Wat van waarde is Jongeren en hun recht op ondersteuning MICHEL TIRIONS
‘Weet je wat we hier tegenwoordig veel tegenkomen? Jongeren, soms minderjarig, die geen thuis hebben. Die er alleen voor staan.‘
Sociaal werk krijgt vorm in de dagelijkse praktijk van professionals die gedreven en deskundig verschil maken in het leven van mensen. Hun verhalen, ervaringen, bekommernissen en uitdagingen kunnen anderen inspireren en uitdagen. ALERT sprak met Saar Serrien, jongerenhulpverlener op het Jongeren Advies Centrum (JAC) in Antwerpen, over haar job, over wat haar drijft, enthousiast maakt en zorgen baart. Saar is 31 jaar, woont in Antwerpen en werkt goed vijf jaar als jongerenhulpverlener. Een vrouw die gedreven en met passie in haar werk staat. Die kritisch kijkt naar een samenleving die jongeren niet steeds de rechten toekent die hen toekomen. Na haar studie sociaal cultureel werk koos ze bewust voor een baan waarin ze aan de slag kon met jongeren. Saar draagt het hart op de tong. Ze is direct en gedreven en aarzelt niet om zowel de mooie als schaduwkanten van haar werk te belichten. Wat volgt, is een boeiend gesprek over aanpak, mens, maatschappij en passie.
We kennen het JAC als een vaste waarde in het landschap van het jeugdwelzijnswerk, maar waarvoor staat het JAC specifiek? Het Jongeren Advies Centrum (JAC) is een laagdrempelige setting waar jongeren tussen 12 en 25 jaar gratis, vrijwillig en anoniem kunnen aankloppen voor een gesprek, advies of hulp. Ook ouders, leerkrachten, huisartsen... zijn welkom. Je vindt JAC’s over heel Vlaanderen. Ze zijn ingebed in de lokale Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW’s). Het JAC hanteert een open-deur systeem, jongeren kunnen er dus gewoon binnenlopen. Daarnaast wordt er ingezet op e-mail, chat, telefonisch hulpverlening en consult. Alle vragen kunnen, over relaties, school, wonen, seks, gezondheid en geld. De nadruk ligt in de eerste plaats op luisteren en waar nodig bemiddelen of doorverwijzen. Doorgaans kiest het JAC voor korte trajecten, op maat van de jongere. Het JAC heeft ook een belangrijke preventieopdracht. We bieden daarom onder meer zelf introducties en korte vormingen aan op scholen of jeugdverenigingen.
Welke jongeren kloppen bij jullie aan? In Antwerpen zijn de jongeren een spiegel van de stad en provincie. Bij ons komen zowel de bemiddelde jongere uit Brasschaat als de Roma-jongere
POW ALERT | JAARGANG 40 | NUMMER 5 | DECEMBER 2014
25
WAT VAN WAARDE IS
uit Antwerpen-Noord over de vloer. Ook de verhouding tussen jongens en meisjes is tamelijk evenwichtig. Qua leeftijd zien we vooral jongeren tussen 17 en 20 jaar. De 12 tot 17-jarigen stellen sneller hun vraag via mail of chat, dat sluit aan bij hoe jongeren vandaag communiceren. Jongeren vinden hun weg via mond-tot-mond reclame, ze tippen elkaar over wat het JAC kan betekenen als je met vragen of problemen zit. Ook leerkrachten en begeleiders tonen de weg naar het JAC.
JAC’s lijken in hun aanpak succesvol doordat ze resoluut kiezen voor de jongere en de vertrouwensband hoog in het vaandel voeren.
Dat is ook zo. Het JAC wekt vertrouwen, zowel bij jongeren, verwijzers als bij instanties naar wie wij doorverwijzen. We hebben doorheen de jaren een stevig professioneel imago opgebouwd. Daar hebben we hard aan gewerkt. De jongere en zijn vraag staan centraal. We proberen de drempel zo laag mogelijk te houden. Zonder vertrouwen werkt het Hoe organiseer je je als team om die diversiteit niet. Beroepsgeheim wordt door ons heel strikt aan jongeren en vragen op te vangen? geïnterpreteerd. We hanteren een gedeeld beroepsgeheim, zoiets moet je streng bewaken. De dossiers Eigenlijk nemen we binnen het team allemaal de die we over de jongeren aanleggen zijn digitaal, we onthaaltaak op. Dat is de kern van ons werk: luistebeheren ze via REGAS, het digitale registratiesysren, aan jongeren het gevoel geven dat we hun teem dat alle CAW-medewerkers in Vlaanderen gevraag serieus nemen. Als JAC-medewerker draai ik bruiken. Zo’n dossier is handig als je de begeleiding mee in een vast systeem. Eén week verzorg ik sadoorgeeft of doorverwijst, maar je moet het heel men met collega’s het onthaal. Alle vragen die dan alert en transparant naar de jongere toe beheren. binnenkomen, komen bij ons terecht. De onthaalDie vertrouwelijkheid, dat is balanceren. Je mag er weken zijn telkens intens. De als medewerker niet alleen voor daaropvolgende veertien dagen staan. Je bent dan wel het gezicht We hebben een stevig doe ik dan de opvolging van de en aanspreekpunt voor de jongeprofessioneel imago. jongeren die ik in de onthaalweek ren, je bent ook deel van een zag. Toch van zij die opvolging team dat je steunt en adviseert. nodig hebben. Dan is er ruimte voor verdieping, Eenmaal per week organiseren we cliëntintervisie. eventuele verwijzing, opzoekwerk, uitnodigen van Dan bespreken we cases en wisselen we uit over het netwerk van de jongere. Je hebt niet altijd greep ethiek, strategieën en dilemma’s. We weten goed op de intensiteit van je workload, soms moet je dus waar we mee bezig zijn. De uitgangspunten in onze ruimte claimen om even geen nieuwe vragen op te begeleiding liggen ingebed in de contextuele benanemen. Maar dat kan. Ook nemen administratieve dering, waarbij de vraag van de jongere en het nettaken een steeds grotere hap uit de beschikbare tijd. werk, de context van de jongere en de vertrouwensHet is zaak een goed evenwicht te vinden. Ons team relatie de basis vormen voor een meerzijdige partijis even divers als onze doelgroep. We hebben een digheid. We laten de regie volledig bij de jongere, mooi evenwicht tussen mannen en vrouwen, ervatenzij er sprake is van een onrustwekkende situatie. ren en nieuwe krachten, jongere en oudere medeHeel wat andere organisaties in het jeugdwelzijnswerkers. Zoiets werkt. Ik heb ook collega’s met Mawerk kunnen dit niet bieden. Wij hebben een ruime rokkaanse roots. Het is niet zo dat zij altijd ingezet opdracht, zij vaak een heel specifieke. Wat ik me worden om jongeren uit deze gemeenschappen op soms wel afvraag is hoe het beleid naar ons kijkt? te vangen, integendeel. Maar ze brengen wel hun Zien ze voldoende dat een aanpak die tegelijk laagspecifieke kijk en ervaring mee en kunnen advisedrempelig en mensgericht is, ook een heel professiren of verhelderen. Dat brengt diversiteit in ons onele aanpak is? Ik maak me daar wel eens zorgen denken. Ik denk dat dit een must is vandaag. over. Het beleidsniveau is soms wereldvreemd. We zijn als JAC wat atypisch en onze meerwaarde
26
WWW.ALERTONLINE.BE
pak qua opvang en begeleiding voldoet niet. Weet het beleid dat er jongeren zijn die er helemaal alleen voor staan? Van de jongeren tussen 18 en 25 die wij bereiken, krijgt de meerderheid een leefloon. Dat moet ons toch aan het denken zetten. Maar die jongeren zelf zijn vaak ongelooflijk streetwise en krachtig. Hoe moeilijk de problemen en vragen waarmee ze kampen ook zijn, jongeren willen vooruit. Een groep die een gevoelige snaar bij me raakt zijn de jongens uit de traditionele zwart-Afrikaanse Hoe signaleer je dat? gemeenschappen. Eens ze 18 jaar zijn, moeten ze vaak op hun eigen benen staan, letterlijk hun plan Dat is een moeilijke. We overleggen veel, we effetrekken. Ze kunnen niet langer terecht bij hun ounen paden. Maar structureel is het moeilijker, we ders, met wie ze vaak al een turbulente relatie hadwerken heel individu-gericht. Veel tijd voor sensiden. Ze leven op straat. Dat zie je ook terug bij jonbilisering is er niet, al werken we wel aan thematigeren uit traditionele Marokkaanse gemeenschapsche dossiers. Beleidsbeïnvloeding doen we vooral pen. Deze jongeren vallen soms echt tussen wal en via ons dagelijkse werk. We beschip. Ze kunnen de kloof tussen hartigen de belangen van de jonde tradities en verwachtingen van Jongeren willen vooruit. geren zo goed als we kunnen. hun ouders niet verzoenen met Daarvoor kloppen we op diverse de zelfstandigheid die onze sadeuren: de school, het OCMW… Ik investeer veel menleving van hen verwacht. De sleutel ligt in het tijd in het in kaart brengen van wat de rechten van betrekken van die gemeenschappen om de kwetsjongeren zijn. Dat is essentieel. Verder zetten we in baarheid van deze jongeren bespreekbaar te maken, op samenwerking. Zo hebben we bijvoorbeeld een maar dat lukt niet zomaar. stevige samenwerking met het OCMW rond de leefloondossiers van onze jongeren. We zijn ook Waarin schuilt het succes van je aanpak? partner in het VDIP-plan. VDIP staat voor Vroegdetectie- en Interventie bij Psychiatrische (PsychoJongeren krijgen van mij veel krediet, tegelijk ben tische) Stoornissen en is onderdeel van het Vlaams ik heel duidelijk. Zij houden de regie en ik bewaak Actieplan Suïcidepreventie. mijn grenzen. Ik zoek een goed evenwicht tussen het rationele en het intuïtieve. Je moet op een posiHoe kijk je aan tegen de jongeren met wie je tieve manier aanklampend zijn en tegelijk de jonwerkt? gere vrij laten om de greep op de vraag te houden. Empathie en taal zijn doorslaggevend. Je moet Jongeren zijn jongeren. Ze zijn niet over één kam te kunnen aansluiten bij de taal van de jongere. En scheren en de redenen waarom ze bij ons aanklopdat is vandaag niet zo simpel. Laatst moest ik aan pen zijn heel divers. Belangrijk is dat we elk van hen een alleenstaande jongen uit Afghanistan die amen hun vraag serieus nemen. Weet je wat we hier teper Nederlands kent, uitleggen dat hij een GASgenwoordig erg veel tegen komen? Jongeren, soms boete kreeg. Hij had bij een verhuis even een zetel minderjarig, die geen thuis hebben. Die er alleen op de stoep gezet terwijl hij en zijn vrienden de rest voor staan. Vaak ook jongeren die op straat slapen, van zijn spullen weg brachten naar z’n nieuw bij vrienden of in een shelter. Jongeren die letterlijk onderkomen. Hallucinant eigenlijk. Toch lukt dat, niets hebben. Waar is de zorg die de samenleving vooral omdat de meeste jongeren zich goed uit de deze jongeren zou moeten bieden? De huidige aanslag trekken, ze brengen iemand mee of maken er
POW ALERT | JAARGANG 40 | NUMMER 5 | DECEMBER 2014
27
Jongeren en hun recht op ondersteuning
zichtbaar maken is soms een heikele evenwichtsoefening. Er is ook de maatschappij van vandaag. De samenleving biedt jongeren veel kansen, maar die kansen zijn allerminst gelijk verdeeld. Jongeren hebben het niet makkelijk. Velen kampen met relationele of psychische vragen. Die vragen zijn verdeeld over arm en rijk. Maar steeds meer krijgen we toch jongeren over de vloer uit gezinnen die in extreme armoede leven of die gewoon op straat leven.
WAT VAN WAARDE IS
het beste van. Het is niet allemaal kommer en kwel. We lachen veel. Dat geeft hen en ook mij kracht. Soms zijn de situaties waarin jongeren terechtkomen zo schrijnend dat je je met de rug tegen de muur voelt staan. Dan rest er enkel nog humor.
Hoe bewaak je je eigen welzijn in een job die zoveel nabijheid vraagt?
ren, zowel in het beleid als in de samenleving, kwetst. Ik word ook geconfronteerd met de cirkels die generaties trekken. De jongeren die we over de vloer krijgen, zijn vaak de kinderen van ouders die zelf zonder succes door de mangel van de hulpverlening gehaald zijn. Ergens lijkt er iets niet te lukken. Ik wil me wapenen tegen het cynisme dat dan om de hoek komt kijken.
Ik bewaak goed mijn grenzen. Ik help de jongeren, Wat is in jouw ogen ‘goed’ sociaal werk? noch mezelf als ik mee tuimel in hun vragen en onzekerheid. Doorheen de jaren heb ik geleerd om het Ik ben een mondig en kritisch iemand, daar put ik werk los te koppelen van mijn privéleven. Ik verkracht uit. Ik heb het geluk van in een sterk en mijd bewust om de problemen mee naar huis te nehecht team te werken. Er is veel ruimte voor overleg men. Natuurlijk praat je thuis je dag wel eens door en steun. Ook aan vorming en bijscholing besteden of blijft er iets nazinderen. Maar al bij al kan ik dat we aandacht. Zo zijn we allemaal getraind in congoed scheiden. In mijn vrije tijd leg ik me toe op zatextuele hulpverlening en diverse methodieken en ken die weinig te maken hebben technieken. Verder heb je durf met wat ik op het JAC doe. Ik hou nodig. Durf om de juiste vragen Ik ben vandaag niet meer van fotografie, van de stad, ik heb te stellen, durf om aan te kloppen de idealist die ik tien jaar een druk en boeiend sociaal lebij instanties van wie jij denkt dat geleden was. ven. Jongeren verwachten vaak ze hun verantwoordelijkheid niet veel. Ik wil ze ook veel geven, nemen. Je moet de jongere cenmaar binnen de grenzen van mijn job. Ik word geen traal stellen, de tijd bieden die nodig is. Het menseFacebook-vriend. Mijn werk-gsm staat niet altijd lijke telt, niet het product. Ook moet je creatief blijaan, enkel als ik werk. Jongeren kunnen me wel ven denken, verder durven gaan dan de platgetresms-en maar ik ben niet permanent bereikbaar. den paden. Enkel zo kan je perspectief vinden voor de vraag van de jongere. De weg die je met de jonKijk je nu anders naar de wereld dan toen je gere aflegt, is trouwens niet enkel middel, maar ook begon op het JAC? doel. Je moet durven confronteren. Jongeren kopen niks met wolligheid. Jongeren zijn sterk. Je moet ze Ik word geconfronteerd met situaties die echt indurven aanspreken op die kracht. In je werk moet hakken, dat tast op de duur je wereldbeeld wel wat je een horizon hebben: daar wil ik heen met de jonaan. Ik ben vandaag niet meer de idealist die ik tien gere, ondanks alle barrières. Goed werk begint jaar geleden was. De samenleving draait maar door. trouwens met een goede opleiding. Ik heb zelf sociZien we dan niet dat jongeren in een moeilijke weaal cultureel werk gestudeerd, een studie die ik heel reld leven, waarin niet alles vanzelfsprekend is? Ik bewust koos. Mens en samenleving, vooral de stad, kan me bijvoorbeeld ergeren aan de verbodsculboeien me. Ik ben via die studie toch in de hulpvertuur. Wat zegt dat over het beeld dat we hebben lening beland. Ook dat is een bewuste keuze geover jongeren? Ze mogen niet rondhangen, als ze weest. Voor ik deze job deed, werkte ik kort in een iets willen organiseren schuift de moed hen in de setting voor gedwongen hulpverlening, dat lag me schoenen door de vele regeltjes die ze in acht moeminder. Het is net het emanciperende van het sociten nemen. Overal trekken we grenzen. We zeggen aal werk in een JAC dat me aantrekt. wat ze niet mogen, maar hebben geen antwoorden op hun vragen. De verharding in de taal over jonge-
28
WWW.ALERTONLINE.BE
Waar sta je nu als je naar je loopbaan kijkt?
Een opleiding sociaal werk moet de link met de realiteit van beroep en samenleving goed bewaken. De kwaliteitsstandaarden van de opleiding moeten meegroeien met de complexiteit van de vragen waarmee het sociaal werk in de praktijk te maken krijgt. Studenten moeten kaders meekrijgen, een kritische kijk, maar ook methoden en vaardigheden. Ik probeer het voorzichtig te verwoorden, maar ik maak me toch wat ongerust. Als ik eindwerken van studenten lees of jureer, stel ik me soms vragen bij de diepgang en kwaliteit. Ik zie dat onze stagiairs hoge drempels moeten nemen en niet altijd op de beste manier voorbereid zijn. Gesprekstechnieken zijn bij ons essentieel. Daar moet je hard aan werken op een JAC, maar je moet ook al wat bagage hebben. De brug die je moet slaan naar de leefwereld van de jongere vanuit je eigen referentiekader, ook dat is een moeilijke opgave. Dat gaat ook om het omgaan met de diversiteit bij onze jongeren. Ik zie studenten daarmee worstelen.
Ik sta waar ik wil staan. Ik haal veel uit mijn werk en ik ben in een fase waarin mijn ervaring rendeert. Ik werk met zelfvertrouwen, wat ook wil zeggen dat ik elke dag wel op vragen en twijfels stoot. Dat is de aard van het werk. Met jongeren aan de slag gaan, is altijd mijn keuze geweest. Het JAC biedt me een setting waarin ik dat kan doen op de manier die me het best ligt. Niet dat ik me nooit iets anders zie doen, maar misschien wissel ik dan wel helemaal van context. Er is leven buiten het sociaal werk, zo vertelt men me. Het zou mooi zijn dat eens te verkennen.
POW ALERT | JAARGANG 40 | NUMMER 5 | DECEMBER 2014
Michel Tirions is lector-onderzoeker aan de opleiding sociaal werk van de Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen en redacteur van ALERT. Reageren kan bij
[email protected] JAC Antwerpen is een deelwerking van CAW Antwerpen, www.cawantwerpen.be. Over de Jongeren Advies Centra: www.jac.be
29
Jongeren en hun recht op ondersteuning
Hoe kijk jij naar de opleiding vandaag?
