen. De periode in het jaar is wel ingekort als gevolg van de maatregelen die zijn genomen. Nu is er alleen nog blauwalg in de maanden juli en augustus, jaren daarvoor begonnen de problemen al veel eerder in het jaar. Sommige bewoners accepteren de problemen rond blauwalg anderen niet en blijven gesprekken voeren met de gemeente. Uitdiepen van een waterplas of –gang kan de problemen van blauwalg oplossen, maar dan is er kans dat er verzilting optreed.

Burgerperceptie en –participatie Van burgerparticipatie in de plannen en uitvoering van werkzaamheden rondom water is niet structureel sprake. Er is wel contact met IVN, Flevolandschap, hengelsportvereniging (visstand), en bewoners geven aan als watergangen te ondiep worden en om de waterkwaliteit te monitoren. Er is wel aandacht voor de wensen en de perceptie van bewoners. Burgers ondervinden hinder van stank, dode vissen en slib. Daarnaast zijn visstekken gewenst voor minder valide mensen. Deze plaatsen zijn er in het verleden wel geweest, maar door slecht onderhoud uiteindelijk verwijderd. De gemeente gaat zich hier wel weer voor inzetten, om dit soort steigers te realiseren.

Overig Interessante / meegekregen informatie: Waterplan Toeristische visie Zie ook Harderwijk waterfront

13 Nijmegen Algemeen Geïnterviewd: Geïnterviewd door: Datum

Ton Verhoeven, Adviseur Grondgebied Openbare Ruimte Heleen de Man, Grontmij 25 november 2008

Inleiding Gemeente Nijmegen is een grote stadsgemeente en wordt doorsneden door het Maas-Waal kanaal De gemeente bestaat uit verschillende gedeelten: • Hoog gelegen gedeelte, met gemengd rioolstelsel. • Laag gelegen nieuwer gedeelte met verbeterd gescheiden rioleringsstelsel. Beleid In 1998 is de gemeente een participatieproces gestart waarbij burgers kunnen meedenken in gemeentelijke waterplannen. In het waterplan staat communiceren over water centraal. Dit houdt in dat afgekoppeld water zichtbaar wordt gemaakt d.m.v. bedriegertjes, watervallen, pompen en andere waterkunstwerken. Nijmegen hebben de gemeente en haar 'waterpartners' gezamenlijk een servicepunt Water opgericht. Burgers kunnen met al hun vragen over water terecht bij één loket. Het servicepunt ondersteunt de realisatie van de voornemens uit het Waterplan Nijmegen. De belangrijkste actiepunten uit het waterplan zijn:

• • • •

Afkoppelen van verhard oppervlak van het riool (Drink)waterbesparing Verbeteren van de kwaliteit van het oppervlaktewater Water meer zichtbaar maken in de stad

Doel Het integreren van zichtbaar water in de stad heeft 2 doelen: • Het is een visitekaartje voor Nijmegen. • Het communiceert makkelijker met burgers, waarom de gemeente wil afkoppelen. Vormen van waterrecreatie De volgende vormen van waterrecreatie zijn genoemd tijdens het interview: • Genieten van zichtbaar water en spelen met dat water: bedriegertjes, watervallen, waterkunstwerken, waterpompen etcetera. (dit water wordt verkregen via afkoppelen) • Waterspeeltuin in de woonwijk, • Waterspeeltuin voor de stad • Wonen aan water • Waterrecreatie bij het toekomstige project: Ruimte voor de rivier

Projecten De totstandkoming van het waterplan was in juni 2001 voor de gemeente Nijmegen het startschot voor de realisatie van duurzaam stedelijk waterbeheer. Inmiddels is er al een aantal maatregelen genomen:

• Er wordt gewerkt aan de afkoppeling van verhard oppervlak (daken en straten) van het vuilwaterriool. Daardoor neemt riooloverstort in vijvers, het Maas-Waalkanaal en de Waal af.

• De kwaliteit van het oppervlaktewater wordt verbeterd door waar nodig filters bij de uitmonding van afvoerpijpen te plaatsen. Hierdoor wordt vervuild regenwater niet rechtstreeks geloosd in singels en vijvers.

• Verder worden waterpartijen in de stad voorzien van natuurvriendelijke oevers, waardoor hun zelfreinigend vermogen toeneemt.

• Water meer zichtbaar maken in de stad Naast deze punten wordt er in de toekomst ten noorden van de Waal en VINEX-locatie gebouwd. Deze vinex-locatie zal een duurzame stad worden met een eigen zelfvoorzienend watersysteem. (concept volgens Ecopolis, zie kader) In dit gebied komt ruimte voor natuurgebieden, een landschapszone en een recreatieplas. In de woonwijken komen singels en vijvers. Water zal worden afgevoerd door een oppervlakkig watersysteem. Oftewel: Water stroomt vanaf de daken, over de straat richting een wadi.

Naast de Vinex-wijk speelt nog een waterproject in Nijmegen. Tussen Nijmegen en Lent is het winterbed van de Waal heel smal; hier is sprake van een flessenhals in de rivier. Het stadsfront van Nijmegen en het dorp Lent liggen hier dicht tegen de Waal aan. Om de flessenhals te verwijden is in de PKB Ruimte voor de Rivier de dijkteruglegging Lent opgenomen. De maatregel omvat het met zo'n 350 meter landinwaarts verleggen van de dijk bij Lent. Dit vergroot de beschikbare ruimte tussen de bandijken en resulteert voor wat betreft de korte termijn in voldoende waterstanddaling. Het nieuwe buitendijkse gebied biedt kansen voor recreatie (wandelen, fietsen, stadsstrand, boulevard, natuurpark) en kan ingericht worden als stedelijk uitloopgebied. Aan de binnendijkse zijde van de nieuwe dijk zijn er mogelijkheden voor woningbouw. Een belangrijk nadeel van de dijkteruglegging is de aantasting van bestaande belangrijke cultuurhistorische waarden en de noodzaak om circa 50 woningen te verwijderen. Toch kiest het kabinet voor de dijkteruglegging, omdat het nu uitvoeren van de maatregel voorkomt dat er later in het gebied voor een tweede keer een ingreep nodig is.

Knelpunten • Gemeente Nijmegen ervaart de samenwerking met het waterschap als een knelpunt. Het

•

• • •

•

waterschap kijkt vooral met een ‘technische blik’ naar het water en heeft geen visie op nieuw stedelijk waterbeleid. Het waterschap is bang dat verkeerde ontwerpkeuzes worden gemaakt (water circuleren, ipv doorspoelen) waardoor het waterschap straks voor problemen komt te staan. De gemeente zou graag ziet dat het waterschap stimulator wordt van nieuw stedelijk waterbeleid. Er is geen goed rijksbeleid over het omgaan met stedelijk water. In de vierde nota ruimtelijke ordening zijn MTR-waardes opgevoerd. (Maximaal toelaatbaar risico) Het water in Nijmegen overschrijdt deze normen, desondanks is de kwaliteit uitstekend. Dit blijkt uit onderzoek van Universiteit wageniingen De gemeente merkt op dat door de kredietcrisis mogelijk plannen anders ingericht zullen moeten worden. Dit zou kunnen betekenen dat waar eerst recreatiegebied gepland was, toch huizen gebouwd zullen worden Financiering vinden is moeilijk: Als je iets extra’s doet, zijn de baten wel duidelijk, maar niet financieel uit te drukken. Voorstanders van het project ‘Ruimte voor de rivier’ durven hun mening niet te geven omdat er veel weerstand is van de mensen die weggekocht moeten worden. De gemeente merkt op dat internet een ideaal middel zou kunnen zijn waarop mensen anoniem hun mening zouden kunnen geven. Het nationaal beleid loopt achter, ministeries werken wat betreft waterrecreatie projecten

compleet langs elkaar heen.

Burgerperceptie- en participatie De gemeente werkt samen met een waterservicepunt. http://www.waterbewust.nl/ Deze organisatie laat burgers participeren in projecten. Burgers hebben op deze manier, samen met een landschapsarchitect, inspraak in het ontwerp. De gemeente merkt op dat deze partijen beiden deskundig zijn. Burgers kennen hun wijk het beste, terwijl de landschapsarchitect veel weet van de mogelijkheden die er zijn. De gemeente draagt randvoorwaarden aan in dit proces. (budget, oppervlakte).

14 Rotterdam Algemeen Geïnterviewd: Geïnterviewd door: Datum

Daniel Goedbloed, Projectleider groene daken Heleen de Man, Grontmij 8 januari 2008

Inleiding Gemeente Rotterdam is een grote stadsgemeente met veel water(recreatie)projecten. Tijdens het interview is vooral ingegaan op een innovatief waterrecreatieproject namelijk het waterplein. In het tweede waterplan van de gemeente is besloten dat water moet worden ingezet voor een aantrekkelijke woonstad. Om dit te realiseren is gekozen om op een verstandige en innovatieve manier te zoeken naar maatregelen om de wateropgave het hoofd te bieden. Daarom is gekozen voor de strategie: nieuw water waar het kan, innovatief waar het moet. Rotterdam wil haar positie als waterkennisstad versterken en wil een aantrekkelijke proeftuin zijn op het gebied van klimaat adaptatie. Deze visie is ook gepresenteerd in de stadsvisie 2030. Doel Het integreren van water in de stad heeft meerdere doelen: • Waterbergen tijdens (hevige) regenbuien • Economisch aantrekkelijk maken van de stad, mensen binden. • Wonen aan water verhoogd de huizenprijzen Vormen van waterrecreatie De volgende vormen van waterrecreatie zijn genoemd tijdens het interview (niet volledig voor geheel Rotterdam!): • Stadstrand • Zuiderpark, waar men kan wandelen, fietsen, skaten enz. • Wonen aan water • Waterplein voor waterrecreatie en waterberging.

Projecten: Het waterplein Het waterplein combineert de functie van water verzamelen met de functie van verblijfsruimte voor de wijk. Het plein wordt vormgegeven als een verzamelbassin waarin regenwater tijdelijk wordt verzameld en vastgehouden. Van hieruit kan het op een later tijdstip worden afgevoerd naar het oppervlaktewater en eventueel naar het riool. Het waterplein staat het merendeel van het jaar droog en is dan in gebruik als openbare ruimte. Na een hevige regenbui wordt het gebruikt voor berging van water. De waterpleinen bieden de kans om wateropvang te combineren met een goede verblijfskwaliteit: Een plek waar het leuk wordt als het regent. De waterpleinen dragen bij aan een veilige aantrekkelijke en competitieve stad en haven. Zo wordt Rotterdam nog meer waterstad. Gemeente Rotterdam heeft duidelijk gekozen om meer water in de stad te integreren. Het plaatsen van een bergbezinkbasin i.p.v. een waterplein zou namelijk een goedkopere optie zijn. Het vinden van financiering voor dit project is geen probleem. Dit wordt betaald vanuit het rioolrecht en vanuit algemene middelen die beschikbaar zijn gesteld om de wateropgave uit te voeren.

Knelpunten: De volgende knelpunten zijn genoemd: • Verschillende peilniveau’s binnen de stad • Bodemvervuiling waardoor zwemwaterkwaliteit niet gegarandeerd kan worden.

Succesfactoren: Het waterplein is ontworpen i.s.m. verschillende partijen. Deze samenwerking wordt achteraf als de grootste succesfactor van het project beschouwd. De verschillende partijen (waterschappen, stedenbouwkundige afdeling, afdeling rioolbeheer, buitenruimte, het ingenieursbureau en het ontwikkelingsbedrijf) hebben geleerd om elkaars taal te spreken en kunnen nu ook goed samenwerken voor andere projecten.

15 Utrecht Algemeen Geinterviewde: Geinterviewd door: Datum:

Mevr. Esther Driessen, senior projectleider Gemeente Utrecht Miguel Dionisio Pires, Deltares schriftelijk 11 december 2008

Inleiding/algemeen Utrecht heeft een behoorlijke opgave te gaan. In de huidige stad is beperkt water aanwezig en concentreert zich vooral op de grachten. Door in de aanvoerroute slibvangen en andere verbeteringen aan te brengen kan de kwaliteit verbeteren. Deze acties staan voor de komende jaren gepland en zijn ook vastgelegd in het Waterplan Utrecht. Voor de uitbreidingslocatie Leidsche Rijn is bij de start een omvangrijke en ambitieuze waterdoelstelling geformuleerd en geaccordeerd met de partijen Utrecht, provincie Utrecht en Waterschap. Het rapport Nieuwe Stad, Schoon Water is hierbij de leidraad. De doelstelling is ruim 10% oppervlaktewater, ecologisch gezond en recreatief aantrekkelijk. Deze doelstellingen worden inmiddels behoorlijk gerealiseerd. Alle hoofdwatergangen worden met een flinke diepte aangelegd voor gezond water (minder opwarming, algenbloei etc.). Er wordt rekening gehouden met visstand (gemalen die 99% visvriendelijk zijn voor passage) en met de recreatieve mogelijkheden. De Haarrijnseplas vormt hierbij het belangrijkste element. Bij alle inrichtingsactiviteiten wordt continue de waterkwaliteit gemonitord en zijn in definitieve situatie weer diverse aanpassingen aan het ontworpen systeem gedaan om de beste waterkwaliteit te realiseren. Daartoe dient ook een groot verticaal doorstroom waterfilter, dat nu in proefopstelling staat (nu 1 ha, straks 6 ha) aan de zuidoever van de Haarrijnseplas. Gezond water maakt deel uit van deze strategie. Hierover is ook overleg in voorfase geweest met o.a. GG&GD. Voor toegankelijk water wordt momenteel de nota watertoerisme opgesteld. Deze voorziet in acties die de kracht van Utrecht als stad toegankelijk voor watertoerisme verbeteren. Deze gaan mee met herstel recreatieve voet/fietsroutes naar buiten en samen met het verhogen van de ecologische potenties. Een gezamenlijke opgave.

Zegt het gemeentelijk beleid iets over de drie bovengenoemde punten (bv in gemeentelijk waterplan)? o Zo ja, worden er kansen gezien? Worden volksgezondheidsaspecten hierin genoemd als randvoorwaarde? o Zo nee, waarom niet?

Ja, de volksgezondheid speelt als afgeleide van het verbeteren van de waterkwaliteit een rol. Primair ligt de doelstelling op het halen van de afgesproken doelen voor de kaderrichtlijn waterkwaliteit, maar hierin zit een duidelijke potentie voor een meer gezond water (voor zowel mens als dier).Hierbij wordt ook aandacht besteed aan verbetering van de kwaliteit van het inlaatwater en de aanleg van bergbezinkbassins om riooloverstort tegen te gaan. Welke initiatieven mbt ‘stedelijk recreatiewater’ zijn er (afgerond, lopend of in de planfase)? Zie watertoerisme

Nee

Zijn er in het verleden rereatiewater-projecten gesneuveld? Zo ja, waarom?

Hebben woningcorporaties en projectontwikkelaars aandacht voor waterrecreatie in de stad? Zien ze kansen of vooral beperkingen?

Zij zien vooral kansen als het wonen aan water bijdraagt aan de verbetering van de verhuurbaarheid/verkoopbaarheid. Beperkingen spelen geen grote rol.

Projecten Wat is de aanleiding van het project? Wat is het doel van het project? Waarom wilt u waterrecreatie in de stad bevorderen? De Haarrijnseplas is gegraven voor de zandwinning voor Leidsche Rijn en bestaat uit twee delen. De oostplas is bedoeld als recreatieplas. Hierin mag na inrichting van de strandzone ook worden gezwommen. De westplas heeft een taak in de waterzuivering van Leidsche Rijn. Ten noordoosten van de plas ligt deelgebied Haarrijn dat drie programmaonderdelen kent: een bedrijventerrein, een woongebied en een strandzone. Bij de ontwikkeling van het gebied was het betrekken van de plas bij het plangebied, zowel voor recreatie en natuur als in het woonmilieu, een belangrijk uitgangspunt voor Haarrijn. Welke kansen ziet u? (aantrekkelijkheid leefomgeving vergroten, wateropvang combineren met recreatie) Zoals genoemd heeft de plas zowel een bufferfunctie voor het watersysteem Leidsche Rijn, een natuurfunctie, maar ook een recreatieve functie. De westelijke plas krijgt meer betekenis door deze nadrukkelijk te betrekken bij Haarrijn. Door de aanleg van drijvende natuureilanden krijgt de plas meer leven. Daarnaast wordt op een aantal plekken de plas het deelgebied Haarrijn ingetrokken. Dit gebeurt door binnen het plangebied een laagje grond te af te graven, waardoor extra water ontstaat. Hierdoor ontstaan “eilanden” waarop kan worden gewoond. Aan deze “vaste” eilanden worden delen gekoppeld, die op de plas drijven. Hierdoor wordt de plas meer betrokken bij Haarrijn en ontstaat een spel van eilanden, vooral in de noordwesthoek van het gebied. De vergroot de aantrekkelijkheid van de leefomgeving. Door het uitgraven en toevoegen van de eilanden wordt de oever van de plas langer. Hierdoor en door het realiseren van meer ondiep water, ontstaan meer mogelijkheden voor natuur(ontwikkeling). De zuidelijke oever van Haarrijn heeft een recreatieve functie. De functionele inrichting van het strandgedeelte is een aanvulling ten opzichte van andere vrijetijdsgebieden in Leidsche Rijn. Het strand is openbaar toegankelijk en is een unieke plek in Leidsche Rijn en zelfs voor heel Utrecht. Het strand is bij uitstek een plek waar gezinnen uit Leidsche Rijn naar toe gaan. Daarnaast maakt deze zone deel uit van het recreatieve netwerk dat het Leidsche Rijn Park verbindt met Haarzuilens en het Groene Hart. Ten behoeve van de levendigheid van het gebied, is ervoor gekozen om beperkte woningbouw te situeren in de strandzone.

Voor welke doelgroep is het project? (leeftijd, vorm van recreatie) Doelgroep voor recreatie zijn met name de bewoners van Leidsche Rijn. Het strand is bij uitstek een plek waar gezinnen uit Leidsche Rijn naar toe gaan. Daarnaast vormt het strand onderdeel uit van een recreatief netwerk dat het Leidsche Rijn Park verbindt met Haarzuilens en het Groene Hart. De aanwezigheid van openbare parkeerplaatsen voor auto’s en fietsen op en nabij het strand biedt een duidelijke start en eindlocatie voor recreanten. Op het strand worden, naast een grondgebonden bouwblok, twee appartementenblokken gerealiseerd. In de plinten van de blokken is, naast ruimte voor entrees, trappenhuizen en parkeren, ruimte voor recreatieve en commerciële voorzieningen. Op basis van onderzoek en gesprekken met marktpartijen is gekozen om in één plint het leisureconcept ‘Enjoy Haarrijn’ en in de andere plint het leisureconcept ‘Business, Lounge & Fun” te realiseren. Voor de beleving van de strandzone is het van belang dat de recreatieve voorzieningen herkenbaar zijn en een attractieve waarde hebben. Voor het concept Enjoy Haarrijn betreft dit een uitstraling die bij voorkeur aansluit bij de kinderwereld. Voor het concept Lounge & Fun moet worden gedacht aan een meer zakelijke en moderne strandtent uitstraling.

Stimuleert het project de plaatselijke economie? (terrassen, restaurants aan het water, bootverhuur)

Ja, zie beantwoording vorige vraag.

Hoe is het project in de uitvoering tot stand gekomen: betrokken partijen, proces van planvorming, uitwerking ideeen Is er bij het project rekening gehouden met meerdere vormen van recreatie? Zie beantwoording eerder. Over welke termijn (tijdsspan) lopen de plannen? Een deel van de strandzone wordt in tijdelijke variant in de zomer van 2009 opengesteld. Dan zijn er nog geen commerciële voorzieningen. Gedurende de komende jaren vindt er veel bouwontwikkelingen plaats waardoor het definitieve strand (inclusief bebouwing) pas over een paar jaar kan worden afgerond. De eerste woningen kunnen op zijn vroegst eind 2011 worden opgeleverd. Het totale project Haarrijn loopt waarschijnlijk door tot 2016. Met welke partijen werkt u samen? Vooralsnog zijn we bezig geweest met de planontwikkeling, dus samenwerking vindt vooral plaats met interne diensten binnen de gemeente Utrecht. De plannen voor Haarrijn zijn ontwikkeld door Urbis bureau voor stadsontwerp en DS Landschapsarchitecten. Afstemming over water vindt plaats met onder andere Provincie en Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden. Was er behoefte/maatschappelijk draagvlak voor het project? Heeft u onderzoek naar de wensen van de burgers gedaan? Is er sprake geweest van burgerparticipatie? Over de ontwikkelingen met de plas heeft afstemming plaatsgevonden in de vorm van een begeleidingscommissie waarin ook bewoners en belanghebbenden hebben deelgenomen. Haarrijn is een nieuw te ontwikkelen gebied en kent dus nog geen inwoners. Voor omwonenden en belanghebbenden heeft in het kader van het Stedenbouwkundig Programma van Eisen Haarrijn een formeel inspraakproject plaatsgevonden.

Hoe is de financiering van het project geweest? o Hoe hoog zijn/waren de kosten? o Delen de aangesloten partijen in de kosten?

Zijn er afspraken gemaakt over informatieverstrekking, beheer en onderhoud, aansprakelijkheid? Afspraken over beheer en onderhoud van de plas en het strand moeten nog worden gemaakt.

Ervaren knelpunten Welke belemmeringen komt u tegen bij de uitvoer van het project? o Zijn er risico’s voor de volksgezondheid die extra aandacht verdienen en waar u rekening mee moet houden? Wat betreft de plas; de Provincie toetst de zwemwaterkwaliteit. Voldoet deze niet dan kan de plas niet worden opengesteld. Zijn er onzekerheden om de huidige plan(nen) door te laten gaan? Zo ja, welke? (gezondheidsrisico’s, claims) o Is het plan uitgevoerd zoals oorspronkelijk bedacht? o Is er fysiek ruimte moeten maken voor het project? Afronding van het project moet nog plaatsvinden. o

Hoe gaat u om met belemmeringen? o Spelen er nu bij het afgeronde project problemen omtrent de waterkwaliteit? Zijn hier maatregelen voor getroffen, zo ja welke? Met welke partijen zijn de maatregelen getroffen? o Is er rekening gehouden met de ophoping van zwerfvuil en hoe? Aangezien de strandzone nog niet is opengesteld hebben we hier geen ervaring mee. We gaan ervan uit dat dit met een goede inrichting en goed beheer kan worden voorkomen.

Informeert u burgers over de waterkwaliteit en risico’s voor de gezondheid (waar, wanneer en hoe)? Dat is een taak voor de Provincie, die plaatst o.a. borden bij / in het water. Daarnaast wordt het water gedurende het zwemseizoen frequent gecontroleerd. o

Succesfactoren Aan welke randvoorwaarden moet het project voldoen? Waaraan hebt u gedacht bij de voorbereiding? (waterkwaliteit, gezondheid, veiligheid) Voordat de strandzone en een deel van de plas kunnen worden opengesteld, vindt toetsing plaats door de provincie aan de hand van een zwemwaterprofiel (zwemwaterkwaliteit, inrichting strandzone, afwerking talud) Wat zijn de reacties van burgers op het afgeronde project? Het project (openstelling strand en plas) is nog niet afgerond.

16 Vereniging Regionaal samenwerkingsverband Water-Stad-Land Algemeen Geïnterviewd: Geïnterviewd door: Datum:

Henriëtte Welle Donker, directeur projectbureau Jannie Zeer, havenmeester in gemeente delft Heleen de Man, Grontmij 20 november 2008

Inleiding Vereniging Regio water zet zich in voor de optimale benutting van het economisch potentieel van de wateren in het zuidwesten van Zuid Holland. De vereniging heeft 15 leden namelijk 11 gemeenten, 2 deelgemeenten en 2 hoogheemraadschappen. Beleid De vereniging heeft zich in een intentieverklaring de volgende doelen gesteld: • Het bewerkstelligen van samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven, instellingen en andere relevante partijen om de voorgenoemde visie te realiseren en dit regionale samenwerkingsverband uit te bouwen tot een doelgerichte netwerkorganisatie. • Het opstellen van een strategie Waterrecreatie. • Het leveren van een bijdrage aan het realiseren van een adequate infrastructuur en het beheer ervan teneinde het toeristisch-recreatief gebruik van de waterwegen en aanliggende gebieden te optimaliseren. • Het ontwikkelen van een gezamenlijk promotie - en marketingbeleid voor watertoerisme en recreatie met het accent op de wisselwerking tussen water - stad - land.

Projecten De vereniging ziet allerlei mogelijkheden om het economisch potentieel van water te benutten: • In augustus wordt elk jaar een varend corso georganiseerd waarbij westlanders hun een vaartuig optuigen met bloemen en fruit. De optocht vaart door verschillende steden en trekt zo’n 120.000 bezoekers.

Varend Corso met bloemen en fruit van westlanders

• Gemeentes kunnen zich profileren door aanlegplaatsen te realiseren. Mensen kunnen dan aanleggen en de stad bezichtigen. Informeren van waterrecreanten

Het Samenwerkingsverband heeft een website laten ontwikkelen, namelijk www.waterwegwijzer.nl. De website biedt de inwoner, de bezoeker en de (water)recreant recreatieve informatie over fietsroutes, wandelroutes en vaarroutes. Ook bootverhuur, jachthavens, restaurants aan het water, de evenementen en bezienswaardigheden in de naburige gemeenten, de openingstijden van de bruggen en eventuele stremmingen worden getoond op de websi-

te. Naast deze website is een vaargids uitgegeven waarin allerlei recreatieve informatie gegeven wordt. Binnenkort wordt het nautisch centrum in delft geopend, hier is de havenmeester aanwezig en kunnen mensen zich aanmelden voor een ligplaats. Ook kan men hier terecht bij calamiteiten. Financiering De vereniging ontvangt inkomsten via haar leden, dus voornamelijk via gemeentes. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen kleine gemeentes, middelgrote gemeentes en grote gemeentes die elk bijdragen naar het belang wat zij hebben bijdragen. Dit geld wordt gebruikt om de gehele vaarweg te verbeteren.

Knelpunten • • • • •

•

•

Regio Zuid Holland heeft een tekort aan veilige aanlegplaatsen; Er zijn nauwelijks/geen plaatsen waar sanitair afvalwater geloosd kan worden; Bij veel bruggen geldt een beperkte doorvaarthoogte; Watergangen zijn vervuild met allerlei rommel zoals fietsen; Gemeentes zijn slecht bekend met nautische wetgeving. Gemeentes willen soms iets regelen in de algemene plaatselijke verordening (APV), terwijl dit al in een hogere wet is vastgelegd. Dit leidt tot conflicterende wetgeving. Gemeentes moeten hun laad/losplaatsen koesteren! Gemeente Den Haag had hier geen rekening mee gehouden in haar bestemmingsplan en de overslagplaats verkocht aan particulieren. Toen de tramtunnel gebouwd moest worden bleek het verschepen van onderdelen de enige manier van vervoer. Gemeente den Haag heeft toen veel moeten betalen om gebruik te maken van hun vroegere overslagplaats. Veel gemeentes missen een havenmeester. Een havenmeester functioneert als een spin in een web, deze persoon is deskundig en kent de nautische wetgeving. Elke gemeente met doorgaande vaarroute zou daarom een havenmeester moeten hebben.

Succesfactoren • Gemeentes moeten kades koesteren en in eigendom blijven houden. (zie bovenstaande knelpunten)

• Regionale aanpak is nodig om beleid te kunnen uitvoeren; • Integrale aanpak is nodig omdat het thema water overal bij betrokken is: Cultuurhistorie, sport, toerisme, watertechnologie, ruimtelijke ordening en natuur.

Waterrecreatie in de stad

Recommend Documents