Wat je moet weten over borstvoeding Afdeling verloskunde en kinderkliniek
gemini-ziekenhuis.nl
Inhoudsopgave
Borstvoeding, een goede start
3
Anatomie van de borst
3
Hoe komt de melkproductie op gang?
4
Wanneer start je met borstvoeding?
5
Voeden op verzoek
6
Aanleggen 7 Verzorging van de borsten
9
Kolven 10 Advies van de lactatiekundige
11
Meer weten?
11
Colofon Redactie:
verloskunde
afdeling communicatie
Fotografie:
beeldgroep MCA
Vormgeving:
vormgeving MCA
Oplage:
250 / 1e druk
Druk:
Ricoh
Artikelnummer: 2015.11 Op alle behandelingen zijn de algemene voorwaarden van het Gemini Ziekenhuis van toepassing, zie www.gemini-ziekenhuis.nl of vraag bij het patiëntenservicebureau. 2
Je kindje is geboren en je hebt gekozen voor borstvoeding. Borstvoeding gaat meestal vanzelf. Maar soms heb je wat extra kennis en begeleiding nodig. In deze folder vind je daarom alles wat je moet weten over borstvoeding kort en bondig op een rij. Niet alleen om je de eerste dagen op weg te helpen, maar ook om vertrouwen te krijgen in jouw mogelijkheden. Natuurlijk kun je met eventuele vragen ook bij de verpleegkundigen terecht. Zo nodig komt ook een lactatiekundige (borstvoedingsspecialist) op de afdeling bij je langs voor advies.
borstvoeding nog meer voordelen. Zo Stel je vragen aan de verpleegkundige
is borstvoeding licht verteerbaar. Dit is
Je ziet bij elk hoofdstukje voorbeelden
prettig voor de baby. Verder stimuleert
van veelgestelde vragen van andere
het zuigen aan de borst het samentrekken
moeders. Misschien zitten ook jouw
van de baarmoeder. Hierdoor krijgt de
vragen erbij. Stel ze gerust aan de
baarmoeder eerder zijn oude vorm terug
verpleegkundige!
en heb je minder bloedverlies. Voordelen lange termijn
Borstvoeding, een goede start
Op de lange termijn zijn er nog meer gezondheidsvoordelen voor moeder
Moedermelk is de beste melk voor je
en kind. Bijvoorbeeld bij allergieën. Wil
baby. Alles wat je baby voor een gezonde
je hier meer over weten? Vraag er de
groei en ontwikkeling nodig heeft, zit erin.
verpleegkundige dan gerust naar.
Naast voedingsstoffen bevat moedermelk ook afweerstoffen die bescherming bieden tegen infecties. De samenstelling
Anatomie van de borst
van moedermelk verandert al naar gelang de leeftijd van de baby.
Borsten bestaan uit klierweefsel, ondersteunend bindweefsel, bloedvaten
Voordelen korte termijn
en beschermend vetweefsel. Net zoals
Behalve de ideale samenstelling heeft
vrouwen in lengte en lichaamsbouw 3
Wat je moet weten over borstvoeding
verschillen, zijn er ook verschillen in de
4 dagen in zogenoemde overgangsmelk.
grootte en vorm van borsten. Maar of je
Dit is wat witter van kleur. Na ongeveer
nu kleine, grote, brede of smalle borsten
10 dagen verandert de overgangsmelk in
hebt, dit zegt helemaal niets over de
zogenoemde rijpe moedermelk.
hoeveelheid melk die geproduceerd kan worden. Dit geldt ook voor de tepels.
Vraag en aanbod Het drinken van de baby aan de borst stimuleert het lichaam om nieuwe melk
Hoe komt de melkproductie op gang?
aan te maken. Hoe vaker je de baby aanlegt, gemiddeld 8 tot 12 keer per dag,
Colostrum
des te beter komt de voeding op gang.
De productie van moedermelk begint
Zo worden vraag en aanbod mooi op
bij elke vrouw al halverwege de
elkaar afgestemd.
zwangerschap. Deze eerste melk heet colostrum. Colostrum zit boordevol
Het kan zijn dat de melkproductie in
eiwitten en afweerstoffen. Het komt de
sommige situaties wat later op gang
eerste 2 dagen na de bevalling meestal
komt. Wil je hier meer over weten?
druppelsgewijs op gang. Vaak is het
Vraag er de verpleegkundige dan
wat geel van kleur. De hoeveelheid is
gerust naar.
aangepast aan de grootte van het maagje van de pasgeboren baby, ongeveer zo groot als een kersje. Een paar druppels
Hormonen
colostrum zijn voor een pasgeboren baby
Door het zuigen aan de borst komen er bij
dus voldoende. Colostrum beschermt
de moeder twee soorten hormonen vrij:
de baby tegen infecties en stimuleert
prolactine en oxytocine.
tegelijkertijd de opbouw van zijn immuunsysteem.
Prolactine Het hormoon prolactine speelt een belangrijke rol bij het op gang brengen en
Van colostrum naar rijpe moedermelk
houden van de melkproductie. Prolactine
De melkproductie neemt elke dag wat toe
hecht zich aan de melkcellen, waardoor ze
en colostrum verandert na ongeveer 3 tot
geactiveerd worden en melk produceren.
4
Hoe meer melkcellen geactiveerd zijn,
Stuwing
hoe meer melk de moeder kan maken.
Vaak neemt de melkproductie na 3 tot 4
Ook op langere termijn. Prolactine zit
dagen flink toe. Een voorbode is soms
vooral de eerste 2 weken na de geboorte
zogenoemde stuwing. De borsten kunnen
in het bloed en het niveau is vooral ’s
door de stuwing vol, gespannen en soms
nachts hoog. Daarom is ‘s nachts voeden
pijnlijk aanvoelen. De stuwing neemt
(of kolven) aan te raden.
meestal na 24 tot 48 uur weer af.
Oxytocine Oxytocine zorgt voor het toeschieten van
Veelgestelde vragen
de melk. Om de melk te laten stromen, is
• Heb ik invloed op het ontstaan van
het soms nodig om je even te ontspannen.
stuwing?
We adviseren je daarom om je telefoon
• Ik heb geen stuwing. Komt mijn
uit te zetten, zodat je niet gestoord kan
voeding nu wel goed op gang?
worden. Wat verder kan helpen, zijn warmte en massage van de borst én
• Wat kan ik doen aan mijn volle gestuwde borsten?
knuffelen van de baby. Oxytocine zorgt er ook voor dat de moeder zich rustig en relaxed voelt. Dit komt het voeden ten
Wanneer start je met borstvoeding?
goede. Het hormoon wordt daarom ook wel het ‘feel good-hormoon’ genoemd.
Na de geboorte is de baby vaak wakker en alert. De baby ligt dan bloot met een warme doek over zich heen bij de
Veelgestelde vragen
moeder. In principe blijft de baby het
• Hoe weet ik of mijn melk toeschiet?
eerste uur zo liggen. De baby heeft
• Ik wil ’s nachts wel kolven. Moet ik
wel het instinct de borst te zoeken en
hiervoor mijn wekker zetten? • Wat als de melk niet toeschiet, ondanks massage enzovoort?
te drinken maar is nog niet vaardig. Hoe meer een baby mag oefenen hoe handiger hij wordt. Ook is het voor de moeder belangrijk veel te oefenen om zo haar baby goed te leren kennen en ingespeeld te raken op elkaar. Een 5
Wat je moet weten over borstvoeding
goed begin is het halve werk. De baby
beginperiode wat vaker. De aanmaak
onthoudt deze eerste pogingen. Daar
van melk wordt zo goed gestimuleerd
kun je de volgende dagen profijt van
en de baby krijgt regelmatig een beetje
hebben. Misschien verloopt de geboorte
voeding.
van jouw baby anders en zijn jullie door
Soms slaapt je baby veel, vooral de eerste
omstandigheden eerst gescheiden
24 uur na de geboorte. We maken de
geweest. Stimuleer het zuigen dan alsnog
baby dan elke 3 tot 3,5 uur wakker om
door je baby bloot op je borst te leggen.
toch even de borst aan te bieden. Kijk naar je baby en niet naar de klok
Voeden op verzoek
Baby’s die vaak op eigen initiatief mogen drinken, zijn ontspannen, groeien
In het Gemini Ziekenhuis stimuleren we
goed, huilen minder, slapen rustiger
‘voeden op verzoek’. Dit houdt in dat
en zullen na verloop van tijd vanzelf in
je voedt als je baby hierom vraagt. In
een ritme komen. Je kunt aan bepaalde
de praktijk zal dit meestal neerkomen
hongersignalen zien of je baby voeding
op 8 tot 12 keer per dag. Mogelijk in de
nodig heeft. Bijvoorbeeld:
6
• sabbelen op zijn handjes
• 3e dag 3 natte luiers
• smakgeluidjes
• 4e dag 6 natte luiers
• draaien met het hoofdje • huilen (huilen is een laat hongersignaal)
Om de eerste zwarte ontlasting (meconium) kwijt te raken, poept de baby
Veelgestelde vragen
vaak meerdere malen per dag. Daarna
• Mijn baby wil steeds drinken. Heb ik
wordt de ontlasting bruin/groenig van
te weinig voeding? • Ik gebruik medicijnen. Mag ik toch voeden? • Waarom is huid-op-huidcontact zo belangrijk?
kleur. Als de borstvoeding goed op gang is, krijgt de baby mosterdkleurige tot gele ontlasting. Normaal heeft de baby de eerste 4-6 weken 2 poepluiers per 24 uur.
Voldoende voeding?
Veelgestelde vragen
De eerste 2 dagen na de geboorte valt
• Mijn baby lijkt hongerig. Heeft hij
een baby af. Dat is normaal. Op dag 3 en 4 blijft de baby op gewicht. Meestal
geen bijvoeding nodig? • Mijn baby is te veel afgevallen (meer
beginnen de baby’s op dag 5 te groeien.
dan 7% van het geboortegewicht).
Veel ouders vragen zich af of hun baby
Wat moet ik nu doen?
wel genoeg voeding krijgt. Over het algemeen mag je ervan uitgaan dat je baby bij ‘voeden op verzoek’ voldoende
Aanleggen
binnenkrijgt als je baby: • aankomt in gewicht
Een belangrijke basis voor geslaagde
• tevreden is
borstvoeding is een goed aangelegde
• voldoende plas- en poepluiers heeft
baby. Neem rustig de tijd om dit samen met je baby onder de knie te krijgen.
Voldoende plasluiers, betekent in de
Vraag de verpleegkundige gerust om
praktijk:
even mee te kijken.
• 1e dag 1 natte luier • 2e dag 2 natte luiers 7
Wat je moet weten over borstvoeding
Voorbeelden van houdingen Veelgestelde vragen Aanleggen in stappen: houding, aanhappen, melkstroom Houding Als je net begint met borstvoeding is het fijn als je zo min mogelijk afgeleid wordt. Bijvoorbeeld door bezoek, telefoon, de TV, enzovoort. Zo hebben de baby en jij alle
• Hoe kan ik controleren of mijn baby goed aangelegd is? • Mijn baby valt in slaap aan de borst. Wat moet ik doen? • Mijn baby stopt na een paar teugen met drinken. Wat moet ik doen? • Als ik mijn baby van de borst wil
tijd en aandacht voor elkaar en kunnen
halen, begint hij weer te zuigen.
jullie samen een goed team vormen.
Wat kan ik het beste doen?
Zorg dat je ontspannen zit, eventueel met behulp van kussens. Voeden kan in verschillende houdingen. Het is een kwestie van uitproberen waar jullie je
• Na het drinken is mijn tepel wat afgeplat. Klopt dit? • Ik hoor mijn baby niet slikken tijdens de voeding. Is dit normaal?
prettig bij voelen. In het algemeen geldt dat je de baby het beste met zijn buik naar je toe kunt draaien met het neusje op
niet naar de tepel. Dat kunnen baby’s als
tepelhoogte. Zorg dat zijn oor, schouder
heel onprettig ervaren.
en heup in een rechte lijn liggen.
Strijk met de tepel langs de bovenlip van de baby. De baby zal dan zijn mondje
Aanhappen
opendoen. Wacht tot zijn mondje wijd
Breng de baby - ondersteund met je arm
openstaat en trek de baby dan naar je
bij de nek en schouder en bij de heupen
toe. Behalve de tepel zal hij ook een
en billen - naar je toe. Duw het hoofdje
stuk tepelhof in de mond nemen. Alleen
8
dan heeft de baby toegang tot alle
andere borst een toeschietreflex op en
melkkanalen en komt er niet onnodig veel
de baby kan de borst dan leegdrinken. Je
druk op de tepel. Deze ‘grote hap’ is dus
profiteert zo van de prolactine (zie ook het
heel belangrijk.
kopje ‘Hormonen’ hierboven). Begin de
Een goed aangelegde baby ligt met
volgende voeding met de borst waarmee
zijn kinnetje in de borst en zijn lipjes zijn
je geëindigd bent.
naar buiten gekruld. Het neusje heeft zo voldoende ruimte om te ademen en het hoofdje kan vrij bewegen. De oor,
Verzorging van de borsten
schouder en heup van de baby ligt dan in een rechte lijn. Het voeden mag geen pijn
Uitgebreide verzorging van de borsten
doen. Dan moet je loshalen en opnieuw
is niet nodig. Dagelijks wassen met
aanleggen.
water is voldoende. Laat de tepels na de voeding drogen aan de lucht. Je kunt
Melkstroom
eventueel een druppel moedermelk
Eerst zal de baby snelle, oppervlakkige
uit de borst masseren en deze ter
zuigbewegingen maken. Dit is belangrijk
verzorging op de tepel smeren. Gebruik
om de toeschietreflex op te wekken. Zodra
je zoogkompressen? Vervang deze dan
er melk uit de borst komt, zuigt de baby
regelmatig.
met diepe teugen. Je ziet de kaakjes op en neer gaan. Als de baby voldaan is, laat hij zelf los. Soms bepaal jij het moment.
Veelgestelde vragen
Bijvoorbeeld als de pauzes tussen het
• Ik heb een kloofje. Wat kan ik
zuigen steeds langer worden of als de baby aan het sabbelen is of wanneer het voeden gevoelig / pijnlijk is. Doe je pink voorzichtig via de mondhoek tussen
hieraan doen? • Heb ik een verzorgende crème nodig voor mijn tepels? • Wanneer gebruik ik een
de kaakjes en verbreek zo het vacuüm.
tepelhoedje? Wat zijn de voor- en
Daarna kun je je borst veilig terugtrekken.
nadelen?
Laat je baby het liefst eerst 1 borst goed leegdrinken. Bied daarna je andere borst aan. Je wekt op die manier ook in je 9
Wat je moet weten over borstvoeding
Kolven
Kolfapparaten In het ziekenhuis gebruiken we
Soms lukt het om wat voor reden dan
professionele dubbelzijdige elektrische
ook nog niet om borstvoeding te geven.
kolfapparaten met een zogenoemd
Of misschien kun je alleen gedeeltelijk
2 fasensysteem. Dit houdt in dat het
borstvoeding geven. Om ervoor te zorgen
apparaat het drinkgedrag van een
dat je melkproductie toch op gang komt
baby nabootst. Dus eerst een kort en
en blijft, kun je dan kolven. Kolven kan met
snel kolfritme om de toeschietreflex
de hand, met een elektrisch kolfapparaat
op te wekken. Daarna een langzamer
of beide. De combinatie is vooral de eerste
en krachtiger kolfritme om de melk
dagen een goede optie. Dit zorgt voor een
comfortabel en efficiënt af te kolven.
extra stimulans en levert uiteindelijk de
Ben je voor de melkproductie helemaal
grootste melkproductie op.
afhankelijk van een kolfapparaat? Dan adviseren we je om minimaal 6 tot 8 keer
Kolven met de hand
per dag te kolven. Liefst ’s nachts ook een
Kolven met de hand is met recht een
keer. Globaal komt dit neer op elke 3 uur.
handigheidje: • masseer eerst je beide borsten • plaats daarna je duim en wijsvinger
Veelgestelde vragen
ongeveer 4 tot 5 cm aan weerszijden
• Hoe werkt het kolfapparaat?
van de tepel
• Hoe gebruik ik mijn disposable
• duw je vingers naar binnen richting borstkas • druk de vingers naar elkaar • en rol naar voren
kolfset en hoe houd ik deze schoon? • Mijn baby drinkt niet elke voeding. Zal ik gaan kolven? • Hoe masseer ik mijn borsten? • Waar kan ik na ontslag uit het
Door het maken van deze ritmische duw-, knijp- en rolbeweging met duim en wijsvinger op de rand van de tepelhof, masseer je de melk eruit. De verpleegkundige doet het je graag even voor. Daarna kun je het zelf oefenen. 10
ziekenhuis een kolfapparaat huren?
Advies van de lactatiekundige In het ziekenhuis werkt 1 borstvoedings specialist, oftewel lactatiekundige IBCLC (International Board Certified Lactation Consultant). De verpleegkundigen kunnen bij hen terecht voor overleg en advies. Maar je kunt ook zelf een afspraak maken met een lactatiekundige. Zij kan al je vragen beantwoorden en hulp bieden bij de borstvoeding. De verpleegkundige maakt op jouw verzoek graag een afspraak voor je.
Meer weten? Boeken • Borstvoeding geven, een antwoord geven op heel veel vragen Adrienne de Reede • Borstvoeding Mary Broekhuijsen en Stefan Kleintjes Websites • www.borstvoedingnatuurlijk.nl • www.borstvoeding.com • www.nvlborstvoeding.nl
11
Gemini Ziekenhuis Huisduinerweg 3 1782 GZ Den Helder T 0223 - 69 69 69
gemini-ziekenhuis.nl