WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 22. HERFST 2015
Energie voor de verticale stad Warmtevisie en Programma Warmte van EZ Aanleg warmteneten in bestaande bouw
Inhoud 3
Column: een stroom van goed nieuws
4
Warmtevisie markeert ommekeer in beleid EZ
6
Programma Warmte ministerie van EZ
8
Energie voor een verticale stad
11
Warmteplannen en aansluitplicht
13
Aanleg warmtenetten in bestaande bouw
16
Warmtenet Hengelo is partner voor industrie
18
Na Nieuw-Zuid volgen Antwerpen-Noord en Ecluse
19
Koninklijke aandacht voor warmtecentrale De Purmer
20
Introductie elf nieuwe deelnemers
22
Overzicht deelnemers Warmtenetwerk
23
Agenda en colofon
Omslagfoto: De Rotterdam van Rem Koolhaas is een van de grootste gebouwen van Nederland en combineert wonen, werken en recreatie. In het EU-programma Celsius Smart Cities waar Rotterdam in deelneemt, staat dit gebouw model als vertical city. foto: Ossip van Duivenbode
2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie WARMTENETWERK
Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
_
Een stroom van goed nieuws Op 2 april stuurde minister Kamp van Economische
ontwikkelen of bestaande uit te breiden zoals:
Zaken zijn langverwachte warmtevisie naar de Tweede
•
oprichting van Het Groene Net door warmtebedrijf
Kamer. Het roer gaat in Nederland Aardgasland drastisch
Ennatuurlijk en de gemeenten Sittard-Geleen, Beek
om. Kamp wil de rol van aardgas voor verwarming van
en Stein
gebouwen terugdringen ten gunste van warmtenetten
• samenwerkingsovereenkomst
Regionaal
met steun van 10 woningcorporaties
goed moment om de warmtevoorziening te moderniseren en te verduurzamen, omdat in veel steden het gasnet
voor
Warmtenet Metropool Amsterdam door 25 partijen
die restwarmte en duurzame warmte leveren. “Dit is een
• samenwerking
gemeente
Hengelo,
Ennatuurlijk
aan renovatie of vervanging toe is. Ook bereiden we ons
en Alliander Duurzame Gebiedsontwikkeling voor
hiermee voor op een vermindering van de gaswinning en
uitbouw Warmtenet Hengelo en overeenkomst
het in de toekomst anders inzetten van de Nederlandse
van
gasvoorraden,” aldus Kamp. Die uitspraak in april werd
restwarmtelevering
dit
warmtebedrijf
met
AkzoNobel
voor
nog eens versterkt met het besluit van Kamp in juni om
• samenwerking steden Rotterdam en Leiden voor
de aardgasproductie te beperken tot 30 miljard m3 in
aansluiting van het warmtenet van Leiden op de Zuid-Hollandse warmterotonde
2015. In 2013 was de productie nog 54 miljard m . 3
•
Kamp wil de rol van aardgas voor verwarming van gebouwen terugdringen ten gunste van warmtenetten
B&W van Groningen besluiten om geld beschikbaar te stellen voor een warmtenet voor het equivalent van tienduizend woningen en een geothermiebron op campus Zernike
•
aanbesteding door Westpoort Warmte (NUON-AEB) van de transportleiding Noorderwarmte onder het IJ door
Inmiddels is op Kamps ministerie een reorganisatie van het Directoraat Energie in gang gezet. Een
Ook
van
Directie
warmtenetten goed op gang. Zo tekenden stad en
Energieuitdagingen 2020 is Warmte. Dit programma moet
provincie Antwerpen met corporatie Woonhaven en
de knelpunten voor ontwikkeling van warmtenetten
netbeheerders Eandis en Infrax een overeenkomst voor
oplossen. Een van de taken is het schrijven van een
een net in Antwerpen-Noord dat gebruik zal maken van
nieuwe warmtewet.
restwarmte uit de haven.
Maar niet alleen de minister kwam in het voorjaar van
De warmtesector is in Nederland en Vlaanderen een
2015 met mooie plannen. Er was in deze periode ook
nieuwe fase ingegaan. De beleidsmakers hebben nu hun
een stroom van overeenkomsten om nieuwe projecten te
hoop op ons gevestigd!
de
programma’s
binnen
de
nieuwe
in
Vlaanderen
komt
de
ontwikkeling
van
_ Klaas de Jong
NR 22. HERFST 2015
3
Warmtevisie markeert ommekeer in beleid EZ Forse krantenkoppen leverde de warmtevisie van het ministerie van Economische Zaken in Den Haag op in april. ‘Kabinet wil af van gasverwarming,’ was de kop in chocoladeletters op de voorkant van Telegraaf en Algemeen Dagblad. Ook de tv-journaals van NOS en RTL gaven een duidelijke boodschap: Nederland schakelt over van gasketels op warmtenetten.
Warmtevisie: meer duurzame warmte en restwarmte In zijn brief aan de Tweede Kamer van 2 april schreef minister Kamp: ‘Het kabinet gaat de komende jaren stimuleren dat huizen en bedrijven minder door gas en meer door duurzame warmte en restwarmte worden verwarmd. Zo kan energie worden bespaard en CO2-uitstoot worden teruggedrongen.’ Aandacht voor warmte is nodig. In de brief staat dat
energie én levert tot 75 % minder CO2-uitstoot op ten
bijna zestig procent van alle energie die in Nederland
opzichte van een huishouden met een cv-installatie.
wordt verbruikt, voor de opwek van warmte is: voor
‘De kansen die warmtetechnologie biedt voor de
bijvoorbeeld de cv-ketel, douchen of afwassen. Maar ook
toekomst moeten we niet laten liggen.’ aldus Kamp.
voor de hoge temperaturen die nodig zijn voor productie
Kamp kondigde in de brief een hervorming aan van de
in de industrie. In bijna heel Nederland wordt hiervoor
wet- en regelgeving voor warmtelevering om knelpunten
nu gas gebruikt.
voor de ontwikkeling van warmtenetten weg te nemen. Zo wordt gewerkt aan een nieuw marktmodel voor onder
“Dit is een goed moment om de warmtevoorziening te moderniseren en te verduurzamen, omdat in veel steden het gasnet aan renovatie of vervanging toe is.”
andere warmtenetten, zodat de markt voor duurzame warmte meer gaat lijken op de markten voor elektriciteit en gas. Dit draagt bij aan de leveringszekerheid en zorgt voor een toekomstbestendige warmtevoorziening. ‘Dit is een goed moment om de warmtevoorziening te moderniseren en te verduurzamen, omdat in veel steden
Veel van deze opgewekte warmte gaat nu nog verloren
het gasnet aan renovatie of vervanging toe is. Ook
en kan nuttiger worden ingezet. Dat kan bijvoorbeeld
bereiden we ons hiermee voor op een vermindering van
door restwarmte uit de industrie via een warmtenet aan
de gaswinning en het in de toekomst anders inzetten van
te bieden aan huishoudens en bedrijven. Dit bespaart
de Nederlandse gasvoorraden,’ aldus Kamp.
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Minister Kamp verzamelt samen met schoolkinderen brandstof voor de afvalenergiecentrale ARN bij de opening van de warmteleiding van ARN naar de Waalsprong in Nijmegen.
Knelpunten bij restwarmte Voor duurzame warmte heeft EZ de SDE+ als financieel instrument om projecten haalbaar te maken. Minister Kamp onderkent als knelpunt voor de toepassing van restwarmte uit de industrie het lage financiële rendement van dergelijke projecten. Een tweede knelpunt bij restwarmte is het verkrijgen van voldoende leveringszekerheid als er maar één warmtebron aanwezig is.
Regelgeving mag niet belemmerend werken
Voor het eind van het jaar zal er een Energierapport gepubliceerd
worden
waarin
het
potentieel
voor
warmtelevering in kaart wordt gebracht.
Nieuwe marktmodellen en financiering Het kabinet wil het potentieel van verduurzaming van
Bestuur Warmtenetwerk: vijfhonderd procent groei
de warmtevoorziening maximaal benutten. Regelgeving
Een kwantitatief doel is nog niet duidelijk omschreven,
mag niet belemmerend werken. Omdat de bestaande
stelt het bestuur van Warmtenetwerk, maar in de tekst
warmtewet zich onvoldoende leent voor de gewenste
wordt gesproken over twintig procent van de woningen:
ontwikkeling komt er een nieuwe wet.
een potentieel dat 1 á 2 miljoen woningequivalenten
De
financieringsmogelijkheden
van
warmtenetten
omvat. Dit getal wordt door Warmtenetwerk onderschre-
hangen af van een groot aantal factoren. Samen met
ven en betekent een meer dan vervijfvoudiging van de
marktpartijen gaat EZ een rekenmodel ontwikkelen
huidige situatie. Dat vraagt om een stevige uitvoerings-
dat de integrale business case van warmtenetten in
agenda
kaart brengt. Verder voert de ACM onderzoek uit naar
trendbreuk met de huidige lijn.
en
bijbehorend
instrumentarium
en
een
het rendement van bestaande netten. Voor het eind van het jaar moeten rekenmodel en rendementsmonitor
De volledige tekst van de reactie van het bestuur is
gereed zijn.
gepubliceerd op www.warmtenetwerk.nl.
NR 22. HERFST 2015
_
5
Programma Warmte ministerie van EZ Het Ministerie van Economische zaken (EZ) heeft in juli voor de sector energie een nieuwe opzet gekregen. Warmte speelt een belangrijke rol in de nieuwe organisatie. Drs. Tjalling de Vries, programma leider warmte en drs. Mark Driessen, projectleider warmtewet, gaan intensief aan de slag met de warmtesector.
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
Waarom was er een nieuwe opzet nodig voor de
Is het Programma Warmte gericht op huishoudelijke
energiesector?
markt of zakelijke?
De Vries: ‘Door de groei van duurzame energie en het
De Vries: We richten ons op alle sectoren: woningen,
Energieakkoord liep de oude organisatiestructuur niet
utiliteit, industrie en glastuinbouw. Het zijn verschil-
meer goed. Om de doelstellingen van het Energieak-
lende markten maar ze moeten allemaal hun bijdrage
koord te halen was een andere opzet nodig waarin de
leveren aan de doelstellingen van het Energieakkoord.
knelpunten in het beleid effectiever kunnen worden aangepakt. Er zijn drie nieuwe energiedirecties: Markten
Een van jullie taken is een nieuwe warmtewet. Is
& Innovatie, Energie & Omgeving en Energie-uitdagingen
het niet lastig uit te leggen waarom er zo snel al een
2020. Daarnaast is er nog een dienst Groningen voor de
nieuwe warmtewet nodig is?
problematiek rondom de aardgaswinning.
Driessen: Minister Kamp heeft in zijn brief over de
De directie Energie-uitdagingen 2020 is verantwoorde-
warmtevisie aan de Tweede Kamer uitgelegd waarom
lijk voor de overheidstaken in het Energieakkoord. Het
dat nodig is. EZ heeft een inventarisatie gemaakt van
Programma Warmte is onderdeel van Energie-uitdagin-
knelpunten voor de ontwikkeling van warmtedistribu-
gen 2020.’
tie. Die knelpunten raken aan de fundamenten van de huidige warmtewet. Daarnaast gaan de ontwikkelingen
Warmtesector pakt graag nieuwe activiteiten op
in de warmtesector snel. Het is zaak om daar op aan te sluiten en de sector heldere speelregels te geven. Een nieuwe wet is daarom veel beter dan met allerlei lapmiddelen proberen de huidige wet te verbeteren.
Is warmte nieuw voor jullie?
Wat zijn de eerste acties in het Programma Warmte?
De Vries: ‘Warmte is niet nieuw voor EZ. De warmtevisie
Driessen vertelt dat er een bureau is ingeschakeld om
die dit voorjaar uitkwam, laat zien hoe betrokken EZ
de knelpunten in de warmtesector te evalueren en
is bij dit onderwerp. Zelf werk ik nu vier jaar bij de
bouwstenen aan te dragen voor een nieuw marktmodel
directie energie waar ik me heb bezig gehouden met de
voor de warmtesector. EZ heeft de opdracht voor deze
elektriciteitsmarkt en netbeheer. Ik ben ook betrokken
taken gegeven aan Ecorys.
geweest bij de totstandkoming van het Energieakkoord waarin warmte een grote rol speelt.’
Wat is de langetermijnvisie voor warmte van EZ?
Driessen: ‘Ik zit alweer negen jaar bij de directie
De Vries: ‘Onze eerste taak is het behalen van de doelen
energie en ben betrokken geweest bij de onderwerpen
van het Energieakkoord voor 2020 en 2023. Op de langere
energiemarkt, regulering, netbeheer gas en elektrici-
termijn zal de rol van aardgas sterk veranderen. In 2050
teit en het Energierapport. Daar komt straks weer
zal er hoogstwaarschijnlijk geen aardgas meer worden
een nieuwe versie van. Het schrijven van een nieuwe
gebruikt om gebouwen te verwarmen maar alleen nog
warmtewet vind ik een prachtige opdracht.’
gas voor hoogwaardige toepassingen. De doelstelling van EZ voor 2050 is een klimaat-
Wat is jullie eerste indruk van de warmtesector?
neutrale energievoorziening die veilig, betrouwbaar en
De Vries: ‘Ik heb veel enthousiaste mensen gesproken.
betaalbaar is.’
_
Er is nu echt sprake van een omslag in de warmtesector van aardgas naar duurzame warmte en restwarmte. Een veelbelovende ontwikkeling. In de komende tijd ga ik verder in gesprek met stakeholders om de markt optimaal te leren kennen. Driessen: ‘Het is mij in de gesprekken met de sector opgevallen dat men graag nieuwe activiteiten wil ontwikkelen. Er liggen dan ook veel kansen bij warmte om te verduurzamen en te besparen.
Mark Driessen (l) en Tjalling de Vries (r)
NR 22. HERFST 2015
7
Energie voor een verticale stad
Wekelijks meren er enorme cruiseschepen af aan de Wilhelminapier. Het is een mooie herleving van de Rotterdamse Kop van Zuid waar ooit de schepen van de Holland Amerika Lijn vertrokken. Het monumentale gebouw uit 1917 van deze roemruchte rederij staat er nog maar wordt volledig overschaduwd door enorme futuristische torens en de Erasmusbrug. De Rotterdam is de nieuwste aanwinst van de Kop van Zuid en tegelijk een van de hoogste en grootste gebouwen van Nederland. Het is een verticale stad met woon-, werk- en recreatiefuncties.
Een uitdagend bouwproject
aansluiting op warmtenet, Maaswaterkoeling en biowkk.
Het ontwikkelingstraject van het door Rem Koolhaas
De energievoorziening heeft een voorbeeldfunctie.
getekende markante gebouw kende enkele grote crises.
Binnen het Europese programma Celsius Smart Cities is
De voorbereiding startte in 1998 maar na de aanslag
De Rotterdam het proefproject The Vertical City. Ook
van 9/11 legde men het project stil totdat in 2006 een
de heat hub van 50 MW in Rotterdam is een proefproject
herstart werd gemaakt. Ondanks de financiële crisis van
binnen dit Europese programma dat zich richt op de
2008 werd in 2009 met de bouw begonnen. Vier jaar later
ontwikkeling van warmte- en koudenetten.
op 15 november 2013 exact om 12.00 uur was een van de grootste en hoogste gebouwen van Nederland gereed. De bouw van 160.000 m2 vloeroppervlak op een grondoppervlak van 5.500 m2 was een technisch en logistiek kunststukje. Er waren tot achthonderd man gelijktijdig
De energievoorziening van De Rotterdam heeft een Europese voorbeeldfunctie
aan het werk op dit kleine stukje grond aan het water en dat vergde een heel strakke planning van kranen en liften en aanvoer van materiaal.
Groene warmte van Rozenburg
De projectontwikkelaar eiste een heel duurzaam gebouw
De Rotterdam is aangesloten op het Rotterdamse warmte–
en dat is bereikt met een aantal zaken: mengen van
net van Eneco. Het merendeel van de warmte komt via
verschillende functies voor sociale cohesie, ondergrondse
een zestien kilometer lang leidingtracé van de afval–
fietsenstalling, bereikbaarheid met openbaar vervoer,
energiecentrale van AVR op Rozenburg. Maar bij vrieskou
8
WARMTENETWERK MAGAZINE
heeft De Rotterdam dan ook niet maar wel wekt men zelf groene warmte en elektriciteit op met een wkk op biodiesel. De wkk heeft een elektrisch vermogen van 250 kW maar wordt vanwege de hoge brandstofkosten en de logistieke problemen van de brandstoflevering maar
foto: Ossip van Duivenbode
beperkt ingezet.
De warmte uit het Rotterdamse net bespaart meer CO2 dan een elektrische warmtepomp
Slimme aansluiting op warmtenet De appartementen en het hotel in De Rotterdam vragen een aanvoertemperatuur van het water in het warmtenet van minstens 70 graden. Dat is nodig om warm tapwater
kan de warmte ook komen van de warmtekrachtcentrale
te kunnen bereiden zonder gevaar voor legionella. Voor
van E.On aan de Capelseweg.
de twee kantoortorens is een veel lagere watertempera-
De warmte van het Rotterdamse warmtenet is deels
tuur mogelijk. De ingenieurs van Eneco Warmte & Koude
hernieuwbaar en zorgt voor een grote reductie van de
hebben handig gebruik gemaakt van dit verschil om een
emissie van CO2. Uit het oogpunt van milieu en energie–
zo laag mogelijke temperatuur van het water te berei-
besparing is deze warmte veel gunstiger dan mogelijk
ken dat naar het warmtenet teruggaat. De kantoren zijn
is met elektrisch aangedreven warmtepompen. Die
aangesloten op de retourleiding van het warmtenet.
NR 22. HERFST 2015
9
De drie schroefkoelachines zijn ondergebracht in de kelder in twee geluiddempende omkastingen.
Koelen met rivierwater
Het totale koelvermogen is 6 MW. De koelmachines
De Rotterdam ligt aan de Maas en koelen met Maaswater
leveren gekoeld water van 6 graden waardoor de venti-
ligt dan ook voor de hand. Bij Eneco Warmte & Koude
latielucht ’s zomers kan worden ontvochtigd en de
hebben ze al de nodige ervaring opgedaan met gebruik
warmtewisselaars een lage luchtweerstand hebben. Dat
van rivierwater voor koeling. Die praktijkervaring is
vermindert weer het stroomverbruik van de ventilatoren.
verwerkt in De Rotterdam. Er is een speciaal persluchtsysteem om de filters voor het Maaswater schoon te
Koudenet voor Kop van Zuid?
houden en daarnaast zijn er technieken geïnstalleerd om
De koudecentrale van De Rotterdam is ruim bemeten en
de aangroei van mossels tegen te gaan.
heet bovendien ruimte voor nog meer koelmachines. Dat is een bewuste keus van Eneco. De ontwikkeling van de
Eneco heeft ervaring met het gebruik van brak Maaswater voor koeling
Kop van Zuid is nog niet voltooid. Op dit kleine stukje grond zullen nog meer torens verrijzen. Het is de opzet om de gebouwen op het schiereilandje in de Maas met elkaar te koppelen door een koudenet. Zo’n net maakt
In een groot deel van het jaar is de koudevraag laag en
het mogelijk om de voorzieningen in De Rotterdam zoals
is het Maaswater koel. Het koudenet in De Rotterdam
het Maaswatersysteem optimaal te gebruiken en ruimte
wordt dan via een warmtewisselaar afgekoeld door het
te besparen in de nieuwe torens.
_
Maaswater. In de zomer is de koudevraag hoog en is het Maaswater 15 tot 25 graden. Dat is te warm voor het koudenet maar wel ideaal voor de afvoer van warmte uit de condensors van koelmachines. Hoe lager de condensatietemperatuur des te minder energie vraagt de koel– compressor. Daarom ook wordt het Maaswater rechtstreeks door de condensors gevoerd. Carrier, de fabrikant van de machines, heeft daartoe speciale pijpen van een legering van koper met nikkel gemaakt die bestand zijn tegen het brakke Maaswater.
Aanvoerleiding van Maaswater naar de warmtewisselaar voor vrije koeling en de condensors van de koelmachines.
10
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmteplannen en aansluitplicht Een gemeente kan in het kader van het Nederlandse
Inkadering
Bouwbesluit van 2012 aansluiting op een warmtenet
Het is aan de gemeente om in het warmteplan een
verplichten in een bepaald gebied. Wie een gelijk-
toetsing vast te leggen voor de gelijkwaardigheid. De
waardig alternatief heeft, kan vrijstelling krijgen
gemeente maakt een afbakening binnen de functionele
van deze verplichting. Er is in de praktijk de nodige
eisen van het Bouwbesluit . Daarbij is de eindsituatie van
verwarring ontstaan over de definitie van gelijkwaar-
het warmtenet het uitgangspunt voor de vergelijking.
digheid. Marinke Israëls van Nauta Dutilh en Wim Mans
De mogelijkheden voor inkadering van de gelijkwaardig-
van Innoforte publiceerden in het Nederlands Tijdschrift
heidstoets zijn:
voor Energierecht nummer 1 van 2015 een verhelderend
A
op basis van energiezuinigheid vergeleken met het
artikel waarvan hieronder een samenvatting.
Waarom een warmteplan? Het beleid van bijna alle gemeenten is gericht op
de gebouwgebonden opwekking van warmte wordt warmtenet
B
de gebouwgebonden opwekking van warmte èn het warmteverbruik van het alternatief worden samen
een beter milieu en een verlaging van de uitstoot van
op energiezuinigheid vergeleken met het warmtenet
broeikasgassen en van emissies die schadelijk zijn voor
C het geheel van gebouwgebonden opwekking van
de gezondheid zoals NOx en fijn stof. Als blijkt dat in
warmte en elektriciteit en verbruik van warmte
een bepaald gebied veel winst te behalen valt met distri-
en elektriciteit plus gebiedsgebonden opwekking
butie van duurzame warmte of van restwarmte dan kan
van elektriciteit wordt vergeleken met hetzelfde
een gemeente een warmteplan voor dat gebied opstel-
gebouw op een warmtenet maar met een andere set
len. Doel van het warmteplan is om een verantwoorde
aan overige maatregelen.
exploitatie van het net mogelijk te maken. Daartoe is het
Bij optie A is een alternatief pas gelijkwaardig als het
nodig dat een minimaal aantal aansluitingen op het net
opwekrendement van de eigen warmtebron net zo goed
wordt gehaald. Voordat het Bouwbesluit 2012 van kracht
is als die van het warmtenet. Bij optie B kan de eigen
werd namen verschillende gemeenten een aansluitplicht
warmtebron een slechter rendement hebben dan het
op een warmtenet in de lokale bouwverordening op.
warmtenet maar kan dit worden gecompenseerd door
Dat is nu niet meer mogelijk maar moet in het warmte-
verlaging van de warmtevraag bijvoorbeeld door extra
plan worden opgenomen. Het warmteplan zorgt ervoor
isolatie.
dat de regie weer bij de gemeente komt te liggen. De
Bij optie C wordt elektriciteit meegenomen in de verge-
gemeente moet een bepaalde periode voor de werking
lijking en kan bijvoorbeeld een grote windturbine in
van het warmteplan vaststellen waarbinnen de aansluit-
het gebied compensatie bieden voor slechtere warmte-
plicht geldt. Het gelijkwaardigheidsbeginsel blijft wel
bronnen. Dat is wat wonderlijk want er is nauwelijks
staan maar wordt ingekaderd in een helderder toetsing.
sprake van een fysieke koppeling tussen gebouw en
Individuele bouwers kunnen dus onder de aansluitplicht
windturbine waardoor er voor een warmtenet geen
uit komen door zich te beroepen op gelijkwaardigheid.
sprake meer is van een eerlijke vergelijking. Het is dan
Wat is gelijkwaardigheid?
ook logischer voor een gemeente om zich te beperken tot de warmteketen zoals wordt gedaan in optie B of het
Over de term gelijkwaardigheid is al snel veel discussie
opwekrendement voor warmte in optie A. Deze laatste
ontstaan. Aan welke voorwaarden moet het alternatief
optie is een scherpe begrenzing die minder recht doet
voldoen om dezelfde milieuvoordelen en energie-
aan de ketengedachte van het Bouwbesluit.
besparing te bereiken als het warmtenet? Gaat het
In het artikel in het Nederlands Tijdschrift voor
om een gelijkwaardige energieprestatie van alleen de
Energierecht gaan Mans en Israëls verder in op de
woning of om het primair energieverbruik van de gehele
consequenties van de keuze van de afbakening en op
warmteketen? Mag je als alternatief voor een aansluiting
de juridische mogelijkheden voor gemeenten om deze
op een warmtenet de duurzaamheid met PV-panelen
keuzes te kunnen maken. Het artikel is op te vragen bij
voor zonnestroom invullen en hoe toets je dat?
Warmtenetwerk.
NR 22. HERFST 2015
11
A
opwekking gebied
verbruik
gebouw
warmte
Primair energieverbruik Centraal in de berekening van de gelijkwaardig-
elektriciteit
heid staat het zogenaamde Equivalente Opwekkings– Rendement ofwel EOR. Voor het warmtenet wordt met de EOR het primaire energieverbruik van de warmtebron bedoeld inclusief het energieverbruik van pompen en
B
opwekking gebied
met verrekening van de warmteverliezen van het net.
verbruik
gebouw
Het is kortom het verbruik aan primaire energie voor een
warmte
eenheid warmte geleverd aan de deur van een woning. De berekening van de EOR wordt gemaakt voor de definitieve vorm van het warmtenet.
elektriciteit
De Duitse EEG kent onvoorwaardelijke aansluitplicht op warmmtenet
C
opwekking gebied
verbruik
gebouw
In optie A vergelijkt men de EOR van het warmtenet met
warmte
de eventuele eigen warmtebron, bij B EOR + warmtevraag met alternatief en bij C EOR van zowel warmte als elektriciteit en vraag van beide met het alternatief.
elektriciteit
De EOR is een term die uit de voorlopige Energie– prestatienorm voor Maatregelen op Gebiedsniveau (EMG) komt. In de zomer van 2015 is het concept voor een definitieve NEN-norm van de EMG gepubliceerd. Daarin is de term EOR vervangen door de Primaire Energie Factor (PEF).
Duitsland en Denemarken Een verplichte aansluiting op een warmtenet is niet een
EMG wordt NEN-norm
unieke Nederlandse regeling. Andere EU-staten kennen
Met
soortgelijke en soms strengere regelingen. Zo kunnen
op Gebiedsniveau (EMG) kan de invloed van een
in Duitsland gemeentebesturen op basis van de Duitse
collectief energiesysteem worden verrekend in de
variant van de Warmtewet, de Erneurbare Energie
energieprestatie van de aangesloten gebouwen (EPG).
Wärmegesetz
Sinds 2011 is de EMG beschikbaar als ‘voornorm’.
(EEWärmeG),
een
onvoorwaardelijke
de
Energieprestatienorm
voor
Maatregelen
aansluitplicht voor nieuwe gebouwen vastleggen. In de
Na een herziening krijgt de EMG
Duitse tegenhanger van de EPC, de EnergieEinsparVer-
NEN-norm. De wijzigingen betreffen o.a aanpassingen
ordnung (EnEV) mag alleen gebouwgebonden productie
in de bepaling van de distributieverliezen van warmte-
van duurzame elektriciteit worden verdisconteerd voor
en koudenetten, een andere waardering van wkk en
zover deze niet het elektriciteitsgebruik voor de klimaat-
toevoeging van de waardering van biobrandstoffen en
installaties (voor bijvoorbeeld een warmtepomp) over-
van biogasnetten.
de status van een
treft. In Denemarken gaat men nog verder. Gemeenten hebben hier zelfs de bevoegdheid om ook bestaande
Belanghebbenden kunnen tot 15 november 2015
gebouwen binnen een periode van negen jaar verplicht
commentaar indienen op het normontwerp. Daarna
aan te sluiten.
wordt NEN 7125 gepubliceerd.
_
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
Aanleg warmtenetten in bestaande bouw Er was grote belangstelling voor het seminar over de aanleg van warmtenetten in de bestaande bouw dat Warmtenetwerk organiseerde op 21 mei in Dordrecht. De locatie was perfect gekozen. Het Energiehuis, een tot cultureel centrum verbouwde energiecentrale, is vorig jaar aangesloten op het warmtenet van Dordrecht en heeft met Ketel 1 een prachtig auditorium met 146 zitplaatsen, net genoeg voor de 140 deelnemers.
Periode van sterke groei
een provinciale warmterotonde, ooit het Grand Design
Gijs de Man, voorzitter van Warmtenetwerk, gaf in zijn
genoemd, wel degelijk vorm.
openingsrede aan dat restwarmte en duurzame warmte
In Zuid-Holland heeft het projectbureau samen met de
een heel groot aandeel hebben in de doelstelling van
gemeenten hard gewerkt aan warmteplannen en is men
het Energieakkoord. ‘We hebben lang moeten wachten
ook druk bezig aan campagnes voor de bevolking. Het is
op de Warmtevisie van het Ministerie van EZ maar dat
jammer dat er juist bij duurzame energie zoveel verwar-
heeft geleid tot een beter resultaat,’ aldus De Man.
ring gesticht wordt door mensen die belang hebben bij
Bij het ministerie heeft men nu ook een helder beeld
een bepaalde optie. “We hebben alle opties hard nodig,”
van mogelijkheden en nog aanwezige knelpunten. De
aldus Van der Steenhoven.
warmtesector staat nu voor een periode van sterke groei.
Warmterotonde Zuid-Holland Zuid-Holland liet een analyse maken van de maatschappelijke kosten en baten van 20 Petajoule hernieuwbare warmte. Dat levert voor een periode van vijftig
Het aansluiten van een aantal appartementenflats vereiste wel de medewerking van woningcorporaties
jaar tegenover 4,5 miljard euro kosten 7 miljard euro aan baten. Helaas vallen de baten deels buiten de keten, aldus Maya van der Steenhoven, directeur van
Dordtse samenwerking
het Projectbureau Warmte en Koude Zuid-Holland.
Dordrecht is in Nederland een van de grote praktijkvoor-
Ondanks allerlei knelpunten krijgt de ontwikkeling naar
beelden voor de aanleg van een warmtenet in bestaande bouw. De sleutel tot het succes is samenwerking, stelde Roosmarijn Sweers van gemeente Dordrecht. In 2007 kwam het rapport Industriële restwarmte Drechtsteden uit. Dat rapport liet zien dat er veel warmte beschikbaar was en na het verschijnen van het rapport meldde een partner met heel veel restwarmte zich bij de gemeente. Dat was HVC, een intergemeentelijk afvalbedrijf met centrales in Alkmaar en Dordrecht. Het klikte tussen gemeente en HVC. En toen de warmteleverancier instemde met de door Dordrecht verlangde reductie van CO2 en een korting op de warmteprijs voor de inwoners kon men samen aan de slag.
NR 22. HERFST 2015
13
Warmtenet in een dorp Warmteprojecten in de bestaande bouw zijn niet alleen iets voor grote steden. Het kan ook in dorpen. Het warmtenet in het Groningse Marum is een mooi praktijkvoorbeeld. Het net is een initiatief van de gemeente Marum maar bij de aanbesteding in 2007 bleek dat het project niet rendabel was. Het bedrijf Bioforte kreeg in 2008 de kans om het project te herontwikkelen.
Herontwikkeling met kostenbewuster ontwerp en lokale samenwerking maakte warmtenet in Marum haalbaar De oorspronkelijke opzet was gericht op een warmtenet
Han Beckmann van Bioforte legde uit hoe men tot een
voor nieuwbouwgebieden maar de berekeningen lieten
rendabele opzet kwam. Dankzij uitgekiend ontwerp kon
zien dat een net naar een aantal over de stad verspreide
men de investeringen met 20 % verlagen en door een
nieuwbouwwijken
was.
slimme inpassing bij de warmteklanten kon men de afzet
Gelukkg gaf men de moed niet op maar ging rekenen
van warmte met twintig procent verhogen. Bovendien
aan een opzet waarin ook de bestaande bouw werd
zag Bioforte kans om de operationele kosten te verlagen
betrokken. Dat bleek een haalbare oplossing.
door voor de houtaanvoer gebruik te maken van een
Het aansluiten van een aantal appartementenflats
regionale dienst.
vereiste wel de medewerking van woningcorporaties.
In het voorjaar van 2012 werden warmtecentrale en
Ook hier lukte de samenwerking: Woonbron en Trivire
warmtenet gerealiseerd. De centrale bestaat uit een
besloten mee te doen.
houtketel en een warmtebuffer. Het hout wordt geleverd
economisch
niet
haalbaar
door agrarische natuurverenigingen in de omgeving. Het De samenwerking kreeg op het seminar gestalte door een
warmtenet is 1,5 km lang en verbindt de centrale met
knap kunststukje: Robert Crabbendam van HVC, Marleen
negen grotere warmteklanten.
van de Kamp van Trivire en Roosmarijn Sweers waren in
De praktijkervaringen zij bijzonder gunstig. Dankzij de
hun gezamenlijke presentatie van een half uur keurig in
op afstand regelbare afleversets wordt dit groene net
balans.
optimaal gebruikt. Het aandeel duurzame warmte is
Martin de Kuiper van HVC liet in zijn presentatie over
vrijwel 100 % aldus Beckmann.
praktijkervaringen bij de aanleg van het net in Dordrecht zien hoe belangrijk de medewerking van de gemeente is. In een oude stad kom je van alles tegen als je gaat graven. Door goed samen te werken, los je onverwachte problemen op. De gemeente heeft ook een belangrijke rol in de communicatie met de burgers als het gaat om tijdelijke verkeershinder vanwege graafwerkzaamheden. Voor grote obstakels als spoorwegen en drukke wegen maakt men gebruik van gestuurde boringen om de leidingen zonder graafwerk aan te leggen.
De warmtecentrale in Marum met ondergrondse houtopslag.
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
....
Een stoeptegel markeert in Dordrecht gebouwen die op het warmtenet zijn aangesloten; hier plaatst wethouder Rik van der Linden een tegel bij Schouwburg Kunstmin.
Zakelijke klanten belangrijk In Dordrecht worden niet alleen woningen aangesloten maar ook grote zakelijke klanten. Crabbendam noemde als voorbeelden het ziekenhuis en de gevangenis maar ook het Energiehuis. Gemeente Dordrecht laat voor zover mogelijk haar eigen gebouwen aansluiten waaronder het stadskantoor. In het Groningse Marum zijn alle klanten zakelijk. Han Beckmann van Bio Forte stelde dat het zwembad essentieel was voor de haalbaarheid van het warmtenet. Klaas de Jong vroeg de deelnemers of ze zich verdiept hadden in de argumenten voor zakelijke klanten om op een warmtenet aan te sluiten. Dat bleek nog best lastig. Veel kantoren hebben een WKO met een elektrisch aangedreven warmtepomp. De Jong liet zien dat een door stadswarmte aangedreven absorptiewarmtepomp prima te combineren is met een WKO. Voor de afnemer geeft die combinatie lager verbruik en lagere
Het openluchtbad in Marum zorgt voor een
energiekosten. Voor de exploitant van het warmtenet is
gelijkmatiger afzet van warmte over het jaar.
het grote voordeel een veel gelijkmatiger levering van warmte door het jaar heen.
_
De presentaties van het seminar zijn te bekijken op: http://www.warmtenetwerk.nl/home/nieuws/nieuwenews-page-6
NR 22. HERFST 2015
15
Warmtenet Hengelo is partner voor industrie
“Met de levering van warmte aan Eaton gaat onze
uitdaging. Uiteindelijk zijn oplossingen gevonden waarbij
omzet drastisch omhoog,” vertelt Wim Goosen van
voor het financiële deel steun van provincie Overijssel en
Warmtenet Hengelo met gepaste trots. De productie-
de EU doorslaggevend waren.
hallen en kantoren van Eaton, het vroegere Holec,
Op 19 februari 2015 tekende wethouder Elferink namens
tellen 41.000 m2 vloeroppervlak. Het is niet de enige
gemeente Hengelo een overeenkomst met Akzo Nobel
grootzakelijke klant voor dit jonge warmtebedrijf. Het
en met Combi Terminal Twente (CTT). Akzo Nobel heeft
ROC van Twente was de allereerste klant en men levert
zich in deze overeenkomst vastgelegd op een termijn
ook aan het Twentebad terwijl er nu gewerkt wordt aan
van vijftien jaar voor warmtelevering waarmee de
aansluiting van het bedrijf Galvano. De overeenkomst
continuïteit is verzekerd.
met AkzoNobel en containerterminal CTT op 19 februari 2015 is de grote klapper die verdere expansie van het warmtebedrijf mogelijk maakt.
Combi Terminal Twente is eerste afnemer van restwarmte van AkzoNobel
Restwarmte van AkzoNobel
CTT is met de ondertekening van deze tripartite-over-
De zoutfabriek van AkzoNobel is enkele jaren geleden
eenkomst de eerste afnemer van Warmtenet Hengelo
met een stoomleiding verbonden met de afvalenergie-
voor de restwarmte van Akzo Nobel. CTT is een ideale
centrale van Twence. Die koppeling heeft geresulteerd
afnemer want dit bedrijf kan de warmte van 40 graden
in een enorme vermindering van het aardgasverbruik van
rechtstreeks gebruiken in haar vloerverwarming.
de zoutfabriek. Maar wat aan stoom de fabriek ingaat, komt er uiteindelijk als restwarmte toch ook weer uit.
Aanbesteding backbone met BVP
AkzoNobel loost tot nu toe zoveel warmte dat je er heel
De gemeenteraad van Hengelo heeft op 24 juni ingestemd
Hengelo mee zou kunnen verwarmen. Het beschikbare
met de aanleg van de ruggengraat, de backbone, van het
warmtevermogen is 120 Megawatt.
warmtenet: een warmtetransportleiding van Akzo Nobel
Maar de benutting van deze restwarmte is niet zo
naar de wijk Hart van Zuid. Daar heeft het warmtebedrijf
eenvoudig. De temperatuur van het koelwater bedraagt
al meer dan vijfhonderd woningen aangesloten en
slechts 40 graden en tussen de fabriek en de stad ligt
hier zullen de grote uitbreidingen van het net komen.
het Twentekanaal. Het was een technische en financiële
Projectleider Raymond Frank licht toe dat Warmtenet
16
WARMTENETWERK MAGAZINE
Hengelo bij ontwerp en uitvoering werkt op basis van Best Value Procurement (BVP). Deze methode gaat uit van de meeste waarde voor de laagste prijs. Bij BVPprojecten is de opdrachtnemer voor de zaken die worden uitbesteed ‘in the lead’. Aanbieders krijgen zo de kans Voor
om hun expertise optimaal in te zetten.
de
Hengelo
Alliander en Ennatuurlijk partners
stroomvoorziening
realiseerde
uiteindelijk
overkapping
een
Warmtenet van
het
parkeerterrein met pv-panelen. Het oppervlak is met
Twee toezeggingen waren cruciaal voor de beslissing
meer dan 4.000 m2 indrukwekkend. Voor de levering van
van de gemeenteraad op 24 juni om ja te zeggen tegen
duurzame warmte bouwde men een warmtecentrale
de investering van 14 miljoen euro in de backbone. De
met twee houtgestookte ketels van elk 600 kW, een
eerste was de samenwerkingsovereenkomst
die op 5
warmtebuffer met een inhoud van 27 m3 water en een
juni werd gesloten met warmtebedrijf Ennatuurlijk en
in de buffertank geïntegreerde hulpketel. Het hout
Alliander Duurzame Gebiedsontwikkeling. De tweede
wordt door Bruins en Kwast geleverd. Dit bedrijf voldoet
was de toezegging van de provincie Overijssel van een
aan de eis van het programma Energiesprong dat het
bijdrage van 4 miljoen euro in de investeringen.
hout binnen een afstand van tien kilometer van Eaton
Energiesprong bij Eaton
wordt gewonnen. Uit de monitoring moet blijken of het aandeel duurzame energie in de praktijk wordt gehaald.
In 1907 begon Floris Hazemeijer met de ontwikkeling
Meindert Smallenbroek, directeur Bouwen bij het
van schakelmateriaal voor elektrische installaties in een
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
oude textielfabriek. In 2003 nam Eaton het bedrijf over
kon bij een bedrijfsbezoek op 4 december 2014 in elk
dat inmiddels Holec heette en vanuit verschillende pan-
geval al constateren dat er een indrukwekkend project
den in Hengelo werkte. Eaton besloot alle activiteiten te
was gerealiseerd door Warmtenet Hengelo.
concentreren op een nieuwe locatie. Voor een duurzame energievoorziening voor het nieuwe complex schakelde men Warmtenet Hengelo in. Het warmtebedrijf kreeg als taak om niet alleen de
Het eerste begin van een warmtenet op bedrijventerrein Westermaat is een feit
warmtevraag duurzaam in te vullen maar ook de elektriciteitsbehoefte. Om gebruik te kunnen maken
Op 6 februari 2015 werd de warmtecentrale officieel in
van steun van het innovatieprogramma Energiesprong
gebruik genomen door gedeputeerde Eddy van Hijum van
moest men ervoor zorgen dat minstens 45 procent van
de provincie Overijssel.
het totale energieverbruik uit hernieuwbare bronnen uit
Inmiddels is ook het naastgelegen bedrijf Galvano aange-
de directe omgeving komt.
sloten op de warmtecentrale waarmee het eerste begin
Frank vertelt dat men in eerste instantie biogas van
van een warmtenet op bedrijventerrein Westermaat een
de rioolwaterzuivering van Hengelo wilde gebruiken
feit is. Daarmee maakt Warmtenet Hengelo nog eens
maar wegens onvoldoende beschikbaarheid een andere
duidelijk dat men niet alleen mikt op woningen, scholen
oplossing moest zoeken.
en kantoren maar ook op de industrie.
_
Het dak over het parkeerterrein van Eaton is bedekt met 4.000 m2 pv-panelen.
NR 22. HERFST 2015
17
Na Nieuw Zuid volgen Antwerpen-Noord en Ecluse
Warmtenet Noord - Situatieschets
De Vlaamse minister Annemie Turtelboom en de Antwerpse schepen Nabilla Ait Daoud legden op 28 april symbolisch de eerste leiding voor het warmtenet op Nieuw Zuid, het eerste warmtenet van Antwerpen. De stad gaat op volle kracht verder. Op 30 juni tekende men een overeenkomst voor een warmtenet in Antwerpen-Noord.
Woonwijk Nieuw Zuid Achter het Antwerpse Justitiepaleis, in het verlengde
....
van de gedempte Zuiderdokken en de Scheldekaaien, bouwt ontwikkelaar Triple Living de duurzame woonwijk Nieuw Zuid. Stad Antwerpen en de projectontwikkelaar werden het eens over een collectieve en duurzame warmtevoorziening voor tweeduizend woningen, winkels en kantoren in deze nieuwe wijk. Na een aanbesteding heeft Stad Antwerpen aan een consortium bestaande uit Veolia, IVEG, AWW en Indaver warmtenet. Het consortium opereert onder de naam
Havenwarmte voor woonwijken Antwerpen-Noord
warmte@zuid.
Benutting van de restwarmte van het havengebied van
de concessie verleend voor het exploiteren van het
Het net in deze nieuwbouwwijk wordt het grootste
Antwerpen met daarbij ook de afvalenergiecentrale
warmtenet
Verbelen,
van ISVAG is al jaren onderwerp van onderzoek. Er is
energiedeskundige bij de stad Antwerpen. Bij de
genoeg warmte om meer dan vijfduizend woningen
ontwikkeling is nog een belangrijke uitbreiding voorzien
te verwarmen in de noordelijke wijken van de stad.
naar grote bestaande gebouwen in de omgeving zoals
Dat is financieel ook haalbaar gebleken. Daarom heeft
het Paleis van Justitie.
stad Antwerpen een alliantie gevormd die moet leiden
De tijdelijke warmtecentrale en de hoofdleiding voor
naar realisatie van warmtenet Antwerpen-Noord. Op 30
het net zijn al gerealiseerd. Het net is ontworpen door
juni tekenden Stad Antwerpen, Provincie Antwerpen,
Rotterdam Engineering en de aannemer is Marconi
corporatie Woonhaven en netbeheerders Eandis en Infrax
Oranje.
een samenwerkingsovereenkomst voor warmtenetten
van
België
volgens
Sam
in de bestaande woonwijken Luchtbal, Rozemaal en Luithagen en Logistiek Park Schijns.
18 WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmtenet Noord - Aanpak
Stoomnet voor Waaslandhaven ECLUSE is de naam van het stoomnetwerk dat ontwikkeld wordt in de Antwerpse Waaslandhaven. Dit stoomnet wordt een sluis van groene energie. De stoom zal worden geleverd door de waste-to-energycentrales van Indaver en Sleco. Zes bedrijven tekenden op 8 mei een intentieverklaring voor afname van de groene stoom: Lanxess, Monument Chemical, ADPO, Ashland, De Neef Chemical Processing en Phenol dat nu al stoom afneemt. Netbeheerder Infrax investeert in het stoomnet. Frank Vanbrabant, CEO Infrax:
‘Door te investeren in dit
stoomnet leveren we een belangrijke bijdrage aan een duurzame toekomst.’
Koninklijke aandacht voor warmtecentrale De Purmer Koning Willem-Alexander opende op 13 maart officieel biowarmtecentrale De Purmer. Deze centrale heeft vier houtgestookte ketels met een totaal vermogen van maar liefst 44 Megawatt. Staatsbosbeheer levert de brandstof: 100.000 ton houtsnippers die vrijkomen bij het onderhoud aan de bossen. Dankzij de nieuwe centrale is de warmte van de 25.000 klanten van Stadverwarming Purmerend nu op jaarbasis voor 80 % uit hernieuwbare bron. Voorheen kwam de warmte van een gasgestookte warmtekrachtcentrale.
NR 22. HERFST 2015
19
Introductie elf nieuwe deelnemers IOK In de eerste helft van 2015 hebben elf organisaties zich
De Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij
aangemeld als deelnemer aan Warmtenetwerk.
voor de Kempen (IOK) heeft een Groene Kempen als doelstelling. Het samenwerkingsverband van de Kempense gemeenten is actief op diverse gebieden van energie in gebouwen tot mobiliteit en natuurbeheer; voor de afvalvoorziening is er IOK Afvalbeheer. IOK is coördinator voor
Albrand
het project Kempen2020, een convenant van de
Albrand is een Nederlandse fabrikant van vloerver-
Kempense gemeenten om de uitstoot van CO2 met
warmingssystemen en warmteverdelers waaronder
20 % te reduceren in 2020. Ook is IOK partner in
verschillende modellen voor stadsverwarming en
het Efro-project 910 voor de ontwikkeling van
ook vierpijpsnetten met koudelevering.
diepe geothermie in de Kempen. Dit project staat
Albrand levert producten voor zowel woningpro-
onder coördinatie van Vito.
jecten als utiliteit. Het hoofdkantoor is gevestigd in Didam en de fabriek in Aalten.
Itron
APV Benelux
Itron is wereldwijd toonaangevend op het gebied
APV is een onderdeel van SPX Flow Technology. Het
van technologie en diensten om op een duurzame
bedrijf vervaardigt pompen, afsluiters, mengers en
manier om te kunnen gaan met energie en water. Het
warmtewisselaars voor diverse toepassingen, waaronder
bedrijf levert oplossingen voor het meten, beheren
warmteterugwinning, winning van koude en warmte uit
en analyseren van energie- en waterverbruik. Naast
meren en aquifers, warmteopslag en complete warmte-
meet- en regelapparatuur voor elektriciteit, gas,
stations voor warmtenetten. Het hoofdkantoor voor de
water en thermische energie, bevat het portfolio
Benelux is gevestigd in Erpe-Mere.
communicatiesystemen, software, adviesdiensten en beheer. Met duizenden medewerkers wereldwijd ondersteunt Itron ruim achtduizend klanten in meer dan honderd landen. In Nederland is het bedrijf al sinds 1858 actief. Itron bedient de Nederlandse markt
Bosch Thermotechnology Bosch Thermotechnology
integreert
vanuit zijn vestiging in Dordrecht. In België is Itron internatio-
Contigea gevestigd in Brussel.
nale en regionale thermotechnologie-merken zoals Bosch, Buderus, Junkers en Nefit. Binnen de Bosch Groep met bijna 300.000 medewerkers is Bosch Thermotechnik GmbH de producent van verwarmingsproducten en boilers. De producten
Rombouts Kunststof Techniek
van Bosch Thermotechnology zijn huishoudelijke en
Rombouts Kunststof Techniek BV maakt leiding-
industriële ketels, warmwaterboilers, warmtepom-
systemen, vaten en vormstukken van thermo-
pen, zonneboilers en warmtekrachtinstallaties met
hardende en
een elektrisch vermogen van 50 kW tot meer dan
Rombouts ontwikkelde voor Gasunie het PUPP
2 MW. Het hoofdkantoor voor België is gevestigd in
lining system, een polypropyleen beschermlaag
Aartselaar.
voor grote stalen leidingen. Het bedrijf is geves-
thermoplastische kunststoffen.
tigd in Tholen.
20
WARMTENETWERK MAGAZINE
Stad Roeselare De stad Roeselare participeert in de intergemeentelijke afvalverwerker MIROM. Vanuit de centrale van MIROM wordt al tientallen jaren warmte geleverd aan 21 grote
Provincie Drenthe
afnemers. In het najaar van 2015 start in Roeselare en Hooglede de bouw van ruim duizend nieuwe woningen die
Drenthe is een landelijke provincie met bijna een
aangesloten zullen worden op het grootste warmtenet
half miljoen inwoners. De provincie Drenthe werkt
voor particuliere woningen van West-Vlaanderen.
aan de ontwikkeling van warmtenetten en is partner
Roeselare ondertekende in 2012 het ‘Burgemeesters–
in Energy Valley.
convenant voor lokale duurzame energie’. In het
Met de gemeente Emmen heeft de provincie een over-
bestuursakkoord RSL2018 en het meerjarenplan 2014-
eenkomst voor de ontwikkeling van een warmtenet.
2019 verplichtte het stadsbestuur zich om tegen 2020 20 %
Dierenpark Wildlands Adventure Zoo wordt de eerste
minder uitstoot van broeikasgassen in Roeselare te reali-
afnemer van warmte in Emmen.
seren. Tegen 2030 wil de stad Roeselare volledig klimaat-
Het Provinciehuis in Assen is voorzien van een
neutraal worden. Tegen 2020 kan het nieuwe grotere
bodemopslag van warmte en koude (WKO). Een over-
warmtenet de totale uitstoot van CO2 van Roeselare met
schot aan koude gaat men uitwisselen met het nabij-
4 % -uitstoot verminderen. Dat is ongeveer een vijfde van
gelegen hotel De Bonte Wever.
de doelstelling binnen het Burgemeestersconvenant.
Wagenborg Nedlift Wagenborg Nedlift is specialist in speciaal trans-
Thomas More KCE
port. Met ruim vierhonderd medewerkers is het
Het KennisCentrum Energie van Thomas More is gevestigd
bedrijf in geheel Europa en daarbuiten actief.
op de campus Geel. Thomas More heeft 13.000 studenten
Voor de aanleg van warmtenetten verzorgt Nedlift
verspreid over dertien campussen in zeven steden in de
transport en plaatsing van grote leidingsecties en
provincie Antwerpen.
warmtebuffers
KCE, het KennisCentrum Energie is een multidisciplinair
De energiesector is voor Wagenborg Nedlift een
expertisecentrum dat zich richt op het beheer van energie-
van de belangrijkste markten. Men is actief bij de
systemen op gebouwniveau. Dit ondersteunt de evolutie
bouw van centrales en windparken, plaatsing van
naar energieneutrale (of energiepositieve) gebouwen die
boortorens, gas- en olieleidingen en warmtenet-
toch comfortabel zijn. Een van de zaken waar men actief
ten. Het moederbedrijf is Royal Wagenborg dat in
mee bezig is, is de Vlaamse energieprestatienorm voor
1888 werd opgericht door Egbert Wagenborg.
gebouwen, de EPB.
_
SAX
Steun duurzame warmte
SAX Sanitair is groothandel in warmtetechniek
Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/of wilt
en sanitair. In tien Vlaamse steden heeft SAX
u een bijdrage leveren aan een effectieve infrastructuur voor
een showroom en bij het hoofdkantoor in Melle
warmte en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk.
is een energiecentrum ingericht. Op het ge-
Naast een vermelding op de website en in het magazine, kunnen
bied van verwarming levert het bedrijf ketels,
deelnemers kosteloos naar onze congressen en met korting op
boilers, radiatoren, vloerverwarming, warmte-
studiereis. Ook kunnen ze actief meepraten over warmtebeleid
pompen, zonnecollectoren en pompen.
en is er een actief verenigingsnetwerk met innovators, financiers, warmteproducenten, aannemers en beleidsmedewerkers. Stuur voor meer informatie over inschrijven, contributie en overige voordelen een e-mail naar
[email protected]
NR 22. HERFST 2015
21
Deelnemersoverzicht Exploitanten en financiers van warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam Alliander Attero AVR Afvalverwerking Bio-energie De Vallei Bionerga Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam EDF Luminus E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude EnNatuurlijk GETEC Benelux HVCenergie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer MIROM Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Veolia Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra GMB Civiel A. Hak Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding- Montageprojecten SOP VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten Albrand APV Benelux Bosch Thermotechnology Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Dyka Ecompany Fortes-Import FW-Fernwärme-Technik Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF
1 augustus 2015
Isoplus Benelux Itron Kamstrup Kapp Nederland Klinger-Sogefiltres Landis+Gyr LOGSTOR Nederland NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Rehau Rombouts Kunststof Techniek Samson Regeltechniek SAX Sanitair Siemens Spirotech TCB Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk Xylem (Lowara) Dienstverlening AAB Antea ARN Remondis Consulting Balance Ervaring op Projectbasis Banning Advocaten Bee NV Bird & Bird Boydens CarbonMatters Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting De Klik DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA 3E EES Holland Ekwadraat Advies EnergyMatters Grant@vice Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland HDM Pipelines IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs LBITA Liandon LievenseCSO Infra Over Morgen RebelGroup Roos + Bijl Rotterdam Engineering Roukema Royal HaskoningDHV
RTB De Beijer Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering Wagenborg Nedlift Universiteiten en kennisinstituten Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool KWR Water Cycle Research ROC Rijn IJssel Thomas More KCE TU Delft Universiteit Antwerpen Universiteit van Gent UGent Campus Kortrijk Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Leeuwarden Gemeente Maastricht Gemeente Nijmegen Gemeente Purmerend Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax IOK (Ontw.mij De Kempen) ISVAG Omgevingsdienst Haaglanden Pidpa POM West-Vlaanderen Provincie Drenthe Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Antwerpen Stad Roeselare Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Cogen Vlaanderen KNVP Vereniging Afvalbedrijven
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
22
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda 2015
Colofon
29-30 september in Dresden
Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan
[email protected]
20e Dresdner Fernwärme-Kolloquium www.agfw.de 1 oktober
Openstelling Garantieregeling Aardwarmte www.RVO.nl 1 oktober te Bodegraven
Warmtenetten: klaar voor een warm onthaal? www.dwa.nl 1 oktober te Den Haag
Afvalconferentie 2015 www.afvalconferentie.nl 7 oktober te Brussel
DHC+ Brokerage Event www.dhcplus.eu 6-8 oktober in ’s Hertogenbosch
vakbeurs Energie 2015 www.energievakbeurs.nl 20-21 oktober in Neurenberg
European Heat Pump summit www.hp-summit.de 27 oktober in Roeselare
Congres Warmtenetwerk Vlaanderen www.warmtenetwerk.be 26 november te Utrecht
Nationaal Warmtecongres 2015 www.euroforum.nl
Redactie Klaas de Jong Jet Ceelen Willeke Brandsma Anique de Kruijf e-mail:
[email protected] Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk Bestuur Warmtenetwerk Voorzitter: Gijs de Man, Stadsverwarming Purmerend Secretaris: Astrid Madsen, gemeente Rotterdam Penningmeester: Jannis van Zanten, Vereniging Afvalbedrijven Hans Buitenhuis, DWA Peter Odermatt, Thermaflex Berno Kastelijns, Nijkamp Pieter de Jong, Ymere Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris Vlaanderen: Jo Neyens, ODE Tom Prinzie, Van Marcke Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Postbus 77 NL - 1200 AB Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar
[email protected]
Korting voor deelnemers Warmtenetwerk
Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 22. HERFST 2015
23
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie
