WARMTENETWERK NR 17. HERFST 2013

WARMTENETWERK MAGAZINE

NR 17. HERFST 2013

Vierde generatie warmtenetten op komst Purmerend wint Warmtenetwerk Maatschappijprijs Rotterdam bouwt warmtering met 42 km nieuwe leiding

Inhoud 3

Column

4

Introductie nieuwe deelnemers

5

Workshop over de warmtewet

6

Feest van de warmte in Rotterdam

9

Verslag studiereis: Warmte en koude gaan diep in Parijs

12

Innovatie en klantgerichtheid in Purmerend

14

Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk

15

Overhandiging Europees handboek door Sven Werner

16

Platform Industriële Warmte

17

Wind en warmte hebben elkaar nodig

18

Twence wint Global District Energy Award

19

Grote belangstelling voor Maatschappijprijs

20

Nationaal warmtecongres en Geo Heat & Cool Global

21

Tevredenheidsonderzoek Warmtenetwerk

22

Overzicht deelnemers Warmtenetwerk

23

Agenda en colofon

Omslagfoto: De nieuwe biomassacentrale De Purmer in aanbouw. Deze centrale zorgt ervoor dat in 2014 80 procent van de warmte in het net van Stadsverwarming Purmerend duurzaam wordt opgewekt.

2


Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en

WARMTENETWERK

Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.

meer comfort met minder fossiele energie

_

Rondje om Rotterdam De Nederlandse warmtewereld bewijst zijn kracht met de Rotterdamse warmtering. Vol verbazing keken we naar het plaatje van de

onder de wijk Katendrecht door, hebben de Nederlandse

warmtering rondom de hoofdstad van Oostenrijk, Wenen,

aannemers een wereldwijd unieke prestatie geleverd.

het doel van de eerste studiereis van Warmtenetwerk.

Niet voor niets is het Rotterdamse project voor

Een onvoorstelbare prestatie, zo dachten we. Maar

gebruik van restwarmte als voorbeeld vermeld in het

5 jaar later heeft ons eigen Rotterdam ook een heuse

Energieakkoord, dat in september is getekend door de

warmtering.

sociale partners binnen de Sociaal Economische Raad

Na de snelle aanleg van de warmtetransportleiding langs

(SER). In dit akkoord is benutting van restwarmte als

de zuidkant van de Maas van Rozenburg naar hartje

prioriteit genoemd.

Rotterdam, is nu de aanleg van de Leiding over Noord gestart. In september 2014 moet de transportleiding

Niet alleen

vanaf Rozenburg langs Schiedam en Vlaardingen naar de

Gelukkig staat Rotterdam niet alleen. Een ander

EfG-energiecentrale in werking zijn. Daarmee is dan een

spectaculair project is de leiding van Diemen naar Almere.

van de belangrijkste pijlers van het Rotterdam Climate

In Alkmaar legt vuilverbrander HVC een warmteleiding

Initiative, 50 procent minder CO2 in 2025 ten opzichte

dwars door bestaande bouw naar de binnenstad, terwijl

van 1990, succesvol afgerond.

Amsterdam de aanleg van een warmteleiding voorbereidt die onder het IJ door zal gaan. Dan krijgt Amsterdam-

De aannemers leverden in Rotterdam een unieke prestatie

Noord ook duurzame warmte van afvalverwerker AEB en Waternet en van enkele bedrijven in het havengebied. Ook in Vlaanderen zijn warmtenetten in opkomst. Als alles goed gaat, zal Antwerpen een groot warmtenet

Grote getallen

krijgen. Opmerkelijk zijn bovendien de vorderingen die in korte

De warmtering telt in 2014 een zuidelijke transporttak

tijd met diepe geothermie worden gemaakt. Nederland

over een lengte van maar liefst 26 km en een noordelijke

is nu als voortrekker op de kaart gezet door de Europese

met een lengte van ruim 16 km. Deze warmtering is een

geothermieorganisatie EGEC.

waar huzarenstuk van de Nederlandse aannemerij. Met

De warmtesector zit duidelijk niet stil. De afgelopen

verschillende gestuurde boringen onder de waterwegen

jaren heeft ze grotere slagen gemaakt waar het gaat om

van Europa’s grootste haven en zelfs een gestuurde

energiebesparing en duurzame energie dan we 5 jaar

boring van maar liefst 1.500 m op een diepte van 60 m

geleden durfden dromen.

_ Klaas de Jong

NR 17. HERFST 2013

3

Introductie nieuwe deelnemers Steun duurzame warmte

Boydens

Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/

Al meer dan 50 jaar is studiebureau Boydens als

of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve infrastruc-

onafhankelijk ingenieursbureau actief op het

tuur voor warmte en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk.

gebied van bouwfysica en technische installaties

Naast een vermelding op de website en in het magazine, kunnen deel-

in gebouwen. Studiebureau Boydens verzorgt

nemers kosteloos naar onze congressen en met korting op studiereis.

ook audits op het gebied van energiegebruik en

Ook kunnen ze actief meepraten over warmtebeleid en is er een actief

berekeningen van energieprestatienormen van

verenigingsnetwerk met innovators, financiers, warmteproducenten,

gebouwen (EPBD in België). Boydens is gevestigd

aannemers en beleidsmedewerkers.

in Loppem, Dilbeek (bij Brussel) en Luxemburg.

Stuur voor meer informatie over inschrijven, contributie

www.boydens.be

en overige voordelen een e-mail naar [email protected]

Caleffi Caleffi uit Weert levert in West-Europa apparatuur voor verwarmingsinstallaties van de Caleffi Group. Daaronder bevinden zich ook afleversets, warmtemeters en appendages voor warmtenetten. Vakkennis van installateurs staat centraal bij het bedrijf. Daarom organiseert Caleffi regelmatig

Siemens

trainingen. De Caleffi Academy geeft momenteel

Siemens is een topspeler op het gebied van energie. De ac-

opleidingen over waterzijdig inregelen van verwar-

tiviteiten lopen van turbines in centrales en windparken tot

mingsinstallaties.

regelapparatuur in woningen. Siemens is actief betrokken

www.caleffi.be en www.caleffi.nl

bij concepten als smart grids en sustainable cities. Voor warmte- en koudenetten levert het bedrijf regelapparatuur, meters en monitoringsystemen.

EES Holland

Het hoofdkantoor voor België is gevestigd op het Siemens

Adviesbureau Energy Engineering Services (EES)

Business Park in Brussel en voor Nederland in Den Haag.

Holland heeft als missie om een duurzame

www.siemens.be en www.siemens.nl

toekomst te bouwen dankzij schone en kosteneffectieve

energieoplossingen.

EES

biedt

vanuit jarenlange ervaring diverse diensten aan

Omgevingsdienst Haaglanden

gaande van het doorlichten van bedrijven voor

De in 2013 gestarte Omgevingsdienst Haaglanden

mogelijke

maatregelen,

(ODH) is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de

de bepaling en formulering van een duurzame

wettelijke milieutaken voor de regio Haaglanden.

strategie en beleid tot advies over op maat

De omgevingsdienst handelt milieumeldingen en

gemaakte oplossingen met bewezen schone en

-klachten af en regelt milieuvergunningen voor de

duurzame energietechnologie. Specialiteiten

regio.

zijn restwarmteterugwinning en optimalisatie

ODH is een uitvoeringsorganisatie die staat voor

van warmtenetten.

gezamenlijk werken aan een duurzame leefomge-

Sinds juni 2013 zijn ook de diensten van BGP

ving. De ODH is zowel vergunningverlener als hand-

Engineers opgenomen in EES Holland.

haver en speelt innovatief in op veranderingen in

www.ees-energyneers.com

de steeds complexere weten regelgeving.

energiebesparende

_

http://odh.nl

4


Warmtewet door Kamer Per 1 januari geldt de nieuwe Warmtewet. Na goedkeuring door de Eerste Kamer is op 29 juli de

Nederlandse

Warmtewet

gepubliceerd

in

de

Staatscourant. De Warmtewet gaat in op 1 januari 2014. De hoofdtaak van de Warmtewet is bescherming van huishoudelijke en kleinzakelijke afnemers van warmte tot een aansluitvermogen van 100 kW. De maximale warmtetarieven zijn gebaseerd op de kosten van een moderne gasketel. Warmteklanten

De Warmtewet reguleert niet alleen tarieven,

mogen niet duurder uit zijn dan huishoudens die zelf

maar schrijft ook de meting van het warmte-

stoken met een gasketel. Daarmee is de Warmtewet

verbruik voor en heeft bepalingen ten aanzien

een voortzetting van de lijn van het Nmda-tarief dat

van het overdrachtspunt tussen warmtenet en

alle grote warmteleveranciers momenteel hanteren.

verwarmingsinstallatie van de afnemer.

Kleine warmtenetten en projecten met warmte- en koudeopslag (WKO) die meerdere klanten bedienen, vallen ook onder de Warmtewet. De

Autoriteit Consumenten & Markten (ACM) is de

handhaver van de Warmtewet. De ACM verleent vergunningen aan warmteleveranciers en controleert tarieven en kwaliteit.

Workshop 31 oktober Samen met ACM en advocatenkantoor Bird & Bird houdt Warmtenetwerk op 31 oktober een middag voor exploi-

Steunregeling Vlaanderen Groene warmte en warmtenetten in Vlaanderen nu ook ondersteund.

tanten van warmtenetten en hun adviseurs. De vragen vanuit deze hoek over uitvoering en details van de wet komen dan aan bod. Inschrijven voor deze workshop in BCN Amsterdam Arena is mogelijk op de website van Warmtenetwerk. _

www.warmtenetwerk.nl

Het steunpakket voor groene warmte en warmtenetten van minister Freya Van den Bossche is deze zomer goedgekeurd door de Vlaamse regering. De regeling zorgt voor financiële ondersteuning van de productie van groene warmte, het gebruik van restwarmte en de aanleg van warmtenetten. Voor 2013 is een budget van 6,7 miljoen Euro voorzien voor nieuwe projecten. Via een tender zullen de meest kosteneffectieve projecten worden gesteund. Het uiteindelijke doel van de overheid is dat

“Groene warmte is veel goedkoper dan groene stroom” Freya Van den Bossche Vlaamse minister van Enegie

foto: wikipedia.org/michiel hendryckx

groene warmte een derde tot de helft van de

NR 17. HERFST 2013

Europese doelstelling voor haar rekening zal nemen. Dat is gebaseerd op een studie van onderzoeksinstituut Vito. België moet in 2020 13 procent van het eindverbruik energie uit duurzame bronnen halen. “Groene warmte is veel goedkoper dan groene stroom”, aldus minister Van den Bossche.

_

5

Feest van de warmte

AV

Rs

A

VLAAR

tart

AV

R fi nis

h

BOM OPNI EN DIE EUW MOE TE OF ERGE N WOR NS DE ANDE N GE KA RS AANG PT, W EPLA ORDE N NT

Warmtenetten zijn weer helemaal terug in Rotterdam,

Op 16 mei had Nuon in Rotterdam het equivalent van 5.300

dat na de oorlog zijn plannen voor stadsverwarming

woningen aangesloten en eind 2013 zal dat 6.200 zijn. Dan

startte. En de groeispurt richting 90.000 aansluitingen

moeten ook de achttien tijdelijke warmtecentrales zijn

brengt veel innovatie met zich mee. Reden voor een

vervangen door warmte AVR Rozenburg. HEENvan afvalcentrale VLAARDINGEN – ROTTERDAM WATERSNELHEID: 12 KM/H A

feestje.

Eneco heeft nu als warmteproducent de elektriciteitscen-

ER HET WAT T ONDER ERWEG ING GAA DE LEID DE NIEUWE WAT BIJ DOOR

A

WATERTEMPERATUUR: 58 – 68˚C

DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINN

trales in Rotterdam die na de liberalisatie van de energieMet een bedrag van 100 miljoen Euro is de 26 km lange Nieuwe Warmteweg van afvalenergiecentrale AVR in

WAARovergegaan van de provincie markt in eigendom ÉCHT zijn 95.000

LEIDING OVER NOORD GEBRUIKT GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN.

Zuid-Holland naar het Duitse energiebedrijf E.ON. Een van

Rozenburg naar hartje Rotterdam het grootste contract

die bronnen, de EfG-centrale, zal binnenkort sluiten wat

ooit in de Nederlandse warmtesector. Directeur Cor

mede aanleiding vormde voor nieuwe warmteleidingen om

Hamers van Warmtebedrijf Rotterdam is tot nu toe zeer

andere bronnen aan140 te kunnen X sluiten.

te spreken over de voortgang. “De aanleg van onze trans-

0

DAT ZIJN BRANDSTOFFEN UIT DE AARDE UIT DE TIJD VAN DE DINOSAURUSSEN. BIJVOORBEELD OLIE, STEENKOOL EN AARDGAS.

94.999 ANDERE HUISHOUDENS EN MISSCHIEN JOUW FAMILIE KUNNEN GEBRUIK MAKEN VAN WARM WATER EN VERWARMING VIA LEIDING OVER NOORD.

ELK GEZIN DAT GEBRUIK MAAKT VAN DE LEIDING OVER NOORD BESPAART HET GEWICHT VAN EEN AUTO AAN CO2.

DE LEIDINGEN ZIJN SAMEN EVEN LANG ALS 140 VOETBALVELDEN ACHTER ELKAAR (16,8 KM).

1.000KG

portleiding is boven verwachting voorspoedig verlopen”,

Warmtebedrijf Rotterdam

complimenteerde hij aannemer Visser & Smit Hanab tij-

In het havengebied van Rotterdam — waar zich onder meer

dens de Warmtemanifestatie op 16 mei jongstleden in het

veel chemiecomplexen bevinden — is heel veel restwarm-

Rotterdamse Nieuwe Luxor Theater.

te voor handen. Maar de benutting vergt grote investerin-

Voor de Nederlands-Vlaamse organisaties Warmtenetwerk

gen en samenwerking op de complexe Rotterdamse warm-

en Buisleiding Industrie Gilde (BIG) was de realisatie van

temarkt. De stad Rotterdam nam daarom het initiatief tot

dit project eveneens aanleiding voor een feestelijk con-

oprichting van Warmtebedrijf Rotterdam, waarin meer-

gres. In totaal trommelden zij 250 bezoekers voor dit eve-

dere van deze belanghebbenden participeren. Zodoende

nement op voordat de inschrijving wegens ruimtegebrek

heeft Rotterdam toch weer een organisatie die enigszins

moest worden gesloten. Warmtenetwerk neemt daarbij

vergelijkbaar is met de warmtetak van het Gemeentelijk

de bezoekers vanuit de warmtedistributie voor zijn re-

Energiebedrijf uit vroeger tijden.

1M LAAT JE MEESTER OF JUF EEN GROTE STAP NEMEN. ZO DIEP LIGT DE LEIDING ONDER DE GROND.

kening, terwijl de deelnemers van BIG zich bezighouden met buisleidingen — waaronder warmteleidingen — in het algemeen.

In het havengebied van Rotterdam is veel restwarmte voor handen

Hernieuwde interesse

“In feite bestaat Warmtebedrijf Rotterdam uit twee af-

Met haar Climate Initiative zet de stad Rotterdam weer

zonderlijke vennootschappen”, legt directeur Hamers uit.

volop in op warmte. Hoewel het Rotterdamse warmtenet

“Warmtebedrijf Infra zorgt voor uitkoppeling van rest-

al sinds 1948 bestaat, heeft de groei lange tijd stilgestaan

warmte en voor transport van de warmte. Warmtebedrijf

door goedkope concurrentie van gas na de vondst van het

Exploitatie heeft als taken het sluiten en beheren van

Slochterenveld in 1960. Het Climate Initiative, dat als doel

commerciële contracten, expeditie, bedrijfsontwikkeling

heeft om de CO2-uitstoot van de stad in 2025 te halveren

en optimalisatie van de warmtelevering.”

ten opzichte van de uitstoot in 1990, ziet warmte als bron

De stad Rotterdam bezit 88 procent van de aandelen van

van mogelijkheden. De uitbreiding van warmtenetten is

het infrabedrijf en 50 procent van het exploitatiebedrijf.

een van de belangrijkste pijlers in het initiatief.

E.ON is de enige andere aandeelhouder van het exploita-

Dat is geen eenvoudige opgave, want er is geen gemeente-

tiebedrijf; in het infrabedrijf hebben de woningcorporatie

lijk energiebedrijf meer in de havenstad. De liberalisatie

Woonbron en de provincie Zuid-Holland respectievelijk

van de energiemarkt heeft het plaatje in Rotterdam vrij

4 en 8 procent van de aandelen.

complex gemaakt.

Niet alleen is de provincie Zuid-Holland aandeelhouder in

De belangrijkste speler bij warmtedistributie is Eneco.

Warmtebedrijf Rotterdam, ze ziet het Rotterdamse initia-

Maar liefst 55 Nederlandse gemeenten zijn aandeelhouder

tief ook als een opstapje naar een provinciaal warmtenet.

van dit energiebedrijf. Ook concurrent Nuon Vattenfall

Daarin zouden de netten van Rotterdam, Den Haag, Leiden

heeft in de afgelopen jaren echter concessies verworven

en Dordrecht met elkaar en met de Zuid-Hollandse glas-

voor warmtelevering in verschillende wijken in Rotterdam.

tuinbouwgebieden kunnen worden verbonden.

6


1.00

DE LEIDING GAAT ONDER DE NIEUW DOOR, DAARVOOR GEBOORD VAN BIJ LANG. DAT ZIJN BI STAPPEN VAN DE

2

D OR W N D OE OR EIZ STO R VE

DAN WANNEER WATER VERWARMD MOET WORDEN VIA EEN GASKETEL

EN

D VA E L N EID ZO IN O GG GD A IE AT RE O N M HE N EN EST E

ROTTERDAM

N

B

SCHIEDAM

60%

G EF h is

G EF

der

min

fin

RDINGEN

CO 2

t ar st 2013 START AANLEG

Afhankelijkheid

2014 EERSTE LEVERING ROTTERDAM 2015 DUURZAME WARMTE BESCHIKBAAR VOOR VLAARDINGEN EN SCHIEDAM

De rol van Warmtebedrijf Rotterdam blijft beperkt tot de infrastructuur en exploitatie; distributie en productie van Leiding- Montageprojekten Oldenzaal B.V.

LENGTE: 16,8 KM

warmte behoren niet& 70 totCM de taken. De energiebedrijven DIAMETER: 90 CM (BUITEN) (BINNEN) WATERTEMPERATUUR: 100 – 120˚C

B

NEN)

LENGTE: 16,8 KM

EN ZO TOVEREN WE HET AFVAL OM IN ENERGIE.

ROTTERDAM – VLAARDINGEN

TERUG

B

DUUR DOENRotterdam. het stadscentrum van ZO HÉ, DAT KLINKT GOED!

Hamers benadrukt, dat de deelname van E.ON aan DIAMETER Warmtebedrijf TRACÉ Rotterdam vanKILOTON cruciaal belang was. “De Gebruik jij wel eens dure woorden? Dat zijn moelijke woorden die heel belangrijk klinken. Hier leer je er zes!

00X

96O METER WE WATERWEG R WORDT EEN GAT JNA EEN KILOMETER IJNA 1.000 GROTE JUF OF DE MEESTER!

WATERSNELHEID: 12 KM/H

die het Warmtebedrijf transporteert vanaf Rozenburg naar

DOOR AFVAL TE VERBRANDEN WORDT ELEKTRICITEIT OPGEWEKT EN KOMT ER WARMTE VRIJ.

Foto: Carel Kramer

Eneco en Nuon Vattenfall zijn de afnemers van de warmte,

Eén miljoen kilogram. Leiding over Noord kan jaarlijks 95 kiloton CO2 besparen.

Wat lang blijft bestaan, met een lange levensduur. De warmte van Leiding over Noord is duurzaam omdat deze gemaakt wordt uit afval.

De aorting van koolstofdioxide. CO2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Teveel CO2 is slecht voor het milieu, daarom proberen we het zoveel mogelijk te beperken.

Doorsnede van een cirkel. Als je de leiding zou doorsnijden is deze 90 centimeter.

staan wereldwijd aan de top. Visser & Smit Hanab heeft

business case van warmtenetten, maar bij de leiding

bijvoorbeeld eerder al geweldig werk geleverd bij de aan-

van Rozenbug naar Rotterdam is dat opgelost met door-

leg van gasleidingen op zee en horizontal gestuurde bo-

levering van warmte aan E.ON”, aldus Hamers. De voor

ringen in Duitsland”, licht hij zijn stelling toe. Harders

de aanleg van deze leiding benodigde 100 miljoen Euro is

verwijst ook naar een project van een andere Nederlandse

gefinancierd door de Bank Nederlandse Gemeenten en de

aannemer, A. Hak. Die realiseerde in 2012 de aanleg van

Rabobank.

een warmteleiding van Diemen naar Almere, waarbij maar

1.060X DE WATERVERPLAATSING (12 KM/H) GAAT 1.060 KEER ZO SNEL ALS DE SNELSTE SLAK OOIT.

Het ontwerp van de leiding van A naar B. Een tracé is een plan om van de ene plek naar de andere te komen. Een plan wordt ook wel ontwerp genoemd.

aanloopverliezen zijn altijd CO het2 grote knelpunt in de DUURZAAM LEKDETECTIE Speurt lekkage in de leiding op. Een systeem dat aangeeft dat er in de leiding een lek zit.

Een leidingtracé van 26 km De hoge aanlegkosten geven al aan dat de warmteleiding

liefst 5 km van het tracé over de bodem van het IJsselmeer liep.

niet alleen erg lang is, maar dat aannemer Visser & Smit

Thermoskan

Hanab heel wat moeilijkheden moest overwinnen. In het

De speciale leidingen van Harders’ FW, die net als een

tracé zitten drukke wegen, een paar grote waterkruisin-

thermoskan een vacuüm gebruiken voor isolatie, spelen

gen, een industriegebied en bestaande stadsgebieden zo-

een belangrijke rol in de Nieuwe Warmteweg. Ze zijn

als de wijk Katendrecht.

gebruikt bij de horizontaal gestuurde boringen om grote obstakels te overwinnen zonder graafwerk. De meest in-

“De Nederlandse leidingleggers staan wereldwijd aan de top”

drukwekkende boring loopt in één keer onder Maashaven,

Toch verloopt de aanleg voorspoedig en snel. Daarover is

De staal-in-staal leiding, die in één keer door het boorgat

Volkwart Harders, oprichter van FW-Fernwärme-Technik

moest worden getrokken, heeft een gewicht van maar

uit Celle, niet verbaasd. “De Nederlandse leidingleggers

liefst 295.000 kg, ongeveer evenveel als zeventig oli-

Katendrecht en Rijnhaven door. Deze boring heeft een lengte van 1.500 m en gaat tot een diepte van 60 m.

fanten. De twee gigantische leidingstukken, eentje voor de aanvoerleiding en eentje voor de retour, werden op de Maasvlakte aan elkaar gelast en vervolgens met sleep-

Het Buisleiding Industrie Gilde en Stichting Warmtenetwerk hebben het genoegen u hierbij uit te nodigen voor:

boten over water naar het boorgat gebracht. Elke leiding heeft een inwendige diameter van 500 mm. Door een vacuüm tussen de stalen binnenleiding en de stalen buitenleiding te creëren, is het warmteverlies ook over grote

RotteRdam woRdt

afstanden minimaal. De speciale constructie van de staal-in-staal-leidingen maakt het mogelijk om op zowel extreem hoge als extreem lage temperaturen van het medium te werken. FW heeft al ervaring met temperaturen van -196 °C tot 400 °C. De extreem lage temperaturen zijn bedoeld voor aardgas — bijvoorbeeld voor een lng-terminal — en stikstof in vloeibare vorm.

NR 17. HERFST 2013

16 mei 2013

7

GEMERKT... ER IS IETS AAN DE HAND IN DE BUURT VAN JE SCHOOL ORHEEN N. TER DO ME RM WA N TE VERWAR AR WA N, LEVERE OND WA ELS EN SCHOLE GIE TE NK IN DE GR ME ENER LEIDING KANTOREN, WI ZA N UR EE DU BBEN LEGT HUIZEN, ER MENSEN GIE HE OM ENECO ER N EN EG N ME ROME GAAT ST ET DIT OM AA ST OOK GENO DO TOEKOM ENECO WE IN DE ZODAT

DIT WARME WA OVER NOORD N IN ROTTERDAM,

IER

EZ

)PL

EER

(L EEL

BIJ HET VERBRA STOOM GEMAA GEBRUIKT OM E WEKKEN EN HE OP TE WARMEN

B

OR W N D OE OR EIZ TO DS ERS OE V BR IET T N HE EN IN ST NE

V

IN ROTTERDAM ELEKTRICITEITS DE WARMTE DO ROTTERDAMSE HET AFGEKOELD NAAR AVR (A) G VERWARMD TE

DEZE MANIER V GEEFT 60% MIN DAN WANNEER MOET WORDEN

N DE

D VA E L N EID ZO IN O GG GD A IE AT RE O N M HE N EN EST E

ROTTERDAM

N

B

SCHIEDAM

h is

G EF

CO 2

t ar st

AV

der

min

fin

A

Rs

60%

G EF

AV

VLAARDINGEN

tar

R fi

t

nis

h

BOM OPN EN DIE IEU W O MOETEN F ER GEN WORD S AN EN DERS GEKA AAN PT, W GEPL ORD ANT EN

2013 START AANLEG 2014 EERSTE LEVERING ROTTERDAM 2015 DUURZAME WARMTE BESCHIKBAAR VOOR VLAARDINGEN EN SCHIEDAM

TER HET WA T ONDER TERWEG ING GAA DE LEID DE NIEUWE WA BIJ DOOR

Leiding- Montageprojekten Oldenzaal B.V.

A

HEEN

VLAARDINGEN – ROTTERDAM

Eneco’s toetje WATERTEMPERATUUR: 58 – 68˚C

A


LENGTE: 16,8 KM

DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINNEN)

De transportleiding van Warmtebedrijf Rotterdam loopt

0

langs de zuidkant van de95.000 rivier en gaat warmte leveren ÉCHT WAAR

LEIDING OVER NOORD GEBRUIKT GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN.

DAT ZIJN BRANDSTOFFEN UIT DE AARDE UIT DE TIJD VAN DE DINOSAURUSSEN. BIJVOORBEELD OLIE, STEENKOOL EN AARDGAS.

94.999 ANDERE HUISHOUDENS EN MISSCHIEN JOUW FAMILIE KUNNEN GEBRUIK MAKEN VAN WARM WATER EN VERWARMING VIA LEIDING OVER NOORD.

Uitsnede speel & leer poster Eneco. DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINNEN)

LENGTE: 16,8 KM


DOOR AFVAL TE VERBRANDEN WORDT ELEKTRICITEIT OPGEWEKT EN KOMT ER WARMTE VRIJ. EN ZO TOVEREN WE HET AFVAL OM IN ENERGIE.

aan de netten van Eneco en NUON Vattenfall in Zuid-

1M

Eneco ligt echter ten noorden van de rivier.

Tijdens kondigde Frank Kersloot, 1.000KG 140deX warmtemanifestatie DE LEIDINGEN ZIJN SAMEN EVEN LANG ALS 140 VOETBALVELDEN ACHTER ELKAAR (16,8 KM).

LAAT JE MEESTER OF JUF EEN GROTE STAP NEMEN. ZO DIEP LIGT DE LEIDING ONDER DE GROND.

ROTTERDAM – VLAARDINGEN

DUUR DOEN ZO HÉ, DAT KLINKT GOED! Gebruik jij wel eens dure woorden? Dat zijn moelijke woorden die heel belangrijk klinken. Hier leer je er zes!

Rotterdam. Het grootste deel van het bestaande net van 1.000X ELK GEZIN DAT GEBRUIK MAAKT VAN DE LEIDING OVER NOORD BESPAART HET GEWICHT VAN EEN AUTO AAN CO2.

WATERTEMPERATUUR:

Actief warmtebeleid 1.060X

TRACÉ

Het ontwerp van de leiding van A naar B. Een tracé is een plan om van de ene plek naar de andere te komen. Een plan wordt ook wel ontwerp genoemd.

KILOTON

Eén miljoen kilogram. Leiding over Noord kan jaarlijks 95 kiloton CO2 besparen.

DUURZAAM CO2 Voor Carl Berg, directeur strategie en investeringen

DE LEIDING GAAT 96O METER ONDER DE NIEUWE WATERWEG DOOR, DAARVOOR WORDT EEN GAT GEBOORD VAN BIJNA EEN KILOMETER LANG. DAT ZIJN BIJNA 1.000 GROTE STAPPEN VAN DE JUF OF DE MEESTER!

DE WATERVERPLAATSING (12 KM/H) GAAT 1.060 KEER ZO SNEL ALS DE SNELSTE SLAK OOIT.

Wat lang blijft bestaan, met een lange levensduur. De warmte van Leiding over Noord is duurzaam omdat deze gemaakt wordt uit afval.

De aorting van koolstofdioxide. CO2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Teveel CO2 is slecht voor het milieu, daarom proberen we het zoveel mogelijk te beperken.

directeur operations bij het warmte- en koudebedrijf van

voor de stadsontwikkeling van Rotterdam zijn de vele

Eneco, aan een nieuwe transportleiding aan te zullen leg-

recente warmteplannen een duidelijke zaak. Er is zoveel

gen voor het noordelijke gebied. Ook voor Rotterdam-

restwarmte in het havengebied, dat je hier wel gebruik

Noord zal straks een deel van de warmte komen van AVR’s

van moet maken. Warmtenetten zijn essentieel voor

afvalcentrale op Rozenburg. Dat past binnen de strate-

de klimaatdoelstelling van Rotterdam en de stad voert

gie van Eneco om zich te richten op duurzame energie.

daarom een actief warmtebeleid.

DIAMET

Doorsnede van een cirkel. Als je de leiding zou doorsnijden

LEKDET

Speurt lekkage in de leiding op Een systeem dat aangeeft dat e

Kersloot ziet als groot bijkomend voordeel van de leiding over noord, dat hierdoor de steden Schiedam en Vlaardingen ten westen van Rotterdam eveneens binnen

De nieuwe opzet van het warmtenet met meerdere partijen is gezond

bereik komen.

ter

De leiding over noord krijgt met een binnendiameter van

Berg erkent overigens dat het gemeentebestuur best wat

700 mm bovendien een fors grotere capaciteit dan de lei-

twijfel moest overwinnen na het debakel met Shell. Die

ding ten zuiden van de rivier. De lengte van het tracé is

beloofde zijn raffinaderij in Pernis op het warmtenet aan

16,8 km. Bij Rozenburg is een gestuurde boring gepland

te sluiten en als tegenprestatie gratis restwarmte te le-

DE AFVALENERGIECENTRALE VAN AVR om de leiding onder deBIJ druk bevaren Nieuwe Waterweg A IN ROZENBURG WORDT AFVAL VERBRAND — die ook de naam Nieuwe Warmteweg inspireerde — BIJ HET VERBRANDEN VAN AFVAL WORDT

veren, maar kwam de afspraak niet na. Dat leverde een

door te voeren. De planning is WATER dat INinDE LEIDINGEN 2014 de leiding al WEKKEN EN HET

Warmtebedrijf Rotterdam. De nieuwe opzet met meerde-

in bedrijf moet zijn omDITde capaciteit WARME WATER GAAT VIA van LEIDING 250 MW van de

re partijen is gezond en maakt een grote uitbreiding van

centrale over te nemen.IN ROTTERDAM, VLAARDINGEN EN SCHIEDAM ROTTERDAM OP DE LOCATIE VAN DE B IN ELEKTRICITEITSFABRIEK (EFG) WORDT Afgelopen juli heeft Eneco de aanleg NAAR in HET vier delen uitDE WARMTE DOORGESTUURD

de warmtenetten mogelijk.

STOOM GEMAAKT. DEZE STOOM WORDT GEBRUIKT OM ELEKTRICITEIT OP TE OP TE WARMEN

OVER NOORD NAAR HUIZEN EN BEDRIJVEN

ROTTERDAMSE WARMTENET WAARNA

HET AFGEKOELDE WATER WEER TERUG besteed aan Visser & Smit Nijkamp, NAAR Hanab, AVR (A) GAAT OM DAAR OPNIEUW Dura Vermeer VERWARMD TE WORDEN

en Siers. Die zijn in september begonnen DEZE MANIER VAN WARMTE MAKEN,met de aanleg. GEEFT 60% MINDER CO2-UITSTOOT DAN WANNEER WATER VERWARMD MOET WORDEN VIA EEN GASKETEL

miljoenenverlies op en leidde bijna tot de ondergang van

De gemeente ondersteunt aansluiting op de warmtenetten sinds 2007 met een bouwbesluit. Bij nieuwbouw en renovatie moeten ontwikkelaars onderzoeken of aansluiting haalbaar is. Alleen als dat aantoonbaar nadelig is, hebben de projectontwikkelaars de vrijheid om een andere warm-

ROTTERDAM

tebron te gebruiken.

B

De vooruitzichten voor de Rotterdamse warmtenetten lijken erg gunstig. Door de innovatieve oplossingen en het

G EF fin h is

G EF

60% der

min

actieve beleid, kan Rotterdam bovendien een voorbeeld-

CO 2

_

rt

a st

functie vervullen binnen Nederland.

8 2013 START AANLEG 2014


Warmte en koude gaan diep in Parijs Van 13 tot en met 15 juni ging Stichting Warmtenetwerk op studiereis naar Parijs. De Franse hoofdstad beschikt over een van de grootste koudenetten ter wereld, heeft veel kennis op het gebied van geothermie en haalt alles uit de kast om de voorzieningen netjes weg te werken in het volgebouwde stadscentrum. Van 13 tot en met 15 juni ging Stichting Warmtenetwerk met een groep van 44 geïnteresseerden op studiereis naar de Franse hoofdstad. Parijs heeft een lange traditie op het gebied van warmte- en koudenetten, is Europees koploper op het gebied van geothermieprojecten en heeft het

leid rond warmte- en koudenetten. De warmtenetten zijn

grootste koudenet van Europa.

hierdoor erg divers en elk net heeft eigen warmtetarie-

Het programma van de studiereis was opgedeeld in twee

ven. Het grootste deel van de afzet zat in 2011 op een

onderdelen: een minicongres bij aankomst — waarbij

prijs tussen de 60 en 74 Euro per MWh (17 tot 20 Euro per

de groep werd ingeleid in de ins en outs van de Franse

GJ), wat iets gunstiger is dan in Nederland en lager dan

warmtewereld — en een dag met excursies naar de geo-

stookkosten bij individuele verwarming.

thermiecentrale van Melun, een voorstad van Parijs, en de

Frustrerend voor de warmtesector is volgens Guedra de

ondergrondse afvalcentrale Isséane.

extreem lage uitstoot van 0,18 kg CO2 voor elektriciteits-

Warmtenetten in Frankrijk

opwekking dankzij kerncentrales; gemiddeld levert een kWh warmte in Frankrijk iets meer emissie: 0,185 kg. In

Het marktaandeel van warmtenetten in Frankrijk is

Nederland gaan we uit van 0,56 kg/kWh elektriciteit en in

6 procent, zo vertelt SNCU’s hoofd communicatie Isabelle

werkelijkheid is die uitstoot waarschijnlijk nog veel ho-

Guedra tijdens het congres. SNCU, het Syndicat National

ger door de omschakeling van gas naar steenkool. Aan de

de Chauffage Urbain, vertegenwoordigt de Franse warmte-

andere kant valt ook op te merken dat de prestaties van

sector en heeft 71 deelnemende bedrijven. Parijs neemt

de Franse warmtenetten relatief matig zijn, voorname-

wat warmtenetten betreft een sterk dominante positie

lijk door een groot aandeel bijstook met olie, gas en zelfs

in; een kwart van alle warmteverkoop komt voor rekening

steenkool.

van het warmtenet van CPCU in Parijs. Dat net is een van de grootste warmtenetten van Europa; en voorziet in de

Slimme warmtenetten

warmte voor het equivalent van 460.000 woningen.

De toekomstige energievoorziening moet veel slimmer

In Frankrijk ontbreekt het echter aan een landelijk be-

zijn dan de huidige om de vraag te kunnen bijhouden volgens het in Parijs gevestigde Internationaal Energie Agentschap (IEA). John Dulac, analist bij de beleidsafdeling energietechnologie, erkent dat verwarming en koeling van gebouwen een groot en groeiend deel van het wereldenergieverbruik vormen. Het agentschap verwacht veel van de integratie van verschillende bronnen tot een smart energiesysteem. Dergelijke systemen gebruiken duurzame bronnen zoals wind, zon en aardwarmte, maar ook warmtekrachtkoppeling (wkk), waterstof en restwarmte uit industrie en datacentra. In 2012 zette het IEA een nieuw programma op voor warmte- en koudenetten en warmtekrachtkoppeling. Deel A van het programma behelst het maken van scorekaarten voor efficiëntie en marktkansen per land voor wkk. Programmadeel B omvat een analyse van de toekomstige rol van wkk en warmte- en koudenetten. De analyse

NR 17. HERFST 2013

9

40 Jaren actief Dalkia, beheerder van meer dan achthonderd warmtenetten wereldwijd en een dochterbedrijf van het Franse Veolia, heeft Parijs als thuisbasis. In 1971 realiseerde Dalkia in de Parijse voorstad Melun een warmtenet op geothermie, dat ook door het reisgezelschap is bezocht. De oorspronkelijke bron met een diepte van 1.800 m is na ruim 40 jaren nog steeds in bedrijf en levert water met een temperatuur van ruim 70 °C. De uitstekende waterMelun is al sinds 1971 in gebruik.

doorlatendheid van de bodem op de gekozen diepte maakt bovengrondse pompen voor onttrekking en herinjectie op

brengt de knelpunten en marktwerking in kaart en geeft

lage druk mogelijk.

aanknopingspunten om deze knelpunten op te lossen.

Het maximale warmtevermogen van de bron is 10 MW.

Warmtenetten spelen in de visie van het IEA een kernrol

Hulpketels op stookolie en een wkk op aardgas verzorgden

bij de reductie van de CO2-emissie. Op 27 juni lanceerde

lange tijd extra warmte om de winterpieken op te vangen.

het agentschap het handboek Transition to sustainable

Sinds enkele jaren is er echter een warmteleiding naar

buildings. Om een efficiënter gebruik van warmte te pro-

een nabijgelegen afvalverbrander. Maar het warmtenet

moten en het programma verder te kunnen ontwikkelen,

profiteert van zijn erfenis: de tanks voor de olieketels zijn

blijft het IEA continu op zoek naar nieuwe praktijkvoor-

omgebouwd voor warmteopslag.

beelden en technische innovaties. Daarin ziet Dulac ook

Tegenwoordig is diepe aardwarmte in Parijs doodgewoon

een rol voor verenigingen als Stichting Warmtenetwerk.

voor Dalkia, dat 17 van de 29 bronnen in de hoofdstedelijke

Europese trekkers

regio exploiteert.

De bodem in de regio Parijs is bij uitstek geschikt voor

Hybride geothermie

de winning van warmte voor gebouwverwarming volgens

Voor de nieuwe ecowijk Fort d’Issy-les-Moulineaux be-

Pierre Ungemach van ingenieursbureau GPC en tevens be-

dachten Dalkia’s ingenieurs een aardwarmtewinning op

stuurslid van een andere energieorganisatie, de Europese

een diepte van 600 m. Het warmtenet zal het equivalent

geothermieorganisatie EGEC. Hij vertelt dat vooral in de

van ruim 1.500 woningen bedienen ondanks de relatief

zeventiger jaren, ten tijde van de oliecrisis, veel projec-

lage temperatuurbron van 28 °C.

ten zijn gerealiseerd.

Een andere opmerkelijk project is het wetenschaps-

Groei geothermieprojecten maakt onderzoek naar invloedssferen van nabije bronnen noodzakelijk

centrum Paris Val d’Europe. Hier realiseert Dalkia een net voor 600.000 m2 aan kantoren en hotels op restwarmte van een datacentrum. Omdat er alleen kantoren in het gebied zijn, is het niet nodig om rekening te houden met de bereiding van warm tapwater en volstaat een relatief

Na de jaren zeventig volgde een periode zonder nieuwe

lage temperatuur in het warmtenet.

initiatieven. Een aantal bronnen is zelfs gesloten. In de

Om de warmtelevering te garanderen, heeft Dalkia op

afgelopen jaren is echter sprake van sterke groei. Het

verschillende plekken decentrale warmtebuffers in of

grote aantal projecten maakt het zelfs noodzakelijk om

vlak naast gebouwen geplaatst. Dat kan heel onopvallend,

bij uitbreidingen ondergronds rekening te houden met de

zelfs voor erg grote warmtebuffers.

invloedssfeer van nabijgelegen bronnen. Binnen Europa zijn Frankrijk en Duitsland de trekkers.

Onzichtbare afvalenergiecentrale

“Maar Nederland heeft in korte tijd ook een positie in de

Ook een afvalenergiecentrale in hartje centrum, aan de

Europese top gekregen”, aldus Ungemach. “Daar zijn al

Seine, werken de Fransen zo weg. Het in 2007 gebouwde

meerdere uitstekende projecten gestart in de glastuin-

Isséane kan het huisvuil van meer dan een miljoen Parijze-

bouw en de Nederlanders hebben uiterst ambitieuze doe-

naars verwerken. Bovengronds is de Isséane slechts enkele

len voor de nabije toekomst.”

meters hoog met fraaie houten gevels en een vegetatie-

10


De afvalenergiecentrale (rechts) is met zijn 35 m lange ondergrondse schoorsteen vanaf de weg niet te herkennen.

dak; een luxe kantoorgebouw als je het niet weet. Zelfs een schoorsteen is niet te zien. Die eindigt direct boven het dak en is zo ontworpen dat er geen condenspluim zichtbaar is. De unieke inpassing in de omgeving heeft wel flink wat gekost: 600 miljoen Euro. De bouwkosten zijn ongeveer 200 miljoen Euro hoger uitgevallen dan begroot. Ter vergelijking: de hoogrendement-afvalenergiecentrale van het Amsterdamse AEB, opgeleverd in 2008, kostte ongeveer 450 miljoen Euro en verbrandt bijna tweemaal zoveel. Tegenover de extra bouwkosten staan wel forse besparingen op transportkosten — maximale afstand 8 km — en de inkoppeling op het warmtenet vergde slechts een beperkte investering.

water van 4 °C. Deze lage temperatuur maakt relatief kleine leidingen mogelijk en geeft de afnemers de kans

De Seine als koudebron

om hun installatie compact te houden, terwijl de lucht-

Waar de Parijse warmtenetten lijden onder lage efficiëntie

vochtigheid beter is te beheersen dan bij hogere water-

als gevolg van bijstook, zijn de prestaties van het Parijse

temperaturen.

koudenet indrukwekkend. Climespace, een dochterbedrijf

Net als bij warmte, is onzichtbaarheid ook voor koeling

van GDF Suez, is beheerder van dit net. Tijdens haar pre-

een thema. De koudecentrale Canada, met een koel-

sentatie tovert Alexis Tawfik van Climespace een aantal

vermogen van 50 MW, is in 2002 geheel ondergronds

kerngetallen tevoorschijn: totaal koelvermogen: 347 MW;

gebouwd aan de oever van de Seine. Wie over de monu-

lengte warmteleiding: 70 km; omzet: meer dan 70 miljoen

mentale Pont Alexander III-brug naar de Champs Élysées

Euro; afname: 500 grote afnemers met vijf miljoen m

2

wandelt, ziet hooguit een groot formaat putdeksel op de

gekoeld vloeroppervlak, waaronder museum het Louvre,

kade. Maar voor een bezoek aan de centrale gaat het put-

modehuizen Chanel en Christian Dior, Opera Garnier en

deksel omhoog en komt een trap te voorschijn.

het Petit Palais.

De koudecentrale Palais de Tokyo van 2007 heeft hetzelf-

Het aantal afnemers blijft gestaag groeien. Voor hen gaat

de vermogen als Canada. Ook deze is kunstig verborgen,

het niet alleen om kosten en milieu. Gemak en bouwkun-

maar niet in dezelfde mate als de Canada: hij is onder het

dige voordelen wegen minstens zo zwaar in de keuze voor

monumentale cultuurcentrum zelf gerealiseerd. En dat is

een koudenet. Er is geen ruimte nodig voor koelmachines

precies wat de Parijse warmtesector op deze reis heeft

en koeltorens, geen kostbaar onderhoud en geen lawaai

getypeerd. Zonder dat het oude moest wijken of verdron-

van compressoren of ventilatoren.

gen werd door te aanwezige systemen, wisten de Parijze-

Ondergrondse koudecentrale

naren de voordelen van moderne koeling en verwarming in hun cultuur op te nemen.

_

De koudecentrales zijn voorzien van grote centrifugaalkoelmachines met condensors, die door water uit de Seine worden gekoeld. In de wintermaanden zorgt de Seine voor

Van de studiereis naar Parijs is een uitgebreider

vrije koeling. In de zomermaanden levert het koudenet

verslag beschikbaar als pdf. Deze kunt u downloaden op www.warmtenetwerk.nl

NR 17. HERFST 2013

11

Winnend warmtenet in vogelvlucht Al 30 jaar levert Stadsverwarming Purmerend B.V. warmte in het centrum van regio Waterland. Martijn van Lier vertelt hoe het warmtebedrijf door samen te werken blijft innoveren om duurzaamheid en leveringszekerheid te verbeteren. Het warmtenetwerk van het Noord-Hollandse Purmerend (80.000 inwoners) is opgericht in 1981, toen Purmerend een grote groei doormaakte. In 2007 is het warmtebedrijf verzelfstandigd tot Stadsverwarming Purmerend (SVP) en ondertussen levert het warmte aan 24.000 woningen en 1.000 bedrijven in de regio. In 2009 presenteerde het bedrijf bovendien een plan om de efficiëntie en duurzaamheid van het net te verbeteren. Manager Techniek Martijn van Lier vertelt over enkele opvallende samenwerkingen die dit mogelijk maken.

Infrarood

in zwart-wit; warme plekken lichten wit op. Ze leveren

Vorig jaar werd het Purmerendse warmtenet geplaagd

voldoende informatie om ter plekke doelgericht verder te

door plotseling waterverlies. De oorzaak van het probleem

zoeken. En het onderzoek leverde een duidelijke meer-

was duidelijk geworden: een onverwachte en onbedoelde

waarde op. Van Lier: “Soms zaten de problemen op plek-

drukstoot in een deel van het net. Maar om dit op te los-

ken waar je die verwachtte, maar we kwamen ook vaak

sen, moet je precies weten waar de lekken zitten en dat

voor verrassingen te staan.”

is niet eenvoudig.

Ondertussen moeten er nog enkele reparaties gebeuren,

Het waterverlies is met meer dan 65 procent verminderd

maar het waterverlies is al met meer dan 65 procent verminderd. Van Lier is er van overtuigd dat luchtfoto’s voor warmtenetten een prima hulpmiddel zijn. Lekkages kunnen in een vroeg stadium worden ontdekt, waardoor de

Normaalgesproken

werkt

SVP

hiervoor

samen

met

Galektron. Dat bedrijf heeft een innovatief systeem om te zoeken naar lekken waarbij inert gas in het water wordt

reparatie goedkoper is dan wanneer zo’n lek zich manifesteert aan de oppervlakte.

gespoten. Met een speciale gasdetector kun je vervolgens

Groene warmte

de plek vinden waar water met een spoortje van dat gas

Niet alleen knapt SVP de netten op om de efficiëntie te

uit de leiding stroomt. Voor een groter gebied is dat niet

verhogen, ook nieuwe warmtebronnen maken het net

handig meer, tenzij je weet waar je moet zoeken.

duurzamer. Van oudsher is SVP alleen distributeur van

Een gesprek met een Deense kennis leverde Van Lier bij

warmte. Een warmtekrachtcentrale van NUON Vattenfall

toeval de oplossing. “Het Deense ingenieursbureau COWI

is vanaf het begin de producent van warmte geweest in

heeft zeven eigen vliegtuigen voor onderzoeken vanuit

Purmerend. Die centrale is voor de huidige partner NUON

de lucht”, vertelt Van Lier. "Ik vroeg COWI of je met

door de ontwikkelingen op de markt voor elektriciteit ech-

zo’n vliegtuig ook infraroodfoto’s van het ondergrondse

ter niet meer rendabel, terwijl gelijktijdig ook Purmerend

warmtenet in Purmerend kan maken om lekkages op te

graag naar groene warmte wilde en het warmtebedrijf een

sporen.” Na het regelen van een vergunning en in goed

rol als producent overwoog.

overleg met gemeentebestuur en burgers, vloog er niet

Aanvankelijk had SVP een heel serieus plan om op een

veel later een toestel van COWI over Purmerend.

diepte van 3 km warmte te winnen. Dat leek economisch

Het bleek een perfecte oplossing. Met enthousiasme opent

aantrekkelijk, maar na diepgravend onderzoek door de

Van Lier een luchtopname op zijn computer. De foto is

Europese geothermiegoeroe Pierre Ungemach bleek het

12


Winnaar Maatsch ap

pijprijs 2013

Stadsverwarm ing Pu rmerend

WARMTENETWERK

foto's: stadsverwarming purmerend

Dankzij het nieuwe leidingconcept van Thermaflex is de overlast bij renovatie minimaal.

meer comfort

met minder fossie

le energie

€ 5.000 vijfduizend Euro

bleek dat huisinstallaties veelal slecht ingeregeld waren”, vertelt Van Lier. “Daardoor werden grote hoeveelheden verwarmd water onnodig rondgepompt.” Om hier verandering in te brengen, nam SVP het initiatief tot het Keurmerk Installateur, waarmee het dit jaar de Warmtenetwerk Maatschappijprijs won. In september 2012 is SVP begonnen met de op stadsverwarming afge-

toch niet zo eenvoudig. De bodemlaag onder Purmerend die het warmtebedrijf wilde gebruiken, had weliswaar een mooie temperatuur maar de waterdoorlatendheid was slecht. Het zou te veel pompenergie kosten om voldoende

stemde trainingen voor regionale installateurs.

Door verkeerde inregeling werd onnodig warm water rondgepompt

warmte te winnen, zo bleek uit onderzoek van GPC uit Parijs.

Monteurs en werkvoorbereiders krijgen kosteloos de spe-

Gelukkig kwam Van Lier in contact met Staatsbosbeheer

cifieke kennis op het gebied van stadsverwarming en voor

(SBB). Daar zochten ze naar een langetermijnoplossing

het correct inregelen van de huisinstallaties bijgebracht.

voor het snoeihout uit bossen en andere natuurgebieden.

Van Lier: “Het is werkelijk een win-win-win geworden.

Van Lier: “Er was direct een klik tussen SVP en Staats-

Naast een verbetering in kennis, ontvangt het installatie-

bosbeheer.” Dat leidde tot een strategische samen-

bedrijf het onderscheidende Keurmerk Installateur. Het

werkingsovereenkomst in 2010 en uiteindelijk tot een

voordeel voor de klant is dat hij zich, door een gecerti-

leveringscontract in 2012, waarin SVP zich verplicht om

ficeerde installateur in te schakelen, verzekerd weet van

jaarlijks 100.000 ton hout af te nemen van Staatsbos-

de goede en veilige werking van de warmte-installaties.

beheer. De houtketels werden in augustus geplaatst door

Daarnaast zal het wooncomfort verbeteren en kunnen de

het Deense bedrijf Weiss en worden de komende tijd afge-

Keurmerk Installateurs klanten verder besparingsadvies

monteerd. De 44 MW grote biowarmtecentrale De Purmer

geven.”

_

moet augustus volgend jaar operationeel zijn. Om het net zo efficiënt mogelijk te voeden, krijgt het eerder door COWI geïmplementeerde netmodel TERMIS een belangrijke extra functie. De productie van warmte, distributie en afname moeten immers optimaal op elkaar worden afgestemd. Dit bevordert het rendement van de centrales, reduceert het warmteverlies en verhoogt het comfort bij de klanten tegen de laagst mogelijke kosten.

Gecertificeerde installateurs Ook de consument is niet vergeten in de efficiëntieslag. “Uit onderzoek bij huishoudens aangesloten op het warmtenet

NR 17. HERFST 2013

13

5de Jaarbijeenkomst Volle zaal Jaarbijeenkomst weerspiegelt foto’s: pdkfoto/peter de koning

belangstelling voor warmtenetten. Er moesten stoelen bij in de Paradezaal van de Brabanthallen. Naar schatting waren er ongeveer 130 bezoekers en dat was meer dan het aantal inschrijvingen. Uiteraard waren veel bezoekers nieuwsgierig naar de pitches na de pauze, maar ook de sprekers uit Zweden en Finland trokken een volle zaal.

Optimistisch Voorzitter Gijs de Man kon melden dat in Nederland de eerste grote warmtering ontstaat. Bij de warmtemanifestatie Rotterdam eerder dit jaar werd de realisatie van de Nieuwe

De SDE+-aanvragen geven aan hoe concurrerend duurzame warmte is

Warmteweg aan de zuidkant van de Maas gevierd. Nu is

Voorspelling warmtevraag

de aanleg van de Leiding over Noord gestart. Een succes

Kaisa Kontu, van de Aalto universiteit in Helsinki, ver-

is ook het aandeel warmteprojecten in de steunregeling

telde over haar rekenmodel voor de voorspelling van de

voor productie SDE+. Evenals vorig jaar gaat het overgrote

actuele warmtevraag. De Finse hoofdstad heeft volgens

deel van het budget dit jaar naar groene warmte en wkk,

haar imposante warmte- en koudenetten. Het warmtenet

wat aangeeft hoe concurrerend duurzame warmte is ten

van Helsingin Energeia levert maar liefst 90 procent van

opzichte van andere vormen van duurzame energie.

de warmtebehoefte van de stad. Tot nu toe voorspelden

Belangrijke aandachtsgebieden bij het lobbywerk in

de Finnen de warmtevraag enkel op basis van de buiten-

Nederland zijn de Warmtewet, de energienorm met ge-

temperatuur. Kontu onderzocht of de vraag beter te voor-

biedsmaatregelen (EMG), energielabels en de implementa-

spellen was op basis van directe meting bij afnemers.

tie van de warmtevisie in de Europese richtlijn EED.

Dat leverde interessante uitkomsten op en Kontu kreeg

In Vlaanderen staan energienormen en EED ook hoog op

voor haar studie dan ook de eerste Students Award van

de prioriteitenlijst. Recent is daar tevens de steunregeling

het Europees technologieplatform voor warmte en koude

voor groene warmte gepubliceerd. Koen van Overberghe

DHC+. De piek in de warmtevraag was nauwkeuriger te

moest hierbij wel melden dat het budget van 6,7 miljoen

voorspellen door ook bij klanten te meten in plaats van

Euro bij lange na niet voldoende is.

alleen de buitentemperatuur als basis te gebruiken.

Over de financiën van Warmtenetwerk zelf was penning-

Deze piek was lager dan je volgens het oude model zou

meester Hendrik Jan Kors wel tevreden. De financiële reser-

verwachten, wat gunstig is voor de economie van warm-

ve van Warmtenetwerk daalt dit jaar, maar dat past bij de

tenetten. Vanuit het publiek was er belangstelling voor

reserveringen die vorig jaar zijn gemaakt voor activiteiten.

een Nederlandse versie van dit rekenprogramma.

Vanuit het publiek was veel vraag naar

_

Dagvoorziiter Leo Wartna.

Kaisa Kontu’s rekenmodel. Het verslag van de wedstrijd om de Maatschappijprijs vindt u op pagina 19. De presentaties zijn te vinden op www.warmtenetwerk.nl.

14


Vierde generatie warmtenet op komst Warmtenetten gaan naar duurzaam en lage temperatuur, volgens auteur Sven Werner van het Europees handboek voor warmte- en koudenetten. Tijdens de Jaarbijeenkomst overhandigde Sven Werner een exemplaar van zijn handboek voor warmtenetten District Heating & Cooling aan Gijs de Man, voorzitter van stichting Warmtenetwerk, en Koen van Overberghe, voorzitter van Warmtenetwerk-Vlaanderen. De Zweedse hoogleraar energietechnologie bewerkte hiervoor samen met collega-hoogleraar Sven Frederiksen hun Zweedse handboek voor warmte- en koudenetten om tot een Europees handboek. Het 584-pagina’s tellende boek verscheen begin september bij de foto: pdkfoto/peter de koning

Zweedse uitgeverij Studentlitteratur. Daarnaast presenteerde Werner de laatste onderzoeken en innovaties die hij initieert en coördineert binnen het Europese technologieplatform DHC+, waarvan ook Warmtenetwerk lid is. Dit in 2009 opgerichte platform heeft al meerdere projecten uitgevoerd: Ecoheat4EU, Ecoheat4cities, Upres, SDH-Takeoff, Summerheat

Overhandiging van het Europese handboek door Sven

en EcoHeatCool. Momenteel werkt het platform aan BiogasHeat,

Werner (midden) aan Gijs de Man (links) en Koen van

Sunstore4, SDHplus en Rescue. Overkoepelende projecten zijn Heat

Overberghe (rechts).

Roadmap Europe en Stratego.

Duurzaam Volgens Werner is ondertussen de vierde generatie warmtenetten

Europa kan tot 2050 30 miljard Euro besparen op stookkosten

in ontwikkeling. De eerste generatie werkte met stoom, de tweede met heetwater onder hoge druk en de derde met warm water met een temperatuur tot 100 ºC. Bij de eerste twee generaties leg je de leidingen in betonnen kokers terwijl bij de derde generatie voorgeïsoleerde leidingen direct in de grond zijn te leggen. De vierde generatie warmtenetten onderscheidt zich door duurzame energie te gebruiken in plaats van warmtekrachtkoppeling op fossiele brandstoffen, en door netten die werken op lagere temperaturen en die specifiek zijn ontworpen voor sterk geïsoleerde gebouwen met een laag warmteverbruik.

Onderschat Volgens de Zweedse hoogleraar zijn er nog veel kansen voor warmtenetten omdat het potentieel daarvan in Europese studies zwaar is onderschat. In het project Heat Roadmap heeft DHC+

Energieprojecten.com heeft District Heating &

Europa verdeeld in 1.300 regio’s in plaats van zoals gebruikelijk in

Cooling in een verzamelorder bij de Zweedse uit-

27 lidstaten. Per regio zijn warmtevraag en aanbod onderzocht. De

gever besteld voor Nederland en België. Het boek

uitkomsten zijn spectaculair. De EU kan tot 2050 30 miljard Euro

is aan te vragen bij [email protected].

besparen op haar brandstofrekening en na aftrek van investeringen

De prijs bedraagt voor leden van Warmtenetwerk

blijft daarvan netto een besparing over van 14 miljard. De uitbouw

54,45 Euro en voor niet-leden 59,95 Euro, exclu-

van warmtenetten levert 8 miljoen manjaar aan werkgelegenheid

sief 6 procent BTW en verzendkosten (7,50 Euro

op en een reductie van de emissie van CO2 van 650 Mton in 2050.

_

voor Nederland, 12 Euro voor België).

NR 17. HERFST 2013

15

Platform Industriële Warmte Nederlandse industrie wil efficiënt gebruik warmte bevorderen.

een chemisch proces, volgen de kansen voor terugwinning met warmtewisselaars en warmtepompen. Overtollige warmte op een hoger temperatuurniveau is uit te koppe-

In september is het Platform Industriële Warmte opgericht

len of om te zetten in elektriciteit.

op initiatief van Energy Matters. Dit nieuwe platform

Het Platform zal zich inzetten om praktijkervaringen van

beoogt de energie-efficiëntie van de Nederlandse industrie

voorlopers te benutten en waar mogelijk excursies orga-

op warmtegebied te bevorderen. Daartoe belicht het de

niseren. Daarnaast is de website www.industriewarmte.nl

nationale en internationale innovaties op het gebied van

opgezet waar praktijkvoorbeelden op te zien zijn en waar

energiebesparing, duurzame warmte en het gebruik van

je ideeën kan opdoen.

restwarmte. Het platform richt zich met name op energiecoördinatoren, procestechnologen en beheerders van

Startbijeenkomst

energiecentrales van industriële bedrijven.

Op donderdag 14 November is de eerste bijeenkomst

Verbetermogelijkheden

gepland rond een bezoek aan Suikerunie in Dinteloord. De bijeenkomst heeft het thema ‘nieuwe kansen door

De kosten voor de in de industrie gebruikelijke stookketels

innovatieve warmtewisselaars.’ De centrale vraag daarbij

en warmtekrachtkoppelingen lopen steeds hoger op. Het

is hoe je met moeilijk terug te winnen restwarmte uit

is daarom daarom steeds lonender om warmte efficiënter

vloeistoffen en gassen toch meerwaarde kunt creëren.

te produceren en benutten.

Ontwikkelingen op het gebied van warmtewisselaars

Op zowel technisch als organisatorisch vlak zijn nog veel

bieden bijvoorbeeld nieuwe kansen. Gastheer Suikerunie

mogelijkheden om de warmte-efficiëntie te verbeteren.

en warmteconsultant Kapp vertellen over warmte-

Bijvoorbeeld met hoge temperatuur warmtepompen,

terugwinning uit diksap. Daarnaast zijn er presentaties

nieuwe droogtechnieken, organic rankine cycles (orc) en

van praktijkvoorbeelden door Syntherm, NC-Engineering,

brandstofcellen.

Heat Matrix en Bronswerk Heat Transfer. Voor het volledige

Uit een pinch-analyse, waarbij je doorrekent wat thermo-

programma en aanmelden kunt u terecht op de website

dynamisch gezien haalbaar is als energiedoelstelling van

van het platform: www.industriewarmte.nl

16

_


Wind en warmte hebben elkaar nodig Harde wind maakt goedkope warmte.

Power-to-Heat

In Denemarken wekken ze momenteel 27 procent van de

“Lange tijd was elektrische verwarming in Denemarken

elektriciteit op met windturbines en in 2020 moet dat

niet toegestaan, maar nu hebben de exploitanten van

zelfs 50 procent zijn. Maar nu al is duidelijk dat er ste-

warmtenetten bij hun enorme warmtebuffers ook grote

vige maatregelen nodig zijn om het overvloedige stroom-

elektrische ketels geplaatst. Dat is een investering die zich

aanbod bij harde wind op te vangen. De Deense expert

razendsnel terugverdiende”, stelt Bach. “Er zijn immers al

Paul-Frederik Bach vertelde over zijn studie voor de

meerdere momenten op de Deense spotmarkt waarbij je

Deense vereniging van warmtenetten Dansk Fjernvarme

geld toe krijgt als je extra stroom afneemt.”

tijdens een seminar van de Projectgroep Biomassa & WKK

In totaal gaat het om een elektrisch vermogen van 325 MW

op 2 oktober in Rotterdam.

dat exploitanten van warmtenetten kunnen inschakelen bij negatieve stroomprijzen.

Wind, warmte, wkk

De behoefte aan Power-to-Heat zal toenemen. Weliswaar

De pijlers onder het succesvolle Deense energiebeleid zijn

gaat Noorwegen stroomkabels aanleggen met het giganti-

wind, warmtenetten en warmtekrachtkoppeling (wkk).

sche vermogen van 7 GW, maar dat is een druppel vergele-

Warmtenetten voorzien in maar liefst 60 procent van de

ken bij de uitbouw van windparken met 125 GW.

Deense warmtebehoefte. Van deze warmte is 65 procent opgewekt met wkk. Maar door de groei van duurzame

Toekomstscenario

elektriciteit daalt de bedrijfstijd van wkk en die daling

Bach onderzocht drie scenario’s voor de opvang van

zal zich voortzetten, waardoor de wkk-centrales in aantal

stroomoverschotten in 2020 in Denemarken. Het eerste is

zullen afnemen.

een scenario zonder Power-to-Heat. Dan is er een onbe-

Exploitanten van warmtenetten plaatsten grote elektrische ketels bij warmtebuffers

nutbaar overschot aan zon- en windstroom van 2.200 GWh

Denemarken moet zich daarom net als andere Europese

pompen een relevant deel van de totale warmteproductie

landen beraden op een vergoeding voor beschikbaar-

verzorgen, terwijl de productie van de elektrische ketels

heid om problemen bij onvoldoende wind te voorkomen.

gering zal zijn, maar wel een essentiële bijdrage levert

Warmtenetten blijken daarentegen een prima combinatie

om pieken op te vangen.

(12 procent van de productie). Bij inzet van 800 MW aan elektrische ketels en 300 MW aan grote warmtepompen is dit overschot te halveren. In dat scenario zullen de warmte-

_

GWh/week

met windenergie.

1.200

Productie en verbruik

Elektriciteitsverbruik

1.000

Windenergie

800

WKK-elektrisch

van elektriciteit in Denemarken.

600 400 200 0 5

10

15

20

25

30

35

40 45 5052 Weeknummer

foto: canstockphoto.com/esuslo

1

NR 17. HERFST 2013

17

Twence wint internationale award Afvalenergiecentrale krijgt Global District Energy Award voor modernisering Twents warmtenet.

Op 23 september stonden Jan Rooijakkers en Wim de Jong van Twence Afval en Energie op het podium van het Hudson Theatre in New York als winnaar van de Global District Energy Award in de categorie modernisering van bestaande netten. Twence vernieuwde het warmtenet van Enschede door een warmteleiding aan te leggen van haar Hengelose afvalenergiecentrale en warmtekrachtkoppeling op biogas naar de centrale van het Enschedese warmtenet. Daardoor

Jan Rooijakkers (links) neemt de Excellence Award in ontvangst namens Twence.

kreeg dit net een groot aandeel duurzame warmte en nam de reductie van CO2 toe. Tegelijkertijd legde Twence een

rieën: Cornell University (VS), Texas A&M University (VS)

stoomleiding aan naar een nabijgelegen fabriek van Akzo

en de Princess Noura University uit Riyad (Saoedi-Arabië).

Nobel.

De laatste won een prijs vanwege de grootschalige toepas-

Select gezelschap

sing van zonnewarmte voor haar universiteit met 40.000 vrouwelijke studenten.

Naast Twence wonnen ook het Zweedse Falun Energi &

Een award voor innovatie werd uitgereikt aan Fortum voor

Vatten en District Energy Saint Paul in de VS een award

het trigeneratieconcept in het Finse Joensuu. Fortum

of excellence in de categorie modernisering. Daarnaast

koppelde daar de productie van biodiesel aan de warmte-

waren er nog diverse andere prijscategorieën voor

krachtcentrale voor Joensuu.

bijzondere prestaties beschikbaar. Winnaar in de categorie uitbreiding van warmte- en koudenetten was bijvoorbeeld

Supervisie van IEA

het energiebedrijf van Helsinki dat 90 procent van de

De wedstrijd voor de Global District Energy Climate Awards

warmtebehoefte van de Finse hoofdstad verzorgt en in

wordt sinds 2009 georganiseerd door Euroheat & Power en

2012 besloot om de warmteproductie volledig klimaat-

de International District Energy Association (IDEA) onder

neutraal te maken.

de supervisie van het Internationaal Energie agentschap

Winnaar in de categorie nieuwe netten was het koudebe-

(IEA) in Parijs.

drijf Qatar Cool uit de oliestaat Qatar. In 2010 bouwde dit

De voorzitter van de jury van 2013 was Robin Wiltshire, die

bedrijf een koudecentrale voor The Pearl, een gebied met

voor het IEA de sectie warmte- en koudenetten leidt. De

15.000 appartementen.

andere juryleden voor 2013 waren Yves Delaby, voorzitter

Winnaars in de categorie kleine netten (minder dan 10.000

van het Europees technologieplatform DHC+, Peter Byung-

inwoners) waren het Deense Sunstore4Marstal en het

Sik Park van het Koreaanse Instituut voor energieonder-

Schotse Aberdeen Heat & Power.

zoek, Raymond duBose, voormalig voorzitter van IDEA en

Een drietal universiteiten wonnen prijzen in extra catego-

Araceli Fernandez Pales en Marc LaFrance van het IEA.

_

Alle inzendingen zijn gepubliceerd op www.districtenergyaward.org

18


Veel inzenders Maatschappijprijs Warmtenetwerk-deelnemers vergeten de klant niet, zo blijkt tijdens de Jaarbijeenkomst.

13 pitches Dertien genomineerde inzenders deden mee aan de wedstrijd voor de publieksprijs.

Na de Innovation Award en Best Practice Award in 2012 kwam het

In een pitch van 2 minuten konden ze hun inzending

bestuur van Warmtenetwerk in 2013 met de Maatschappijprijs.

presenteren. De deelnemers waren:

Daarbij gaat het niet in eerste instantie om innovatieve techniek, maar om de vraag hoe we de maatschappelijke voordelen van warmte- en koudenetten bekendmaken bij beleidsmakers en publiek. Hoe vorm je een goed beeld en hoe zorg je voor klanttevredenheid? Deze nieuwe insteek leverde een groot aantal inzendingen op. De vakjury bestond uit Wouter Cyx (Stad Antwerpen), Linda Steg (Rijksuniversiteit Groningen), Teus van Eck (Teus van Eck Energie & Milieu) en Riksta Zwart (SamenEnergie). Samen beoordeelden zij de inzendingen op de doelstellingen van de Maatschappijprijs.

Winnaar Maatscha

ppijprijs 2013

Stadsverwarm ing Pu rmerend

Nieuwe manier Stadsverwarming Purmerend (SVP) levert 25.000 klanten warmte en heet water via warm-water-

WARMTENETWER

K

meer comfort

met minder fossiele

energie

€ 5.000 vijfduizend Euro

leidingen (stadsverwarming). Medio 2014 zal de warmtebron een biomassacentrale zijn. Daarmee is 80 procent van de warmte straks duurzaam. Om het net zo efficiënt mogelijk te maken, leidt SVP installateurs op tot warmtenetwerkspecialisten die de aansluiting voor de bewoners optimaliseren. “Door aandacht voor techniek, communicatie en opleiding weet Purmerend veel draagvlak te creëren. Het is de nieuwe manier van werken waar we allemaal een voorbeeld aan kunnen nemen”, zei jury-voorzitter Riksta Zwart. Elders in dit nummer vindt u een uitgebreid artikel over de visie van Stadsverwarming Purmerend. Martijn van Lier van SVP had bovendien de meest ludieke presentatie. Verkleed als monteur hield hij zijn verhaal vanuit de hoek van de installateur. Het leverde hem naast de prijs van de vakjury ook de publieksprijs op, die voorzitter Gijs de Man aan hem uitreikte.

_

Mijnwater 2.0 René Verhoeven, Mijnwater Heerlen Open netwerk Apeldoorn Michael Boddeke, deA Co-creatie van warmte in Breda Ton Goossens, Essent mede namens gemeente Breda en waterschap Brabantse Delta SlimNet Marc Volder, Thermaflex mede namens A. Hak en SVP Duurzaam Central Office Rinco Bakker, Joulz Havenwarmte Antwerpen Paul De Rache, Havenbedrijf Antwerpen Keurmerk Installateur Martijn van Lier, Stadsverwarming Purmerend Restwarmte RWZI Raalte Jasper Arends, gemeente Raalte mede namens waterschap Groot Salland Warmteleiding Diemen-Almere Gert Bonder, A. Hak Leidingbouw mede namens NUON Pimpen van ketelhuizen Niels Trommelen, Essent Local Energy Solutions European Centre Energy Infrastructure Frits Duursma, Greenvis Energy Solutions Warmte- en koudenetten zijn HOT Jan Rooijakkers, Twence Rondleiding warmteklanten door Amsterdam Arena Rick van Diest, Nuon Warmte

Martijn van Lier kroop in de huid van de installateur voor zijn presentatie over de Keurmerk Installateur.

NR 17. HERFST 2013

19

Nationaal Warmtecongres

Seminar beheer warmtenetten Bij KIWA Aleldoorn wordt op 12 november een

Veel Warmtenetwerkers als spreker

seminar gehouden over effectief beheer van

tijdens Rotterdams evenement.

warmtenetten. Dagvoorzitter is Jan Rooijakkers, bestuurslid van Warmtenetwerk. De presentaties

Euroforum organiseert op 7 en 8 november traditie-

worden verzorgd door KIWA Technology, NUON

getrouw haar Nationaal Warmtecongres in Rotterdam.

Warmte en Eneco Warmte & Koude.

Verschillende partijen zijn partner in dit evenement; de

www.fbbv.nl

stichting Warmtenetwerk is — hoe kan het ook anders — netwerkpartner. De bestuursleden Rob Kemmeren en Gijs de Man zijn spreker in het algemene deel van het congres, terwijl bestuurslid Jan Rooijakkers spreker is in het onderdeel Praktijkcases. In het algemene deel zijn verder sprekers van onze deelnemers Nuon, Eneco, gemeente Nijmegen, gemeente Arnhem en Warmtebedrijf Rotterdam.

Wereldcongressen geothermie

Ook bij de presentatie van praktijkvoorbeelden zijn een groot aantal deelnemers van Warmtenetwerk be-

RAI Amsterdam is het toneel voor dubbel congres

trokken: Amsterdam, Tebodin, Thermaflex, Eneco,

geothermie met vakbeurs.

Twence, KIWA, Visser & Smit Hanab en Stadsverwarming Purmerend.

Al meerdere jaren organiseert Green Power Conferences

Voor programma en inschrijving zie

uit Londen een internationaal congres met beurs over

www.euroforum.nl/energie/warmtecongres

opwekking van elektriciteit uit geothermische warmte: GeoPower. De sterke toename van warmtewinning uit

6 e jaarcOnGreS | 7 & 8 nOVemBer 2013 | inntel HOtelS rOtterdam centre

www.euroforum.nl/warmtecongres

preSentinG partner:

diepe geothermie heeft de organisatie doen besluiten om parallel aan GeoPower een congres te houden over warmte onder de naam GeoHeat & Cool. Amsterdam heeft de primeur voor dit dubbele congres

HET NATIONALE

met vakbeurs. Op 3 en 4 december hebben GeoPower en

WARMTE

en door aan de klantenservice via www.euroforum.nl

GeoHeat & Cool plaats in de RAI in Amsterdam. Stichting Warmtenetwerk is partner van GeoHeat & Cool

CONGRES

NATIONALE

net als Dansk Fjernvarme, Euroheat & Power, AFPG en de Geothermal Resources Council. Radboud Vorage zal op het congres het geothermieproject in IJsselmuiden presenteren. Klaas de Jong zal

u hoort alles over:  De definitieve invulling van de warmtewet en de consequenties hiervan voor uw praktijk

namens Warmtenetwerk ingaan op de ontwikkelingen in

 De aansluitplicht in het bouwbesluit en het opstellen van warmteplannen  De kansen & mogelijkheden voor woonlastenverlaging met warmte in bestaande bouw

Nederland bij diepe geothermie. Jan-Diederik van Wees

 De rol van warmte in de energieneutrale nieuwbouw  Nieuwe samenwerkings- & financieringsmodellen in de warmteketen  De veranderende energiemarkt en hoe u de nieuwe ‘energieconsument’ interesseert voor warmte

spreekt namens onderzoeksorganisatie TNO, dat een

O.a. deze topsprekers, beleidsmakers en praktijkexperts staan op het podium:

instituut voor bodemkunde in Utrecht heeft. http://www.greenpowerconferences.com

Gijs de man

Voorzitter Stichting Warmtenetwerk

dr. andreas Schnauss Manager Vattenfall Heat Germany

Herman exalto Directeur Eneco Warmte & Koude

karin Schrederhof Woningcorporatie Woonbron

jos Verlinden

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

farid tabarki

Trendwacther of the year 2012 -2013

en bijdrages van o.a. Gemeente amsterdam, arnhem, nijmegen, meppel, maastricht, ede en Zaanstad laat u inspireren door maar liefst 12 interactieve praktijksessies! Event partner

Kennispartner:

Netwerkpartner:

20


Tevredenheidsonderzoek Warmtenetwerk De respondenten van onze enquête zijn erg positief, maar hebben ook ideeën.

99,5 % tevreden

84 % tevreden Eind juni heeft Warmtenetwerk een tevredenheidsenquête gehouden via de bij de redactie bekende mailadressen van nieuwsbrieflezers, congresbezoekers en leden. In totaal reageerden 232 deelnemers, onder wie een groot aantal niet-leden: 43 procent. Ze konden hun

95 % tevreden

99 % tevreden

mening geven over vier verschillende groepen activiteiten van de stichting.

96 % tevreden

Lobbywerk 84 procent gaf aan dat Warmtenetwerk goed bezig is met lobbywerk rond beleid en regelgeving, maar 37 procent wil graag meer communicatie over de uitkomsten van het lobbyen.

Publicaties

Naar lobbywerk is gezien de ingediende onderwerpen wel

Alle respondenten lezen de digitale nieuwsbrief en slechts

veel vraag. Naast een roep om meer invloed van de lande-

0,5 procent vindt dat de brief onvoldoende informatie be-

lijke politiek om (lokale) bureaucratie te verminderen en

vat. Uit de reacties blijkt dat de items vaak aanzetten tot

een landelijke visie en kennisuitwisseling mogelijk te ma-

verder onderzoek. Wel missen enkelen wat meer nieuws

ken, pleiten velen ook voor meer invloed van de gemeen-

uit België.

te. Veelgenoemd is een belasting voor warmtelozing op

Van de respondenten heeft 82 procent de website www.

oppervlaktewater. In Vlaanderen is bovendien vraag naar

warmtenetwerk.nl bezocht en 96 procent van de bezoe-

een steunkader voor groene warmte via warmtenetten.

kers is tevreden over de inhoud.

Activiteiten

Voor Warmtenetwerk Magazine zijn de cijfers vergelijkbaar: 79 procent heeft het magazine gelezen en 99 procent

De belangrijkste activiteiten zijn congressen, excursies en

is tevreden. Enkele leden gaven aan het blad met plezier

studiereizen. Van de respondenten heeft 63 procent ooit

te lezen.

een Warmtenetwerk-congres bezocht. Het merendeel is erg tevreden; 23 procent vindt dat er soms iets minder

Netwerken

relevante en actuele onderwerpen zijn dan wenselijk.

Naast

Een kwart van de respondenten nam deel aan een

Warmtenetwerk ook een LinkedIn-groep. Deze is bij een

studiereis en over de kwaliteit daarvan zijn de deelnemers

op de vier respondenten bekend. 31 procent vindt het

zeer te spreken: 95 procent vindt ze informatief en goed

een waardevolle aanvulling, maar door het kleine aantal

georganiseerd. Het netwerkgedeelte wordt erg op prijs

deelnemers aan de groep zijn de discussies nu soms te

gesteld.

beperkt.

Voor de toekomst is er vraag naar meer praktijkervaringen

Op de vraag of Warmtenetwerk nog andere communicatie-

van begin tot einde project en kortere, binnenlandse ex-

middelen zou moeten inzetten, reageren de meeste deel-

cursies. Ook het imago van warmtenetten bij een breder

nemers dat het meer dan voldoende is.

publiek verdient aandacht. Een deelnemer stelde bijvoor-

De respondenten zijn vaak ook lid van andere verenigingen

beeld een road show voor langs de provincies om gebrui-

rond warmte en energie en van plaatselijke platformen

kers te enthousiasmeren.

gericht op energie en warmte.

website

NR 17. HERFST 2013

en

nieuwsbrief

heeft

Stichting

_

21

Deelnemersoverzicht Exploitanten en financiers van warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam AVR Attero Bionerga Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam Dalkia E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude Essent Local Energy Solutions GETEC GMB Beheer HVCenergie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer Milieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM) Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra GMB Beheer A. Hak West Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Joulz Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding- Montageprojecten SOP VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG Bioliquids Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Danfoss Energie Systemen Dyka Ecompany Ecoon Exergy Solutions GEA Grasso Geveke Technical Solutions Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF Isoplus Benelux Kamstrup Kapp Nederland Korex Air-Sep

1 oktober 2013

Landis+Gyr LOGSTOR Nederland Lowara Nathan Group NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Rehau Robot Vloerverwarming Samson Regeltechniek Siemens Spirotech SWEP TCB Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk WILO Pompen WMS Warmtemeterservice Adviseurs en ingenieursbureaus Adviesbureau Wognum Agro Adviesburo Antea ARN Remondis Consulting Banning Advocaten Bird & Bird Boydens CarbonMatters CCS Cornelissen Consulting Services Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting De Klik DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA installatie- en energieadvies 3E Ecofys EES Holland Ekwadraat Advies EnergyMatters Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland HDM Pipelines HoSt IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs Liandon Lievense RebelGroup Rotterdam Engineering Roukema Roos + Bijl Royal Haskoning RTB De Beijer T&A Survey Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering

Universiteiten en kennisinstituten Avans Hogescholen Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool Hogeschool Zuyd KWR Water Cycle Research TNO TU Delft Universiteit van Gent Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Leeuwarden Gemeente Nijmegen Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax ISVAG POM West-Vlaanderen Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Antwerpen Stadsgewest Haaglanden Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Cogen Nederland Cogen Vlaanderen Stichting Duurzaam Oosterhout Koninklijke VNP Vereniging Afvalbedrijven

Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be

22


Agenda

Colofon

22 oktober in Almere

Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected]

Excursie WOS Almere Poort en Zoneiland Seminar pompen en waterbehandeling www.warmtenetwerk.nl

30 oktober in Bodegraven WKO-manifestatie www.dwa.nl

31 oktober in Amsterdam Workshop warmtewet www.warmtenetwerk.nl

5-6 november in Brussel International DHC+ Research Conference Technologieplatform Euroheat DHC+ Conference.dhcplus.eu

7-8 november in Rotterdam Nationaal warmtecongres www.euroforum.nl

12 november in Apeldoorn Efficiënter beheer van warmtenetwerken www.fbbv.nl

25 nov-6 dec in Halmstad (Zweden) PhD course district heating Opgave bij [email protected]

29 november in Driebergen Energie 2033 www.cogen.nl

3-4 december RAI Amsterdam Geo Heat & Cool Global Congress www.greenpowerconferences.com

Redactie Klaas de Jong Tjitske Ypma Jet Ceelen Willeke Brandsma Rutger de Jong e-mail: [email protected] Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk Bestuur Warmtenetwerk Secretaris: Jan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven Voorzitter: Gijs de Man, Essent Local Energy Solutions Penningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor Nederland Hans Buitenhuis, DWA installatie- en energieadvies Leo Wartna, Visser & Smit Hanab Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris Vlaanderen: Jo Neyens, ODE Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Postbus 77 NL - 1200 AB Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected] Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be

NR 17. HERFST 2013

23

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie

:C to Fo

a re

amer l Kr

WARMTENETWERK NR 17. HERFST 2013

Recommend Documents