&WATER WONEN & RUIMTE JAARGANG 4 | NUMMER 05 | FEATURE
Verbeelding aan het water
WAT MAAKT WATER ZO POPULAIR? 2011
NATIONAAL WATER WONEN RUIMTE
CONGRES
TEKST EDWARD DOELMAN FOTOGRAFIE ROELOF POT & TIES RIJCKEN
Water is een van de kwaliteitsdragers van steden. En dan praten we niet alleen over rivieren, grachten en meren, maar ook over fonteinen, vijvers en andere watergangen. Maar wat maakt water zo populair in de stad? Ties Rijcken van de TU Delft en fotograaf Roelof Pot denken hardop na over de beleving van water en selecteerden hun mooiste waterfoto’s.
얖 pagina 10
WATERBELEVING & RECREATIE
Het strand van Scheveningen is de populairste badplaats van Nederland. Om in de toekomst nog meer toeristen naar deze kuststrook te lokken, is verbetering van de verblijfskwaliteit een belangrijk speerpunt van de gemeente Den Haag.
W
aarom staan de parkbankjes vlakbij vijvers met fonteinen opgesteld? En waarom wonen duizenden Nederlanders aan een gracht? ‘Water wordt gewaardeerd vanwege de beleving die we eraan ontlenen’, stelt Ties Rijcken. Als fotograaf en onderzoeker aan de TU Delft verdiept hij zich onder meer in wateresthetiek. Rijcken stelt dat de schoonheid van water
samenhangt met een prikkeling van onze zintuigen. ‘Volgens de esthetische theorie komt een esthetische beleving van iets in de werkelijkheid voor t uit een bijzondere vorm op zichzelf, of het opwekken van een emotie door een associatie met een vorm’, zegt Rijcken. Als voorbeeld neemt hij een foto van een meanderend rivierlandschap. ‘De vlakverdeling en de kleurstelling voldoen aan bepaalde formalistische schoonheidsprincipes en dat spreekt ons aan. Op het moment dat ik het als typisch Hollands ervaar, een associatie, krijg ik daardoor een nostalgisch gevoel. Als ik vervolgens op die foto ook een bootje zie, gaat
mijn verbeelding verder. Dat bootje associeer ik met vrijheid en dan word ik vrolijk, of juist verdrietig, bijvoorbeeld omdat ik vrijheid met vakantie associeer en mijn vakantie net is afgelopen.’
NATUURELEMENTEN BELANGRIJK Rijcken – vroeger ook fotograaf voor ABC Arkenbouw en auteur van fotoboek en reisverhalenbun- 쒁 쒁 pagina 11
&WATER WONEN & RUIMTE JAARGANG 4 | NUMMER 05 | FEATURE
del Waterwijken Wereldwijd – heeft net als Roelof Pot de afgelopen jaren duizenden foto’s met water in de hoofdrol geschoten. ‘Een foto is een verstild beeld, terwijl water altijd in beweging is. Het is de uitdaging om die beweging ook op de plaat vast te leggen’, ver telt Pot, de vaste fotograaf van Water, Wonen & Ruimte, voorheen WaterWonen. Hij benadrukt dat natuurelementen een grote stempel drukken op pagina 12
waterfoto’s. ‘Het weer bepaalt voor een groot deel de beleving die lezers aan de foto ontlenen’, denkt de zelfstandig fotograaf uit Den Haag. Elk weer type leidt tot verschillende associaties. ‘Dreigende lucht boven het water vind ik erg mooi, terwijl mist bij mij een mysterieus gevoel opwekt’, zegt Pot. Rijcken benadrukt dat zichtlijnen en grote open vlakken een grote rol spelen in de landschaps esthetiek. ‘Natuurlijk is dit in theorie ook door middel van beton of gras te verkrijgen, maar water is uniek vanwege de spiegelende en semi-transparante vlakken die
voor tdurend veranderen door golven, lichtsterkte en andere weerseffecten. Regendruppels op een wateroppervlak zou je eens goed moeten bestuderen. Van dichtbij, liefst zwemmend, dan zie je hoe bijzonder en uniek die vormen zijn. De regendruppel die in het water valt, maar ook van alle druppels tezamen. Het bijzondere karakter van een wateroppervlak wordt vervolgens versterkt door
WATERBELEVING & ARCHITECTUUR
Met de bouw van de Maastoren heeft Rotterdam haar reputatie als hoogbouwstad kracht bijgezet. Van bovenaf is goed te zien hoe het water van de Maas zich een weg baant door het centrum van de stad.
watervogels, waterplanten en de omgeving die om het water te zien is, zoals bomen die in het water hangen.’ Verder kan water natuurlijk bevriezen. Rijcken: ‘IJs en sneeuw maken het water als ruimtelijk element volstrekt uniek.’ De verbinding met de natuur zal iedereen leggen. Aan het water zijn alle seizoenen mee te maken. Hoe water gezien en beleefd wordt,
hangt echter ook samen met persoonlijke ervaringen, waarden en belangen. ‘Ik drink bijvoorbeeld graag een biertje op een terras aan het water. Dat water bezorgt mij een gevoel van vrijheid en vakantie’, stelt Roelof Pot. Pot fotografeer t water uit praktisch oogpunt bijna altijd vanaf de wal. ‘Soms ga ik het water ook op. Dat geeft weer een heel andere, maar interessante blik op de bestaande wal’, weet Pot. Zowel Pot als Rijcken zijn gefascineerd door reflectie in het water. Pot: ‘Door middel van reflectie creëer je een beeld met meer kleuren en vormen. De uitdaging is om een beeld te maken dat geen vastlegging van bestaande situatie is,
maar juist nieuwe inzichten geeft. Het creëren van een ander beeld dan veel mensen op diezelfde dag hebben gezien; dat is simpelweg de kunst.’ Rijcken voegt daaraan toe dat symmetrie bij uitstek een krachtig schoonheidsprincipe is.
ONTBREKEN VAN DE X-FACTOR Reflectie overdag is met name door de zon een veelvoorkomend
쒁쒁
pagina 13
&WATER WONEN & RUIMTE JAARGANG 4 | NUMMER 05 | FEATURE
WATER WERKT… TOT DE VERBEELDING Tijdens het Nationaal Water, Wonen & Ruimte Congres 2011 op donderdag 13 oktober verzorgt Ties Rijcken een beeldpresentatie over de schoonheid van water in de stad. Momenteel is hij bezig met het ‘vangen’ van beleving en esthetiek in criteria. Naast de theoretische benadering wil Rijcken de verbinding leggen met de praktijk. Hoe kunnen deze criteria gebruikt worden voor het succesvol ontwerpen van aantrekkelijke woon- werk- en leefmilieus? Naast eigen onderzoek vormt een rondetafelgesprek over de schoonheid van water ook input voor de criteria. Aan dit gesprek nemen naast Rijcken en Roelof Pot onder anderen ook Yttje Feddes (onder voorbehoud) deel. In 2006 begon zij samen met Berdie Olthof het bureau Feddes/Olthof Landschapsarchitecten. Feddes is tot de zomer van 2012 tevens de Rijksadviseur voor het Landschap.
pagina 14
verschijnsel, maar ook ’s avonds en ’s nachts speelt dit een belangrijke rol. ‘Bij de inrichting van de openbare ruimte in de stad moeten ontwerpers daar rekening mee houden. Als een ontwerper daar aan denk t, zorg t hij/zij er voor dat water 24 uur per dag, zeven dagen per week beleef baar wordt’, denk t Ties Rijcken. ‘Het heef t allemaal te maken met de perceptie van
WATERBELEVING & PERCEPTIE
Reflectie van zon, het ochtendgloren en het duister zijn, zijn voorbeelden van omstandigheden die onze beleving van water beïnvloeden. Slimme ontwerpers spelen daar vroegtijdig op in bij de planvorming.
ruimte en objecten door onze zintuigen. Al kan de functionele kwaliteit van een gebied nog zo goed zijn, soms ontbreek t de x-factor.’ Tegelijker tijd is dit ook weer te gebruiken. Onder zoeker Veronica Strang schrijf t in haar boek ‘The Meaning of water’ dat het oog aangetrokken wordt door f likkerende en bewegende stimuli. Als die ver volgens ritmisch zijn, kan het licht hypnotiserend
werken, en dat verklaar t de rust en contemplatie die velen er varen aan de waterkant. Ook associatie met gevaar draagt bij aan de belevingskwaliteit van een gebied. Als we naar een pannenkoekenhuisje diep in het bos gaan, waarderen we het als we er over een smal bospad met hinder van boomwor tels naar toe moeten lopen. ‘Een zeedijk herinner t bij kalm weer aan de kracht van de zee. Je zou als ontwerper op bepaalde plekken een harde wind over een stuk dijk juist kunnen bevorderen, door schermen of begroeiing, juist om de associatie met
storm op te zoeken. Ik pleit ook voor meer hangbruggen over het water. Maak ze natuurlijk wel net zo veilig als een strakke sobere brug, maar een hangende brug zorgt voor de associatie met het gevaar van water en onze veiligheid. Je zal zien dat kinderen een wiebelende hangbrug veel leuker vinden, en dat is altijd een goede indicator voor belevingskwaliteit.’ 얖
pagina 15
