Katern voor scholing, her- en bijscholing
40
Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en otib juli/augustus 2011
inHoud 1
Waterontharders
4
Otib-nieuws
5
Cursussen
Waterontharders De hardheid van water is afhankelijk van het gebied waar het wordt gewonnen. Veel water dat wordt geleverd is al door de waterleidingbedrijven onthard. Voor particulieren is er daarom in het algemeen weinig noodzaak het drinkwater nog verder te ontharden. Toch worden er onthardingsinstallaties aan particulieren verkocht. In dit artikel wordt besproken welke ontharders er zijn, wat ze doen, hoe je ze aan moet sluiten en wat de gevaren zijn. Door Han Brouwer-Keij Drinkwater is een belangrijke bron van minerale zouten. Een liter leidingwater dekt ongeveer 15 – 25 procent van de aanbevolen dagelijkse behoefte aan kalk die een mens nodig heeft. Die kalk zit in het water in de vorm van calcium- en magnesiumzouten. Het nadeel is dat deze verbindingen neerslaan in de vorm van ketelsteen als het water wordt verwarmd. Ook op plaatsen waar het water uit de leiding stroomt, zullen steeds enkele druppels verdampen waardoor de mineralen op de kraan achterblijven. De
levensduur van apparaten wordt hierdoor beperkt, daarom ontharden veel drinkwaterbedrijven het drinkwater. De hardheid van het water wordt in Nederland meestal uitgedrukt in °D (Duitse hardheidsgraden) of in mmol/l. Hiermee wordt de hoeveelheid calcium- en magnesiumzouten bedoeld. De natuurlijke hardheid verschilt per winplaats, deze kan uiteen lopen van 3 tot meer dan 30 °D. De hardheid van het water in Nederland valt eigenlijk wel mee; in Spanje zijn plaatsen waar de hardheid van het water meer dan 10 keer groter is dan het hardste water in Nederland.
duitse hardheid [°D]
hoeveelheid zouten in [mg/l]
type water
0–4
0 – 20
zeer zacht water
4–8
20 – 40
zacht water
8 – 12
40 – 60
gemiddeld
12 – 18
60 – 80
vrij hard water
18 – 30
80 – 120
hard water
meer dan 30
meer dan 120
zeer hard water
Tabel 1. De hardheid van water.
Belangrijke normen en richtlijnen -
nen 1006:2002/a2:2008,
‘Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties’ (avwiwijzigt in de loop van 2011. nen-en 1717, ‘Bescherming tegen verontreiniging van drinkwater in waterinstallaties en algemene eisen voor inrichtingen ter voorkoming van verontreiniging door terugstroming’. Waterwerkblad 3.8, ‘Beveiliging (gevaarlijke) toestellen’. Waterwerkblad 4.6, ‘Waterbehandeling’. Beoordelingsrapport gevaarlijke toestellen behorend bij wb 3.8, Ionenwisselaar automatisch regenererend, februari 2010. Beoordelingsrapport gevaarlijke toestellen behorend bij wb 3.8, Ionenwisselaar met verwisselbaar patroon (zonder regeneratie), februari 2010. 2002),
-
- - - -
40 1
IK07 Impuls 40.indd 1
04-07-11 14:10
Veel waterleidingbedrijven ontharden het water tot het een hardheid heeft van ongeveer 8,4 °D. Veel lager heeft eigenlijk geen zin, al vinden leveranciers van onthardingisnstallaties van wel. Volgens het Waterleidingbesluit moet het drinkwater een minimale hardheid hebben van 5,6. Zachter water lost zware metalen op, zoals lood en koper, waardoor mensen ziek kunnen worden. Om het water te ontharden leidt het zuiveringsbedrijf het water door een onthardingsreactor die wel 18 m hoog kan zijn. Hierin worden stoffen, zoals kalkmelk of natronloog, toegevoegd. Daardoor slaat kalk (calcium- en magnesiumzouten) neer op zandkorrels die zo pellets vormen. Dit is een chemisch proces dat veel wordt toegepast bij Nederlandse waterleidingbedrijven. Onderin de reactor wordt het onthardingsmiddel intensief in contact gebracht met het water. De pellets en het entzand stromen daardoor omhoog. Bovenin is de reactor wijder, waardoor de stroomsnelheid afneemt en wordt voorkomen dat het entzand verder mee stroomt. Er vindt nog een kleine zuurdosering plaats om het onthardingsproces te stoppen. Uit de onthardingsreactor stromen kalkdeeltjes mee in het water. Deze worden afgevangen in een carry-overfilter. Dit is een grote bak met zand en antraciet waardoor het water van boven naar beneden stroomt. De deeltjes worden afgevangen en regelmatig in tegengestelde richting uitgespoeld. Bovenin het filter is een verdeelgoot aanwezig om het water over de filter te verdelen. Onderin bevinden zich filterdoppen om het schone water (filtraat) door te laten en het filtermateriaal tegen te houden.
2. Processchema onthardingsreactor.
Foto: Drinkwaterbedrijf Oasen
waterontharders
1. Onthardingsreactor.
Soorten ontharders voor huishoudelijke toepassing
In Waterwerkblad 4.6 wordt ontharding voor individuele toepassing ontraden en wel om de volgende redenen: - ontharden van drinkwater met een hardheid lager dan 1,5 mmol/l (8,4 °D) heeft over het algemeen weinig nut; - verlaging van de hardheid van het water kan tot gevolg hebben dat de agressiviteit van het water ten opzichte van metalen toeneemt; - ionenwisselaars kunnen bepaalde organische stoffen aan het water afgeven. Over de gevolgen hiervan is weinig bekend. In ionenwisselaars kan ook een snelle bacteriegroei optreden, waardoor de kwaliteit van het drinkwater nadelig kan worden beïnvloed;
- bij regeneratie van ionenwisselaars kunnen fouten worden gemaakt door gebruik van verkeerde of verontreinigde regeneratiemiddelen. Hierdoor kan het drinkwater besmet raken en schade aan de gezondheid ontstaan; - bij gebruik van ionenwisselaars – geregenereerd met natriumchloride (onthardingszout) – wordt het natriumgehalte in het ontharde water verhoogd. Voor personen met een natriumarm dieet (zoutloos) kan dit mogelijk bezwaren opleveren. Als toch ontharding wordt verlangd, wordt aanbevolen dit als volgt uit te voeren: - onthard met een ionenwisselaar die ten minste tweemaal per week automatisch wordt teruggespoeld en geregenereerd met natriumchloride (onthardingszout); - zorg dat een resthardheid van minimaal 1,0 mmol/l (5,6 °D) wordt gewaarborgd. Voor huishoudelijke toepassing zijn er eigenlijk twee typen in de handel: - een ionenwisselaar; - een magneet. De magneet wordt op de leiding geklemd, hierdoor worden volgens de fabrikanten de mineralen die kalkaanslag veroorzaken geneutraliseerd. De werking is in laboratoriumomstandigheden getest bij hele kleine volumestromen. In de praktijk, waar veel grotere volumestromen heersen, is de werking niet bewezen. Verschillende onderzoeken spreken elkaar hierover tegen. Het is dus niet duidelijk of deze magneten iets aan de samenstelling van het water of de vorm of structuur van de calcium- en magnesiumzouten veranderen. Vooralsnog wordt ervan uitgegaan dat er niets aan het water verandert, daarom zijn er ook geen
3. Processchema carry-overfilter.
40 2
IK07 Impuls 40.indd 2
04-07-11 14:10
waterontharders
Werkvolgorde installatie regenereerbare ionenwisselaar 1. Bepaal de plaats van de ontharder (vorstvrij, elektra en afvoerpunt aanwezig) (NB: Er zijn ook systemen zonder elektrische aansluiting). 2. Controleer of de leiding de juiste hoeveelheid water kan leveren en de juiste druk heeft voor de ontharder. 3. Sluit de hoofdkraan. 4. Tap de installatie af. 5. Verwijder een stuk leiding en vervang dat door achtereenvolgens: a. Een controleerbare keerklep type ca. b. Een T-stuk met aan de aftakking een kogelkraan. c. Een bypass-kraan (kogelkraan in de hoofdleiding) d. Een T-stuk met in de aftakking een kogelkraan. 6. Sluit de eerste kogelkraan aan op de inlaat van de ontharder.
terugstroombeveiligingen nodig bij toepassing van deze magneten.
Ionenwisselaars
18. Open de derde kogelkraan. 19. Open de keukenkraan en ontlucht de leiding. 20. Laat de keukenkraan stromen tot er helder water uitkomt en sluit hem dan. 21. Controleer de laatste verbindingen op dichtheid. 22. Sluit de elektra (indien het een elektrisch systeem is) aan volgens opgave van de fabrikant. 23. Vul de zouttank met de juiste hoeveelheid zout (korrels of blokken) volgens opgave van de fabrikant. 24. Stel de computer (indien aanwezig) in volgens opgave van de fabrikant. 25.Test de hardheid van het koude water aan de keukenkraan.
(controleerbare keerklep) vereist. Bij de ionenwisselaar met automatische regeneratie bestaat de kans op terugpersing van onthard water en pekel (vloeistofklasse 3). Daarvoor is als minimale beveiliging type ca (niet-controleerbare onderbreking) vereist. Als voor de waterontharder door Kiwa een verklaring ‘Waterleiding technisch veilig’ is afgegeven moet op het toestel een sticker zijn aangebracht. In dat geval mag ervan worden uitgegaan dat de benodigde beveiliging in het apparaat is geïntegreerd en geen extra beveiliging nodig is.
De ionenwisselaar is een tank gevuld met bolletjes kunsthars die ongewenste calcium- en magnesiumionen uit het water uitwisselen tegen andere ionen. Bij de ontharders met verwisselbare kunstharspatronen moeten de patronen regelmatig worden vervangen als ze zijn verzadigd met calcium- en magnesiumionen. Bij regenereerbare ontharders zit naast of in de ontharder een zoutvat met een pekeloplossing waarmee de regeneratie wordt uitgevoerd. De regeneratie moet minstens om de vijf dagen plaatsvinden om bacteriegroei te voorkomen.
Foto: Drinkwaterbedrijf Oasen
Van de ionenwisselaar zijn er twee typen, beide werken even goed. Bij het ene type moet regelmatig een harspatroon worden verwisseld, het andere type wordt regelmatig automatisch geregenereerd. Voor elk type is een andere terugstroombeveiliging nodig. Bij de ionenwisselaar met verwisselbaar patroon bestaat de kans op terugpersing van onthard water (vloeistofklasse 2), daarvoor is als minimale beveiliging type ea
7. Sluit de derde afsluiter aan op de uitlaat van de ontharder. 8. Sluit alle drie de kogelkranen. 9. Sluit de afvoerleiding met een onderbroken aansluiting (2 cm) aan op de riolering (zie voor de hoogte van de aansluiting de instructie van de leverancier). 10. Sluit de overloop met een onderbroken aansluiting (2 cm) aan op de riolering. 11. Open de hoofdafsluiter. 12. Controleer de verbindingen tot aan de eerste kogelkraan op dichtheid. 13. Open de bypassafsluiter. 14. Open nu (bijvoorbeeld) de keukenkraan en ontlucht de leiding. 15. Sluit de keukenkraan en controleer de verbindingen op dichtheid. 16. Open de eerste kogelkraan. 17. Sluit de bypasskraan.
4. Verdeelgoot boven carry-overfilter.
5. Magneten. 40 3
IK07 Impuls 40.indd 3
04-07-11 14:10
otib-nieuws
waterontharders
7. Ionenwisselaar met verwisselbaar patroon.
toevoer drinkwater
H
behandeld water
6. Sticker waterleidingtechnisch veilig.
Tijdens normaal bedrijf staan de afsluiter vlak voor de harstank en de afsluiter naar de installatie open. Alle andere afsluiters staan dicht. Bij regeneratie sluiten beide afsluiters en worden de andere afsluiters geopend. Hierdoor stroomt het water door de venturi, waardoor pekel uit het pekelvat wordt meegezogen. Dit mengsel stroomt langs het verzadigde hars waardoor de calcium- en magnesiumionen weer worden uitgewisseld. De calcium- en magnesiumionen spoelen vervolgens met het water naar het riool. Na de regeneratie gaat het toestel, eventueel na een spoeling met onthard water, weer in normaal bedrijf. Het regeneratieproces kan afhankelijk van het fabricaat worden ingesteld op een regelmatige tijd, bijvoorbeeld elke drie dagen of na een bepaald volume water.
ionenwisselaar
8. Principe regenereerbare ionenwisselaar.
toevoer drinkwater
hars pekel
Installatiebranche en Alzheimer Nederland bundelen kennis, kunde en netwerk Otib en Alzheimer Nederland tekenden op 17 mei een tweejarige samenwerkingsovereenkomst met als doel een passende en veilige modelwoning te ontwikkelen voor dementiepatiënten. Het persoonlijk welzijn en de zelfstandigheid van mensen met dementie staan hierbij voorop. Het aantal Nederlandsers met dementie zal naar verwachting verdubbelen naar ongeveer een half miljoen in 2050. Ouderen willen echter in toenemende mate langer zelfstandig thuis blijven wonen. Naast het persoonlijke welzijn is deze inzet ook van belang gezien de stijgende zorgkosten, alsmede de personeelstekorten in de zorg. Otib en Alzheimer Nederland hebben vanuit deze urgentie de handen ineen geslagen en besloten kennis, kunde en netwerk te delen. Binnen het project Technologie Thuis Nu bundelen zij de krachten om een dementiemodelwoning te realiseren. Na realisatie wordt de woning uitgebreid getest door direct betrokkenen.
De resultaten hiervan dienen als input voor verdere ontwikkeling en verschillende expertmeetings met het veld. Na realisatie van de woning is deze beschikbaar voor verschillende doelgroepen. Zo wordt de woning voor dementiepatiënten onderdeel van buitenschoolse lessen die zeer regelmatig plaatsvinden. Ook wordt de woning betrokken bij activiteiten van de technische installatiebranche. Het project Technologie Thuis Nu is een initiatief vanr Otib en enkele partners in de branche. Het heeft als doel het langer zelfstandig thuis wonen door praktijkgericht onderzoek te koppelen aan betrouwbare technische oplossingen. Een miniwoonwijk met modelwoningen in het kantoorgebouw van Otib in Woerden, toont welke technische oplossingen hiervoor worden toegepast.
Comfort Crisis
Binnenkort is de nieuwste game in de serie Professionals beschikbaar: Professionals 3 Comfort Crisis. Hierin kruipen spelers in de huid van verschillende professionals uit de branche. Ze vormen het reddingsteam dat zorgt voor de ontsluiting van een vervallen stad. Met de game Comfort Crisis wil Otib de spelers op een aansprekende manier kennis laten maken met de veelzijdigheid van de technische installatiebranche. De game is bedoeld voor kinderen in de leeftijd van 11 tot 14 jaar en kan via internet zowel individueel als met meerdere spelers tegelijkertijd worden gespeeld. Informatie: www.comfortcrisis.nl of www.otib.nl.
40 4
IK07 Impuls 40.indd 4
04-07-11 14:10
cursussen
Cursussen: bedrijfsautomatisering Gebouwbeheersystemen Priva
Aircomonteur
Priva TopControl eindgebruikerstraining
Aircosystemen: service en onderhoud
Wie: Servicemonteurs, werktuigkundig voorbereiders, projectleiders. Informatie: www.regeltechniek.com/ cursussen.
Wie: Storingsmonteurs, beheerders, onderhoudstechnici, facilitair managers. Informatie: www.priva.nl.
Inleiding in HVAC en gebouwbeheer
Wie: Ingenieurs, technici, servicemonteurs, monteurs. Informatie: http://www.tec-leek.nl/t01.html.
Training Connext verwarming en ventilatie
Wie: Monteurs koudetechniek, servicemonteurs. Informatie: http://www.priva.nl/smartsite. dws?id=14849.
Training bediening in Top Control
Wie: Onderhoudstechnici, servicetechnici, engineers. Informatie: http://www.priva.nl/smartsite. dws?id=14769.
Wie: Monteurs koudetechniek, servicemonteurs. Informatie: www.vereniging-orka.nl, www.rocva.nl.
Wie: Servicemonteurs. Informatie: www.cursusloket.nl.
Koude- en luchtbehandelingstechniek
Wie: Monteur airco-installaties, eerste monteurs, schoolverlaters vmbo KB/GL/TL. Informatie: www.roc.nl.
Monteur airconditioning inclusief STEK
Wie: Medewerkers koudetechniek, installatiemonteurs E&K. Informatie: www.kenteq.nl, www.vereniging-orka.nl, www.cursusloket.nl.
Opleiding koude- en luchtbehandelingstechniek aircomonteur Wie: Schoolverlaters vmbo BB, arbeidsmarktgekwalificeerde assistenten. Informatie: www.roc.nl.
Training service en onderhoud TC Vision
Praktijktraining installeren koelinstallaties
Training service en onderhoud TC Select
Servicemonteur airconditioning
Wie: Onderhoudstechnici. Informatie: http://www.priva.nl/smartsite. dws?id=14773.
Wie: Onderhoudstechnici. Informatie: http://www.priva.nl/smartsite. dws?id=14674.
Praktijktraining montage koudetechniek
Wie: Monteurs koudetechniek. Informatie: www.rocva.nl.
Praktijktraining solderen koudetechniek
Wie: Monteurs koudetechniek. Informatie: www.rocva.nl.
Wie: Monteurs koudetechniek, aircomonteurs. Informatie: www.rocva.nl.
Wie: Servicemonteurs airco, monteurs. Informatie: www.vereniging-orka.nl.
Klimaattechniek algemeen
Wie: Monteurs, servicemonteurs, onderhoudsmonteurs koudetechniek. Informatie: www.elsevieropleidingen.nl.
Klimaatbeheersingsinstallaties ontwerpen
Wie: Ontwerptechnici klimaattechnische installaties, adviseurs klimaattechnische installaties. Informatie: www.elsevieropleidingen.nl.
Koeltechniek automatisering
Wie: Servicemonteurs koudetechniek, installateurs koudetechniek. Informatie: www.ptcplustechniek.nl.
Binnenklimaat scholen
Wie: Installateurs, adviseurs, facilitair managers, schoolbesturen, ambtenaren. Informatie: www.isso.nl.
Meet- en regeltechniek in de klimaatbeheersing
Wie: Onderhoudsmonteurs verwarmingstechniek, servicemonteurs installatietechniek. Informatie: www.elsevieropleidingen.nl.
Projectleiding koude- en klimaattechniek
Wie: Projectleiders koudetechniek. Informatie: www.rocva.nl.
Ontwerpen van regel-, besturings-, en beveiligingsstrategie voor de klimaatregelinstallatie
Wie: Projectleiders koudetechniek, aankomend projecttechnici en ontwerptechnici gebouwinstallaties san, cv, en ac, ondernemers. Informatie: www.elsevieropleidingen.nl.
Meten aan regelorganen en regelsystemen
Wie: Servicemonteurs koudetechniek, monteurs koudetechniek. Informatie: www.vereniging-orka.nl.
Luchtbehandelingsinstallaties
Wie: Servicemonteurs koudetechniek, servicemonteurs verwarmingstechniek, monteurs koudetechniek, aankomend ontwerptechnici, ontwerptechnici. Informatie: www.ptcplustechniek.nl.
Optimaliseren van verwarmingssytemen
Wie: Onderhoudsmonteurs, servicemonteurs, installatiemonteurs. Informatie: www.iw-ar.nl, www.iwof.nl. * Ga voor het meest actuele overzicht van opleidingen en aanbieders naar www. etalage.otib.nl. 40 5
IK07 Impuls 40.indd 5
04-07-11 14:10
