WARMTENETWERK Nr 21. Winter 2015

WARMTENETWERK MAGAZINE

Nr 21. Winter 2015

Michaël Corten: grootschalig denken vanuit een klein bedrijf Ondergrondse warmteopslag met minimaal verlies Samen naar 90.000 aansluitingen in Arnhem-Nijmegen

Inhoud 3 Column: Onzichtbare duurzaamheid 4 Nieuwe leden: ROC Rijn IJssel 4 Onderwijsnieuws 5 Stresstest energie 6 Politiek overtuigd van warmtenetten 8 Interview: Michaël Corten, ceo Belgian Eco Energy 12 Innovatieve warmteopslag: ondergronds en voordelig 14 Jaarbijeenkomst: Oogstjaar voor warmtenetten 17 SDE+ in 2014 en 2015 18 Gekoppelde groei warmtenetten in regio Arnhem-Nijmegen 20 Nieuw hart voor warmte- en koudenet in London City 22 Uitbreiding warmtecentrale Gent 24 Warmtemeters in de pool 25 IJs als koudemedium 26 Deelnemers 27 Colofon en agenda

Omslagfoto: Plaatsing van het buffervat voor het warmtenetwerk van Arnhem, Duiven en Westervoort. In dit vat slaat Nuon warm water met een temperatuur van 125 ˚C op. Lees op pagina 18 meer over de plaatsing en de uitbreiding van het warmtenet in de regio Arnhem-Nijmegen.

2 

foto: nuon/jorrit lousberg

WARMTENETWERK MAGAZINE

Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk

WARMTENETWERK

is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.

meer comfort met minder fossiele energie

_

Duurzaamheidsmonitor met oogkleppen Warmtenetten liggen onzichtbaar ondergronds, maar dat betekent niet dat we ze moeten negeren. De voorkant van het boek Monitor Duurzaam Nederland

een duurzame toekomst warmte overslaan. Bij duurza-

2014 van het Centraal Plan Bureau (CPB) is veelbelo-

me energie denken de meesten haast automatisch aan

vend: een mooie foto van het Zoneiland in Almere dat

windturbines en pv-panelen. De auteurs van het CPB

duur­ zame warmte levert aan het warmtenet van de

noemen windenergie in het boek zelfs de goedkoopste

wijk Noorderplassen. Maar het lijkt erop dat de vorm-

vorm van duurzame energie. Ze schrijven wel over de

gever zich vergistte. De auteurs van het CPB schrijven

SDE+, maar kennelijk hebben ze die regeling slecht be-

alleen maar over windenergie, zonnestroom, elektrische

studeerd. In deze steunregeling zijn er zelfs meerdere

auto’s, waterstof, opslag van CO2 in de bodem en emis-

vormen van hernieuwbare warmte die per eenheid ener-

siehandel. Het woord ‘warmtenet’ komt niet eens voor

gie goedkoper zijn dan windenergie.

in het boek dat 76 bladzijden telt; het woord ‘warmte’

Veel aandacht gaat in het boek naar de maatschappe-

staat er maar twee keer in.

lijke acceptatie van duurzame energie. Daarbij is de constatering dat windturbines op land grote problemen

Gelukkig zijn politici als Jan Vos (PvdA) en René Leegte (VVD) wel wakker

hebben vanwege hun zichtbaarheid. Dat probleem heeft een warmtenet niet. De leidingen die duurzame warmte distribueren zijn onzichtbaar. Dat zou een pluspunt moeten zijn voor beleidsmakers.

Kennelijk ging de vormgever ervan uit dat het Zoneiland

Helaas valt warmte buiten het blikveld van het CPB. Ge-

elektriciteit produceerde en hebben de auteurs de fout

lukkig zijn verschillende politici inmiddels wel wakker.

niet gezien. Of kunnen de auteurs zich niet voorstellen

Jan Vos (PvdA) diende met steun van René Leegte (VVD)

dat we in Nederland ook duurzame warmte gebruiken

een motie in die minister Kamp vraagt om voor april een

op wijkniveau? Als we het rapport mogen geloven is

plan van aanpak te leveren voor 1 miljoen woningen op

dat — in combinatie met luiheid — niet onwaarschijnlijk.

warmtenetten. De motie is eind november aangenomen

Zo lezen we in hoofdstuk 2: ‘We zullen ons hier vooral

door de Tweede Kamer en we wachten nu met spanning

richten op elektriciteit, omdat elektriciteitsopwekking

af. In elk geval geeft Kamp in de SDE+ alle ruimte voor

een belangrijke bron is van broeikasgassen. Ook is er

duurzame warmte.

_

over deze sector de meeste kennis over technieken en mechanismen bij de transitie naar schone energie.’ Het is helaas niet ongebruikelijk dat onderzoeken naar

Nr 21. Winter 2015





Klaas de Jong

3

Nieuwe deelnemers ROC Rijn IJssel: inspelen op vraag naar warmtenetten “We hadden al een opleiding infratechniek met gas- en

kunnen de leerlingen van ROC Rijn IJssel gebruik maken

drinkwaterleidingen,” vertelt Ben Kamps van ROC

van een voor dat doel aangelegd water- en gasnet met

Rijn IJssel, “en daar hebben we nu warmtenetten aan

reduceerstation en een Portakabin om woningaansluitin-

toegevoegd, want we zien dat die steeds belangrijker

gen te demonstreren. Dit wil het ROC nog uitbreiden

worden.” In de regio van ROC Rijn IJssel is dat goed te

met warmteleidingen en een afleverset.

merken. In Arnhem en Duiven is Nuon actief met warm-

www.rijnijssel.nl

_

te van de AVR en vlakbij in Nijmegen met warmte van ARN. Vanwege de toenemende activiteiten rond warmte heeft Kamps het opleidingencentrum aangemeld als

Steun duurzame warmte

deelnemer aan Warmtenetwerk. “Door onze deelname

Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/

hopen we onze kennis uit te breiden en nieuwe contac-

of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve infra-

ten te krijgen binnen de warmtesector”, aldus Kamps.

structuur voor warmte en koude? Neem dan deel aan

ROC Rijn en IJssel heeft bijna 1.300 docenten verdeeld

Warmtenetwerk. Email voor meer informatie naar:

over verschillende locaties in Arnhem, Ede, Wageningen,

[email protected]

Zevenaar, Renkum en Elst. Voor praktijkles infratechniek

Onderwijsnieuws Nieuwe opzet infratechniek ROC’s

Inventarisatie opleidingen

Samen met onder andere de werkgroep opleidingen van

Binnen Stichting Warmtenetwerk is bestuurslid Hendrik

Warmtenetwerk en de werkgevers in de infratechniek

Jan Kors de trekker van de werkgroep opleidingen. Eind

is in 2014 een project gestart voor een gezamenlij-

vorig jaar heeft de werkgroep een hernieuwd overzicht

ke opleiding infratechniek aan de ROC’s (Regionale

van opleidingen in Nederland opgesteld. Dit is terug te

OpleidingsCentra). ROC’s verspreid over het land kun-

vinden op de website van Warmtenetwerk.

nen de vernieuwde opleiding straks uniform verzorgen.

www.warmtenetwerk.nl

_

Warmte­ distributienetten maken in de nieuwe opzet onderdeel uit van de ondergrondse infratechniek. Stichting Warmtenetwerk ondersteunt de ontwikkeling

ROC Kellebeek op restwarmte Sita

van de opleiding met een lening van 20.000 euro aan

Het splinternieuwe ROC Kellebeek College in Roosendaal

Stichting Blei, die leermiddelen en examenproducten

heeft een unieke warmtevoorziening: afvalenergie­

voor de opleiding tot (1ste) monteurs voor gas, water,

centrale Sita levert warm water van slechts 40 ˚C via

elektriciteit

Verschillende

een warmteleiding. Energetisch gezien is dat een ideale

eigenaren van de huidige leermiddelen hebben deze

temperatuur voor Sita. Dankzij de lage temperatuur

beschikbaar gesteld als basis voor de ontwikkeling van

treedt nauwelijks warmteverlies op. De door BAM In-

de nieuwe opleiding. Onder hen bevinden zich onder

fratechniek aangelegde leiding vormt de basis voor het

meer het Opleidings & Ontwikkelingsfonds (OOF),

Smart Climate Grid Roosendaal dat in de toekomst een

enkele netbedrijven, Enexis, GOA Leidingtechniek,

nieuwbouwwijk van warmte zal voorzien. De gemeente

Brabant Water en de Vakgroep Ondergrondse Netwerken

heeft hiervoor het Duurzaam Energie­bedrijf Roosendaal

waterbeheer van Bouwend Nederland. Wim en Grond­

opgericht. 

en

warmte

ontwikkelt.

Cobbenhagen is coördinator van het project.

  4 

_

_

WARMTENETWERK MAGAZINE

Energy Stress Test De EU heeft een Energy Stress Test uitgevoerd

Waarom ?

Een latie van eesinmexutr situatie eme Geen voorsp elling!

Huidige import

53%

Uit Rusland

van de energie die we verbruiken Ruwe olie Aardgas Vaste brandstof Kernenergie

88% 66% 42% 40%

39% gas

33% olie

48% van de EU’s energie gaat naar de verwarming van water en huizen Wat gebeurt er als de gaslevering vanuit Rusland of door Oekraïne in de winter stil komt te liggen?

Rusland Russia

Op 1 januari 2009 staakte Rus-

duur volgens de onderzoekers.

land de levering van aardgas

De gevolgen van een leve-

aan Oekraïne. Verschillende

ringstop zijn hierdoor groot.

Europese staten zaten enkele

Met

dagen later midden in de win-

landen als Finland, Estland,

ter zonder gas. Dat zorgde voor

Macedonië en het voormalige

grote onrust in Brussel. Met de

Joegoslavië zouden tenminste

realisatie van de Nordstream-gasleiding, die direct door de Oostzee gaat, leek de rust weergekeerd. Totdat Rusland in 2014 de Krim annexeerde en de EU wel actie moest onder­ nemen. Al snel ontdekten de politici dat

name

Oost-Europese

Oekraïne Ukraine

60 procent van het gas dat ze nodig hebben missen.

Warm water Een belangrijke conclusie in het rapport is dat we 48 procent van de energie gebruiken

ze niet sterk stonden in een handelsoorlog vanwege de

om woningen en water te verwarmen. Een omschakeling

afhankelijkheid van Russisch gas. De EU-leiders besloten

naar duurzame bronnen is dan ook een van de aanbe-

daarom een stresstest voor energievoorziening uit te

velingen.

voeren, vergelijkbaar met de crisistest voor banken.

De adviezen zijn onderverdeeld in snel te nemen maat-

Die test bevestigde wat we al wisten: de EU is sterk af-

regelen, maatregelen voor middellange termijn en voor

hankelijk van brandstoffen van buiten de eigen landen.

lange termijn. De voordelen van warmtenetten zijn

88 procent van de olie en 66 procent van het aardgas

hierin helder neergezet. Warmtenetten kunnen flexibel

komt van buiten de EU. Maar het geldt eveneens voor

omschakelen naar andere bronnen. De EU wil dan ook

vaste brandstoffen (44 procent) en kernenergie (40

dat bestaande netten die nog aardgas gebruiken, zo snel

procent). De afhankelijkheid van aardgas verschilt met

mogelijk duurzame bronnen toevoegen zodat ze in geval

de andere brandstoffen omdat het gas hoofdzakelijk uit

van nood het aardgas kunnen ontkoppelen. Deze over-

Rusland komt. De Europese gasproductie daalt en ande-

schakeling is binnen korte tijd te realiseren. Uitbreiding

re gasleveranciers zijn er eigenlijk niet. De aanvoer van

van netten vergt meer tijd.

_

vloeibaar aardgas met lng-tankers is te beperkt en te

Nr 21. Winter 2015





 5

Politiek overtuigd van warmtenetten Zowel landelijke als lokale politici in Nederland denken steeds vaker aan warmtenetten als ze het over duurzaam energiebeleid hebben.

van Warmtenetwerk Magazine voor deze bloemlezing bijeenzocht. Bovendien laten de politici het niet alleen bij loze beloften. Met het Energieakkoord en de Steunregeling

‘Aardgas is zo ouderwets, ruim baan voor warmte’. Het

Duurzame Energie (SDE+) zet het kabinet in op verduur-

lijkt misschien een persbericht van Stichting Warmte-

zaming van warmte.

netwerk, maar het is de titel van een bericht van de werkgroep PvdA Duurzaam dat is ondertekend door Rolf

1 miljoen huishoudens

Steenwinkel en Chris Peeters. Zij staan niet alleen in

Op 17 november stemde de Tweede Kamer vrijwel una-

die gedachte; dankzij de inspanningen van Stichting

niem voor een motie van Jan Vos (PvdA) en René Leegte

Warmtenetwerk en de Duurzame Energie Koepel zijn

(VVD) die Minister Kamp van Economische Zaken ver-

politici de afgelopen jaren beter bekend geraakt met

plicht om met een samenhangend plan te komen voor

de duurzaamheidskansen van warmte en warmtenetten.

restwarmtebenutting bij 1 miljoen huishoudens. Alleen

Dat ze enthousiast zijn over de mogelijkheden, blijkt uit

de leden van de PVV en de daaruit afgescheiden Groep

vele interviews, moties en Kamervragen die de redactie

Bontes/Van Klaveren stemden tegen.

_

PvdA Warmtenetten passen helemaal binnen de duurzaamheidsdoelstellingen van de PvdA. Precies een week voor de motie van Vos, diende de Noord-Hollandse gedepu-

restwarmte van de hoogovens van Tata Steel in IJmond.

teerde voor milieu Tjeerd Talsma een soorgtelijke motie

Als de netten eenmaal zijn aangelegd vanwege de

in. Daarmee wil hij het provinciebestuur verplichten

goedkope restwarmte, kunnen we volgens Steenwinkel

in het tweede kwartaal van 2015 plannen te presente-

en Peeters verder verduurzamen. Dat schrijven ze in

ren voor een betere benutting van restwarmte en de

een brief aan Trouw: ‘het grootschalig invoeren van

aanleg van een warmterotonde. In Noord-Holland zijn

warmtenetten zal de aandacht voor allerlei vormen van

nu al diverse warmtenetten, waaronder in Amsterdam,

duurzame energie en optimale energiebenutting stimu-

Purmerend en Alkmaar. Eind november is bovendien een

leren, en kan zo een belangrijke bijdrage leveren aan

samenwerkingsovereenkomst getekend voor gebruik van

een succesvolle energietransitie.’

VVD Tweede Kamerlid Leegte, die samen met Vos de motie

de efficiency van de ingezette primaire

voor restwarmte indiende, is een bekend tegenstander

energie. Dat is echte duurzaamheid.”

van windmolens. Deze ziet de VVD-er in tegenstelling

Ook in een uitzending van BNR nieuws-

tot warmtenetten als te weinig kostenefficiënt. Grote

radio op 15 oktober herhaalde Leegte

energiecentrales in het noorden noemde hij tijdens zijn

het nut van restwarmtegebruik. “Een politicus wil graag

spreektijd over de Warmtewet in 2013 “een gemiste kans

iets neerzetten, zoals een windmolen. Warmte kun

voor de energie-efficiency. Het maken van elektriciteit

je niet zien. Het is jammer dat er zo weinig over gespro-

levert zo’n globale 40% elektriciteit op en 60% warmte.

ken wordt. Maar de investering is ook groot.”

Het gebruiken van het restproduct warmte verhoogt dus

  6 

WARMTENETWERK MAGAZINE

D66 Meer dan 90.000 woningen in Rotterdam krijgen hun warmte van afvalverbrander AVR op Rozenburg. Ook in andere plaatsen zou stadsverwarming meer aandacht

Rotterdam heeft veel restwarmte in de haven beschik-

verdienen, schrijft de Rotterdamse duurzaamheidswet-

baar, maar elders zijn eveneens genoeg kansen meent

houder Pex Langenberg (D66) in een column in Binnen-

de wethouder: ‘uit studies van het Planbureau voor de

lands Bestuur. We kunnen ons volgens hem wel blijven

Leefomgeving blijkt dat een vijfde van de gebouwde

richten op isolatie en zonnepanelen in nieuwbouw, maar

omgeving binnen het bereik ligt van stadswarmte.’. Waar

ligt daar ook daadwerkelijk het grootste probleem? ‘Hoe

het volgens hem nu op stukloopt, is vooral de grote in-

schoon sommige nieuwbouwwijken ook zijn, ze vormen

vestering vooraf, terwijl minder uitstoot de markt geen

een minderheid. De grootste uitdaging zit in bestaande

winst oplevert. ‘In tegenstelling tot het elektriciteit- en

bouw. Dichtbevolkte gebieden met veel appartementen

gasnet wordt er bij de aanleg van warmtenetten volledig

en gestapelde bouw lenen zich bij uitstek voor stads-

naar de markt gekeken. (…) Net als het begin van de

warmte.’ Daarmee los je ook de problemen met de

aanleg van de eerste NUTS-netwerken, zal de overheid

luchtkwaliteit in binnensteden op volgens Langenberg.

hier haar maatschappelijke rol moeten oppakken.’

Groenlinks In het verleden associeerden duurzame partijen stadsverwarming vaak met oude elektriciteitscentrales op

worden verbrand. En dan is het beter om met die warm-

kolen. Tegenwoordig ziet Groenlinks in onder meer

te duizenden woningen te verwarmen dan het klimaat

Amsterdam en Nijmegen wel de voordelen van efficiënt

op te warmen.’

warmtegebruik en de mogelijkheden voor een duurza-

Toch houdt de partij nog een slag om de arm. Zo

me toekomst. ‘Je kan zeggen dat de warmte van een

stelt Groenlinks in Amsterdam dat uitbreiding van het

afvalverbrandingsinstallatie als ARN die in Weurt het

stadswarmtenet niet mag betekenen dat fossiele ener-

warmte­net gaat voeden niet honderd procent duurzaam

giecentrales langer openblijven. Ook willen ze het net

is’, zegt de Nijmeegse wethouder Harriët Tiemens

openstellen voor teruglevering van warmte en moet

hier in oktober over tegen Binnenlands Bestuur. ‘Maar

volgens Groenlinks de aansluitplicht vervallen als je zelf

voorlopig zal er afval zijn waarvan altijd een deel moet

duurzamer warmte kunt opwekken dan het net.

SP Dat een warmtenet op dit moment vaak staat voor een monopoliepositie, ziet Paulus Jansen, voormalig Tweede Kamerlid en nu wethouder in Utrecht, als probleem.

afgelopen december tijdens een Tweede Kamer-debat

Wel is Jansen absoluut voorstander van restwarmte­

over klimaatverandering. “Democratiseer de energie.

benutting. Op 5 februari 2013 diende de SP-er nog een

Zet niet alleen subsidies in voor de markt, maar inves-

motie in om het lozen van restwarmte te beboeten; die

teer zelf. Karrenvrachten aan restwarmte gaan verloren

motie haalde het helaas niet.

in de industrie. Help bedrijven om dat nuttig te gebrui-

Partijleider Emile Roemer wil dat de overheid ook zelf

ken of te verkopen en verlang als tegenprestatie dat de

investeert in het gebruik van restwarmte. Dat stelde hij

bedrijven sneller verduurzamen.”

Nr 21. Winter 2015





 7

Ecologie én economie Door de warmte te benutten en biomassa die elders onbruikbaar is in te zetten, maakt ceo Michaël Corten van energieleverancier Bee biomassacentrales groener en goedkoper. ‘We kunnen beter grotere centrales bouwen.’ “Wij geloven dat wat je in de energiewereld moet doen,

Een van de lessen die we hieruit hebben geleerd is dat

misschien beter kan vanuit een klein bedrijf”, vertelt Bee-

we juist beter grotere centrales kunnen bouwen. Wkk op

ceo en mede-oprichter Michaël Corten. “Het is moeilijk

biogas is een heel mooie technologie, maar je mist het

om een grote tanker die goed verdienende activiteiten

schaalvoordeel. Bovendien is het te klein om een warm-

ontplooit te keren voor duurzaamheid.” Nadat hij sa-

tenet aan te leggen en dus heb je meer subsidies nodig

men met Jan Jaeken Eneco België uit de grond stampte,

om rendabel te zijn. In Europa is steeds minder geld

besloot Corten in 2010 voor zichzelf te beginnen. Hij richtte

beschikbaar en dat dwingt ons efficiënter te werken dan

vanuit zijn garage Bee op, samen met voormalig Electrabel-­

op die kleine schaal mogelijk is.”

manager Chris Elbers en de duurzame projectontwikkelaar Christophe Surleraux, stichter van het Waalse Ecopex.

Nieuwe centrales krijgen geen groenestroomcertifi­

Invloedrijke families uit de chemische industrie investeer-

caten meer. Zijn er genoeg kansen voor duurzame

den al in hun visie. En die visie is alles behalve klein.

energieopwekking?

In december tekende Bee een contract ter waarde van

“Ik zie wel mogelijkheden, maar niet op dit moment. Als

320 miljoen euro met het Spaanse Abengoa voor de ont-

er centrales van het net gaan, komen er misschien wel

wikkeling van haar biomassacentrale. Als alles volgens

weer groenestroomcertificaten beschikbaar. De centrale

plan verloopt verrijst de centrale met 215 MW elektrisch

van Electrabel is behoorlijk oud en het is de vraag hoe

vermogen rond 2017 in de Gentse haven. Benutting van de

lang die nog blijft draaien. Ook is er nog een oude cen-

100 MW warmte van de centrale was vanaf dag één een

trale van E.On. Beide waren kolencentrales. Wij bouwen

belangrijk onderdeel van de plannen. Corten: “Dat is ook

juist een nieuwe centrale die lang meegaat en maar een

een noodzaak voor als de subsidie stopt.”

derde deel van zijn levensduur subsidie nodig heeft.

Op dit moment heeft Bee een projectpijplijn van zo’n

Omgebouwde kolencentrales kunnen nooit zonder

260 MW in Vlaanderen en Wallonië. Een klein deel daarvan

subsidie draaien.”

(30 MW) betreft wind, de rest is voornamelijk warmtekrachtkoppeling op biomassa en gas (wkk) in de industrie.

In de eerste 15 jaar krijgt de centrale ongeveer

Warmte is ook hier een speerpunt: “De basis is voor ons het

110 miljoen euro subsidie per jaar en daarna stopt het.

technische idee van de cogeneratie, de hoge efficiëntie.

Waarom is deze centrale daarna wel rendabel?

Bij kleinere wkk’s dimensioneren we vooral op de stoom- of

“Met de warmtebenutting erbij, gaan we over de

warmtebehoefte van een individuele klant. Een warmtenet

60

procent

efficiëntie.

Dat

is

beter

dan

Steg-

is interessant, omdat we daarop efficiënt grotere installa-

elektriciteits­ centrales op gas. Biomassacentrales voor

ties kunnen aansluiten.”

elektriciteitsopwekking halen normaal rond de 35 procent en gebruiken duurdere soorten biomassa.

Waarom wil een klein bedrijf zo’n grote centrale?

Voor de financiering is die rendabiliteit nodig. Doorgaans

“Wij hebben ondertussen al aardig wat lessen geleerd

plaatsen grote partijen, met name uit de industrie,

op het gebied van biomassa. Bij biomassa is het zinvol

vragen bij de subsidiëring van hernieuwbare energie.

om groot te bouwen omwille van schaalvoordelen. Bij

Vanwege de hoge efficiëntiegraad en de beperkte sub-

centrales zoals die in Gent, kun je echter niet van één

sidie staan ze echter positief tegenover ons project.

klant afhankelijk zijn en moet je de productie delen via

Aan het einde van de subsidieperiode zijn de banken en

het elektriciteitsnet en een warmtenet.”

investering terugbetaald.”

Vanuit Eneco wilde je tussen 2007 en 2014 nog veertig biogas-wkk’s in België bouwen van 3 MW elk.

Gaan jullie vanaf het begin warmte leveren? “We hebben al diverse gesprekken lopen met industri-

“Daarvan zijn er circa tien gebouwd, maar daarna

ële afnemers. Sinds januari hebben we bovendien een

scheidden onze wegen en is Eneco niet verder gegaan.

ervaren werknemer in dienst die zich alleen maar gaat

  8 

WARMTENETWERK MAGAZINE

‘Een volwaardig warmtenet is een noodzaak om verder te gaan als de subsidie stopt’

Nr 21. Winter 2015





 9

bezighouden met contracten voor het warmtenet.

België en Nederland nauwelijks hebt. We zoeken ook

Tegen de tijd dat we echt bouwen, hopen we al een

echt naar biomassa die je op geen enkele andere manier

aantal contracten te hebben en gelijktijdig te kunnen

kunt gebruiken. En een schip is een veel duurzamer

beginnen met de aanleg van het warmtenet. We willen

transportmiddel dan wegverkeer.

de warmtebenutting maximaal uitbouwen tijdens de

Ook hebben we intensief overlegd met een heleboel

subsidieperiode. Een volwaardig warmtenet is ook een

ngo’s als Greenpeace, het Wereld Natuur Fonds en de

noodzaak om verder te gaan als de subsidie stopt. Als

Bond Beter Leefmilieu. Zij zijn het erover eens dat

we nog een centrale willen bouwen, dan zouden we ons

onze vorm van biomassa tot een voorbeeld kan en moet

zelfs nog meer vanaf het

uitgroeien.”

begin door de warmtevraag Wat moet ik verstaan onder

laten leiden.”

invasieve gewassen? Hoe gaat Bee het warmtenet

“Denk bijvoorbeeld aan on-

uitrollen?

kruidgewassen zoals bepaalde

“We focussen ons in Gent in

types acacia die alles over-

eerste instantie vooral op

woekeren en de groei van

de industriële partijen in de

andere planten tegenhouden.

haven, zowel op bestaande

In warmere gebieden heb je

als nieuwe bedrijven. Gent

gigantische

heeft een heel actief ha-

van dit soort gewassen die in

venbestuur dat veel lawaai rond onze komst maakt. Dat trekt nieuwe industrie

‘De ngo’s zijn het erover eens dat onze vorm van biomassa tot een voorbeeld moet uitgroeien’

hoeveelheden

overheidsprogramma’s worden gerooid en vervolgens verbrand of gestort. Dan is het

aan, die groene warmte kan gebruiken in bijvoorbeeld

veel logischer om ze te versnipperen en in een heel

logistieke toepassingen of droogprocessen. Een van de

groot schip te steken. Als je schip maar groot is, heeft

mogelijke afnemers is zelfs zo enthousiast dat hij wil

dat ongeveer dezelfde impact als een vrachtwagen door

mee-investeren in de centrale. Maar het kan ook gaan

België laten rijden.”

om serres, glastuinbouw. Natuurlijk vergeten we aansluiting op het bestaande

Verschilt de biomassa met die in kolencentrales?

warmtenet in Gent niet. Op dat net zijn al een zieken-

“Omgebouwde kolencentrales kunnen alleen draaien op

huis en verzorgingscentra aangesloten. Daarnaast zijn

houtstof, waarvoor je houtpellets moet inzetten. Dat

er plannen voor nieuwbouwwijken van 500 en 1.000

kost energie bij het maken van de pellets. Wij draaien

woningen.”

op versnipperde houtachtige gewassen, zonnebloempitten en andere reststromen. Na heel veel hard labeur

Wat zijn de grootste moeilijkheden in het project?

hebben we de schijnbaar onmogelijke combinatie tussen

“Het begint bij de brandstof. De specifieke kennis op-

ecologie en economie gevonden.

bouwen om duurzame biomassa met betrouwbare en

Het is verschrikkelijk moeilijk geweest om de installatie

bankable partners te vinden tegen de juiste prijs, is een

geschikt te maken. Die invasieve gewassen zijn agressief

werk van lange adem geweest. Daarnaast doen wij aan

voor de boiler en je moet ook het nodige doen om ze

projectfinanciering in plaats van aan balansfinanciering

goed te laten verbranden.

zoals grote energiebedrijven. Het is een helse oefening

Omdat onze boiler veel aankan, blijven we kijken naar

om de bank te overtuigen en de randvoorwaarden voor

nieuwe brandstoffen. De grootste uitdaging is de logis-

het geld zijn extreem streng, maar we gaan er komen.”

tiek. Samen met de Universiteit Gent en Biobase Europe zitten we daarom in een project om de reststromen uit

De biomassa komt per schip vanuit onder meer Afrika.

de agroindustrie optimaal te benutten.”

Hoe zit het met de duurzaamheid? “Het is een paradox, maar de brandstof is juist duur-

Is 100 procent duurzaam mogelijk?

zaam doordat we hem uit het buitenland halen. Wij

“Ik denk van wel. Het is in deze zware budgettaire tijden

werken voornamelijk met invasieve gewassen die je in

wel moeilijker om de steun te krijgen die nodig is. We

 10 

WARMTENETWERK MAGAZINE

hebben in Europa een groot probleem met oversubsidiëring gehad en dat heeft een negatief imago aan groene

‘In 7,5 minuut schakelen we bij en daarmee kunnen we de rol van de snelschakelende gascentrale oppakken’

stroom gegeven. Nu is de slinger echter de andere kant uitgeslagen, waardoor er minder groenestroomprojec-

alles in regelgeving is omgezet. Daarin moet ook komen

ten worden bijgebouwd dan de doelstellingen vereisen.

hoe we moeten omgaan met wanbetaling en sociale

Zelf ben ik er een voorstander van om alle duurzame

levering, zoals we dat ook bij elektriciteit en gas heb-

en betaalbare technologieën maximaal in te zetten. 100

ben. De overheid is er druk mee bezig om te kijken

procent met zon en wind invullen is moeilijk. Als ener-

wat er nog moet gebeuren. Samen met de Provinciale

gieleverancier weten we ook eigenlijk dat dit niet kan.

Ontwikkelings Maatschappij Vlaams-Brabant werken we

Je hebt zowel flexibele capaciteit als basislast nodig.”

bijvoorbeeld aan een leerproject rond warmtenetten bij een nieuw bedrijventerrein in Huizingen, naast een

Een biomassacentrale kan in die basislast voorzien?

Siemens-vestiging die warmte van een wkk wil.

“Wij kunnen onze centrale voor 60 procent flexibel in-

We hebben nu nog een blank terrein. Dit is het moment

zetten; we hebben 120 MW flexibel vermogen en zijn dus

waarop het het goedkoopst is om die leidingen aan te

een welkome aanvulling voor wind en zon. In 7,5 minuut

leggen, hoewel we nog niet weten welke bedrijven zullen

schakelen we bij en daarmee kunnen we de rol van de

komen. 3E en Boydens kijken naar de warmteprofielen

snelschakelende gascentrale oppakken.”

en dimensionering van de leidingen. Wij zitten erin als producent en om te factureren. Daarnaast werkt er nog

Er zijn de afgelopen tijd veel veranderingen in de

een advocatenkantoor mee. Die kijkt wat er contractu-

Vlaamse regelgeving rond warmte. Is dat voldoende?

eel mogelijk is, maar ook wat nog moet veranderen in

“Veel van die regelgeving is nog niet rond. Vooral rond

de wetgeving. In mei is het afgelopen, en dan komt er

facturatie moet nog veel gebeuren. Daar kijken we ook

een roadmap uit. Als er politieke wil is om er iets mee

samen met Eandis en Infrax naar. Neem je bijvoorbeeld

te doen, dan kunnen ze daarmee verder.”

het net van Roeselare, dan heb je Mirom als bron die de warmte levert en Eandis als eigenaar van het net. Maar

Is die politieke wil voor warmtenetten er?

wie doet de facturatie naar buiten? De bron kan het

“Zowel op Vlaams niveau als bij provincies en gemeen-

eventueel doen, maar die zal dat waarschijnlijk liever

tes is er behoorlijk veel wil om door te schakelen. In

niet willen. De netbeheerders vroegen ons of wij dit als

Gent hebben we natuurlijk een stadsbestuur dat hier al

energiebedrijf konden doen en daar zien wij kansen.”

veel langer mee bezig is. In het bestuursakkoord staat zelfs dat er activiteiten rond duurzame warmtenetten

Houdt dit gebrek aan regelgeving de markt tegen?

moeten komen. Vandaar ook dat onze centrale zeer

“We kunnen pas echt aan consumenten leveren als

welkom was.”

_

Schaalmodel De biomassacentrale in de Gentse haven geeft een nieu-

750-800 ˚C. De hete rookgassen gaan vervolgens door

we invulling aan de oude kolenterminal. Jaarlijks zullen

een stoffilter en de-NOx-installatie. “We koelen de

hier zo’n 25 schepen, met elk 40.000 ton biomassa,

rookgassen af tot 90 ˚C om ook de laatste megawatts

afmeren. Elk schip vervoert ongeveer evenveel als 1.600

mee te pakken”, vertelt Beyers. “Daarvoor moest de

vrachtwagens. De centrale heeft bovendien opslagruim-

schoorsteen aangepast worden, omdat je dan rond het

te voor een maandvoorraad aan biomassa.

dauwpunt zit en er zwaveloxiden kunnen ontstaan die

De verschillende soorten biomassa in de silo’s mengt

corrosie in de schouw zelf kunnen veroorzaken.”

Bee eerst voordat ze in de boiler gaan. Business deve-

De centrale zal volgens Beyers voldoen aan de strengste

lopment manager Peter Beyers: “Dat is nodig omdat de

emissie-eisen. “Augustus vorig jaar kwam de EU met

boiler zelf limieten heeft voor bijvoorbeeld de hoeveel-

nieuwe normen. Vlaanderen heeft gezegd dat we die

heid chloor in het hout.” De snippers gaan vervolgens

moeten delen door twee. De leveranciers verschoten

per transportband naar de 55 m hoge fabriek.

toen ze hoorden welke normen we moeten halen. Het

Binnenin de centrale staat een groot zandbed dat

lukt wel, maar dat kan ook alleen omdat het een grote

de biomassa verbrandt op een temperatuur van

installatie is.”

Nr 21. Winter 2015





 11

Damwandtechniek brengt seizoensbuffer

Het Udense Ecovat ontwikkelde een nieuwe en goedkope manier om warmte op hoge temperatuur een seizoen lang ondergronds op te slaan.

machine de aarde binnenin de cirkel en vult het gat zich automatisch met grondwater. Vervolgens plaatst het bedrijf een modulaire binnenwand uit prefab beton, met daarin buizen voor uitwisseling van warmte. Deze vormt het binnenvat. Tot slot wordt een betonnen dek-

“Eigenlijk is de nulenergiewoning de aanleiding geweest

sel aangebracht met daarop een afdeklaag. De bodem

om een ondergrondse opslag voor warmte te ontwikke-

blijft open.

len”, vertelt Jan van den Boogaard, salesmanager van

De diameter van het ondergrondse vat kan bij het

Ecovat in Uden. Het Brabantse bedrijf is een spin-off van

huidige ontwerp maximaal 60 m bedragen. Het groot-

projectontwikkelaar en bouwer van nulenergiewoningen

ste model heeft een opslagcapaciteit van maar liefst

Aris de Groot. Van den Boogaard: “Maar we hebben

60.000 m3 water. Volgens Van den Boogaard bedraagt de

ontdekt dat er voor ons opslagsysteem daarnaast grote

investering in een bovengronds vat van staal een veel-

mogelijkheden liggen in bestaande warmtenetten en als

voud van de kosten van het Ecovat. Ook een ondergronds

alternatief voor warmte- en koudeopslag in de bodem.”

warmte- en koudeopslagsysteem (wko) met open bron

Open bodem Een Ecovat is een grote ondergrondse opslag met

kan niet concurreren met het Ecovat en kent bovendien grote beperkingen wat betreft de temperatuur.

betonnen wanden. Ecovat gebruikt een nieuwe techniek

Stilstaand water

uit de bouwwereld om de wand economisch en snel te

Een belangrijk verschil met de gebruikelijke warmte­

vervaardigen: freesmachines die cement injecteren in

buffers en wko is dat het water in de Ecovat-opslag nooit

de gefreesde sleuf in de grond. Die machines gebruik

wordt verpompt, maar stilstaat. Het systeem maakt ge-

je meestal om damwanden aan te leggen op plaatsen

bruik van elementen voor warmtewisseling in de wanden

waar heiwerk niet gewenst is, zoals bij het metronet in

en niet van een vulpijp. Dat beperkt de warmteverliezen

Amsterdam. Dankzij een precisiesysteem voor plaats-

sterk en voorkomt menging van heet en koud water. Het

bepaling kan Ecovat een vrijwel perfecte cirkelwand

warmteverlies van de vaten is volgens berekeningen

maken met een diepte van tientallen meters.

10 procent op jaarbasis voor de uitvoering met de klein-

Na de aanleg van de wand verwijder je met een graaf-

ste diameter en 5 procent bij de grootste diameter.

 12 

WARMTENETWERK MAGAZINE

De elementen voor warmte­ -

woningen via een klein

uitwisseling zijn op verschil-

warmtenet. Alternatie-

lende

hydraulisch

ve warmte­­bronnen zijn

gescheiden. Daardoor is de

uiteraard ook inzetbaar

hoogte waarop je warmte

binnen dit systeem.

hoogtes

onttrekt of inbrengt aan te vraag. Onderin het vat is de

Opslag voor wind en zon

temperatuur 5 tot 10 °C en

Het

bovenin mag de temperatuur

bedrijf niet ontgaan dat

oplopen tot ruim 90 °C.

het fluctuerende aan-

passen aan de voorraad en

Nulenergiewoning Het eerste prototype Ecovat voor een door projectontwikkelaar De Groot ontwikkeld

is

het

Udense

bod van wind en zon op

De grootste diameter heeft een warmteverlies van slechts 5 procent per jaar

de

elektriciteitsmarkt

zorgt voor sterk variërende prijzen. Daarin ziet het bedrijf kansen.

kantoorpand in Uden is nu in

Op de spotmarkt kost

aanbouw. Het bedrijf Ecovat is hier gevestigd. Om de

elektriciteit op bepaalde momenten vrijwel niets of krijg

warmte te verdelen, beschikt het pand over betonkern­

je zelfs geld toe, weet Eugène van Bouwdijk Bastiaanse,

activering. De opslag bij dit kantoor heeft een diameter

manager finance & control bij Ecovat. Op die momenten

van 13,5 m en een inhoud van 1.500 m3. De besturings-

kun je stroom omzetten in warmte en deze opslaan in

techniek hiervoor ontwikkelen Ecovat en De Groot in

je warmteopslag. Het relatief goedkope systeem van

samenwerking met Vito Energy Ville en de Universiteit

Ecovat maakt het mogelijk om een overschot aan zonne-

Twente. In een eerdere fase is de Universiteit Eindhoven

en windstroom te bewaren voor gebruik als warmte in

betrokken geweest bij de ontwikkeling van het vat.

de winter. In Denemarken en Duitsland maken ze al op

Het Ecovat vormt de kern van projectontwikkelaar De

grotere schaal gebruik van dit power-to-heat-principe.

Groots Energienulwonen-concept. In dit concept krijgen

Van Bouwdijk Bastiaanse: “We hebben uitgerekend dat

de woningen zonnepanelen die stroom en — dankzij

we voor Tennet de onbalans in het elektriciteitsnet

waterkoeling — warmte produceren. Het koelwater van

kunnen

de panelen bereikt een temperatuur van 25 °C. Warmte­

Nederland.” _

opvangen

met

57

Ecovat-projecten

in

pompen op zonnestroom verhogen deze temperatuur in twee stappen verder tot maximaal 90 °C, waarna het

In de eerste stap freest Ecovat een cirkel (linksboven), die

water naar de warmtewisselaars in de opslag gaat. In

het bedrijf vervolgens uitgraaft (midden). Het resultaat

de winter levert het Ecovat deze warmte terug aan de

verdwijnt achter een afdekkende grondlaag.

Nr 21. Winter 2015





 13

Oogstjaar voor warmtenetten

Op 8 oktober hield Warmtenetwerk zijn jaarbijeenkomst in Congrescentrum 1931 in den Bosch. Zowel in Nederland als in Vlaanderen zijn afgelopen jaar de nodige successen behaald.

Ook de werkgroep Warmtenetwerk Vlaanderen heeft grote stappen kunnen maken op het gebied van regelgeving voor warmte. Dat heeft al geleid tot een aantal nieuwe initiatieven rond warmtenetten, bijvoorbeeld in Antwerpen Zuid. Opmerkelijk is dat de Vlaamse beheerders van energienetten, waaronder Eandis en Infrax, nu

Beleidsmakers erkennen steeds meer de cruciale rol

investeren in de bouw van warmtenetten.

van warmte voor het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen en het SER Energieakkoord, zo meldde Warmte­netwerk-voorzitter Gijs de Man in zijn toespraak. Daaraan heeft Warmtenetwerk stevig gewerkt. Het bestuur van de stichting was in 2014 betrokken bij meerdere zaken op beleidsgebied, waaronder de Warmte­visie van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken,

Het inzicht in het potentieel en de mogelijkheden van warmte- en koudenetten is bij beleidsmakers sterk gegroeid

het energielabel, de herziening van de Warmtewet,

Warmtevisie

de

op

Teun Bokhoven, voorzitter van de Duurzame Energie

Gebiedsniveau en de warmteplannen. Warmtenetwerk

Koepel, is net als De Man optimistisch over de ontwik-

is in 2014 bovendien lid geworden van de Duurzame

kelingen bij warmtenetten. In zijn toespraak ging hij

Energie Koepel om de krachten op het gebied van her-

in op de rol van warmte bij het SER Energieakkoord en

nieuwbare energie beter te bundelen.

de Warmtevisie. Weliswaar duurt het schrijven van de

werkgroep

Energiebesparende

Maatregelen

Warmtevisie langer dan eerder verwacht, maar het inAntwerpen ziet veel mogelijkheden voor warmtenetten.

zicht in het potentieel en de mogelijkheden van warmte-

Begin 2015 start de aanleg van het eerste net in Nieuw Zuid.

en koudenetten is bij beleidsmakers sterk gegroeid. Vanuit een traditionele inrichting met centrale stroom- en gaslevering verandert onze energievoorziening naar een complex geheel waarin decentrale opwekking en warmte­netten een belangrijke plaats innemen. Bokhoven waarschuwde bovendien voor te hoge verwachtingen van innovatieve concepten zoals nul-opde-meter: woningen die vrijwel geen energie nodig hebben door dikke isolatie en die de resterende energie zelf opwekken. Met veel zonnepanelen en een kleine warmtepomp is op jaarbasis inderdaad de energienota tot nul te reduceren, maar onderzoek laat ook zien dat dit extreem hoge extra kosten voor aansluiting op het elektriciteitsnet met zich meebrengt. Een warmtenet kan dan aantrekkelijker zijn. Voor Bokhoven is het duidelijk dat de overheid veel meer zal moeten doen om in de buurt van de doelstellingen voor 2020 te komen. Niet alleen wat betreft verduur­ zaming; op het gebied van energiebesparing gebeurt er

 14 

WARMTENETWERK MAGAZINE

nu nog erg weinig. In zijn aanbeveling voor de Warmtevisie ziet Bokhoven vooral kansen als we warmte- en koudenetten breed aanpakken. Daarbij denkt hij bijvoorbeeld aan verschillende bronnen per net, warmte- en koudeopslag, en een transitie naar lage­ temperatuurverwarming.

Coalitie warmtenet Antwerpen Met zijn presentatie over de coalitie voor een warmtenet in Antwerpen Nieuw Zuid en In 2014 vierde Warmtenetwerk zijn 5-jarig jubileum.

plannen in het noorden van die stad, illustreerde Sam Verbelen de vooruitgang in Vlaanderen. Volgens Verbelen, energiedeskundige bij de

Warmtenet Noord is een volgende stap voor Antwerpen.

stad Antwerpen, wordt het warmtenet voor de Antwerpse

In 2013 voerde de stad al een haalbaarheidsstudie uit

nieuwbouwwijk Nieuw Zuid zelfs het grootste van

naar een warmtenet in dit gebied. Daaruit bleek dat er

België. De investering in het project bedraagt 16 miljoen

zeker potentieel is voor een net vooral in combinatie

euro. De bouw start dit voorjaar en naar verwachting

met restwarmte. Momenteel onderzoekt Antwerpen

zijn in de zomer al de eerste woningen aangesloten.

de restwarmtekoppeling, de transportleiding en een alternatief tracé ten opzichte van de eerdere studie. In

Antwerpen verwacht het net in Nieuw Zuid uit te breiden met bestaande bouw in de nabijheid

het gebied is een warmtevraag voor ongeveer 92 GWh residentieel en 30 GWh bij bedrijven. Voor de restwarmte zijn meerdere bronnen aanwezig, waaronder industrie en de afvalenergiecentrale van Indaver. De

Na een aanbestedingsprocedure is de concessie om het

eerste bouwwerkzaamheden verwacht Antwerpen rond

warmtenet te exploiteren door Antwerpen gegund aan

2017 in de wijken Luchtbal, Rozemaai, Luithagen en

het consortium warmte@zuid. Dit consortium bestaat uit

Schinde.

energiebedrijf Dalkia, netbeheerder Iveg, waterbedrijf AWW en afvalverwerker Indaver. Voor de nieuwbouw

Techniek & Innovatie

hebben stad en consortium overeenkomsten gesloten

De kosten voor aanleg en exploitatie halveren, dat ui-

met Triple Living, de projectontwikkelaar voor de wijk

terst ambitieuze hoofddoel presenteerde Maurice Ver-

Nieuw Zuid. Daarnaast verwachten de Antwerpenaren

hulst tijdens de bijeenkomst. Daarbij kijkt de werkgroep

het net uit te kunnen breiden door bestaande gebouwen

Techniek & Innovatie van Warmtenetwerk, die Verhulst

in de nabijheid van de nieuwe wijk aan te sluiten.

voorzit, niet alleen naar technische ontwikkelingen,

Nr 21. Winter 2015





 15

3,5  

500  

maar ook naar organisatorische zaken en financiële constructies. Om het pu-

22%  reduc3e  

400  

2,5   26%  reduc3e  

2,0  

51%  reduc3e  

300  

1,5  

200  

1,0   100  

0,5  

bliek een beeld te geven

0,0  

van de verschillende acti-

0   90/50  

viteiten, gaven de trekkers

NPV  €  /  woning  

GJ  /  woning  /  jaar  

3,0  

70/40  

60/30  

40/30  

Temperatuurtraject  in  de  woning  (hoogbouw)  

van de vijf subgroepen elk

Door de temperatuur van warmtenetten te verlagen, zijn de netverliezen te beperken.

een korte pitch. De onderwerpen van deze pitches waren: •

echter de partnermodellen bovenaan en kwamen lage­

nieuwe

denkwijzen

over

partnermodellen

en

eigenaarschap;

temperatuurnetten op de tweede plaats.

•

monitoring en diagnose;

Positionering warmte

•

mofverbindingen;

Voorzitter De Man en secretaris Astrid Madsen sloten de

•

tariefdifferentiatie grijze/groene warmte;

bijeenkomst af met een spel waarin de zaal actief op

•

warmtenetten op lage temperatuur.

zoek ging naar ideeën voor een betere positionering van warmtenetten. In drie rondes keken de deelnemers on-

De werkgroep Techniek & Innovatie wil de kosten van aanleg en exploitatie halveren

der meer naar de argumenten voor en tegen warmtenetten, de verschillen tussen de vraag- en aanbodkant en wat deze beide kanten nodig hebben voor de toekomst. Daarbij zag het publiek voor de vraagkant als belangrijke thema’s: openheid in prijsvorming, flexibiliteit bij

He publiek in de zaal stemde via een scorelijst welke

verrekening energie­kosten in woninghuur en netten in

ontwikkelingen voor hen het meest relevant waren.

publiek eigendom. Aan de aanbodkant noemde het:

Daarbij ging de voorkeur vooral uit naar warmtenetten

heffing op het lozen van restwarmte, meer inbreng van

op lage temperatuur; als tweede eindigden de ontwik-

marketeers, open netten met meerdere leveranciers en

kelingen bij partnermodellen en eigenaarschap. Deze

het herbaseren van de Warmtewet op zeggenschap en

onderwerpen scoorden niet alleen goed op relevantie,

duurzaamheid in plaats van op gastarieven.

maar ook op de innovativiteit zelf. Ditmaal stonden

Al met al stonden de Warmtenetwerkers tijdens de Jaarbijeenkomst 2014 vooral stil bij de toekomst van warmte- en koudenetten in plaats van bij de successen van het afgelopen jaar. Dat belooft wat voor 2015.

_

De presentaties van de Jaarbijeenkomst kunt u downloa-

Meedoen   -­‐  financiële  par0cipa0e   -­‐  lokale  warmteproducent   -­‐  verduurzamen  

den op www.warmtenetwerk.eu

Deelnemers aan de Jaarbijeenkomst vonden het belangrijk om op nieuwe manieren te denken over partnermodellen en eigenaarschap.

 16 

WARMTENETWERK MAGAZINE

SDE+ in 2014 en 2015 Wind (548 mln)

Wat er volgend jaar verandert in de regeling voor duurzame energie SDE+ en hoe warmte het afgelopen jaar presteerde binnen SDE+.

Zon-pv (1.945 mln)

Met de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+)

Biomassa warmte/wkk (1.094 mln)

wil de Nederlandse overheid de afspraken met de EU

Geothermie (258 mln)

voor duurzame energie in 2020 bereiken. De steunrege-

Zonthermie (3 mln)

Biomassa elektrisch (12 mln) Waterkracht (2 mln)

ling vergoedt aan producenten de onrendabele top van hernieuwbare elektriciteit, warmte en groen gas ten

0

opzichte van de marktprijzen voor stroom en aardgas.

Groen gas (1.465 mln) 500 1000

1500

Voor 2014 is de regeling, die verdubbeld was tot

2000

miljoen euro

3,5 miljard euro, wederom overtekend. Om de steun zo

Aanvragen in euro per categorie op 20 november 2014

efficiënt mogelijk te besteden, is het proces in fasen in-

volgens RVO. Groen is warmtegerelateerd.

gedeeld, al naar gelang de benodigde hoeveelheid steun per eenheid energie. Dit jaar was het geld niet al in de

wijst erop dat Europese Unie en het internationaal ener-

eerste fasen op, maar pas in de laatste fase voor de in

gieagentschap IEA lovend zijn over het Nederlandse be-

verhouding duurste opties, waaronder elektriciteit uit

leid om hernieuwbare energiedoelen zo kosteneffectief

zonnepanelen (zon-pv). Binnen een dag zijn in deze fase

mogelijk te bereiken. Het Europese staatssteunkader

3.552 aanvragen binnengekomen, waarvan de meesten

heeft SDE+ als model genomen wat betreft competitie

voor zon-pv. Dat leidde tot 1,6 miljard overtekening.

en technologieneutraliteit. Toch komt er in 2015 ook een

Warmte behoort tot de kosteneffectiefste verduur­

tender voor 700 MW wind-op-zee die buiten de competi-

zamingsmogelijkheden. Verschillende opties voor duur-

tie met andere opties staat.

zame warmte zaten in de eerste fase of in de voor de

Evenals in 2014 is er in 2015 weer 3,5 miljard euro bud-

overheid iets duurdere tweede fase.

get. Het aantal fasen neemt toe tot 9. De eerste fase opent op 31 maart.

Zon aanvragenkampioen De aanvragen voor hernieuwbare warmte en wkk wa-

Verfijningen

ren goed voor 1.420 miljoen euro. Daarmee zat deze

In 2015 kunnen kolencentrales weer steun krijgen voor

categorie op hetzelfde niveau als in 2013. Destijds was

bijstook van biomassa. Centrales die ook warmte leve-

het echter de grootste categorie qua aanvragen, maar

ren krijgen een aangepaste vergoeding als daardoor de

in 2014 is die positie voorbijgestreefd door groen gas

efficiëntie van elektriciteitsproductie afneemt.

en ruim ingehaald door de 1.945 miljoen voor zon-pv.

Er zijn meer verfijningen in de regeling, zoals banking

Vanwege de budgetoverschrijding zal bij zon-pv echter

en de overgang van de regeling Milieukwaliteit van

een fors deel van de aanvragen buiten de boot vallen.

Energieproductie (MEP) naar SDE+. De regeling voor ‘uitbreiding bestaande afvalverbranding met warmte’

Het Europese staatssteunkader heeft SDE+ als model genomen

vervalt wegens succes: volgens de minister hebben alle

Bij warmte ging het hoofdzakelijk om projecten met

houtpellets in de industrie. Voor geothermie vervalt tot

biomassa (1.160 miljoen euro), terwijl geothermie met

slot de begrenzing op het maximum aantal bedrijfsuren.

258 miljoen aanzienlijk lager uitkwam dan voorgaande

De volledige productie is subsidiabel.

relevante initiatieven al subsidie ontvangen. Nieuw is ook de stimulering van duurzame stoomproductie uit

jaren. Zonthermie blijft met 2,6 miljoen nog erg klein.

Meer informatie

3,5 miljard voor 2015

De tarieven voor de verschillende opties en fasen zijn te

Op 11 november informeerde minister Kamp de Tweede

vinden bij agentschap RVO dat de regeling verzorgt voor

Kamer schriftelijk over de plannen voor de SDE+ in 2015.

het Ministerie van Economische Zaken. 

Het systeem blijft in basis ongewijzigd en de minister

Nr 21. Winter 2015





_

www.rvo.nl/sde

 17

foto’s: nuon/jorrit lousberg

Gekoppelde groei

De warmtenetten in zowel Arnhem als Nijmegen breiden stevig uit. Via een samen­ werkingsovereenkomst wil de regio komen tot een groot net voor 90.000 woningen in 2030.

ken Waalsprong en Waalfront. Daarvoor zijn de eerste werkzaamheden zoals een boring echter al in december 2013 uitgevoerd. De reeds aanwezige warmtenetten in dit nieuwbouwgebied zullen uitgroeien tot 14.000 woningen.

regio

De vrijwel gelijktijdige en grootschalige activiteiten

Arnhem-Nijmegen moet groeien van de huidige 27.000

in beide gemeenten leidden ertoe dat de provincie

woningen naar 90.000 in 2030. Daartoe ondertekende

en gemeenten tot verdere uitbouw besloten nadat ze

provincie Gelderland op 10 oktober 2014 een samen-

het mogelijke potentieel nader hadden onderzocht. De

werkingsovereenkomst met de gemeenten Arnhem en

bedoeling is dat de netten van Arnhem en Nijmegen in

Nijmegen en de energiebedrijven Nuon en Alliander.

de toekomst met elkaar zijn verbonden.

Het

aantal

warmtenetaansluitingen

in

de

De afvalenergiecentrales van AVR in Duiven en ARN in Weurt zijn de hoofdbronnen die de duurzame warmte

Koppelleiding Duiven-Arnhem

aan de 90.000 woningen moeten leveren. Het net maakt

Sinds eind 2014 levert AVR in Duiven duurzame warmte

een CO2-reductie van 70 procent mogelijk ten opzichte

aan de netten van Nuon in Arnhem via een leiding met

van stoken met een hr-ketel.

een capaciteit van 30 MW. De koppelleiding van Duiven

In volle gang

tot aan de wijk Schuytgraaf in Arnhem loopt over een tracé met een lengte van 5 km. Hoofdaannemer van

De ambitieuze samenwerkingsovereenkomst in deze

het in totaal 19 miljoen euro kostende project is Cofely

regio is niet uit de lucht komen vallen. AVR in Duiven

West.

levert al heel lang warmte aan de omgeving. In 2013 ging het om 630 terajoule (TJ) vanuit de afvalverbrander aan het warmtenet en nog eens 75 TJ vanuit de Thermische Conversie Installatie die papierpulpresidu omzet in

In 2015 gaat de afzet van warmte uit Duiven met 232 TJ omhoog

cement. In 2015 gaat de afzet van warmte met 232 TJ

Ook een enorme warmtetank die is geplaatst bij de cen-

omhoog dankzij de aanleg van een koppelleiding naar

trale van AVR maakt deel uit van de uitbreiding. De tank

warmtenetten in Arnhem. De bouw van deze leiding

maakt het mogelijk om de vrijkomende warmte optimaal

startte eind 2013.

te gebruiken. Als de vraag laag is, kan het vat heet water

In Nijmegen ging enkele maanden later, op 4 maart

met een temperatuur van 125 ˚C opslaan. Dankzij de hoge

2014, officieel de schop in de grond voor een warmte­

druk in het vat, is het water bij die temperatuur vloei-

leiding van de afvalenergiecentrale van ARN naar de wij-

baar. Bij pieken in de warmtevraag levert het 1.200 m3

 18 

WARMTENETWERK MAGAZINE

zelfs nodig om de stoplichten en lantaarnpalen opzij te draaien.

Leiding Weurt-Waalsprong De warmteleiding van de centrale van ARN in Weurt naar de wijk Waalsprong leggen A. Hak Leidingbouw en Liandon aan in opdracht van gemeente Nijmegen en Alliander. Op 6 juni 2014 is de eerste mijlpaal bereikt met het trekken van een leiding met een lengte van 1 km onder de rivier door. Het totale leidingtracé heeft een lengte van 6,1 km. Begin 2015 is de warmtetransport­ leiding gereed voor gebruik.

Stoplichten en lantaarnpalen moesten opzijgedraaid voor het warmtevat

Het 1.200 m3 warmtevoorraadvat is per schip en met speciale transportwagens naar Duiven vervoerd.

Nuon levert nu nog warmte vanuit een tijdelijk ketelhuis grote voorraadvat zijn warmte terug, waardoor het niet

aan de reeds gebouwde 3.000 woningen in de Waal-

nodig is om een hulpketel in te schakelen. De opslag van

sprong. Om de warmtelevering te garanderen, bouwt

warmte bij AVR is ontworpen door Tebodin.

Nuon een hulpwarmtecentrale aan de Dijkstraat in Lent

Het transport van het vat met een gewicht van 150 ton,

voor 14.000 woningen. Deze centrale neemt de warmte-

een lengte van 20 m en een diameter van 10 m was niet

levering over bij uitval van ARN en krijgt een vermogen

eenvoudig. Per schip ging het naar de Lathumse Plas en

van 40 MW. Dit vermogen zal later nog uitbreiden naar

vanaf daar is het vervoerd met speciale transportwa-

72 MW. De hulpwarmtecentrale is naar verwachting eind

gens naar AVR. Om de eindlocatie te bereiken was het

2015 gereed. 

_

Aanleg leidingen bij AVR Duiven.

Nr 21. Winter 2015





 19

foto: flickr.com/garry knight

Nieuw hart voor London City

Achter de gevel van een oud koelhuis staat de modernste trigeneratie-installatie van het Verenigd Koninkrijk. Deze produceert warmte, koude en elektriciteit voor historische gebouwen als Smithfield Market en de Guildhall.

Nabij Smithfield Market klopt het hart van een warmte- en

als de 800-jaar oude Guildhall, het Museum of London,

koudenet voor London City. Energiebedrijf E.On verving

Smithfield Market en het Barbican Centre. Ook levert

hier in 2014 de 20 jaar oude warmtekrachtkoppeling

de centrale warmte aan particuliere gebouwen, waar-

(wkk) voor een moderne wkk van MWM met 1.500 om-

onder een bejaardenhuis. Zes grote gebouwen krijgen

wentelingen per minuut.

daarnaast koude geleverd door Citigen.

Het in 1993 in bedrijf genomen project Citigen was een van de eerste installaties met trigeneratie en een warmte- en koudenet in het Verenigd Koninkrijk. Bij trigeneratie combineer je de opwekking van elektrici-

De leiding loopt door parkeergarages, kelders en metrotunnels

teit, warmte en koude. Destijds schreef de stad Londen speciaal een tender uit voor dit efficiënte project.

Uiteraard was de aanleg van zowel een warmte- als een

Sinds 2002 is het exploitatiebedrijf Citigen, dat de aan-

koudenet geen eenvoudig karwei in de oude en dicht-

besteding won, in handen van de Engelse dochter van

bebouwde binnenstad. De ingenieurs klaarden die klus

energie­concern E.On.

met vindingrijkheid: de leiding loopt door ondergrondse

Toeristentrekkers Citigen levert vanuit een centrale in een voormalig

parkeergarages, kelders en het uitgebreide netwerk aan metrotunnels.

koelhuis warmte aan een tiental gebouwen van het

Vernieuwing

vastgoedbedrijf City Corporation’s. Onder die gebou-

Na 20 jaar bedrijf was de warmtekrachtinstallatie niet

wen bevinden zich bekende Londense toeristentrekkers

meer concurrerend met de modernste units met hr-gas-

 20 

WARMTENETWERK MAGAZINE

Hier staat de kop Publieke belangstelling Stadsverwarming is momenteel hot in Engeland. Zelfs

centrale daar de laatste van drie nieuwe warmtekracht-

kwaliteitskrant The Guardian plaatste een lang artikel

units in bedrijf. Deze centrale voorziet historische

over de voordelen van restwarmtegebruik in stede-

gebouwen en nieuwbouw van warmte voor de in totaal

lijk gebied. Engeland kende in de jaren 30 en 40 veel

45.000 mensen die er werken, studeren en wonen.

plannen voor stadsverwarming, maar na de vondst van

De gasmotoren voor King’s Cross zijn gebouwd door

aardgas raakten die op de achtergrond. Nu het gas op-

GE Jenbacher. Terwijl de huiskleur van deze fabrikant

raakt, komen warmtenetten met name in Londen weer

felgroen is, zijn de motoren hier roze. Dat is te danken

in beeld.

aan een actie van Pink Ribbon die geld inzamelde bij

Een voorbeeld daarvan is het stadsontwikkelingsgebied

het transport van de eerste pink engine van Jenbach

rond station King’s Cross. Eind 2014 nam de energie­

naar Londen.

motoren. In 2014 zijn daarom de twee oude installaties

een voordeel bij de conservatie van de tentoongestelde

vervangen door twee van de grootste gasmotoren van

voorwerpen in het museum.

MWM uit Mannheim met een thermisch vermogen van

Met de recent door de Europese Commissie ingezette

12 MW. Elke unit heeft een V16-gasmotor met een mid-

afbouw van gefluoriseerde gassen, waaronder syntheti-

denspanningsgenerator die 4,4 MW elektrisch vermogen

sche koudemiddelen, komt nog een ander voordeel van

levert. Begin 2015 zal Edina nog twee van deze motoren

de absorptiekoeltechniek naar voren. Absorptiekoel­

bijplaatsen.

machines gebruiken water als natuurlijk koudemiddel. Wat vooral opvalt aan het Citigen-project is de naadloze

Het 5 ˚C koudenet verlaagt ook de relatieve luchtvochtigheid van de attracties

verwerking in de historische omgeving. Zowel de warmte- als koudeopwekking is weggewerkt op een centrale plek in de stad. De fraaie gebouwen zijn niet ontsierd met extra schoorstenen, koelmachines, condensors en koeltorens op hun dak. 

niet alleen compacter dan de oude, maar hebben ze ook een hoog rendement en een extreem lage NOx-emissie. Het elektrisch rendement van deze wkk’s bedraagt 45 procent, terwijl het totaalrendement dankzij de

_ foto: edina uk

Door een veel hoger toerental zijn de nieuwe motoren

benutting van motorwarmte en warmte van de uitlaatgassen 90 procent is. Naast de energiebesparing is voor Londen vooral de verbetering van de luchtkwaliteit in de binnenstad van groot belang. Dankzij de centrale konden alle schoor­ stenen van de aangesloten gebouwen verdwijnen.

Milieuvoordelen koudenet De twee in 1993 in bedrijf genomen absorptiekoel­ machines van Trane, met een vermogen van 5,6 MW, zijn nog niet aan vervanging toe. Een van de voordelen van absorptiekoeling is dan ook het ontbreken van bewegende delen in de machine. Aangedreven door warmte uit de wkk leveren de koelmachines water met een temperatuur van 5 ˚C. Die temperatuur maakt het mogelijk om de relatieve vochtigheid in de aangesloten gebouwen te verlagen. Dat is belangrijk voor als er veel bezoekers zijn en het is

Nr 21. Winter 2015





 21

Uitbreiding warmtecentrale Gent

Sinds 9 december vullen twee nieuwe wkk’s de warmte van de Steg-elektriciteitscentrale in Ham aan. Het stadsverwarmingsproject past goed in de energievisie van de stad Gent en de Vlaamse regering.

warmte­net momenteel het grootste van België. Omdat de Ham-centrale niet meer voldoende warmte kon leveren, besloot EDF tot een uitbreiding met twee warmtekrachtunits die samen 5 MW elektrisch vermogen en 5,6 MW warmte leveren. Dat levert een vermindering van de CO2-uitstoot met 35 procent op in vergelijking met

9 december 2014 was een feestelijke dag voor Wim De

individuele gasverwarming. De installatie is gebouwd

Backer, directeur stads­ verwarming Gent. De Vlaamse

door Lek/Habo uit Bodegraven en zijn dochterbedrijf

minister voor energie Annemie Turtelboom, de burge-

Continental Energy Systems uit Westmalle.

meester van Gent Daniël Termont en de ceo van EDF Luminus

Grégoire

Dalle-

magne waren aanwezig om zijn nieuwe warmtekracht­

‘Er ligt een budget van 8.207.472 euro klaar voor onder­­steuning van groene warmte’

Oproep minister Een initiatief voor stadsverwarming als dat in Gent

installaties officieel in bedrijf te nemen. De stadsverwarming van Gent dateert van 1958. Sinds die tijd levert de gasgestookte elektriciteitscentrale in Ham al restwarmte aan Gent. Klanten van het warmtenet van EDF Luminus zijn

onder

meer

Universiteit

Gent, het academisch ziekenhuis St. Lucas, de bibliotheek, bedrijven en woongebouwen. Met een netwerk van 22 km is dit Twee wkk’s leveren elk 2,5 MW elektrisch en 2,8 MW thermisch vermogen aan de centrale in Ham.

 22



WARMTENETWERK MAGAZINE

Vlaamse politici zijn enthousiast over warmtenetten. V.l.n.r.: EDF Luminus-ceo Dallemagne, minister Turtelboom, burgemeester Termont en stadsverwarmingsdirecteur De Backer. heeft de toekomst omdat warmte en koude zo’n groot

gebied van duurzame warmte en energiebesparing. EDF

ver­ bruik, verklaarde aandeel hebben in het energie­

Luminus en moederbedrijf EDF stellen hun expertise ter

minister Turtelboom tijdens de bijeenkomst. “Meer

beschikking om deze projecten te ondersteunen.

dan de helft van het energieverbruik in heel Vlaan-

Met de nieuwe warmtekrachtinstallatie voor het warmte­net van Gent heeft

deren dient voor verwarming

of

koeling”,

aldus

Turtelboom.

“Momenteel

hebben

een

we

on­ benut

potentieel

groene

warmte.

groot van

De steun van EDF is van groot belang voor de weg naar een klimaatneutrale stad

EDF Luminus al 5 miljoen euro

geïnvesteerd

in

energie­ besparing in deze stad. EDF steekt jaarlijks bovendien 500 miljoen euro

Deze

Vlaamse Regering wil dat potentieel ten volle benut-

in onderzoek en ontwikkeling. Een van de belangrijkste

ten. Daarom lanceren we een oproep om projecten in

thema’s daarbij is duurzame steden.

te sturen rond groene warmte. Er ligt een budget van

Burgemeester Termont gaf aan dat de steun van een

8.207.472 euro klaar voor ondersteuning.”

internationaal bedrijf als EDF van groot belang is voor de moeilijke weg naar een klimaatneutrale stad. De

Samenwerkingsakkoord

investering in het warmtenet is daarin een belangrijke

De Franse energiereus EDF, zijn Belgische dochter EDF

stap. “We zijn erg blij dat EDF Luminus het warmte-

Luminus en Stad Gent tekenden een samenwerkings-

net een nieuw leven geeft en zo de kans biedt om vele

overeenkomst bij de feestelijke ingebruikname van

gebouwen op een slimme en zuinige wijze te verwar-

de stadsverwarming. Gent wil in 2050 klimaatneutraal

men”, aldus Termont.

_

zijn en investeert in verschillende projecten op het

Nr 21. Winter 2015





 23

Metercontrole via steekproeven De coördinator voor de nieuwe meterpool voor warmte­ meters is Wim Mans, oprichter van adviesbureau Innoforte. Mans, die via Innoforte ook deelneemt aan Warmtenetwerk, heeft meer dan 25 jaar ervaring met warmtenetten. www.innoforte.nl

te begeleiden. Dit gebeurt zowel op voortgang als op afwijkingen en controles in het veld.”

Voorwaarden meterpool Lidmaatschap van VMNed is nodig om deel te nemen aan

Een poolsysteem zorgt voor maatschappelijk verantwoorde omgang met meters en is goedkoper dan een individueel controle­ systeem. Meetbedrijvenvereniging VMNed legt uit hoe het systeem werkt.

de warmtemeterpool. Ook moet een poolbedrijf aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moet het meterbestand goed en volledig zijn en moet de coördinator maandelijks informatie krijgen om de voortgang van afgekeurde populaties te kunnen monitoren en de steekproef voor het komende (pool)jaar te bepalen.

“Andere landen kijken met jaloezie naar de manier

Na het pooljaar stelt de coördinator het poolbesluit op

waarop Nederland haar energiemeters controleert.

dat aangeeft of er populaties zijn afgekeurd of dat ze

We vervangen niet als in de omringende landen eens

voor een volgende periode zijn goedgekeurd. Is een po-

in de 7 jaar alle meters, maar we controleren op een

pulatie afgekeurd, dan moeten deze meters binnen een

maatschappelijk verantwoorde wijze. Dat doen we door

periode van anderhalf jaar vervangen worden.

middel van een steekproef waarbij we alle typen meters, zowel elektriciteitsmeters voor kleinverbruikers

Investering

als gasmeters en warmtemeters controleren”, zo ver-

In de opstartfase is een tijdsinvestering nodig om aan de

telt voorzitter Herman Jonkman van de vereniging van

pool te kunnen deelnemen. Hoeveel tijd nodig is voor

meetbedrijven VMNed tijdens het samen met Stichting

de meterpool hangt vooral af van de inrichting van de

Warmtenetwerk georganiseerde congres ‘Meten van

meterbestanden en de mate van automatisering van de

warmte’ op 30 oktober in Houten.

informatieverstrekking. Ook moeten er werkinstructies

VMNed coördineert de controle van de energiemeters

komen om de werkwijze aan te tonen. Die tijd is snel

vanuit de zogeheten meterpool. Afhankelijk van de

terugverdiend; de all-in kosten voor poolparticipatie

uitkomst van deze controles kunnen groepen meters

zijn vele malen lager dan op individuele basis een controlesysteem voeren.

‘In de omringende landen vervangen ze eens in de 7 jaar alle meters’

Naast de initiële tijdsinvestering zijn er ook een aantal gezamenlijke jaarlijkse actiemomenten, waaronder het bijwonen van de vergaderingen van de Technische Werkgroep Warmte, de saneersessies en de sessie

worden afgekeurd of voor een periode van 5 jaar worden

rond het poolbesluit. Binnen het eigen bedrijf zijn er

goedgekeurd. Vanuit Economische zaken houdt Veri­

ook terugkerende actiepunten. Denk hierbij aan het

spect toezicht op de uitvoering van de controles, zoals

samenstellen van de aselecte lijsten, het versturen van

is voorgeschreven in de Metrologiewet, de opvolger van

de ijkresultaten en het maken en bewaken van de even-

de IJkwet. Jonkman: “Vanuit VMNed is er bovendien

tuele afkeurbestanden.

een coördinator aangesteld om de landelijke steekproef

 24 

_ www.vmned.nl

WARMTENETWERK MAGAZINE

Hier staatuit IJswater deDresden kop Vacuümkoelmachines maken compacte koudeopslag mogelijk.

schalig proefproject op de campus Scheffelberg van de Westsächsische Hochschule in Zwickau. ’s Nachts, als de koudevraag gering is, vult het vacuümsysteem

Door de verdampingstemperatuur te verlagen tot -1 ˚C

(koelvermo­gen 50 kW) een buffer met een capaciteit

weet het Institut Luft- und Kältetechnik (ILK) uit Dres-

van 350 kWh koude. Overdag levert de buffer ter onder-

den zijn compressoren met water als koude­middel ook

steuning van het koudenet een vermogen van maximaal

in te zetten voor koudeopslag. Het instituut, waaraan

100 kW terug tijdens de belastingspieken. Sinds voor-

Warmtenetwerk in 2012 nog een bezoek bracht, ziet

jaar 2014 draait dit systeem naar volle tevredenheid.

effectief koude opslaan als een logische vervolgstap op

Het instituut zoekt nu naar partners voor modules tot

haar koelmachine­techniek.

500 kW koelvermogen.

Al enkele jaren bouwt ILK koelmachines met water als koudemiddel. Om het water bij lagere temperatuur te

Koppeling koudenet

verdampen, gebruikt het instituut turbocompressoren

Het vacuümsysteem is doorgaans gekoppeld aan een

die de verdamper vacuüm trekken. Door het vacuüm zo

watercircuit met gekoeld water. Het is mogelijk om de

aan te passen dat de verdampingstemperatuur hoger ligt

ijsopslag zowel centraal in een koudenet te plaatsen als

dan bij ijsmachines, maar net iets lager dan bij koude-

bij afnemers van een koudenet of individuele bedrij-

systemen (2 tot 4 ˚C), kan de machine op een efficiënte

ven met eigen waterkoelmachines. De centrale opslag

wijze een verpompbaar mengsel van ijs en water maken.

biedt als mogelijkheid om pieken op te vangen zodat er minder koelvermogen nodig is. Daarnaast biedt het

De ijsslurry is ook direct via een koudenet te distribueren

de mogelijkheid om gebruik te maken van goedkope elektriciteit in de nachturen. Decentrale buffers met ijsslurry maken het mogelijk om

Deze slurry kun je vervolgens opslaan in een grote tank

een koudenet veel kleiner te dimensioneren dan gebrui-

als koudevoorraad. Dankzij de faseovergang van water

kelijk. De capaciteit van de leiding is dan 24 uur per

naar ijs is de koude-inhoud groot bij een klein volume;

dag vol te benutten, terwijl de pieken in koudevraag ter

bij het smelten komt 93 kWh koude per m3 beschikbaar.

plekke worden geleverd door de koude­buffer.

Ter vergelijking: een koudebuffer met water levert

Een andere mogelijkheid is om de ijsslurry via een

ongeveer 7 kWh koude per m3 en moet dus 13 keer zo

koudenet te distribueren, wat extreem kleine leidingen

groot zijn voor dezelfde koude-inhoud.

mogelijk maakt. De lagere temperatuur kan daarbij een voordeel zijn voor processen waarbij pieklasten voor

Nachtelijke inzet De

slurrybuffer

is

koude optreden.

energiezuiniger

_ www.ilkdresden.de

dan een traditionele ijsbuffer met vast

ijs.

IJsmachines

verbruiken

namelijk relatief veel energie en er zijn grote warmte­wisselaars nodig om de koude te laden en ontladen. Voer je het slurryproductie­proces ’s nachts uit, als de temperatuur lager is, dan is het systeem volgens het ILK zelfs zuiniger dan een conventionele koelmachine zonder tussenopslag. Van dat principe maakt het instituut ook gebruik bij een klein­ Kleinschalige proefopstelling in Zwickau.

  25 Nr 21. Winter 2015 25

Deelnemersoverzicht Exploitanten en financiers van warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam Alliander Attero AVR Afvalverwerking Bio-energie De Vallei Bionerga Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam Dalkia EDF Luminus E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude EnNatuurlijk GETEC Benelux GMB Beheer HVCenergie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer Milieuzorg Roeselare en Menen (MIROM) Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra GMB Beheer A. Hak Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding- en Montageprojecten SOP VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Dyka Ecompany Fortes Import FW-Fernwärme-Technik Greenchoice Hermans Techniek HSF Isoplus Benelux Kamstrup Kapp Nederland

1 januari 2015

Klinger Sogefiltres Landis+Gyr LOGSTOR Nederland NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Rehau Samson Regeltechniek Siemens Spirotech TCB Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk WILO Pompen Xylem (Lowara) Adviseurs en ingenieursbureaus Agro Adviesburo Antea ARN Remondis Consulting Balance Ervaring op Projectbasis Banning Advocaten Bee NV Bird & Bird Boydens Carbon Matters Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting De Klik DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA 3E EES Holland Ekwadraat Advies EnergyMatters Grant@vice Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland HDM Pipelines IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs LBITA Liandon Lievense Over Morgen RebelGroup Roos + Bijl Rotterdam Engineering Roukema Royal Haskoning RTB De Beijer Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering

Universiteiten en kennisinstituten Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool KWR Water Cycle Research ROC Rijn IJssel TNO TU Delft Universiteit Antwerpen Universiteit van Gent UGent Campus Kortrijk Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Leeuwarden Gemeente Maastricht Gemeente Nijmegen Gemeente Purmerend Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax ISVAG Omgevingsdienst Haaglanden Pidpa POM West-Vlaanderen Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Antwerpen Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Cogen Nederland Cogen Vlaanderen Koninklijke VNP Vereniging Afvalbedrijven

Stichting Warmtenetwerk neemt zelf deel aan het Europese technologieplatform DHC+ en aan de belangen­organisatie Duurzame Energie Koepel.

Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be

 26 

WARMTENETWERK MAGAZINE

Colofon

Agenda 2015 maart

Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected]

Seminar aanleg warmtenet in bestaande bouw

Ede www.warmtenetwerk.nl

12-13 maart Cursus: Warmte in 2 dagen Rotterdam

Redactie Klaas de Jong Jet Ceelen Willeke Brandsma Rutger de Jong

www.fbbv.nl

13-14 april

District heating – a good investment for your city



Sønderborg (DK)

e-mail: [email protected] Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr

www.greenseminars.org

27-28 april

37th Euroheat & Power Congress



Tallinn (Estland)

Vormgeving WOUWontwerp, Steenwijk (basisontwerp) Rutger de Jong

www.ehpcongress.org

28 mei

8th European Heat Pump Forum

Tekst artikel ‘Metercontrole via steekproeven’: Cor Alberts, Sentiunt

Brussel www.ehpa.org

9-11 juni

Bestuur Warmtenetwerk Voorzitter: Gijs de Man, Stadsverwarming Purmerend Secretaris: Astrid Madsen, gemeente Rotterdam Penningmeester: Hendrik Jan Kors, FW-Fernwärme-Technik Hans Buitenhuis, DWA Leo Wartna, Visser & Smit Hanab Jannis van Zanten, Vereniging Afvalbedrijven

Power-Gen & Renewable Energy World Europe

Amsterdam www.powergeneurope.com

15-19 juni

Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris Vlaanderen: Jo Neyens, ODE Tom Prinzie, Van Marcke

EU Sustainable Energy Week

Brussel www.eusew.eu

17-18 juni

Solar District Heating Conference



Toulouse (F)

Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Postbus 77 NL - 1200 AB Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747

www.solar-district-heating.eu

Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected] Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be

Nr 21. Winter 2015





 27

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie