Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
Jenaplan onderwijs
Wat oorlog met kinderen doet… Joodse cultuur Pag.3-4 Interview Job Cohen pag.5 Interview Sanders Cohen pag.6 Vroeger en nu pag.7-8 Binnen en buitenland pag.9-10
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
olofon Hoofdredacteur: Kjelt Dessener.
Vormgeefster: Rixt van der Meulen.
Andere redacteuren: Lize Heidinga Djurre Hoogterp Shahin Bos
Shahin Interview. Met medewerking van: Danque.P Shyrone Danique.M Irene Janke Ian
kjelt Cultuur Met medewerking van: luca Martijn Sophie Angela Sele
lize Binnen & buitenland Met medewerking van: Rixt Tys Simone Femke Stijn Rutger S
Djurre Vroeger & nu Met medewerking van: Xaviënne Jorn Alysha Ayla Rutger.T Tjeerd
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
ultuur
Het Joodse Geloof
De joodse mensen geloven in de tora. De tora is een soort joodse bijbel. De Echnag bestaat ut vijf boeken, die mozus heeft geschreven op een perkamenten rol. Het eerste deel van de Echnag is de tora. De joden houden zich aan de wet van Mozes. Wat eten joden Joden eten koosjer dat is de manier hoe ze koken. Koosjer heeft een regel. Dat is dat er geen zuivelproducten bij het vlees mag. Bijvoorbeeld: een broodje met boter en kipfilet of melk drinken tijdens het eten mag niet. Het koosjere eten komt uit de Tora. De dieren die joden eten moeten op een speciale manier geslacht worden. Veel joodse gezinnen gebruiken een voedselgids om te kijken of ze het eten dat ze kopen wel koosjer is. De Tora De Tora is het heiligste joodse boek van de joden. Het is een perkamenten rol waar de vijf boeken van Mozes op staan. De Tora is het eerste deel van Tenach de joodse bijbel. Het tweede deel heet nevi‟iem. Het derde deel is de chetoeviem Daar staan verhalen en gedichten in. De Tora bestaat dus uit vijf boeken hieronder staat een lijstje met de namen ervan:{ook in het hebreeuws} *Genesis {Berechiet } *Exodus {Sjemot} *Leviticus {Wajikra} *Numeri {bamidbar} *Deuteronium{Devariem} De joden geloofden dat ze door god uitgekozen waren om de Tora te ontvangen. De Tora zit om twee houten rollen. Om hem te beschermen zit hij in een kist. Sommige joden bewaren de tora in een geborduurde mantel. Waarschijnlijk werd de tora met de hand geschreven. Voor het schrijven gebruikten ze een veer en een stuk speciaal perkament. Er gelden regels voor het schrijven van de woorden. En het duurt ongeveer een jaar om een tora te schrijven. En ze schrijven van rechts naar links. Niemand mag de Tora rollen aanraken. Daarom gebruiken ze een kunstmatige hand.
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
ultuur Mezoeza De mezoeza (dit betekent in het Hebreeuws deurpost) is een koker die je als jood naast je deurpost hangt. Als een mezoeza aan een deur hangt dan moet degene die het huis inkomt de mezoeza kussen of aanraken. Hij hangt altijd aan de rechterkant van de deurpost. In de mezoeza staat een tekst die uit de Tora komt. De tora is een soort van bijbel voor de joden. Je krijgt de mezoeza aan je deurpost als je huis gezegend wordt. Als je huis wordt gezegend zeggen de mensen die je huis zegenen: Baruch atah adonai eloheink melech ha’olam asher kid’shank b’mitzotav v’tzivanu likboa m’zuzah. Deze tekst betekent: gezegend zijt gij, heer onze God, koning van het heelal, die ons heiligde en zijn midzvod en ons de mezoeza op onze deuren liet schrijven.
Geschiedenis Joden geloven dat Abram maar in een God geloofde, in plaats van de vele goden waarin zijn vader geloofde. Abram werd gezien als de vader van de joodse godsdienst. In 1813 voor Christus is hij geboren. Hij is getrouwd met Sarai. Het echtpaar begon aan hun reis, die geleid werd door God. Tijdens de reis sloot Abram een verbond met God. Om dat verbond te bezegenen liet Abram zich besnijden in ruil voor een andere naam: van Sarai en Abram in Sara en Abraham. Sara kreeg een zoon. De zoon van Abraham en Sara heette Jacob. Jacob trouwde met vier vrouwen en kreeg in totaal 12 zonen. De nakomelingen van Abraham erfden Israël. Die twaalf zonen werden de stamhoofden van Israë l.
De Klaagmuur De Klaagmuur is een overblijfsel van de heilige joodse tempel. De „eerste‟ tempel is in 70 jaar voor Chr. verwoest en de tweede ook ergens in die tijd. De Klaagmuur was de Westmuur van de tweede joodse tempel. De muur is 18 meter hoog en 48 meter lang. Bij de Klaagmuur kunnen joden bidden en treuren omdat de 2 tempels zijn verwoest. De mannen zijn van de vrouwen gescheiden. Daar zijn 2 vakken voor. Ook stoppen mensen briefjes met tekst in de voegen van de muur met hun zorgen erop. Deze briefjes kan God alleen lezen.
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
nterview Vragen aan Job Cohen, beantwoord door Nienke Venema (lid van het Team Cohen) Meneer Cohen is nu 62 jaar oud. Hij is geboren als Job Marius Cohen, op 18 oktober 1947. Hij wordt in oktober dus 63 jaar. In een interview met KRO magazine van een paar jaar geleden vertelt meneer Cohen dat hij niet-joods is opgevoed en ook niet religieus is. Toch is hij wel Joods. “Zo zit dat nu eenmaal met het Jodendom” zegt hij daar zelf. Het humanisme (dat is een moeilijk woord, ken je het al?) dat bij het Jodendom hoort spreekt hem wel erg aan. Hij heeft geen Mezoeza aan de deurpost hangen. Ja, Meneer Cohen kent zeker mensen die de tweede wereld oorlog hebben meegemaakt. De ouders van meneer Cohen hebben de 2 e Wereld Oorlog allebei overleefd. Zijn grootouders zijn toen wel omgekomen. Zijn ouders hebben in de oorlog wel ondergedoken gezeten, maar Nienke weet niet bij wie. De ouders van Meneer Cohen hebben wel hongergeleden in de Hongerwinter net als alle andere mensen. Meneer Cohen was toen nog niet geboren. Wij vroegen of meneer Cohen nog verhalen voor ons heeft. Nienke heeft voor ons het onderstaande verhaal opgezocht uit de Trouw van 29 september 2009. Hierin vertelt hij dat zijn moeder op 26 november 1940 in een collegezaal van Universiteit Leiden zat, toen de rechtsgeleerde Rudolph Cleveringa zijn beroemde rede hield tegen het ontslag van Joodse docenten door de Duitse bezetter. Dr. Cleveringa – zelf niet Joods – protesteerde in deze rede tegen het feit dat zijn leermeester en collega Eduard Maurits Meijers onder dwang van de Duitsers moest worden ontslagen. Een aantal andere Joodse collega‟s werden ook ontslagen. Voor de moeder van meneer Cohen voelden de woorden van Cleveringa ‟als balsem op haar twijfelende ziel‟. Op dat moment werd haar het gevoel gegeven: ‟Ik hoor erbij‟. Dat heeft veel voor haar betekend. Dit blijft voor meneer Cohen trouwens ook nu een belangrijk thema: iedereen in Nederland telt mee, niemand mag worden uitgesloten...
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
nterview Wij hebben Mevrouw Sanders Cohen geïnterviewd, Mevrouw Sanders Cohen is een Joodse Mevrouw en eigenaar van onze Joodse School, het pand is van haar en haar man. Zij is in 1935 geboren en was 4 jaar toen de oorlog begon. Mevrouw Sanders droeg in de 2de Wereld Oorlog een Joden ster. De Joden ster heeft Mevrouw bewaard. Mevrouw heeft ook een mezoeza aan de rechter deurpost hangen. Mevrouw kent veel mensen die de 2de Wereld Oorlog meegemaakt hebben, 1 daarvan is zij zelf. In de 2de Wereld Oorlog heeft Mevrouw ondergedoken gezeten bij de familie Van Dijk in Veenendaal. Ze werd verzorgd door Meneer Van Schuppen. Mevrouw had niet last van de hongerwinter. Ze hadden veel eten door de sigarenwinkel waar ze ondergedoken zaten. Mevrouw woonde voor de oorlog in Enschede in de oorlog ging ze onderduiken in Veenendaal en na de oorlog ging ze weer terug naar Enschede. Door haar huwelijk is ze met haar man naar Leeuwarden gegaan en daar woont ze nu nog steeds, haar Trouwnaam is ook Cohen. Mevrouw weet nog alles van de 2de Wereldoorlog. Haar man heeft op de Joodse School gezeten maar Mevrouw zelf niet. Mevrouw heeft Roosje Cohen niet gekend want die was al heel erg voor haar tijd. Roosje Cohen was schoenen poetster. Zie verder op in de krant. Een verhaal dat mevrouw ons heeft verteld : In Veenendaal was het de laatste tijd het ergst en heel erg gevaarlijk. Joodse mensen mochten nog maar 1 uurtje naar school en hadden maar 1 uurtje voor boodschappen. Er waren altijd hele lange rijen. Mevrouw moest gemaalde rogge hebben maar ze moest in de rij wachten omdat de tijd op was gingen er steeds meer mensen weg en werd de rij kleiner. Mevrouw was samen met haar zusje, haar zusje ging alvast naar huis en mevrouw bleef wachten in de rij want ze moest gemaalde rogge hebben. Eindelijk had mevrouw het en liep ze terug naar huis, Haar vader zocht haar omdat hij al ongerust was geworden. Hij droeg dan een witte band om zijn boven arm. Ze liepen terug naar huis en ineens vloog er een vliegtuig over hun heen en die stortte vlakbij neer. Daar schrik je natuurlijk echt vreselijk van. Thuis heeft ze heel erg gehuild.
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
roeger en u De Popbunker De bunker in de prinsentuin is nu een popbunker. Daar oefenen of optreden muziekanten nu voor een festival. Er is drinken en eten in de bunker. En er zijn spullen om te oefenen voor het festival. Er zijn mooie ruimtes en er kunnen meerdere bands in de bunker oefenen. Vroeger werd het gebruikt voor mensen die moesten schuilen in de 2e de wereldoorlog. Ze schuilden voor het Duitse leger. De bunker was onopvallend want er groeiden planten boven op de bunker. Door de bunker muur kan geen kogel door. Er schuilden ongeveer 10 gezinnen in de bunker!
Arie Stoppelman. Op 20 augustus 1942 deed Arie Stoppelman snikkend de deur open van zijn woon en winkel huis in Slotmakersstraat 1 te Leeuwarden. Daarna deed hij de deur dicht. Met zijn vrouw Mie en zijn kinderen moesten ze zich melden heel vroeg in de morgen , in het afrekenlokaal in de beurs. Vanaf daar werden ze de volgende dag op de trein gezet naar Westerbork om vervolgens naar vernietiging kamp auswitch te worden gebracht om daar helaas de dood te vinden.
vliegbasis Leeuwarden. De Duitsers waren de baas bij de vliegbasis, en gebruikten de vliegtuigen om andere vliegtuigen neer te schieten. Dat deden ze ook „s nachts. Daar gebruikten ze dan nachtjagers voor. Er zijn heel veel vliegeniers omgekomen. De vliegbasis zorgt er nu voor dat er geen vliegtuigen ongevraagd over Nederland heen vliegen. Als ze de inzittende van het vliegtuig hebben gewaarschuwd en hij of zij vliegt gewoon door dan vliegen ze er naartoe en laten ze hem landen of meevliegen. De vliegbasis heeft in de tweede wereldoorlog een hele grote rol gespeeld. Hij was namelijk erg belangrijk voor de Duitsers. Maar voor Nederland was die toen slecht. De Duitsers hebben ook startbanen aangelegd want eerst was er alleen maar een grasveldje. Voor de startbaan hadden ze stenen en beton van het bombardement op Rotterdam gebruikt.
Jaargang: 1
mei 2010
roeger en
1ste editie
u
Roosje Cohen Roosje Cohen, werd geboren in 1881 in Coevorden, en is overleden in 1958 ... Alle marktkooplieden kenden haar naam. Ze verkocht snoep, op de veemarkt in Leeuwarden. Het ging goed in de koophandel. In de krant van 22 september 1956 werd ze gehuldigd. Ze werd gehuldigd om dat ze 65 jaar op de veemarkt werkte. Ook al was de huldiging een beetje somber uitgevallen en werd er niet veel ophef van gemaakt, Maar voor Roosje doet het er niet toe. De man van Roosje Cohen was een sigarenmaker. Roosje ventte langer dan 60 jaar op de veemarkt met als handelswaar als Chocola, pinda's en potloden. Ze werd een bekende Leeuwarder. Er is een standbeeld van haar te zien achter het station.
Roosje Cohen
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
innen& uitenland De Kranslegging. Op 28 april is een kranslegging bij het grote joodse monument dat is een Mezoeza. Een Mezoeza is een kokertje dat aan de rechter deur post hangt en waar een stukje van de Tora in zit ,de joodse bijbel. Die staat voor de joodse school. Er komen ook kinderen van andere scholen om de joden te herdenken. We staan dan in een soort hoefijzer vorm rond het monument. Twee kinderen leggen de krans ,en dan twee minuten stilte. Dan naar de Grote Kerk. Elk jaar wordt weer herdacht hoeveel joden er zijn omgekomen in de tweede wereldoorlog. En elke dag kwamen er weer minder kinderen naar school in de oorlog…... Informatie over het monument : Het is een langwerpige monument met een muur die een kleine klaagmuur voorstelt. De absentielijsten van de kinderen staan er op. Je ziet steeds minder kinderen op de lijst die aanwezig zijn. Het hoge zuil van vier en een halve meter moet een Mezoeza voorstellen. De straatnamen achterop het monument zijn de straatnamen waar de joodse mensen woonden.
Synagoge Een synagoge is een Joodse kerk. Een van deze kerken staat in de Sacramentsstraat in Leeuwarden. In de synagoge wordt voorgelezen uit de Tora door de rabbijn. De Tora is de joodse bijbel. Daarin staan de wetten van Mozes. En een rabbijn is de leider van de kerk. De opperrabbijn was toen A. S. Levisson. Een opperrabbijn is de baas van heel Friesland. En in die A. S. Levissonstraat straat staat de joodse school. Er is ook de sabbat dat is heilige zaterdag. De sabbat begint op vrijdag avond met een avond maal. En zaterdag gaan ze naar de kerk om te bidden en te lezen uit de Tora.
Jaargang: 1
mei 2010
1ste editie
innen& uitenland De joodse school In 1886 is de joodse school opgericht. Op de joodse school word geleerd uit de Tora en de joodse taal. De joodse kinderen gingen door de week ook naar de gewone school. En tussen de andere uren dat ze niet naar de gewone school hoefden gingen ze naar de joodse school. De joodse kinderen gingen 21 uur per uur naar school. Behalve op vrijdag avond want dan begon de sabbat. In de oorlog mochten joden niks meer, de joden gingen toen alleen nog maar naar de joodse school. In twee lokalen zaten alle klassen van de basisschool. En boven zaten in twee lokalen de middelbare school. Het moet voor de juffen heel zwaar geweest zijn om elke dag de namen weg te strepen van de kinderen die er niet waren. Uiteindelijk waren er nog maar 2 leerlingen over en die werden samen met de directeur afgevoerd.
