Wat iedereen moet weten over diabetes

Wat iedereen moet weten over diabetes

In dit boekje leest u wat diabetes is. U leest ook over de oorzaken van diabetes, en wat u kunt doen als u al diabetes hebt. Er zijn steeds meer mensen die diabetes hebben. In Nederland ongeveer een miljoen mensen. Daarvan weten ongeveer 250.000 mensen nog niet dat ze diabetes hebben. Elk jaar komen er ongeveer 70.000 diabetespatiënten bij. Het Diabetes Fonds werkt aan oplossingen voor diabetes. Met wetenschappelijk onderzoek, want dat is de basis voor betere behandelingen. Daarom zamelt het Diabetes Fonds geld in. Zodat steeds meer mensen met diabetes gezond oud worden!

Het Diabetes Fonds krijgt geen geld van de overheid en is afhankelijk van mensen en bedrijven die willen bijdragen. Iedere gift is welkom! Dat kan op giro 5766, of kijk op: www.diabetesfonds.nl/helpen

2

Wat is diabetes? Vroeger heette diabetes ‘suikerziekte’. Als je suikerziekte had, dan mocht je geen suiker eten. De medische naam voor diabetes is ‘diabetes mellitus’. Er is veel onderzoek gedaan naar diabetes. Daarom weten we nu dat diabetes niet alleen met suiker te maken heeft. Het lichaam kan suikers niet goed verwerken. Maar er zijn vaak ook problemen met bloeddruk en cholesterol. Diabetes kan overal in het lichaam problemen geven.

Te veel bloedsuiker Mensen met diabetes hebben te veel suiker in hun bloed. Waar komt die suiker vandaan? Het lichaam heeft energie nodig, daarom moeten we eten. De belangrijkste stof voor energie is ‘glucose’. Glucose is een soort suiker. Die maakt het lichaam zelf van bijvoorbeeld brood, melk, macaroni, rijst, aardappels en fruit. De glucose komt dan in het bloed, en het bloed zorgt ervoor dat de suikers in het hele lichaam komen. Er zitten niet altijd evenveel suikers in het bloed. De hoeveelheid suikers in het bloed noemen we de ‘bloedsuikerspiegel’. Officieel heet dat ‘bloedglucosespiegel’. Bij mensen met diabetes regelt het lichaam de bloedsuiker niet meer goed. Als

diabetes niet behandeld wordt, blijft er te veel suiker in het bloed zitten.

Wat doet je alvleesklier? Het is gezond als er niet te veel en ook niet te weinig suikers in het bloed zitten. Ons lichaam regelt de hoeveelheid bloedsuiker heel precies. Dit gebeurt met het hormoon ‘insuline’. Dat is een stof die gemaakt wordt in de alvleesklier. Deze klier zit in de buik onder de maag. In de alvleesklier zitten cellen die insuline maken. Insuline zorgt ervoor dat suikers uit het bloed worden gehaald. Bij mensen met diabetes is er een probleem met insuline. Welk probleem, hangt af van het soort diabetes dat iemand heeft: diabetes type 1 of type 2. Van de tien mensen met diabetes, hebben er negen diabetes type 2. 3

maag

alvleesklier darmen

bloedvat

glucose

De alvleesklier zorgt voor de aanmaak van insuline. 1 Koolhydraten uit voedsel komen als glucosedeeltjes in het bloed terecht Hierdoor stijgt de bloedsuikerspiegel. 2 De alvleesklier geeft insuline af aan het bloed.

insuline

lichaamscellen

Diabetes type 1 Bij diabetes type 1 maakt de alvleesklier helemaal geen insuline. Dat komt doordat het eigen lichaam zich heeft vergist. De afweer die normaal ziektes opruimt, heeft per ongeluk de cellen die insuline maken kapot gemaakt. Hoe dat komt, weten we nog niet goed. Zonder insuline kunnen mensen niet leven, want er blijft ongezond veel suiker in het bloed zitten. Daarom krijgen mensen met diabetes type 1 insuline. Die insuline moeten ze inspuiten. Veel mensen met diabetes type 1 krijgen het als ze nog jong zijn. Daarom heette het vroeger ook wel 4

3 Insuline werkt als een sleutel om de glucose in de lichaamscellen te krijgen. De bloedsuikerspiegel daalt weer.

‘jeugddiabetes’. Maar je kunt het ook daarna nog krijgen. Diabetes type 1 zit soms in de familie, maar meestal niet.

Diabetes type 2 Deze soort diabetes komt het meest voor. Ook bij diabetes type 2 is de bloedsuikerspiegel te hoog. Dat komt door twee verschillende dingen. De alvleesklier maakt te weinig insuline. En de insuline werkt niet meer goed, want het lichaam is ongevoelig geworden voor insuline. Daardoor kan het lichaam geen suikers meer uit het bloed halen. Mensen met diabetes type 2 hebben vaak ook te veel vet in het

bloed, zoals cholesterol. Ook is de bloeddruk vaak te hoog. Vroeger heette diabetes type 2 ‘ouderdomssuiker’. Want mensen kregen het vaak als ze ouder werden. Maar ook jonge mensen krijgen deze soort diabetes steeds vaker. Zelfs kinderen en tieners. Dit komt doordat de manier van leven van veel mensen is veranderd. Mensen eten vaak ongezonder en ze bewegen veel minder dan vroeger.

Diabetes in de zwangerschap Vrouwen die in verwachting zijn, kunnen ook diabetes krijgen. Dit gebeurt vaak pas na ongeveer vier maanden. Het heet ‘zwangerschapsdiabetes’. Dat gaat meestal weer over. In het lichaam van een zwangere vrouw verandert veel. Het lichaam maakt bijvoorbeeld veel hormonen. Sommige hormonen zorgen ervoor dat insuline minder goed werkt. Normaal maakt het lichaam dan extra insuline. Als dat niet gebeurt, blijft er te veel suiker in het bloed zitten. En dan heb je zwangerschapsdiabetes. De kans op deze diabetes is groter als de vrouw ouder of zwaarder is. Na de zwangerschap maakt het lichaam weer minder hormonen. De diabetes gaat dan meteen weer over. Wel hebben vrouwen die zwangerschapsdiabetes hebben gehad, veel meer kans om een paar jaar later diabetes type 2 te krijgen. 5

‘Ik ben Valencia Kouwenhoven. Toen ik 1,5 jaar was kreeg ik diabetes type 1. In het begin hebben ze van alles geprobeerd om me te helpen. Maar zelfs een insulinepomp hielp niet bij mij. Bij mij ging de naald pijn doen. En mijn huid ging ervan kapot. Nu spuit ik 4 keer per dag. En dat gaat hartstikke goed. Ik houd erg van sporten. Vooral van gym en dat gaat prima. En mijn diabetes? Ach, dat hoort gewoon bij mij.’ 6

Hoe herkent u diabetes? Het is goed als diabetes zo snel mogelijk wordt ontdekt en behandeld. Maar het vervelende is, dat veel klachten niet zo opvallen. Zeker bij diabetes type 2, dat maar heel langzaam begint. Daarom gaan mensen vaak niet naar de huisarts. Ze lopen dan lang rond met diabetes zonder dat ze het weten. Intussen beschadigt diabetes het lichaam wel. Mensen met diabetes type 1 voelen zich wel vaak heel ziek en dan wordt het snel ontdekt. • Ook zwangerschapsdiabetes herken je moeilijk. Vaak laat de verloskundige een zwangere vrouw testen op diabetes. Bijvoorbeeld als een vrouw veel vruchtwater heeft. Of als de baby erg groot is.

Mogelijke klachten of symptomen bij diabetes: • Moet u veel en vaak plassen? Dat gebeurt als u veel suiker in uw bloed hebt. Want het lichaam wil de suiker kwijt. • Hebt u veel dorst? Het lichaam wil suiker uitplassen en heeft daar vocht voor nodig. • Bent u vaak moe en voelt u zich slap? Het lichaam heeft energie nodig, dus bloedsuiker. Als diabetes niet behandeld wordt, zit er wel veel

•

•

• •

suiker in het bloed, maar kan het lichaam dat niet gebruiken. Dan voelt u zich moe. Last van uw ogen? Bijvoorbeeld wazig of dubbel zien. Valt u zomaar af? Sommige mensen worden magerder terwijl ze wel normaal eten. Hebt u vaak jeuk? Vooral rond de geslachtsdelen (penis of vagina). Hebt u wondjes die slecht genezen? Hebt u vaak infecties die terugkomen, zoals blaasontsteking?

Hebt u een of meer van deze klachten? Ga dan eens langs de huisarts. Die kan snel zien of u misschien diabetes hebt.

Let op: niet iedereen met diabetes heeft al deze klachten. Daardoor merken veel mensen niet dat ze diabetes hebben.

7

Hoe erg is diabetes? Diabetes gaat nooit meer over. Het is ook een ernstige ziekte. Maar gelukkig kunnen artsen en verpleegkundigen diabetes goed behandelen. Daarnaast kunt u zelf veel doen om gezond te blijven, ook als u diabetes hebt. Gezond eten, veel bewegen en niet roken helpen veel. Diabetes kan na een paar jaar grote problemen in het hele lichaam geven. Bijna iedereen met diabetes krijgt daardoor ook minstens één ander probleem. Problemen van diabetes heten complicaties. Bijna alle problemen hebben te maken met twee dingen: beschadigde bloedvaten en zenuwen in het lichaam. Dat komt vooral door te veel suiker in het bloed. En bij diabetes type 2 komt het ook door te hoge bloeddruk en te hoog cholesterol.

Mogelijke gevolgen van diabetes zijn: • Ziekten aan hart en bloedvaten Bloedvaten raken beschadigd en verstopt (aderverkalking). Daardoor is er meer risico op bijvoorbeeld een hartaanval of beroerte. • Nieren die slechter werken De nieren zijn een filter, ze halen afvalstoffen uit het bloed. Bij diabetes kan dat minder goed gaan werken. 8

• Problemen met ogen Bij diabetes zijn de kleine bloedvaatjes in de ogen zwakker. Ze kunnen kapot gaan en er komen littekentjes. Daardoor zien mensen slechter of worden soms zelfs blind. • Problemen met voeten en handen Zenuwen en bloedvaatjes kunnen beschadigd zijn. Dan voelen mensen pijn of tintelingen in hun handen en voeten. Andere mensen voelen juist veel minder. Ze merken dan bijvoorbeeld niet dat ze een wondje hebben aan een voet. Dat wondje kan groter worden en gaan zweren. Soms is dat niet te stoppen en moet een teen, voet of zelfs been eraf worden gehaald (amputatie). Daarom is het belangrijk dat mensen met diabetes hun voeten elke dag controleren en goed verzorgen, en goede schoenen dragen.

• Seksuele problemen Veel mannen met diabetes krijgen moeilijker een stijve penis. Bespreek het met uw dokter. Want er zijn manieren om dit te behandelen. Ook vrouwen kunnen problemen krijgen met seks. • Problemen met het geheugen Vooral oudere mensen met diabetes kunnen moeite krijgen met dingen onthouden. Of ze kunnen

hun aandacht moeilijker ergens bijhouden. Mensen met diabetes type 2 hebben ook meer kans op dementie. • Last van maag of darmen Het eten gaat soms moeilijker door de maag en darmen. Daarvan kunt u misselijk worden en buikpijn en diarree krijgen.

Wilt u meer weten over de gevolgen van diabetes? En wat u kunt doen om ze te voorkomen? Vraag de brochure aan op www.diabetesfonds.nl/informatie

9

Hans Koppert: ‘Eerst had ik lange tijd vage klachten. Toen viel ik in een paar maanden tijd 30 kilo af. Ik ontdekte dat ik diabetes type 2 had. Dat was een grote schok. Maar ook een opluchting. Eindelijk wist ik wat ik had. Ik kreeg toen een dieet, dat was niet makkelijk. Want ik houd erg van lekker eten en drinken. Het voelde echt alsof ik moest afkicken. En het was frustrerend. Want dit dieet heb je levenslang. Maar het is me gelukt. Mijn gewicht is nu goed. Ik houd me goed aan mijn dieet. En af en toe geniet ik van een heerlijk diner. Daardoor houd ik het veel beter vol.’ 10

Kunt u ervoor zorgen dat u geen diabetes krijgt? Iedereen kan diabetes krijgen: jong, oud, dik of dun. Waardoor krijgen mensen diabetes, of juist niet? Daar weten we nog niet alles over. Wel weten we dat er dingen zijn die zorgen voor meer kans op diabetes, of juist minder kans.

Gezond leven is erg belangrijk. Mensen die gezond eten, niet roken en genoeg bewegen, hebben veel minder kans op diabetes type 2. De helft minder kans zelfs! Hoe leeft u gezond? Dat ziet u op bladzijde 22.

Diabetes type 1 We weten nog niet hoe je diabetes type 1 voorkomt. Want we weten nog niet alles over de oorzaak van diabetes type 1. Het is zeker dat het lichaam een fout maakt. De cellen die insuline maken, gaan daardoor kapot. Diabetes type 1 begint vaak op jonge leeftijd. Komt diabetes type 1 in uw familie voor? Dan hebt u een iets grotere kans op diabetes. Misschien helpt het als kinderen tot ongeveer een jaar borstvoeding krijgen. En als kinderen tot ze twee jaar zijn wat extra vitamine D slikken. Daar gebeurt nog steeds onderzoek naar, dus een

precies advies hebben we nog niet. Te veel vitamine D is niet goed.

Diabetes type 2 Dikke mensen krijgen vaker diabetes dan dunne mensen. Vooral mensen met veel vet op de buik en rond het middel hebben meer kans op diabetes. Maar er zijn ook dunne mensen die diabetes type 2 krijgen. Oudere mensen hebben ook meer kans op diabetes type 2. En mensen die weinig bewegen krijgen eerder diabetes type 2. U hebt meer kans op diabetes type 2: • als u te zwaar bent; • als u weinig beweegt; • als u te hoge bloeddruk en cholesterol hebt; • als u rookt; • als u eerder diabetes had bij een zwangerschap; • als uw vader, moeder, broer of zus diabetes heeft; 11

Gezond leven houdt in:

veel bewegen

gezond eten en niet roken

beetje afvallen

Let op: De hiervoor genoemde richtlijnen voor gezond leven gelden voor mensen die geen diabetes hebben. Als u diabetes hebt, dan moet u zelfs meer doen om gezond te leven. Zo zijn sporten en afvallen tot een normaal lichaamsgewicht nog belangrijker. Met een diëtiste kunt u het beste afstemmen hoe u zo verantwoord mogelijk kunt eten, want dat luistert nog nauwer als u diabetes hebt. En vooral ook: stop met roken, want veel diabetespatiënten overlijden aan een hart- of vaatziekte.

• als u prednison gebruikt of sommige medicijnen tegen psychoses; • als u van SurinaamsHindoestaanse, Turkse of Marokkaanse afkomst bent. Diabetes tijdens de zwangerschap komt vaker voor bij vrouwen die: • ouder zijn dan 35 jaar; • te zwaar zijn; • één of meer familieleden met diabetes hebben; 12

• al eerder zwangerschapsdiabetes hebben gehad; • bij een vorige zwangerschap een baby kregen van meer dan acht pond. Tip: Komt diabetes type 2 bij u in de familie voor? En past ook één van de hiervoor genoemde punten bij u? Ga dan elk jaar naar uw huisarts. De huisarts kan dan een test doen om te zien of u diabetes hebt.

13

U hebt diabetes. Wat nu? Diabetes verandert uw leven. Want met diabetes moet u altijd opletten. Misschien moet u steeds controleren hoeveel suiker (glucose) er in uw bloed zit. En u moet rekening houden met alle dingen die uw bloedsuikerspiegel veranderen.

Leven met diabetes is soms moeilijk. Maar u kunt goed leren leven met diabetes. Met hulp van uw arts en verpleegkundige bijvoorbeeld. En door zelf op te letten. Het is belangrijk dat diabetes goed wordt behandeld. Het doel van de behandeling is een zo normaal mogelijke bloedsuikerspiegel. Diabetes kan overal in uw lichaam problemen geven. Daarom zijn er veel mensen bezig met uw behandeling. Bijvoorbeeld een diabetesverpleegkundige, diëtist, internist, internist-endocrinoloog, podotherapeut, oogarts, kinderarts, neuroloog, dermatoloog en apotheker. Meestal werken zij samen in een diabetesteam. De mensen van het diabetesteam geven u advies en controleren u. Misschien vindt u het moeilijk om met uw ziekte om te gaan. En voelt u zich daardoor depressief, angstig of onzeker. Dat hebben veel mensen met diabetes. Een psycholoog kan u helpen met uw problemen. 14

Behandeling van diabetes type 1 Bij dit type diabetes maakt het lichaam zelf helemaal geen insuline. Uw arts schrijft u daarom meteen insuline voor. Samen met uw arts maakt u een behandelplan. Daarin moet staan hoeveel u eet en beweegt bijvoorbeeld. Maar ook hoe het verder met u gaat. De manier waarop u leeft is belangrijk. Daaraan kunnen u en de arts zien hoeveel insuline u moet krijgen. Zodat uw bloedsuiker liefst tussen de 5 en 8 mmol/l blijft. U leert hoe u zelf insuline kunt inspuiten. Om dit te leren gaat u meestal naar de diabetesverpleegkundige. U leert omgaan met een insulinepen. Een insulinepen is een soort vulpen met insuline erin en een naald. Het inspuiten kan ook met een insulinepomp. Dat is een pompje net zo klein als een rekenmachine met een infuusslangetje en -naald. U spuit de insuline in de vetlaag onder de huid van bijvoorbeeld de buik. De insuline komt dan in het bloed.

Bibi Terlouw heeft sinds haar 13e diabetes type 1: ‘Ik heb een vrij regelmatig leven en ik houd me meestal aan de regels. Maar ik kan op een rustige dag toch een lage bloedsuikerspiegel hebben of net andersom. Als ik wat later eet, dan merk ik dat heel goed. Ik heb honger en ik ga slecht zien. Mijn man zegt dat ik soms een beetje vreemd ga praten. Ik geef les en mijn leerlingen vinden het heel gewoon als ik mijn bloedsuikers prik of iets extra’s eet tijdens de les. Tussendoor eet ik vaak een boterham. Als ik ga sporten neem ik extra brood mee.’ 15

Zo werkt de insuline direct. U leert waar en hoe u insuline kunt spuiten. Daarna krijgt u een aantal lessen over hoe u zelf uw bloedsuiker controleert. Dat heet zelfcontrole.

Het is belangrijk dat u regelmatig naar een arts of verpleegkundige gaat voor controle.

De zelfcontrole is belangrijk. U moet zelf een paar keer per dag uw bloedsuiker meten. Hoe doet u dat? U prikt wat bloed uit uw vinger. U hebt hiervoor een speciaal apparaatje, dat heet glucosemeter. U doet een druppel bloed op een klein stripje in een glucosemeter. U ziet dan meteen na een paar tellen hoe uw bloedsuikerspiegel is.

Diabetes type 2 krijg je niet ineens, dat gaat langzaam. Soms is de behandeling alleen een streng dieet. Dat kan al genoeg zijn. Maar meestal krijgt u meteen tabletten. Dan gaat u naar de diabetesverpleegkundige. De verpleegkundige vertelt u over de behandeling van diabetes en wat u moet doen. Bent u te zwaar? Dan gaat u naar de diëtist. Die kijkt wat

16

Behandeling van diabetes type 2

Bent u ouder van een kind met diabetes? Dat is niet makkelijk. U moet dan zelf veel weten over de behandeling. Kijk voor meer informatie op www.diabetesfonds.nl/ouders

u kunt doen om af te vallen. Het is belangrijk dat u regelmatig leeft en genoeg rust hebt. U moet letten op wat u eet. En het is belangrijk dat u genoeg beweegt. Waarom zijn afvallen en bewegen

zo belangrijk? Als u minder weegt, reageert uw lichaam beter op insuline. Ook als u meer beweegt gebeurt dat. Dan kan uw lichaam weer beter zelf de bloedsuiker regelen. U hebt dan soms ook minder medicijnen nodig. Medicijnen kunnen helpen om de bloedsuikerspiegel zo normaal mogelijk te houden. Dat is liefst tussen de 5 en 8 mmol/l. Er zijn medicijnen die ervoor zorgen dat de alvleesklier meer insuline maakt. Er zijn ook medicijnen die het lichaam gevoeliger maken voor insuline. 17

Werken de tabletten niet? Dan krijgt u insuline voorgeschreven. Het gebeurt vaak dat iemand met diabetes type 2 na een tijdje insuline gaat spuiten. Het is heel belangrijk dat u zich regelmatig laat controleren. Uw arts of verpleegkundige moet bijvoorbeeld uw bloeddruk en uw cholesterol nakijken.

Behandeling van diabetes in de zwangerschap Hebt u diabetes type 2 en bent u in verwachting? Als u medicijnen slikt voor uw bloedsuiker, dan mag u die niet gebruiken in de zwangerschap. De medicijnen kunnen ongezond zijn voor de baby. U krijg dan tijdelijk insuline. Had u geen medicijnen, of hebt u zwangerschapsdiabetes? Dan krijgt u meestal een dieet voorgeschreven. U eet dan niet meer drie grote maaltijden per dag. Maar u eet verspreid over de hele dag een

18

aantal kleinere maaltijden. U mag ook niet te veel koolhydraten eten. Koolhydraten zitten bijvoorbeeld in brood, rijst, macaroni, aardappelen en in voedingsmiddelen met suiker. Vaak is een dieet genoeg om te zorgen dat zwangerschapsdiabetes niet erger wordt. Soms is alleen een dieet niet genoeg. Dan krijgt u tijdens uw zwangerschap insuline. Een goede behandeling is belangrijk zodat u en uw baby gezond blijven. Hebt u diabetes type 1 en bent u zwanger? Dan moet u goede begeleiding krijgen van uw internist. Het is erg belangrijk dat de diabetes al goed onder controle is voordat u zwanger wordt. Tijdens de zwangerschap is het heel belangrijk dat uw bloedsuikerspiegel stabiel is.

Te hoge of te lage bloedsuiker Hebt u diabetes? Dan zijn er momenten waarop u een te hoge of te lage bloedsuiker hebt. De hoeveelheid suiker (glucose) in het bloed verandert steeds. Dat komt bijvoorbeeld door eten, drinken, bewegen, sporten, stress en emoties of een griepje.

Een te lage bloedsuikerspiegel heet hypoglykemie, of kort gezegd: hypo. Een te hoge bloedsuikerspiegel heet hyperglykemie, of kort gezegd: hyper. Te veel hypo’s en hypers zijn niet goed voor het lichaam. Vooral een hoge bloedsuikerspiegel kan na een lange tijd zorgen voor grote problemen.

Hebt u vaak een hypo of hyper? Dan hebt u waarschijnlijk een andere behandeling nodig. Overleg eerst met uw arts. Bij sommige mensen heeft bijvoorbeeld stress veel invloed op de bloedsuikerspiegel. Dan kan een cursus stressmanagement goed zijn. In zo’n cursus leert u hoe u beter kunt omgaan met stress. 19

Hypo Hypo betekent een te lage bloedsuikerspiegel (minder dan 4 mmol/l). Dit komt vooral voor bij de behandeling met insuline. Maar het kan ook gebeuren bij mensen die alleen tabletten slikken. U kunt een hypo krijgen doordat u minder, later of anders hebt gegeten, alcohol hebt gedronken, te veel of verkeerd insuline hebt gespoten, of meer beweging hebt gehad dan normaal. Het lichaam reageert op een lage bloedsuiker. Wat kunt u merken: • trillen; • hartkloppingen; • zweten; • een hongergevoel; • vaak gapen; • slecht humeur of snel boos worden; • slechter zien; • duizeligheid. Een hypo kunt u stoppen door snel iets zoets te eten of te drinken. Bijvoorbeeld zes tot acht tabletten druivensuiker. Zorg daarom dat u

20

altijd druivensuiker of een drankje met suiker bij zich hebt. Eet daarna ook binnen een uur iets anders, zoals een boterham, wat biscuitjes, fruit of een normale maaltijd. De meeste mensen voelen op tijd dat ze een te lage bloedsuiker hebben. Dan kunnen ze op tijd er iets aan doen. Voelt u een hypo niet meer goed aankomen? Vraag dan aan uw dokter of verpleegkundige wat u kunt doen. Er bestaan trainingen voor. In erge gevallen kan een patiënt flauwvallen bij een hypo. Als dit gebeurt, moet iemand 112 bellen. Hulpverleners spuiten dan via een injectie glucose in. Dat helpt vaak snel. Maar ook kan een arts of verpleegkundige als noodoplossing een injectie glucagon geven. Glucagon doet het tegenovergestelde van insuline, dus de bloedsuiker gaat omhoog. Soms kunnen ook huisgenoten de injectie geven, als ze weten hoe dat moet.

Hyper Hyper betekent een te hoge bloedsuikerspiegel (hoger dan 10 mmol/l). Een hyper kan komen door stress, ziekte of te veel eten. Een hyper is moeilijk te herkennen. Alleen bij een erg hoge bloedsuikerspiegel merkt u het. Bijvoorbeeld aan: • veel dorst; • vaak plassen; • zich niet lekker voelen; • misselijk of overgeven; • moe; • alles voelt vervelend of snel boos worden; • geen honger meer.

hyper hebt. Meestal moet u extra insuline inspuiten. Als de hyper steeds erger wordt en er niets gebeurt, kan iemand flauwvallen of zelfs in coma raken. Maar dat komt eerder voor bij diabetes type 1 dan bij diabetes type 2. Opvallend bij een hele ernstige hyper is een diepe ademhaling. De adem ruikt dan ook naar aceton. Bel dan meteen de dokter en wacht daar niet mee.

Wat gebeurt er in uw lichaam bij een hyper? De cellen hebben geen insuline. De cellen kunnen dan geen suiker (glucose) gebruiken die ze nodig hebben om energie te krijgen. Daarom gaan de cellen eiwitten en vetten verbranden. Daarbij komen ongezonde afvalstoffen in het bloed. Vraag aan uw arts of verpleegkundige wat u moet doen als u een

21

Tips voor gezond leven met én zonder diabetes Gezond leven is belangrijk. Vooral voor mensen met diabetes. Maar ook voor mensen die veel kans hebben om diabetes te krijgen. Anders gaan leven kan moeilijk zijn. Maar het is de moeite waard. U leeft langer en blijft gezonder. Uw bloedsuiker wordt ook beter. Als u het moeilijk vindt, probeer het samen met anderen te doen. Bedenk ook: u hoeft het niet perfect te doen. Alle beetjes helpen!

Beweeg! Het is goed voor uw gezondheid als u iedere dag minstens een halfuur flink beweegt. Bijvoorbeeld twee keer een kwartier. Het beste is bewegen waardoor u sneller gaat ademhalen, gaat zweten en waardoor uw hart sneller gaat kloppen. Dit is voor iedereen anders. U hoeft hiervoor niet naar een sportschool. Bewegen kan ook zijn tuinieren, stofzuigen, traplopen en lopend boodschappen doen. Wilt u gaan sporten? Kies dan bijvoorbeeld voor zwemmen, fietsen of voor een stevige wandeling. Is bewegen lichamelijk moeilijk voor u? Vraag aan uw dokter of fysiotherapeut wat voor u goede beweging is.

Eet gezond Schep wat minder op en eet genoeg groente en fruit. Pas op met suiker, 22

alcohol en harde soorten vet. Die zitten ook in koekjes en snacks. Kies voor volkorenproducten. Neem niet te veel tussendoortjes, of neem bijvoorbeeld een appel in plaats van een koekje. Let op koolhydraten. Die hebt u wel nodig, ze zitten in bijvoorbeeld brood, aardappels en melk. Maar te veel is niet goed.

Wilt u meer weten over gezond eten met en zonder diabetes? Vraag de brochure aan ‘Lekker en gezond eten met diabetes’ via www.diabetesfonds.nl/informatie

Magda Lamp: “Sinds een paar jaar heb ik diabetes type 2. Ik moest erg wennen aan andere gewoonten. Zoals meer gaan bewegen. Maar ik zwem nu regelmatig, doe te voet of met de fiets boodschappen en voel me veel fitter. Het moeilijkst vond ik op bezoek gaan bij familie of vrienden. Zij koken vaak veel, en vinden dat je gasten moet verwennen. Het is moeilijk om dan nee te zeggen. Ik heb ze folders gegeven over diabetes. En uitgelegd dat het voor mij belangrijk is om gezond te eten. En niet te veel. Dat begrijpen ze nu, en ze halen voor mij extra groente in huis. Dat is voor henzelf ook meteen gezond!” 23

Val een paar kilo af Bent u te zwaar? Dan kunt u het beste een paar kilo afvallen. Als u 80 kilo weegt, wordt u meteen al gezonder als u 4 kilo afvalt. Maar het is nog beter als u 8 kilo afvalt. Weegt u 100 kilo, dan is het al goed als u 5 tot 10 kilo afvalt. U krijgt een gezonder gewicht door minder en gezonder te eten. Maar ook door meer te bewegen. Het beste is allebei, dus gezonder eten én meer bewegen.

Rook niet Roken is slecht voor uw gezondheid. Vooral bij diabetes. Probeer daarom te stoppen. Mensen die stoppen met roken, krijgen al snel een betere conditie. Stoppen met roken is ook beter voor hun hart en bloedvaten. Ook de huid wordt gezonder en het eten smaakt beter. Nicotine in sigaretten verhoogt ook de bloedsuiker, doordat het lichaam minder gevoelig wordt voor insuline. Wilt u hulp bij stoppen met roken? Kijk op www.stivoro.nl

Extra tips voor mensen met diabetes • Probeer uw bloedsuiker zo goed mogelijk te houden. Meet uw bloedsuiker regelmatig, als u een meter hebt. Gebruik uw medicijnen precies. 24

• Laat regelmatig uw ogen, voeten, nieren, bloeddruk en cholesterol controleren. • Controleer zelf iedere dag uw voeten, dat kan ook met hulp van een spiegel. Het is belangrijk dat u kleine wondjes snel opmerkt. Als die na een paar dagen niet weg zijn, ga dan naar uw huisarts. • Haal bij de arts of apotheek een Diabetespas. Dat is een klein boekje waarin u en uw behandelaren alles bijhouden. Bijvoorbeeld welke medicijnen u krijgt. Zo hebt u zelf een goed overzicht van de diabeteszorg die u krijgt. Dit is ook handig voor als u op reis gaat en misschien in een ander ziekenhuis komt. • Hoe meer u weet over diabetes, hoe beter u met de ziekte en uw leven kunt omgaan. • Wees niet bang om hulp te vragen bij een arts, diabetesverpleegkundige, diëtist, psycholoog of andere mensen. Het is ook goed om te praten over uw ervaringen met andere mensen met diabetes. • Blijf werken aan uw gezondheid. U moet het vooral zelf doen. En dat is moeilijk. Soms lukt het gewoon niet. Net doen alsof er niets is, is geen goede oplossing. U maakt de problemen daardoor juist groter, vooral voor uw toekomst. Praat erover met uw dokter of verpleegkundige.

Hoe komen er betere behandelingen? Onderzoek naar diabetes is erg belangrijk. Want door onderzoek weten we steeds meer over diabetes. Hierdoor kunnen mensen beter worden behandeld. Daardoor hebben mensen met diabetes een prettiger en langer leven.

Het Diabetes Fonds betaalt het grootste deel van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland. Al het geld voor onderzoek moet komen van donaties en giften, zoals bij de collecte. Ook uw bijdrage is hard nodig! Dat kan ook met twee uurtjes van uw tijd. Kijk wat u kunt doen op www.diabetesfonds.nl/helpen. Dank u wel! Alle kleine beetjes opgehaald geld maken samen veel verschil. Voorbeelden:

Minder mensen blind Mensen met diabetes krijgen vaak oogproblemen. Zonder behandeling worden de ogen van veel diabetespatiënten steeds slechter. Ze kunnen zelfs blind worden. Nederlandse onderzoekers ontdekten een stof voor een nieuw medicijn tegen oogschade.

Basis voor genezing van diabetes type 1 Nederlandse wetenschappers ontdekten welke cellen van onze afweer zich vergissen en zo diabetes type 1 veroorzaken. Er worden nu manieren getest om diabetes type 1 af te remmen bij kinderen die het pas kort hebben.

Voorspellen van complicaties Diabetescomplicaties zijn vervelend en gevaarlijk. Het is belangrijk om ze zo vroeg mogelijk op te sporen, of zelfs te voorspellen. Onderzoekers bedachten een apparaat dat met een speciale lamp aan de huid meet of iemand een grotere kans heeft op complicaties.

Meer over onderzoek ziet u op www.diabetesfonds.nl/onderzoek

25

Veelgestelde vragen n? je diabetes hebnbe aal Kun je een beet lem he hie ssc 2 hebt, voelt u zich mi

e Nee. Als u diabetes typ ch is diabetes ant is niets te zien. To nk ite bu niet ziek. Aan de aam. Ook al lijkt het niet goed zit in uw lich s iet er t da en tek n ee eft te slikken, dat ar een paar pillen ho ma n ee all u als erg minder serieus nemen. moet u diabetes toch

Krijg je diabetes als je veel snoept of veel suiker eet?

Nee, van alleen veel suiker eten krijgt u ge en diabetes. Een beetje suiker alleen is niet gevaarlijk. Maar het is wel belangrijk dat u gezond eet. Da t betekent ook niet te veel snoepen. In dingen met veel suike r zitten veel calorieën. En vaak ook ongezonde soorten ve t. Dat is wel slecht vo or uw gezondheid. Een diëtist kan u advie s geven over goed en gezond eten.

jk? Is diabetes erfelizijn voor een deel erfelijk.

betes Allebei de soorten dia ilie kan nleg ervoor in de fam aa de t da t Dat beteken en ouders en tes type 2. Vaak hebb zitten. Vooral bij diabe e 2 deze ziekte nsen met diabetes typ grootouders van me wie ook echt nog niet voorspellen ook. Maar we kunnen tes in de familie kunt u ook met diabe diabetes krijgt. Toch bladzijde 22. s te verkleinen. Kijk op veel doen om uw kan

26

Kun je van diabetes genezen? Nee, helaas kunnen we diabetes nog niet genezen. Alleen behandelen. Als u diabetes hebt, dan is dat voor de rest van uw leven. Diabetes type 2 kan wel zo goed onder controle zijn, dat u er weinig van merkt.

Is diabetes besmette lijk?

Nee, u kunt diabetes niet van iemand ande rs krijgen. Bijvoorbeeld doordat u contact hebt met iem and die diabetes heeft. Ook als u borstvoeding geeft , kan uw kindje het niet van u krijgen.

eerder Krijg je met diabetes d? griep of verkoudhei dezelfde kans op

bt, hebt u Nee, als u diabetes he u griep hebt als iedereen. Maar áls verkoudheid en griep d zijn. Want het dat wel heel vervelen én diabetes, dan kan te houden. Ook uw bloedsuiker goed is dan moeilijker om Daarom geven rder of duurt langer. is de griep vaak zwaa prik. betes vaak een griep artsen mensen met dia

Kun je met diabetes gewoon zwanger worden?

Ja, dat kan. Maar uw bloedsuiker moet da n wel stabiel zijn. Ook voordat u zw anger bent. Dit is belan grijk om de kans op proble men voor u en uw kin d zo klein mogelijk te houden. U moet goede begelei ding krijgen van een internist. Wi lt u graag zwanger wo rden? Praat erover met uw arts of verpleegkundige.

27

Veelgebruikte woorden bij diabetes Alvleesklier Een orgaan in de buik onder de maag. In dit orgaan zitten cellen die het hormoon insuline maken. Een ander woord voor alvleesklier is pancreas.

Bloedsuiker(spiegel) Dit is de hoeveelheid suiker (glucose) in het bloed. Andere namen voor ‘bloedsuikerspiegel’ zijn ‘bloedglucosespiegel’, ‘bloedglucosegehalte’ of ‘bloedglucosewaarde’.

Cholesterol Vetachtige stof in het bloed. Er is ‘goed’ cholesterol, dat heet HDLcholesterol, en ongezond cholesterol, dat heet LDL-cholesterol.

Diabetescomplicatie Een probleem in het lichaam dat wordt veroorzaakt door diabetes. Als de bloedsuikerspiegel jarenlang te hoog is, raken organen en zenuwen beschadigd.

Eilandjes van Langerhans Groepjes cellen in de alvleesklier. Ze 28

maken insuline. De groepjes cellen hebben een ronde vorm, daarom heten ze eilandjes.

Glucagon Dat is een hormoon. Glucagon doet het tegenovergestelde van insuline. Glucagon verhoogt de bloedsuikerspiegel. In noodgevallen krijgt een patiënt dit hormoon ingespoten. Als de bloedsuiker zo laag is, dat iemand flauwvalt.

Glucose Dat is een soort suiker. Het lichaam maakt glucose uit allerlei soorten eten. Het lichaam ‘verbrandt’ glucose in de lichaamscellen. Daardoor krijgt het lichaam energie.

Glucosemeter Een klein apparaatje waarmee u kunt meten hoeveel suiker in het bloed zit. U moet dan eerst met een prikje een druppel bloed pakken.

Hba1c Hebt u diabetes, dan krijgt u af en toe een controle van het zogeheten HbA1c-gehalte in uw

bloed. Dat is een soort gemiddelde van de bloedsuikerspiegel in de voorafgaande weken. Het getal is in mmol/mol, dat is wat anders dan de waarde van de bloedsuikermeter (die is in mmol/l).

Insulinepomp

Hormoon

Koolhydraten

Dat is een stof die in het lichaam wordt gemaakt door klieren. Voorbeelden van hormonen zijn insuline en glucagon.

Verzamelnaam voor suikers en zetmeel. Koolhydraten zitten bijvoorbeeld in fruit, suiker, melk, brood, meel, aardappelen, macaroni en rijst.

Hypoglykemie (hypo) Dit is de naam voor een te lage bloedsuikerspiegel.

Hyperglykemie (hyper) Dit is de naam voor een te hoge bloedsuikerspiegel.

Insuline Dit is een hormoon. Het wordt gemaakt in de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier. Insuline zorgt ervoor dat cellen in het lichaam suiker (glucose) uit het bloed halen.

Dat is een pompje net zo klein als een (kleine) rekenmachine met een infuusslangetje en naald. Daarmee komt insuline gelijkmatig in het lichaam terecht.

Mmol/l De afkorting van millimol per liter. Bijvoorbeeld: 4,0 mmol/l betekent: in 1 liter bloed zit 4,0 millimol suiker (glucose).

Zelfregulatie Dat betekent dat u zelf de bloedsuikerspiegel regelt. Dit doet u door insuline in te spuiten. U regelt ook zelf hoeveel insuline u spuit.

Meer diabeteswoorden vindt u op www.diabetesfonds.nl/ woordenboek

29

Meer weten? Wilt u meer weten? Of hebt u nog vragen? Kijk ook eens op onze website: www.diabetesfonds.nl. Daar vindt u bijvoorbeeld een uitgebreide uitleg over diabetes, en het laatste nieuws over diabetes.

Meld u aan voor de gratis nieuwsbrief per e-mail. Met het laatste nieuws over diabetes en recepten. Dat doet u op www.diabetesfonds.nl/nieuwsbrief

Hebt u vragen over de behandeling van diabetes? Dan kunt u contact opnemen met uw arts of verpleegkundige. Of met Diabetesvereniging Nederland (www.dvn.nl). Telefoon (033) 463 05 66. Informatie over uw medicijnen vindt u in de bijsluiter of op www.apotheek.nl. Een overzicht vindt u op www.diabetesfonds.nl/medicijnen

Steunen? Een wereld zonder diabetes. Dat wil toch iedereen? Met uw steun kunnen wij mensen met diabetes een betere toekomst geven en hopelijk diabetes zelfs genezen. U kunt op verschillende manieren het Diabetes Fonds steunen. Zo kunt u bijvoorbeeld vrijwilliger of donateur worden. Kijk voor meer informatie op www.diabetesfonds.nl/helpen

30

Bestel nu gratis De brochure met leuke tips en recepten op www.diabetesfonds.nl/voeding

Diabetes Fonds Stationsplein 139 3818 LE Amersfoort (033) 462 20 55 www.diabetesfonds.nl [email protected]

Copyright Diabetes Fonds, oktober 2011 Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of overgenomen zonder voorafgaande toestemming van het Diabetes Fonds. Tekst: Diabetes Fonds en gedeeltelijke redactie Bureau Taal Fotografie: Oscar Seijkens, Frank Bonnet Vormgeving en drukwerkverzorging: IDD

Steun het Diabetes Fonds: giro 5766 of www.diabetesfonds.nl/helpen