Waardering van kantoorgebouwen. Op weg naar een duurzame huisvesting voor de Vlaamse overheid

Waardering van kantoorgebouwen Op weg naar een duurzame huisvesting voor de Vlaamse overheid

Evaluatie van kantoorgebouwen - Waardering met het oog op duurzaamheid

uitgave

12/2010


Inhoud Voorwoord 1 Inleiding

1

1.1 Doel van de handleiding��1 1.2 Duurzaamheid?��1 1.3 Focus��1

2 Beoordelingskader 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

3

Algemeen��3 Eisen zonder een score��3 Eisen met een score��3 2.3.1 Methodiek��3 2.3.2 Gewichtsfactoren��4 2.3.3 Opbouw fiches��6 Specifieke ruimtes en voorzieningen��7 Gebruik van de handleiding met afpuntlijst��7

3 Eisen zonder score voor basisvoorzieningen

8

3.1 Uitstraling��8 3.2 Ruimtelijke functionaliteit��8 3.3 Anders Werken��8 3.3.1 Algemene richtlijnen��8 3.3.2 Inrichting basisruimtes��8 3.3.3 Gelijktijdigheid van gebruik�� 10 3.3.4 Spreiding van de ruimtes�� 10 3.4 Stabiliteit�� 11 3.5 Trappen�� 11 3.5.1 Evacuatietrappen�� 11 3.5.2 Circulatietrappen�� 11 3.6 Laad en loskade�� 12 3.7 Toiletten�� 12 3.8 Dispatchinglokaal�� 12 3.9 Parking�� 13 3.10 Binnenluchtkwaliteit en bewuste ventilatie�� 13 3.10.1 CO-concentratie�� 13 3.10.2 Concentratie aan fijn stof (<10 µm)�� 13 3.10.3 TVOC’s�� 14 3.10.4 Formaldehyde, benzeen en tolueen�� 14 3.10.5 Bewuste ventilatie speciale ruimten�� 14 3.11 Liften�� 14 3.11.1 Ontwerp�� 14 3.11.2 Technische uitvoering�� 14 3.11.3 Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit�� 16 3.11.4 Energieverbruik�� 16

uitgave

12/2010


3.12 Veiligheid�� 16 3.12.1 Geluidsdrukniveau alarm�� 16 3.12.2 Brandveiligheid�� 16 3.12.3 Branddetectie en brandbeveiliging�� 17 3.14 Bliksembeveiliging�� 17 3.14 Wachtbuizen�� 17 3.15 Elektriciteit�� 18 3.15.1 Hoogspanning�� 18 3.15.2 Laagspanning�� 18 3.15.3 Noodstroomaggregaat�� 18 3.15.4 Stookolieopslag ten behoeve van noordstroomaggregaat�� 19 3.16 Gebouwbeheersysteem (GBS)�� 20 3.17 Vereiste documenten bij bestaande gebouwen�� 21 3.18.1 Algemeen�� 21 3.18.2 Elektrische installaties�� 21 3.18.3 Brandbeveiliging�� 22 3.18.4 HVAC�� 22 3.18.5 Liften�� 22 3.18.6 Compartimenteringen�� 22 3.18.7 Asbest�� 22 3.18.8 Sanitaire installaties�� 22 3.18.9 Diversen�� 22

4 Eisen met een score

24

4.1 Groep 1: leefbaarheid en welzijn �� 24 Toegankelijkheid�� 25 Thermisch comfort�� 27 Akoestisch comfort�� 39 Trillingscomfort�� 52 Visueel comfort�� 53 Luchtkwaliteit en ventilatie�� 69 4.2 Groep 2: energie �� 75 Primair energieverbruik�� 77 4.3 Groep 3: milieu en duurzaamheid�� 85 Ligging�� 86 Voorzieningen�� 87 Levensduur�� 88 Watergebruik�� 90 Materiaalgebruik�� 99

5 Specifieke ruimtes en voorzieningen

106

5.1 Specifieke ruimtes��106 5.1.1 Auditoria....................................................................................................................... 106 5.1.2 Douches........................................................................................................................ 106 5.1.3 EHBO-lokaal................................................................................................................. 106 5.1.4 Berging schoonmaak............................................................................................... 107

uitgave

12/2010


5.1.5 Archief............................................................................................................................ 107 5.1.6 Serverlokaal................................................................................................................. 108 5.1.7 Datalokalen.................................................................................................................. 108 5.1.8 Keuken........................................................................................................................... 108 5.1.9 Fotokopie- en printlokalen.................................................................................... 108 5.1.10 Kitchenettes................................................................................................................. 108 5.1.11 Balie................................................................................................................................ 109 5.1.12 Lokaal gebouwverantwoordelijke en adjunct................................................ 109 5.1.13 ICT-lokaal met berging............................................................................................ 109 5.2 Specifieke voorzieningen��109 5.2.1 Toegangscontrole...................................................................................................... 109 5.2.2 Tijdsregistratie............................................................................................................ 110 5.2.3 Datanetwerk................................................................................................................ 110 5.2.4 Telefonie........................................................................................................................ 110 5.2.5 Inbraakbeveiliging.................................................................................................... 111 5.2.6 Oproepsysteem.......................................................................................................... 112 5.2.7 Energiemonitoring.................................................................................................... 112

6 Bijlagen

113

6.1 Bijlage 1 - Technische richtlijnen serverlokaal��113 6.1.1 Bouw en inrichting��113 6.1.2 Voorkoming van brand, hitte en rookgassen��117 6.1.3 Blusmateriaal��120 6.1.4 H V A C (Heating Ventilation Air Conditioning)��122 6.1.5 Elektrische installaties en kabels��125 6.1.6 Voorkomen van schade door water en vloeistoffen��129 6.1.7 Monitoring��130 6.2 Bijlage 2 - Technische richtlijnen datalokalen��131 6.2.1 Bouw en inrichting��131 6.2.2 Voorkoming van brand, hitte en rookgassen��132 6.2.3 H V A C (Heating Ventilation Air Conditioning)l��133 6.2.4 Elektrische installaties en kabels��133 6.2.5 Voorkomen van schade door water en vloeistoffen��134 6.2.6 Toegangscontrole en toezicht��134 6.3 Bijlage 3 - Energiemonitoring��135

uitgave

12/2010


uitgave

12/2010


Voorwoord

Beste lezers, In het streven naar duurzaamheid – en dus rationeel ruimtegebruik, zuinig energie- en waterverbruik, en aanwending van milieuvriendelijke materialen – wil de Vlaamse overheid het goede voorbeeld geven. Vanuit deze ambitie stelden wij in februari 2008 de handleiding Waardering van kantoorgebouwen – op weg naar een duurzame huisvesting voor de Vlaamse overheid aan het publiek voor. Een kleine drie jaar later verschijnt de eerste herwerkte uitgave. De handleiding was oorspronkelijk vooral bedoeld voor intern gebruik bij de Vlaamse overheid. Het Agentschap voor Facilitair Management hanteert ze bij de selectie van grote kantoorgebouwen. De handleiding maakt deel uit van elk bestek voor de bouw, renovatie of huur van kantoorgebouwen door de Vlaamse overheid en is mee doorslaggevend bij de gunning. In de feiten is de handleiding een werkinstrument geworden voor zowel de Vlaamse overheid als daarbuiten, en daardoor een referentiedocument voor de bouwsector. De Vlaamse overheid draagt zodoende bij aan een verduurzaming van de kantorenmarkt in Vlaanderen. Een handleiding over vastgoed is een ‘levend’ document dat voortdurend aangepast moet worden aan nieuwe wet- en regelgeving, gewijzigde inzichten en ontwikkelingen op de markt. Alleen op die manier kan ze haar voorbeeldrol blijven spelen en het streven naar duurzaamheid blijven stimuleren. Het Agentschap voor Facilitair Management en het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie waken over die noodzakelijke actualisering. De handleiding kreeg niet alleen concrete toepassing voor gebouwen voor de Vlaamse overheid, maar is ook getoetst aan een selectie van binnen- en buitenlandse gebouwen die uitmunten in duurzaamheid. De resultaten van die toetsing zijn mee opgenomen in deze eerste herwerking van de handleiding. Waarin verschilt deze handleiding van de oorspronkelijke? De generieke methodiek is behouden, maar de meeste thema’s zijn beduidend verfijnd met het oog op een hogere duurzaamheid of een betere praktische bruikbaarheid. De manier van werken is gelijk gebleven. Voor elk van de drie groepen van prestaties: • leefbaarheid en welzijn • milieu en duurzaamheid • energie kan een kantoorgebouw een score van 0 tot 4 verdienen.

uitgave

12/2010


De individuele score per prestatiegroep resulteert in een finale score die we vertalen in een aantal sterren: 0 voor kantoorgebouwen die enkel voldoen aan de minimale vereisten; 4 voor kantoorgebouwen die in hoge mate innovatieve, duurzame technologieën integreren. Met de tweede uitgave van Waardering van kantoorgebouwen - op weg naar een duurzame huisvesting voor de Vlaamse overheid valt het actualiseringsproces niet stil. Daarom hopen wij dat u dit instrument niet alleen op een zinvolle manier kunt inschakelen in uw werkzaamheden, maar dat het u ook kan aansporen om, met het oog op een volgende herwerking, naar ons terug te koppelen en zo bij te dragen tot duurzame kantoorgebouwen in Vlaanderen.

Geert Bourgeois, Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand Joke Schauvliege, Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur Freya Van den Bossche, Vlaams minister van Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie Jean-Pierre Heirman, secretaris-generaal Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) Kristel Gevaert, administrateur-generaal Agentschap voor Facilitair Management (AFM)

uitgave

12/2010


1.1

Doel van de handleiding

Deze handleiding heeft twee doelstellingen. Enerzijds kan het Agentschap voor Facilitair Management (AFM) van de Vlaamse overheid ze als selectie-instrument gebruiken voor bestaande, nieuwe en te renoveren kantoorgebouwen. Anderzijds willen wij met deze handleiding de kantorenmarkt in de richting van meer duurzaamheid helpen sturen: in die zin vervult deze publicatie de functie van referentiedocument. Daarom ook zal de handleiding een onderdeel worden van elk bestek, zal ze mee doorslaggevend zijn bij de gunning en wordt het aantal sterren dat een kantoorgebouw behaalt, samen met het jaar waarin het die sterren verdient, publiek bekendgemaakt.

1.2

Inleiding

1 INLEIDING

Duurzaamheid?

Duurzaamheid (in het Engels sustainability) is een zeer ruim begrip. Naast het milieu spelen ook sociale componenten en elementen als welzijn en economie er een rol in. In de handleiding wordt het begrip duurzaamheid dan ook ruimer begrepen dan alleen de impact die een kantoorgebouw op het milieu heeft. Een duurzaam kantoorgebouw voldoet optimaal aan het geheel van prestaties die qua bruikbaarheid en diensten van een gebouw en zijn omgeving verwacht worden. Een lage milieu-impact is één van die prestaties. Maar is een kantoorgebouw niet comfortabel, vertoont het gebreken op het vlak van de globale toegankelijkheid, laat de binnenluchtkwaliteit te wensen over of zijn er problemen die de normale levensduur van de bouwdelen in het gedrang brengen, dan kan dat gebouw globaal gezien niet duurzaam worden genoemd.

1.3

Focus

De focus van deze handleiding ligt op grotere kantoorgebouwen: dat zijn gebouwen die een bruto vloeroppervlakte van meer dan 1000 m² hebben en die uit verschillende verdiepingen bestaan. Toepassing op kleinere, meer specifieke kantoorgebouwen is niet onmogelijk, maar vereist wel dat bepaalde prestatie-eisen worden genuanceerd in verhouding tot de eigenheid van het gebouw in kwestie.

1 uitgave

12/2010

Inleiding


2 uitgave

12/2010

2 BEOORDELINGSKADER 2.1

Algemeen

In dit hoofdstuk wordt een verduidelijking gegeven over de handleiding, met bijhorende afpuntlijst. Voor elk hoofdstuk wordt de methodiek toegelicht. Vervolgens wordt aangegeven hoe de handleiding met afpuntlijst gebruikt moet worden. Deze nieuwe versie maakt geen onderscheid meer tussen bestaande gebouwen, nieuwbouw of renovaties.

2.2

Beoordelingskader


Eisen zonder een score

Dit deel omvat alle prestatie-eisen waaraan een basiskantoorgebouw moet voldoen. Deze eisen worden evenwel niet opgenomen in de “eisen met een score” omdat beter scoren dan deze minima geen meerwaarde betekent. Het niet-behalen van deze prestatie-eisen heeft echter wel een uitsluiting tot gevolg. De prestatie-eisen in dit hoofdstuk handelen over bouwkundige aspecten (draagvermogen, brandveiligheid...), technische installaties (liftinstallaties, gebouwbeheersysteem...), tot de binnenluchtkwaliteit (CO-concentraties, VOC’s...).

2.3

Eisen met een score

2.3.1 Methodiek In dit deel van de handleiding worden drie groepen van prestaties onderscheiden: (1) leefbaarheid en welzijn, (2) energie en (3) milieu en duurzaamheid. Elk omvat een lijst van criteria:

Groep 1:

Groep 2:

Groep 3:

Leefbaarheid en welzijn

Energie

Milieu en duurzaamheid

Toegankelijkheid Comfort (thermisch, akoestisch, visueel & trillingen) Luchtkwaliteit en Ventilatie

Peil van primair energieverbruik

Ligging Voorzieningen Levensduur Watergebruik Materiaalgebruik

Per groep en binnen elk criterium krijgt elke prestatie-eis waaraan het gebouw moet voldoen een score van 1 tot 4. Dat getal weerspiegelt de mate waarin het kantoorgebouw het beter doet dan wat minimaal of wettelijk is opgelegd (score 0). Na weging wordt elke score opgenomen in een globaal gemiddelde per groep:

3 uitgave

12/2010

Beoordelingskader


Groep1:

Groep 2:

Groep 3:


Energie


Hierbij zijn S , S2,i en S3,i de scores per afzonderlijk criterium in elke groep en g1,i, g2,i en g3,i de bijhoen S3,i de scores per afzonderlijk criterium in elke groep en g1,i, g2,i en g3,i Hierbij zijn S1,i1,i, S2,i rende gewichtsfactoren. Die vormen een maat voor het belang van elke score afzonderlijk. In functie de bijhorende gewichtsfactoren. Die vormen een maat voor het belang van elke score van de gemiddelde score per groep en de globale score krijgt het gebouw 1 tot 4 sterren: afzonderlijk. In functie van de gemiddelde score per groep en de globale score krijgt het gebouw 1 tot 4 sterren: Scores Sterren Betekenis Gemiddelde per groep ( S1 , S2 , S3 )

Globaal

[

S = (S1 + S2 + S3 ) 3 ]

Geen gelijk aan nul

0<S≤1

1

Voldoet juist

Geen kleiner dan 1

1<S≤2

2

Voldoet

Geen kleiner dan 2

2<S≤3

3

Doet het goed

Geen kleiner dan 3

3<S≤4

4

Doet het zeer goed, streefdoel

De wettelijke minima en, als die er niet zijn, de eisen voor een score nul vormen het vertrekpunt in de scoreopbouw. Wanneer een gebouw aan één van deze eisen niet voldoet, krijgt het geen globale De wettelijke minima en, als die er niet zijn, de eisen voor een score nul vormen het eindscore en bijgevolg ook geen steraanduiding. vertrekpunt in de scoreopbouw. Wanneer een gebouw aan één van deze eisen niet voldoet, krijgt het geen globale eindscore en bijgevolg ook geen steraanduiding. Doordat het scoresysteem per groep heel wat prestatie-eisen omvat, leiden één of enkele minder goede scores direct tot uitsluiting. Zo krijgen de sterren de betekenis van een gemiddelde Doordat hetniet scoresysteem per groep heel wat prestatie-eisen omvat, leiden één of kwaliteit. enkele minder goede scores niet direct tot uitsluiting. Zo krijgen de sterren de betekenis van een Belangrijkekwaliteit. opmerking gemiddelde Kan een prestatie niet worden gecontroleerd, dan haalt men die met zijn gewicht uit de scoretabel van de groep waartoe de prestatie behoort. Daardoor daalt het totaal aantal te behalen punten en Belangrijke opmerking berekent men de gemiddelde score voor deze groep het men gereduceerde gewicht.uit de Kan een prestatie niet worden gecontroleerd, danmet haalt die met totale zijn gewicht scoretabel van de groep waartoe de prestatie behoort. Daardoor daalt het totaal aantal te behalen punten en berekent men de gemiddelde score voor deze groep met het 2.3.2 Gewichtsfactoren gereduceerde totale gewicht. In elke groep wordt er per prestatie-eis een gewichtsfactor toegekend. Daarbij wordt rekening gehouden met het relatieve aandeel in de totale prestatie op het niveau van de groep. De gewichtfac2.3.2 toren Gewichtsfactoren geven opgesomd telkens een waarde van 20. Elke groep wordt bijgevolg gelijkwaardig geacht. In elke groep wordt er per prestatie-eis een gewichtsfactor toegekend. Daarbij wordt rekening gehouden met het relatieve aandeel van de categorie in de totale prestatie op het niveau van de groep. De gewichtfactoren geven opgesomd telkens een waarde van 20. Elke groep wordt bijgevolg gelijkwaardig geacht.

8/149

4 uitgave

12/2010

Groep 1:

Groep 2:

Groep 3:


Energie


Toegankelijkheid Comfort Thermisch Akoestisch Trillingen Visueel Luchtkwaliteit en ventilatie

4 4 3 2 3

Peil van primair energieverbruik

20

Ligging Voorzieningen Levensduur Watergebruik Materiaalgebruik

Beoordelingskader


3 3 5 3 6

4

Groep 1: leefbaarheid en welzijn Hier kijken we naar zes onderdelen, die samen zorgen voor leefbaarheid en welzijn: de toegankelijkheid, het thermische comfort, het akoestische comfort, het trillingscomfort, het visuele comfort en het binnenmilieu. In dat laatste blok zitten luchtkwaliteit en ventilatie. Toegankelijkheid heeft een gewichtsfactor 4. Bij de comfortblokken wordt het meeste gewicht toegekend aan het thermische comfort: gewichtsfactor 4 in totaal, de som van winter- en zomercomfort, tocht en gradiënt in luchttemperatuur. Uit ervaring blijkt immers dat hierover veel klachten zijn. Het akoestische en het visuele comfort krijgen elk een totale gewichtsfactor 3. Aan het trillingcomfort hangt een gewichtfactor 2 vast, terwijl aan het binnenmilieu een totale gewichtsfactor 4 vast zit, de som van luchtkwaliteit en ventilatie. Die gewichtsfactor 4 vertolkt opnieuw het belang van een goede luchtkwaliteit voor het welzijn en de productiviteit van de medewerkers.

Groep 2: energie De evaluatie van groep 2 “energie” wordt volledig bepaald door de energieprestatie regelgeving (EPB). Binnen de groep energie is er slechts één criterium dat de groepscore bepaalt, dit is het E-peil. Bepaalde deelcriteria kunnen de groepscore wel beperken of tot uitsluiting leiden.

Groep 3: milieu en duurzaamheid Hier worden de gewichten vrij gelijkmatig verdeeld: ligging, voorzieningen en watergebruik elk 3, levensduur 5 en materiaalgebruik 6. Ligging en voorzieningen hebben beide te maken met verplaatsing. Omdat verkeer een groeiend aandeel in de emissies van CO2, NOx, P2.5 stof en VOC’s heeft, lijkt het logisch dat beide samen een stevig gewicht krijgen. Watergebruik moet het daartegen doen met een gewichtsfactor 3. In kantoorgebouwen ligt het waterverbruik normaal gezien niet aan de hoge kant in vergelijking met andere verbruiken. Levensduur is dan weer erg belangrijk uit het oogpunt van duurzaamheid. Hoe minder ‘vervanging’, hoe materiaalzuiniger het gebouw. Eenzelfde redenering geldt voor de materialen op zich. Zijn die duurzaam gewonnen, blijven de emissies beperkt, wijst een levenscyclusanalyse (LCA) op heel wat positieve elementen en zijn ze kwalitatief in staat bij de verwachte omgevingsbelasting de functie die ze in het gebouw krijgen langdurig te vervullen? Alleen dan kan er sprake zijn van duurzaamheidswinst.

5 uitgave

12/2010

Beoordelingskader


2.3.3 Opbouw fiches Indeling in Groepen Categorieën Subcategorieën

Groep 1: leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort: Globaal, koude jaarhelft Gewichtsfactor: 1

La faccum eum iusto et autpat nostie commy nonsequat vel dipismod del in ectem nostin ut lore digna auguera esendr velisl do odipis at. Ut velit pratummolut atummod tie del iustie et wis at. Ut iliquisl alis augiam, quis ero consequis dolobor ad magnaOmschrijving facinis am dip¬susto delit nim et nosto odit aliquis nulput er adignit nulluptatue velit lore dolessit velit ip elit venim digna con henit et volutpat et nostisisl ute tet lor ipsum dolobor si te ea aut ad dolore diat. Gait vullam quipit ad magnissequi blaortie deliquat. Ed tem ex ex eu feugue te exerat, vullan vero odionum sandreet ut wisl ut et ut lor suscidunt at. Put lam dui blamconsed ex erit iliqui bla feu faci tatisci piscil dolortisci ero odignibh

Minimum eis Score Uitsluiting Minimum eis Mendactuam. An vatabes ullaris et vis, utum puliena tiliamquerum omnoste nihicibut furo ut verivirtis, at, C. Ti. Omaximus esciem quam diterd

Categorie

Score 4 3 2

Scoretabel

1 0

Evaluatie Vastis confinatum morem porum prei sedi condam simus? Ique mihil hoste, auctodit; num patordienit, Cat, egil caverferis ponvent. Ediis auctus sentemus, nonsitra veri paribunic factus vem. Sat, modierehem oritem stique quere iam ut L. Habem huctum te quitis fectore mo et grae prei sulinatque inius; in publi etimmor urnunulto clem hos or quamEvaluatiemethode et vagit, nulturo prius, ut vat re, que tur. Fulturio cus meis cride conscem mil hoctum et? imus sulvilia? Overbit. Nos ocae, cae et acre cum predefacte nossentrum orarior ebuteres rec vaginte rmactus, simei pa-entilicaela Serit. Ducta L. O amplibusci se cum tuid numLupt

6 uitgave

12/2010

2.4

Specifieke ruimtes en voorzieningen

Dit deel omvat het programma van eisen voor specifieke ruimtes en bepaalde voorzieningen die niet als basisuitrustingen worden beschouwd en ook niet in ieder project voorkomen. Als ze echter in een welbepaald project voorzien zijn, dan vindt u in dit hoofdstuk de minimale eisen.

2.5

Beoordelingskader


Gebruik van de handleiding met afpuntlijst

De afpuntlijst is opgemaakt in Excel. Hierin worden alle prestatie-eisen hernomen die voorkomen onder “eisen zonder een score” en “eisen met een score.” Vul in het invulformulier de effectieve prestaties van een kantoorgebouw in. Voor een nieuwbouw of renovatie zal het ontwerp, eventueel op basis van simulaties en het bestek bepalend zijn. Voor bestaande gebouwen kunnen de gegevens verzameld worden op basis van het as-built dossier, feitelijke vaststellingen of via metingen. Voor de eisen met een score vindt u de werkwijze terug onder de evaluatiemethode. Bij het invullen van de gegevens dient rekening gehouden te worden met de effectieve inrichting van de eindgebruiker. Dit houdt in dat de specifieke ruimtes en voorzieningen in rekening gebracht moeten worden. Als alle gegevens correct werden ingevuld, zijn de scores in de tabel weergegeven. De tabel geeft per prestatie-eis en per groep de behaalde score weer. Hij vermeldt ook het globaal aantal behaalde sterren. Het is belangrijk dat bij het behaalde aantal sterren steeds vermeld wordt met welke versie van handleiding de beoordeling werd doorgevoerd. We spreken dan over bijvoorbeeld een kantoorgebouw met 3 sterren volgens versie 10/2007.

7 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


3 EISEN ZONDER SCORE VOOR BASISVOORZIENINGEN 3.1

Uitstraling

De uitstraling heeft te maken met de kwaliteit van de architectuur. Omdat daarin heel wat subjectieve elementen een rol spelen, valt dit buiten het bestek van deze handleiding. In zoverre zijn tussenkomst vereist is, komt het aan de Vlaamse bouwmeester toe er een advies over te geven.

3.2

Ruimtelijke functionaliteit

Consequent modulair en beter demonteerbaar bouwen is een zaak van de volledige bouwsector, van producenten van bouwmaterialen, bouwcomponenten en afbouwelementen tot ontwerpers die zich de logica van zulk systeem eigen moeten maken. De voordelen ervan zijn groot: vlottere marktwerking, meer materiaalhergebruik, minder materiaalverkwisting, minder werfafval, enz. Los van die globale aanpak zijn aspecten als opdeelbaarheid en aanpasbaarheid natuurlijk belangrijk. Een zekere zonering is echter aan te bevelen, mocht men dit aspect nastreven bij nieuwbouw of renovatie om de complexiteit en kostprijs van de installaties binnen de perken te houden. Een andere aanbeveling is als modulemaat veelvouden van 30 cm aan te houden (1.2; 1.5; 1,8 m). Die zijn goed aangepast aan de menselijke maten. Bij landschapskantoren lijkt binnen die modulematen een netto vloeroppervlakte per gebouwlaag bekeken van 12.5 m² per ambtenaar hoe dan ook een minimum (dit is exclusief circulatieruimte).

3.3

Anders Werken

Kantoorgebouwen van de Vlaamse overheid worden ingericht volgens het principe ‘Anders Werken’. Hieronder vindt u de algemene ontwerprichtlijnen:

3.3.1 Algemene richtlijnen Het aantal werkplekken is gemiddeld 80% van het totaal aantal medewerkers(koppen). Gemiddeld worden er 10% concentratiecockpits en 5% teamcockpits voorzien. Met andere woorden: n 100 werknemers krijgen 80 werkplekken; n per 10 werkplekken wordt er cumulatief 1 concentratiecockpit voorzien; n per 20 werkplekken wordt er cumulatief 1 teamcockpit van 6 personen voorzien; n voor de berekening van het totaal aantal werkplekken worden zowel werkplekken in open landschap als de plaatsen in concentratiecockpits samengeteld.

3.3.2 Inrichting basisruimtes

8 uitgave

12/2010

n

Werkplekken in de open omgeving m zijn standaard voorzien van een werkblad van 1,80m x 0,80m

m

afwijking mogelijk bij afdelingen die met grote plannen werken of omvangrijke documenten behandelen

De concentratie cockpits m uitgerust met een werkblad van 1,80 m x 0,80 m m zowel vloer, wanden als plafond sluiten aan tot tegen de constructie voor maximale geluidsisolatie m de technieken worden voorzien zoals voor de werkplekken in open landschap

n

Eisen zonder score


De teamcockpits m worden gebruikt voor overleg, teamwerk en ontvangst van externe bezoekers m zijn bestemd voor minimaal 6 personen en moeten occasioneel plaats kunnen bieden aan 8 personen m zowel vloer, wanden als plafond sluiten aan tot tegen de constructie voor maximale geluidsisolatie m de technieken worden voorzien zoals in vergaderzalen

n

In de cockpits, zowel de concentratie- als de teamcockpits, worden geen kasten voorzien.

n

Variaties in de functiegebonden ruimtes in het concept ‘Anders Werken’

m

m

In het open landschap zijn allerhande variaties mogelijk voor sporadisch gebruik (dus niet gelijktijdig met de werkplekken), zoals informeel overleg, zithoek, koffiehoek... Deze ruimtes worden in de regel niet volledig afgesloten, mogelijk wél door halfhoge wanden of door zijwanden tussen de variante inrichting en het open landschap. Touchdowns (werkplekken voor kort gebruik) zijn ook mogelijk: zij zijn bedoeld voor sporadische en kortstondige aansluitingen -minder dan een uur- om een vergadering voor te bereiden, e-mail te checken of documenten te raadplegen… Naast deze werkplekken (open landschap en concentratiecockpits) en variante inrichtingen in het open landschap en teamcockpits worden ook nog vergaderzalen/opleidingslokalen/… voorzien. Gemiddeld genomen kan men stellen dat er cumulatief in een gebouw:

n

n

n

n

n

m

per 75 werkplekken minimum 1 vergaderzaal is van 12 personen per 150 werkplekken minimum 1 vergaderzaal is van 20 personen per 300 werkplekken minimum 1 vergaderzaal is van 30 personen per 500 werkplekken minimum 1 vergaderzaal is van 100 personen 2 à 4 ontvangstlokaaltjes van minimum 4 personen op het gelijkvloers zijn

Het precieze aantal vergaderzalen hangt af van de locatie en de eventuele nabijheid van andere gebouwen of faciliteiten van eventeel individueel toegewezen vergaderruimten binnen hun specifieke behoeften en van het feit of er in een bepaald gebouw andere, specifieke opstellingen nodig zijn. Dit wordt afzonderlijk beoordeeld per locatie.

9 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


3.3.3 Gelijktijdigheid van gebruik Open werkplekken, concentratiecockpits, teamcockpits en vergaderzalen worden vaak gelijktijdig gebruikt. Bij de Vlaamse overheid moet er immers, zeker in de provincies, plaats zijn voor dienstverlening aan het publiek en overleg met allerlei externe partijen. Bovendien worden er meestal minder werkplekken voorzien dan er werknemers zijn. Naast of binnen deze werkomgeving kunnen er volgens de specifieke behoeften van de entiteit bepaalde ruimtes extra goedgekeurd worden door de Inspectie van Financiën. Deze worden vaak vertaald in oppervlakte. Ze kunnen echter ook op het vlak van technieken (HVAC, elektriciteit...), architectuur, stabiliteit, uitrusting, inrichting... een zware impact hebben. Ook bezoekersaantallen spelen hier een rol: er kan nood zijn aan les- en opleidingslokalen, extra ontvangstruimten, verhoorlokalen of gesprekslokalen, een extra grote vergaderzaal wegens quasi permanente bezetting door één entiteit, lokalen met specifieke eisen (laboruimte, plotterruimte...), dokterskabinet, extra archief... Naast de voorziene personeelsleden in deze ruimtes moet in het ontwerp van de technische installaties dus ook rekening gehouden worden met het aantal bezoekers. Deze gegevens kunnen slechts doorgegeven worden na goedkeuring van alle gegevens per entiteit door de betrokken Inspecteur van Financiën.

3.3.4 Spreiding van de ruimtes Bij de inrichtingsplannen moet het aantal vergaderzalen met een bezetting van minder dan 16 personen logisch gespreid worden in functie van de specifieke behoeften van de entiteiten. De vergaderzalen met een capaciteit van meer dan 16 personen worden centraal ingericht. De inrichtingsplannen worden opgemaakt in samenspraak met de gebruikers.

10 uitgave

12/2010

3.4

Stabiliteit

Stabiliteit heeft te maken met veiligheid en in die zin met welzijn. De structuur moet volgende nuttige lasten per m2 vloer aankunnen: Lokaal of ruimte

Nuttige belasting (kN/m²)

Niet toegankelijke daken

1

Toegankelijke daken

2

Groendaken (groen pakket als dode last inrekenen)

2

Parking

2.5

Kantoren en auditoria

4

Keuken

4

Publieke ruimten en vergaderzalen

5

Archiefzone op het verdiep (min. 5% van de oppervlakte)

6.5

Kelderruimte bestemd voor rolarchief

10

Serverlokalen met computervloer

15

Andere lokalen

Eisen zonder score


Zie NBN ENV 1991-2-1

Bovendien moet de stijfheid tegen horizontale belasting verzekerd zijn. Voor de grootte van de windlast en het inrekenen van scheefstand wordt verwezen naar genoemde norm NBN ENV 1991-2-1. Stabiliteit krijgt geen score. Het risico op onveilige toestanden is in de rekenmethodes, die door de normen ondersteund worden, zo laag dat extra’s honoreren geen zin heeft.

3.5

Trappen

3.5.1 Evacuatietrappen

n

Conform advies van de brandweer. n De treden moeten contrasterende antislipneuzen hebben.

3.5.2 Circulatietrappen Alle verdiepingen dienen vanaf het niveau dat toegang verschaft tot het gebouw bereik baar te zijn door een circulatietrap, met uitzondering van de parking. n De trappen worden zo geplaatst dat ze preferentieel gebruikt worden t.o.v. de lift. Hiervoor zijn ze bv. vanaf de ingang goed zichtbaar, goed aangeduid met wegwijzers... n Als de brandveiligheid niet in het gedrang komt, kunnen de circulatietrappen samenval len met de evacuatietrappen. n De vloersoort van de circulatietrappen in een gebouw moet gemakkelijk te onderhou den en slijtvast zijn. De treden moeten net zoals bij de evacuatietrappen antislipneuzen hebben. De laatste en eerste trede moeten contrasterend zijn.

n

11 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


n

3.6

Het gebruik van circulatietrappen moet aangemoedigd worden, bv. door ramen te voorzien, door de positie in het gebouw, enz.

Laad en loskade

m Voorbehouden zone naast de rijbaan voor laden en lossen waar minimaal 1 grote vrachtwagen kan parkeren gedurende het laden en lossen. m Rekening houdend met de drainage van het terrein moet zo weinig mogelijk niet doorlatende verharding aangelegd worden (groep 3 – watergebruik – terreinverhar ding). De parkeerplaats voor vrachtwagens mag zeker niet te groot gedimensioneerd worden. m De weg van deze zone naar de goederenlift heeft gangen en deuren met een minima le breedte van 1,2 m en de wanden, hoeken en deuren onderaan zijn beschermd door stootplaten of stootbanden. m De vloer tussen goederenlift en laad- en loszone is bestand tegen dynamische belas ting van karren en transpaletten met groot gewicht (cf. lading kantoorpapier). m De laad- en loszone is vlot en veilig bereikbaar voor de persoon die moet laden en los sen en bovendien veilig voor het verkeer. m De laad- en loskade wordt voorzien van camerabewaking en parlofoon die in verbin ding staat met de ontvangstbalie. m De kade zelf wordt afgesloten met een geautomatiseerde rol- of sectionaalpoort. Bij een verhoogde laad- en loskade moet zowel een trap als een schaarlift voorzien worden om het hoogteverschil op te vangen. Schaarlift specificaties: m Afmetingen: minimum 2m x 1,5 m m Minimaal hefvermogen: 1500 kg m Randen zijn voorzien van borstwering

3.7

Toiletten

In elke zone in het gebouw moeten heren- en damestoiletten, berekend volgens het ARAB, aanwezig zijn. Het aantal toiletten wordt bepaald op basis van een verdeling 60% mannen en 60% vrouwen. Daarnaast wordt er per verdieping minimaal 1 mindervalidetoilet met specifieke inrichting voorzien in de onmiddellijke omgeving van het andere sanitair. In zones met veel vergaderzalen, een polyvalente ruimte of een auditorium, moet de capaciteit van de toiletten aangepast zijn aan de bezetting van deze faciliteiten.

3.8

Dispatchinglokaal

Een dispatchinglokaal moet voorzien worden op gebouwniveau. Het lokaal wordt afgeschermd volgens de regels van de beveiligingsklasse 2 en voorzien van koeling, toegangscontrole, aansluitingen

12 uitgave

12/2010

op het ICT- en telefoonnet. Verder is het uitgerust als bureauzone voor 2 personen van de onderhoudsfirma, met 2 tafels en een 4-tal kasten voor opslag van as built dossier, technische informatie, e.a. Minimaal heeft het dispatchinglokaal de volgende technische uitrusting: m herhaalbord brandmeldingen; m gebouwbeheersysteem; m beveiliging: CCTV, inbraak, toegangscontrole.

3.9

Eisen zonder score


Parking

m Aantal parkeerplaatsen moet minstens voldoen aan de norm, opgelegd door de Vlaamse Regering, d.d. 2 september 2005 (VR/PV/2005/31): 1 parkeerplaats per 10 personeelsleden én 1 parkeerplaats per dienstvoertuig. m Vrije hoogte min. 2,15 m. Een verhoogde zone in de parking (vrije hoogte 3 m) of een zone buiten voor een 10-tal bestelwagens dient voorzien te zijn. De circulatiewegen naar deze zone dienen in hoogte en breedte aangepast te zijn aan bestelwagens. m Rekening houdend met de drainage van het terrein moet zo weinig mogelijk niet doorlatende verharding aangelegd worden (groep 3 – watergebruik – terreinverhar ding). De parkeerplaatsen worden daarom best onder het gebouw aangelegd of in verschillende verdiepingen. m Toegang via slagboom, voorzien van badgelezer, een videofoon met intercom met de balie en CCTV. m Automatische poort sluit de parking af. m In- en uitritten kunnen gelijktijdig gebruikt worden. Bij een gezamenlijke inen uitrit kunnen twee bestelwagens elkaar kruisen. m Eigen ventilatiesysteem of ventilatie met retourlucht uit het gebouw. m De netto nuttige afmeting van een parkingplaats voor een personenwagen is 2.50 m x 5.00 m. Een parkeerplaats naast een volle muur moet 50 cm breder zijn.

3.10 Binnenluchtkwaliteit en bewuste ventilatie 3.10.1 CO-concentratie In alle verblijfslokalen moet de CO-concentratie kleiner blijven dan 5,7 mg/m³ en uurgemiddeld kleiner blijven dan 30 mg/m3 per gemiddelde werkdag. Dit wordt na oplevering gedurende een willekeurig gekozen, volledige werkdag in drie willekeurig gekozen kantoren gemeten op zithoogte.

3.10.2 Concentratie aan fijn stof (<10 µm) In alle verblijfslokalen moet voor PM10 de concentratie op elk moment verplicht kleiner dan of gelijk zijn aan 40 µg/m3. Voor PM2.5 is dat 15 µg/m3. Dit wordt na oplevering gedurende een willekeurig gekozen, volledige werkdag in drie willekeurig gekozen kantoren gemeten op zithoogte.

13 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


3.10.3 TVOC’s In alle verblijfslokalen moet op elk moment de Totale concentratie aan VOC’s kleiner of gelijk zijn dan 200 µg/m³. Dit wordt, indien mogelijk , gemeten na oplevering tijdens een willekeurig gekozen, volledige werkdag in drie willekeurig gekozen kantoren gemeten op zithoogte.

3.10.4 Formaldehyde, benzeen en tolueen In alle verblijfslokalen moet op elk moment de totale concentratie kleiner blijven dan: m Voor formaldehyde ≤ 10 µg/m³ m Voor benzeen ≤ 2 µg/m³ (enkel in gesloten systemen toegelaten) m Voor tolueen ≤ 260 µg/m3 Dit wordt, indien mogelijk, gemeten na oplevering tijdens een willekeurig gekozen, volledige werkdag in drie willekeurig gekozen kantoren, op zithoogte. Bij nieuwbouw en renovatie worden deze (verplichte) vereisten opgenomen in het bestek. In de serverruimtes gebeurt bovendien een regelmatige controle van de lucht op onzuiverheden (lekkage van batterijen, stofdeeltjes).

3.10.5 Bewuste ventilatie speciale ruimten

m

Parking m Archief, rolarchief, lokaal voor papierafval m Lokaal voor keukenafval m Kelderverdieping, opslag kuisgerief

250 m³/(h.voertuig) Ventilatievoud 2 h-1 Ventilatievoud 4 h-1 Ventilatievoud 1 h-1

3.11 Liften 3.11.1 Ontwerp Het aantal liften, hun nuttige last en de aangewezen stijg- en daalsnelheid worden bepaald aan de hand van een trafiekstudie op basis van de norm NBN 52019, 1981. Bij kantoorgebouwen mag de maximale wachttijd niet meer bedragen dan 25 tot 30 seconden. De kooiversnelling dient beperkt te blijven tot 1 m/s² bij volle capaciteit en 1.5 m/s² bij een bezetting van 15%. Voor de kooisnelheid in functie van de hefhoogte geldt: Hefhoogte (m

<12

12-20

20-36

36-50

>50

Snelheid (m/s)

0.63

1

1.6

2

2.5 tot 5

Telt een gebouw meer dan twee niveaus, dan wordt los van enige trafiekstudie 1 personenlift voorzien.

3.11.2 Technische uitvoering

l

14 uitgave

12/2010

Bestaande liftinstallatie is aangepast conform KB 9 maart 2003 betreffende de beveiliging van liften (B.S. 30/4/2003) en wijzigingen.

l

De nieuwe liften worden conform het typebestek 400, deel 400.C.03: liften uitgevoerd en als volgt aangevuld:

Machinekamer m Liftschacht en machinekamer worden zoveel mogelijk omringd door technische ruimten, bergingen, leidingkokers, circulatieruimten, e.a. m De minimale afmetingen bij een elektrische lift bedragen L x B x H = 2 x 3,2 x 1,8 m3. Bij een hydraulische lift wordt dat: L x B x H = 1,4 x 1,4 x 1,8 m3. m Liftmachine en pompen staan trillingsvrij opgesteld en werken geluidsarm. m Trillingsniveau : max. 0,1 m/s² (horizontaal en verticaal). m Geluidsdrukniveau in de kooi : max. 50 dBA. m De resulterende temperatuur daalt niet onder 5°C en stijgt niet boven 40°C.

Eisen zonder score


Personenliften m Vrije doorgang liftdeur ≥ 0.9 m. m Bedieningspaneel in de kooi staat horizontaal op de zijwand, 0.9 tot 1.3 m boven de kooi vloer en minstens 50 cm van de hoek met de deur. m Minimale binnenmaat van de kooi diepte = 1.4 m, breedte = 1,1 m. Dit komt overeen met lift voor acht personen en een draagvermogen van ±630 kg. m Tegen de achterwand van de kooi hangt een spiegel, de onderkant 1 m boven de kooi vloer en lopend tot niveau van het afgewerkt kooiplafond. m Tegen zij- en achterwand zit in de kooi een leuning op 0.9 m hoogte. Personenliften voor zware lasten m In elk gebouw wordt minstens één lift voor zware lasten voorzien. Deze lift kan opgeno men worden in de trafiekstudie. m Minimale binnenmaat van de kooi: breedte = 1,4 m, diepte = 2,4 m. Een vrije doorgang van de liftdeur: breedte ≥ 1,1 m en hoogte min. 2,1 m. m Alle niveaus, ook het dak, parkingniveau en technische ruimtes, zijn toegankelijk. m De minimale last is 1600 kg. Liften enkel bestemd voor keukenpersoneel m Bevindt de keuken zich niet op de gelijkvloerse verdieping, dan wordt een keukenlift voorzien. m De HACCP-regels zijn van toepassing, waarbij o.a. afval en verse producten gescheiden moeten blijven. m Minimale binnenmaat van de kooi: breedte = 1,4 m, diepte = 1,6 m. m De minimale last is 800 kg. m De doorgang liftdeur > 1,1 m. m Afwerkingsmaterialen: stootbanden op 2 hoogtes, geen spiegels als wandbekleding, be vloering bestand tegen (wieltjes van) zwaardere karren, wandbekleding in geborstelde inox.

15 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


Brandweerliften m Minimale binnenmaat van de kooi: breedte 1,4 m, diepte 2,4 m. Een vrije doorgang van de liftdeur: breedte ≥ 0,9 m.

3.11.3 Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit Om globaal bestaande gebouwen toegankelijker te maken voor mindervaliden, bestaan oplossingen zoals trapliften, plateauliften, stoeltjesliften e.a.

3.11.4 Energieverbruik Het gebruik van liften moet zo energiezuinig mogelijk zijn. In een nota moet aangegeven worden welke technische ingrepen er worden onderzocht en in aanmerking komen om het liftengebruik zo energetisch mogelijk te laten gebeuren. Het effect op het elektriciteitgebruik en de terugverdienperiode worden telkens vermeld.

3.12 Veiligheid 3.12.1 Geluidsdrukniveau alarm Het geluidsdrukniveau van het alarm moet 90 dB(A) ± 4.5 dB(A) op 1 m van het alarm bedragen. De evaluatie gebeurt door meting. Als aan deze eis niet voldaan wordt, dan moet het alarm (verplicht) bijgeregeld worden.

3.12.2 Brandveiligheid Het kantoorgebouw moet voldoen aan de eisen, gesteld in de normen en opgelegd door de brandweer. Die situeren zich op zes niveaus: omgeving, gebouw, bouwdelen, gebruikte materialen, nodige installaties en gebruikers. Hogere eisen nastreven heeft weinig zin. Bij het formuleren ervan is al gestreefd naar een zo hoog mogelijke risicodekking.

Omgeving Gebouw

16 uitgave

12/2010

Het gebouw bereikbaar voor de bluswagens Correcte compartimentering met branddeuren tussen de compartimenten en tussen compartimenten en evacuatieroutes Brandkleppen in de luchtkanalen die de scheiding tussen compartimenten passeren Voldoende evacuatiemogelijkheden met lichtgevende aanduiding Voldoende overslaglengte tussen de raamstroken van boven elkaar gelegen verdiepingen

Bouwdelen

Juiste brandweerstand, afhankelijk van de functie van het deel

Materialen

Binnenafwerking, meubilering en leidingen uit materialen met de gevraagde brandindex

Installaties

Goed ontworpen branddetectie en brandmelding (zie varia) Droge en natte brandleidingen Blustoestellen waar nodig of sprinklersysteem Noodverlichting

Gebruikers

Verplichte evacuatietraining


Eisen zonder score

3.12.3 Branddetectie en brandbeveiliging Actuele wetgeving en normering zijn van toepassing. Aandachtspunten bij het ontwerp: n Aansluiting voeding direct op ALSB n Wijze van bekabelen: Keuze samenstellende delen

Brandcentrale (autonomie 1u) Herhaalborden Sirenes Deurmagneten bij branddeuren Drukknoppen

Breek het glas Kortsluitisolatie Controle en werking

Herhaal-LEDS Detectoren

Adresseerbaar Optisch of optisch/thermisch

Supervisie structuur

Met andere installaties Met telefoonnetwerk (directe lijn, GSM)

3.13 Bliksembeveiliging Atmosferische omstandigheden, waaronder een rechtstreekse blikseminslag, kunnen een gebouw en zijn inhoud schade toebrengen. Daarom is het noodzakelijk een externe bliksembeveiliging te voorzien. Voor de aanleg van dergelijke installatie kunt u zich baseren op de normen NBN C18-100, NBN C18-300 en de NBN ENV 61024-1. Alle inkomende leidingen moeten uitgerust worden met een potentiaalvereffening voor bliksem met bescherming tegen directe inslag (vonkenbrug 10/350) of met overspanningafleiding (8/20). Tussen stroomafleider en overspanningafleider wordt een energetische coördinatie voorzien.

3.14 Wachtbuizen Omdat bij nutsvoorzieningen zoals elektriciteit, aardgas en telecommunicatie de vrije markt speelt, moet bij nieuwbouw en renovatie voldoende aandacht gaan naar de inen doorvoer van de nodige leidingen. Minimaal zijn drie wachtbuizen nodig, één voor de stroomkabel, één voor de telecomgeleidingen en één voor aardgas. Beter is meteen voor elke buis ontdubbelde toegangen te voorzien. Eventueel kan de aannemer er meer specifieke wachtbuizen aan toevoegen, zoals blaasbuizen voor glasvezel.

17 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


3.15 Elektriciteit 3.15.1 Hoogspanning De elektriciteitscabine wordt apart of in het gebouw voorzien. De geldende wetgeving en normering zijn hier van toepassing. Net zoals de overige nutsvoorzieningen, wordt de cabine in overeenstemming met het technische reglement van de VREG uitgebouwd (scheiding installaties distributiebeheerder/gebruiker). Komen er inductieve toepassingen, dan is een cosphi-compensatie nodig. Daartoe wordt ruimte voorzien voor een condensatorbatterij met PQFA, waarbij de nodige maatregelen genomen moeten worden om resonantie te vermijden. Voor de transformator geldt HD428.1-klasse B (lastverliezen) en klasse B’ (verliezen bij nullast en lawaaiproductie). De K-factor wordt bepaald volgens HD 428.4 (netvervuiling) met H < 5%. Als koelmiddel wordt minerale olie, dan met opvang, of siliconenolie gebruikt.

3.15.2 Laagspanning De normen van toepassing zijn AREI, EN 60439 en de ATEX-richtlijn. De voeding wordt verticaal georganiseerd met, naast een algemeen laagspanningsbord (ALSB), een verdeelbord per verdieping. Alle borden krijgen voldoende reserveruimte en laten toe meters aan te sluiten (digitale meters van Indexys en een submeterstructuur). De bemeting van de differentieelschakelaars moet steunen op een duidelijke definitie van wat een vochtige ruimte is. Ook moet de volledige installatie met inachtneming van de nodige veiligheidsvoorzieningen vlot toegankelijk zijn, zodat thermografische controles mogelijk zijn. Bij een computervloer bestaat de einddistributie uit vloerdozen. Wanneer de ruimten enkel een vals plafond hebben, worden verdeelzuilen en gesloten wandgoten met tussenschot gebruikt. De vloerdozen bevatten drie stopcontacten en twee dataconnecties (Rj-45 Cat 6 of conform algemeen concept van databekabeling). Per werkplek komt er minstens één vloerdoos. Bijkomend als optie zijn stopcontacten in opbouw of inbouw op de verdeelzuilen of in de wandgoten. Het ontwerp van de laagspanning gebeurt volgens HD384 (Europese norm), AREI met inbegrip van de tabel met omgevingsvoorwaarden en eventueel de richtlijnen van BVVO.

3.15.3 Noodstroomaggregaat Op het noodstroomaggregaat (NSA) moeten volgende componenten aangesloten worden (niet limitatief ): m veiligheidssystemen zoals de noodverlichting, de trappenhuisverluchting, de brand weerlift, de brandmeldingsystemen, alle pompen, enz.; m IT-systemen zoals de noodvoeding, voeding van de UPS, de koeleenheid ervan, enz.; m beveiligingssystemen, CCTV, inbraakalarm. Daar bovenop voorziet men een vermogenreserve van minstens 30%. De noodstroomaggregaat heeft een autonomie van 24u.

18 uitgave

12/2010

3.15.4 Stookolieopslag ten behoeve van noordstroomaggregaat Vereisten volgens Vlarem II. De stookolietank is voorzien van een beveiligingssysteem tegen overlopen bij vulling, een systeem voor lekdetectie en een plaatje met het reservoirnummer, de naam van de opgeslagen vloeistof en de reservoirinhoud. Daarnaast kunnen bijkomende eisen worden gesteld naargelang de ligging (al dan niet in een beschermde zone), de grootte van de tank, het feit of het een nieuwe of een bestaande tank is, of het om een ondergrondse of een bovengrondse tank gaat en naargelang het materiaal waaruit de tank bestaat. Die eisen betreffen: De frequentie van controle en checklist m al dan niet een onderzoek naar corrosieve bodemeigenschappen; m al dan niet in een waterdichte kuip; m al dan niet met een permanente lekcontrole; m al dan niet met een dubbele wand; m al dan niet met een kathodische bescherming. Detectie: Locatie (manier van vullen)

Eisen zonder score


19 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


3.16 Gebouwbeheersysteem (GBS) Er dient een gebouwbeheersysteem aanwezig te zijn, dit moet modulair opgebouwd en uitbreidbaar zijn. Minimaal omvat het systeem: m Een algemene controle van de HVAC–installatie, inbegrepen de aansturing van alle componenten, de opname van alarmen, prealarmen, meldingen via droge contacten en een statuscontrole. m Een algemene controle van de elektriciteitinstallatie (inclusief NSA). Status hoofdbor den (vermogen, spanning, reactief vermogen), status specifieke verbruikspunten. m Een algemene controle van de beveiligingsinstallatie. m De uitlezing van de brandcentrales. m De mogelijkheid om een DECT-message server of equivalent voor doorgave van alar men aan te koppelen. Een belangrijke optie daarbij is de “acknowledge procedure” (ontvangstmelding alarmen). Een ontdubbelde koppeling is optioneel. m De mogelijkheid om andere sturingen op potentiaalvrije contacten aan te koppelen. m De mogelijkheid om alles via gestandaardiseerde protocols, zoals BAC-net, LON-net, te koppelen met vrijgave van protocol voor specifieke functies. m De mogelijkheid om sensoren van diverse types, voor externe elementen zoals CO2, temperatuur, windsnelheid, regenval aan te koppelen. m De mogelijkheid om meters met impulsgever aan te koppelen. m Een kalenderfunctie voor weekend en specifieke feestdagen en een sturing op basis van sensorwaarden, berekende waarden (virtuele sensor waarden), datum & tijd en voorrangregels (bv. branddetectie heeft voorrang op bepaalde sturingen). Ook be schikt het systeem over een lineaire sturing, een niet-lineaire sturing (bv. logaritmisch), een trapsturing en een tijdgekoppelde sturing, die toelaat seizoensgebonden regi mes op te stellen. m Een visuele weergave van de installatie en alle sturingselementen, met aanduiding in quasi reële tijdsmodus van de instelwaarden, de huidige waarden, de berekende waarden, de status (on/off/sleep…) en de manuele / automatische werking. m De mogelijkheid rapporten te genereren waarin één of meerdere parameters, naast of over elkaar geprojecteerd, bekeken worden. Daarbij horen automatische rappor ten op reguliere basis (vb. wekelijks, maandelijks) welke per mail kunnen doorge stuurd worden, om opgevraagde rapporten, om rapporten, die de evolutie van één parameter of een berekende waarde over minimum 1 jaar weergeven (grafische weergave met een tabel van waarden, die in Excel ingelezen kan worden, enz.). m Ondersteuning van de webservertechnologie (beveiligde connectie) voor toegang van op afstand tot het sturingsysteem via login & paswoord (identificatie), met moge lijkheid tot dual login. m Opvolging van alle acties op het sturingsysteem voor een periode van minimum 1 jaar, met automatische log-off na instelbare inactiviteit: tijdstip, operator identificatie, acties. m Verbruikscontrole met beslissingscriteria (bv. ketel valt ‘s winters uit, over naar reserve ketel / ketel valt ‘s zomers uit, alarm).

20 uitgave

12/2010

Afstandssignalisatie met mogelijkheid tot cascadeverwittiging bij niet-herkennen. m Netwerkkoppeling (IP-netwerk) voor FTP of TELNET processen die toelaten om de in formatie uit het gebouwbeheersysteem weer te geven op een beveiligde pagina. m Locale ondersteuning en ondersteuning van op afstand door de installateur met het oog op optimalisatie van het gebruik. Belangrijk zijn het onderhoudscontract en de clausules tot opwaardering voor de sturing en de stuurelementen. Daarbij is de compatibiliteit tussen het sturingsysteem en de individuele sturingselementen een hoofdvereiste voor het gebouwbeheersysteem. Die comptabiliteit moet permanent verzekerd zijn.

m

Eisen zonder score


Alle voorziene telemetrische meters worden bekabeld en aangesloten op het GBS vanwaaruit een link kan opgebouwd worden naar het energieboekhoudingspakket. Het GBS dient zo geconcipieerd te worden dat: m alle meetgegevens kunnen ingelezen worden voor verdere verzending naar het ener gieboekhoudingspakket; m alle meetgegevens op regelmatige basis kunnen doorgestuurd worden, in een for maat opgegeven, naar een externe locatie met typische frequentie halfdagelijks (12h) en dit zonder manuele manipulaties vanwege de ontvanger; m communicatie via een IP-verbinding mogelijk is, met bijhorende security mechanismen; m tenminste de 100 laatste doorgestuurde meetwaarden bijgehouden worden via een FIFO-principe, zodat bij een fout in de transmissie een recovery mogelijk is. Voor para meters die meermaals per dag gemeten worden is een hogere buffer van toepassing; m elke transmissie gepaard gaat met een succesmelding en elke foutieve transmissie aanleiding geeft tot een Minor alarm, en vanaf 3 foute transmissies tot een Major alarm.

3.17 Vereiste documenten bij bestaande gebouwen 3.17.1 Algemeen Bij aankoop of huur van een bestaand kantoorgebouw moeten, buiten het post-interventiedossier en as-built dossier, alle hierna volgende documenten en verslagen omtrent de keuring en de controle van de elektriciteitinstallatie, de brandbeveiliging, de HVAC-installatie, de liften, de compartimenteringen, asbest en het sanitair, bij voorkeur twee maanden voor de ondertekening van het contract, overhandigd worden.

3.17.2 Elektrische installaties

m

Keuring bij in dienststelling van de installatie m Periodieke keuringen van de installatie m Alle elektrische schema’s m Veiligheidsverlichting m Periodieke keuringen van de veiligheidsverlichting

21 uitgave

12/2010

Eisen zonder score


3.17.3 Brandbeveiliging m

Jaarlijkse keuring van het brandalarm m Jaarlijkse keuring van de muurhaspels m Jaarlijkse keuring van het brandblussers m Brandweerverslag m Instructies “Wat bij brand” m Evacuatieplannen m Signalisatie/pictogrammen

3.17.4 HVAC

m

De wettelijke attesten en keuringen voor de verwarminginstallaties m De wettelijke attesten en keuringen voor de koelinstallaties

3.17.5 Liften m

In dienststelling personenlift m In dienststelling goederenlift m Periodieke keuring personenlift m Periodieke keuring goederenlift

3.17.6 Compartimenteringen m

Compartimentering stookplaats m Compartimentering trappenhal m Compartimentering kelder m Compartimentering verdiepingen

3.17.7 Asbest

m

Asbestinventaris

3.17.8 Sanitaire installaties

m

Comformiteit legionellawetgeving m wateranalyse drinkbaar water

3.17.9 Diversen

22 uitgave

12/2010

m

Dossier van postinterventie m Onderhoud ramen m Milieuvergunning m Stedenbouwkundige vergunning

Inleiding


23 uitgave

12/2010


4 EISEN MET EEN SCORE

Groep 1: leefbaarheid en welzijn

4.1

Groep 1: leefbaarheid en welzijn

Bij de eerste groep prestatie-eisen ligt de nadruk op het algemene welzijn van de gebouwgebruiker. Een gebouw en zeker een kantoor moeten immers in eerste plaats een aangename leefomgeving vormen voor de personen die er werken. Anders wordt het gebouw onleefbaar en/of onwerkbaar en zal het (op termijn) geen enkele functie meer kunnen vervullen. Vanuit het oogpunt van duurzaamheid kunnen we vooropstellen dat het kantoor zo geconcipieerd moet zijn dat er een zo aangenaam mogelijk klimaat heerst waarin een mens optimaal presteert. Indeling In de beschrijving van de verschillende prestatie-eisen rond leefbaarheid en welzijn zijn er 3 grotere groepen. Eerst is er de toegankelijkheid van het gebouw. Vervolgens zijn er de verschillende vormen van comfort en tot slot komt het binnenmilieu (binnenluchtkwaliteit en ventilatie) aan bod. Toegankelijkheid Een eerste belangrijk aandachtspunt in de evaluatie is de algemene toegankelijkheid van het gebouw. Een gebouw kan immers maar ten volle zijn functie vervullen als alle gebouwgebruikers er zonder bijkomende problemen toegang toe hebben. Al vanaf de ontwerpfase moet er speciale aandacht gaan naar mindervalide personen. Comfort Als tweede grote blok worden alle vormen van comfort bekeken, onderverdeeld in 4 blokken: thermisch, akoestisch, trillingen en visueel. − Bij het thermische comfort zijn er globale eisen voor de binnentemperatuur in zowel de winterals de zomerperiode. Daarnaast worden ook lokale comfortproblemen zoals tocht bekeken. − Qua akoestiek worden er zowel eisen op gebouwniveau als bouwdeelniveau omschreven. Zo wordt niet alleen het achtergrondgeluid ten gevolge van installaties of verkeerslawaai beperkt, maar moet de constructie ook voldoende isoleren tegen lucht- en contactgeluid en dient een maximale nagalmtijd in bepaalde lokalen gerespecteerd te worden. − Op het vlak van trillingen mag er geen hinder zijn van verkeer, trein of metro. − Verder moet er voldoende licht in de kantoorruimte zijn (zowel van verlichting als van natuurlijk daglicht) om visueel een aangenaam klimaat te creëren. Binnenmilieu Als derde onderdeel worden de binnenluchtkwaliteit en ventilatie van het kantoor onder de loep genomen. Dit gebeurt enerzijds door eisen rond CO2-concentratie te formuleren en anderzijds door de debieten voor bewuste ventilatie en mogelijkheden tot piekventilatie te controleren.

24 uitgave

12/2010


Groep 1: leefbaarheid en welzijn Niveau gebouw Toegankelijkheid Het kantoorgebouw is integraal toegankelijk, d.w.z. dat de hele keten van toegankelijkheid langsheen de route van buiten of vanuit de parkeergarage tot op de werkplek aangepast is, niet alleen aan personen met motorische beperkingen, maar ook aan personen met visuele, auditieve en mentale beperkingen. Dat ruime functionele criterium is moeilijk in prestatie-eisen om te zetten. Daarom moet een toegankelijkheidsbureau de eventuele knelpunten opsporen en melden. Wat volgt is een niet limitatief overzicht van elementen, die bij zulke controle aan bod komen: Parking − Ondergrond vlak en rolstoelvast − Voldoende aangepaste en voorbehouden parkeerplaatsen voor gehandicapten, groot genoeg en goed aangeduid − Bediening om toegang te krijgen tot de parking goed zichtbaar en gebruiksvriendelijk voor een persoon met een beperking

Toegankelijkheid

Gewichtfactor: 4

Van parking / straatzijde naar ontvangbalie − Routes drempelvrij − Bij niveauverschillen moet er naast de trap een toegankelijk liftsysteem of toegankelijk hellend vlak aanwezig zijn − Routes voldoende breed en obstakelvrij, ook ter hoogte van eventuele versmallingen en voorzien van voldoende contrast zodat de ontvangbalie ook makkelijk te vinden is voor een persoon met een visuele beperking − Deuren op de route voldoende breed en zelfstandig te bedienen door een persoon met een beperking − Ontvangstbalie duidelijk zichtbaar en gebruiksvriendelijk voor een persoon met een beperking Hoofdingang − Drempelvrij − Bij niveauverschillen moet er naast de trap een toegankelijk liftsysteem of toegankelijk hellend vlak aanwezig zijn − Hoofdingang duidelijk zichtbaar, duidelijk te onderscheiden van de rest van het gebouw − Glazen deuren / wanden voorzien van voldoende contrastmarkering − Deur voldoende breed en zelfstandig te bedienen door een persoon met een beperking − Bij een tourniquetdeur moet er een naastliggende alternatieve toegankelijke deur zijn Interne routes − Drempelvrij − Bij niveauverschillen moet er naast de trap een toegankelijk liftsysteem of toegankelijk hellend vlak aanwezig − Routes voldoende breed en obstakelvrij, ook ter hoogte van eventuele versmallingen en voorzien van voldoende contrast zodat de ontvangbalie ook makkelijk te vinden is voor een persoon met een visuele beperking. In de gangzones dient er elke 15 m een draaizone van 1,50 m voorzien te

25 uitgave

12/2010


Toegankelijkheid

worden indien de gangbreedte <1,50 m. − Deuren minimum 90 cm vrije doorgang en zelfstandig te bedienen door een persoon met een beperking. Als de deur in een nis staat, is een opstelruimte voorzien voor het openen ervan − Vloer- en wandafwerking allergievriendelijk Lokalen − Voldoende circulatieruimte aanwezig − Deuren hebben een minimum vrije doorgang van 90 cm en zijn zelfstandig te bedienen door een persoon met een beperking − Vloer- en wandafwerking allergievriendelijk (o.a. geen vast tapijt) Sanitair − Voldoende aangepaste toiletten die door hun afmeting en inrichting zelfstandig bruikbaar zijn door personen met een beperking en voorzien zijn van een noodkoord op plinthoogte Signalisatie − De verschillende ruimten zijn eenvoudig te vinden, aangeduid door voldoende en duidelijk leesbare bewegwijzering, uniform voor heel het gebouw − Op gevaarlijke punten, bvb. aan trappen, voldoende contrastmarkering voorzien voor personen met een visuele beperking Bedieningselementen − Goed zichtbaar (in contrast met achterliggende wand / omgeving) − Eenvoudig te bedienen − Ook bereikbaar voor rolstoelgebruikers en kleine mensen

Score Eis

Score

Bij controle na oplevering en inrichting bevestigt het toegankelijkheidsbureau, dat knelpunten overgebleven zijn of worden opgelost. De knelpunten worden effectief opgelost

4

Bij controle na oplevering en inrichting bevestigt het toegankelijkheidsbureau dat, als er al knelpunten overblijven, die alle kunnen worden opgelost. Enkele minder zwaar wegende punten blijken niet aangepast (of/of, niet en/en): • Contrastmarkering aan trappen minder uitgesproken dan wenselijk • Contrasten tussen bediningselementen en achterliggende wand minder uitgesproken dan wenselijk

2

Bij controle na oplevering en inrichting bevestigt het toegankelijkheidsbureau dat eventuele knelpunten niet kunnen worden opgelost of De overblijvende belangrijke knelpunten had men kunnen oplossen maar het is niet gebeurd

0

Evaluatie Rapportering door een toegankelijkheidsbureau. In een eerste stap gebeurt dat op plan. Na de bouw of renovatie en inrichting van het gebouw zijn er de feitelijke vaststellingen en wordt de score toegekend.

26 uitgave

12/2010


Groep 1: leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort Temperatuurregeling, koude jaarhelft Gewichtsfactor 4/18=2/9

Score De score hangt af van de regeling. Regelingen worden gewoonlijk uitgesplitst in centraal en decentraal. Voorbeelden van een centrale regeling zijn: m Ketels met vaste temperatuurinstelling door middel van een ketelaquastaat die enkel manuele regeling toelaat. m De ketels volgen een stooklijn die de vertrektemperatuur regelt in functie van een ge middelde buitentemperatuur. De driewegkranen worden gestuurd door buitenvoelers met korte integratietijd. m De ketels volgen een stooklijn die de vertrektemperatuur regelt in functie van de buiten temperatuur, terwijl de driewegkranen op de verschillende kringen gestuurd worden door een kamerthermostaat, die de binnentemperatuur in een representatieve ruimte langsheen de kring meet en vergelijkt met de instelwaarde. Hier vindt dus een ruimte temperatuurcompensatie plaats van de centrale regeling.

Thermisch comfort

Deze prestatie-eis evalueert in welke mate de verwarmingsregeling aangepast wordt voor de verschillende ruimten. De reële warmtebehoefte varieert immers niet enkel in functie van de buitentemperatuur, maar is ook afhankelijk van een heel scala interne en externe factoren.

Voorbeelden van een decentrale regeling zijn: m Elk verwarmingselement, hetzij een radiator, convector, ventilo-convector, inductie-con vector of VAV-box, krijgt zijn eigen aanvullende regeling (bv. een thermostaatkraan) in stelbaar door de gebruiker. Bij vloer- of wandverwarming met gemiddelde of hoge traag heid is dit niet mogelijk. m Per ruimte is er een regelelement (bv. een thermostaat) dat alle verwarmingselementen van die ruimte aanstuurt (bv. via een zoneventiel). Een regeling is niet afdoende als zij in eenzelfde ruimte tot een gelijktijdige verwarming en koeling kan leiden. Dit moet verholpen worden door maatregelen op centraal niveau (bijvoorbeeld door centraal de verwarmingsinstallatie nooit samen met de koelmachine te laten werken, bij voorkeur met een “dode zone” ertussen) of op decentraal niveau. Indien dit niet het geval is, bedraagt de score voor deze prestatie-eis 0. Regelsysteem

Score

Een centrale stooklijnregeling, aangevuld met een decentrale regeling

4

Enkel een decentrale regeling

3

Een centrale stooklijnregeling met ruimtecompensatie

2

Een centrale niet manuele stooklijnregeling

1

Geen enkele van bovenstaande

0

27 uitgave

12/2010


Thermisch comfort

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op alle hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor (worden voor deze prestatie-eis als één ruimte aanzien), vergaderzaal, auditorium, receptie, ontvangstruimte, restaurant en cafetaria. Het slechtste resultaat van de verschillende geëvalueerde ruimten bepaalt de score. In eerste instantie is het bestek bepalend. Is daarin de regeling in detail beschreven, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeurt de feitelijke vaststelling en wordt een definitieve score gegeven.

28 uitgave

12/2010


Groep 1: leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort Gebruikersingrepen op de temperatuur, koude jaarhelft Het comfort van de gebruiker van het gebouw wordt mede beïnvloed door de mogelijkheid om de comfortomstandigheden zelf te beïnvloeden. Dit is zowel objectief (de ideale temperatuur verschilt van persoon tot persoon) als subjectief (de gebruiker heeft het gevoel dat hij de comforttoestand zelf in de hand heeft). Score Een temperatuurregeling met mogelijkheid tot gebruikersingreep bestaat uit een thermostatische kraan met duidelijke onderverdelingen, maar niet noodzakelijk temperaturenindicatie, of uit een thermostaat met temperatuurregeling met in te stellen “graden”, optioneel aangevuld met een aanduiding van de werkelijke temperatuur.

Thermisch comfort

Gewichtsfactor 4/18 = 2/9

Als deze prestatie-eis van mogelijk individueel ingrijpen is vervuld, dan wordt de hoogste score behaald. Vereist de regeling een afspraak met maximaal 4 personen, dan wordt verondersteld dat de gebruiker toch nog zijn inbreng heeft in de gemeenschappelijk bepaalde instelling. Bij landschapskantoren (meer dan 4 personen) is het niet realistisch dat alle gebruikers systematisch mee de temperatuurinstelling bepalen, en is er dus geen gebruikersingreep meer mogelijk. De score voor landschapskantoren zal dan ook 0 bedragen. Een regeling wordt niet als afdoende aanzien als deze in eenzelfde ruimte tot een gelijktijdige verwarming en koeling kan leiden omdat verschillende zones of gebruikersplaatsen afzonderlijk kunnen worden geregeld. Er moet worden nagegaan of maatregelen ingevoerd zijn op decentraal of centraal niveau (bijvoorbeeld door centraal de verwarmingsinstallatie nooit samen met de koelmachine te laten werken, bij voorkeur met een ‘dode zone’ ertussen) om deze situatie uit te sluiten. Als dit niet het geval is, bedraagt de score op deze prestatie-eis 0. Gebruikersingrepen op de temperatuur

Score

Een temperatuurregeling per gebruiker, met aanduiding van de werkelijke temperatuur

4

Een temperatuurregeling per gebruiker, op “graden”

3

Een temperatuurregeling per gebruiker

2

Een temperatuurregeling per maximaal 4 gebruikers

1


0

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor alle hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen en landschapskantoor. Het slechtste resultaat van de verschillende geëvalueerde ruimten bepaalt de score. In eerste instantie is het bestek bepalend. Is daarin de regeling in detail beschreven, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeurt de feitelijke vaststelling en wordt een definitieve score gegeven.

29 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort De effectieve temperatuur, koude jaarhelft

Thermisch comfort

Gewichtsfactor 24/18 = 4/3 Algemeen mag bij een metabolisme van 1.2. Met en een kledij van 1 Clo (voor de koude jaarhelft) in de gebruiksruimte van elk lokaal of elke ruimte waar mensen werken, de Predicted Mean Vote (PMV) tijdens de werkuren niet buiten het interval -0.5 / +0.5 liggen. Voor de berekening ervan verwijzen we naar de normen ISO 7730, ANSI/ASHRAE 55-2004 en EN 13779. Tot de koude jaarhelft horen alle maanden met een gemiddelde maandelijkse temperatuur onder de 12°C. De basisbuitentemperatuur voor de winterperiode is zoals aangegeven in de norm NBN B 62-003 voor bouwplaats. Score Praktisch fungeert de effectieve temperatuur θr als bepalende comfortgrootheid. Die wordt gegeven door 0.5 θ a + 0.5 θR met θ a de luchttemperatuur en θR de stralingstemperatuur. Bij een metabolisme van 1.2 Met en een kledij van 1 Clo ligt de comfortwaarde bij 21°C (minimaal aantal klagers). Daarbij speelt de relatieve vochtigheid van de binnenlucht amper een rol. De score hangt, tijdens de maanden met een gemiddelde temperatuur onder 12°C, af van de schommelingen van de effectieve temperatuur rond 21°C tijdens de werkuren in alle lokalen en ruimten waar mensen werken: De effectieve Temperatuur (θr)

Score

≥ 20.5 en ≤ 21.5

4

≥ 20 en ≤ 22

3

≥ 19 en ≤ 23

2

≥ 18 en ≤ 24

1

< 18 of > 24

0

Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eis en de toegelaten schommeling beschreven en werd het ontwerp via een dynamische gebouwsimulatie op dat punt gecontroleerd, dan komt er een voorlopige score. De definitieve evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor een selectie uit de hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor, vergaderzaal, auditorium, receptie, ontvangstruimte, restaurant en cafetaria. Er worden minimaal 3 kantoren en 2 andere ruimten geselecteerd voor de evaluatie. Bij de selectie wordt er rekening mee gehouden dat de ruimten representatief zijn voor het comfort van het gehele gebouw, zoals een kantoor aan de zuidzijde en aan de noordzijde... De evaluatie gebeurt door het uitvoeren van continue metingen gedurende 3 maanden in de koude jaarhelft. Hiervoor worden de maanden december, januari en februari geselecteerd. De evaluatie vindt plaats op basis van een continue meting van de operationele temperatuur op een representatieve plaats in de ruimte. De meting wordt in kantoren uitgevoerd op halshoogte van een zittende persoon. Het meetinterval bedraagt maximaal 5 minuten. Voor deze evaluatie mag gebruik worden gemaakt van de gegevens uit een eventueel gebouwbeheersysteem, voor zover de metingen aan alle bovenvermelde eisen voldoen.

30 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort Temperatuurregeling, warme jaarhelft Gewichtsfactor 4/18 = 2/9

Deze prestatie-eis evalueert in welke mate de koelregeling gedifferentieerd wordt over de verschillende ruimten. De reële koelbehoefte varieert immers niet enkel in functie van de buitentemperatuur, maar is ook sterk afhankelijk van heel wat interne en externe factoren. Score De score hangt af van het type regeling. Regelingen worden typisch uitgesplitst in centraal en decentraal. Voorbeelden van een centrale regeling zijn: m De distributietemperatuur van het koelmiddel heeft een vaste temperatuurinstelling door middel van een thermostaat met uitsluitend manuele regeling. m De distributietemperatuur van het koelmiddel wordt geregeld in functie van continu gemeten weersparameters (buitentemperatuur, zonlichtinstraling...). De driewegkranen worden gestuurd met korte integratietijd. m De distributietemperatuur van het koelmiddel wordt geregeld in functie van continu ge meten weersparameters (buitentemperatuur, zonlichtinstraling...), terwijl de driewegkra nen op de verschillende kringen gestuurd worden door een kamerthermostaat, die de binnentemperatuur in een representatieve ruimte langsheen de kring meet en vergelijkt met de instelwaarde. Hier vindt dus een ruimtetemperatuurcompensatie plaats van de centrale regeling. Een voorbeeld van een decentrale regeling is: m Elk koelelement, zij het een (ventilo)convector, een koelplafond, inductieconvector of VAV-box, krijgt zijn eigen aanvullende regeling (een thermostaatkraan, een drieweg kraan of andere) in te stellen door de gebruiker. Bij vloer- of wandverwarming met ge middelde of hoge traagheid is dit niet mogelijk.

Thermisch comfort

Deze prestatie-eis wordt niet geëvalueerd voor gebouwen met natuurlijke koeling.

Een regeling is niet afdoende als zij in eenzelfde ruimte tot een gelijktijdige verwarming en koeling kan leiden omdat verschillende zones of gebruikersplaatsen afzonderlijk kunnen worden geregeld. Er moet worden nagegaan of maatregelen ingevoerd zijn op decentraal of centraal niveau (bijvoorbeeld door centraal de verwarmingsinstallatie nooit samen met de koelmachine te laten werken, bij voorkeur met een ‘dode zone’ ertussen) om deze situatie uit te sluiten. Als dit niet het geval is, bedraagt de score op deze prestatie-eis 0.

31 uitgave

12/2010

Thermisch comfort


Score

Een centrale niet-manuele regeling van de koelmiddeldistributietemperatuur, aangevuld met de decentrale regeling

4

Enkel een decentrale temperatuurregeling

3

Een centrale niet-manuele regeling van de koelmiddeldistributietemperatuur, met ruimtecompensatie

2

Een centrale niet-manuele regeling van de koelmiddeldistributietemperatuur

1


0

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op alle hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor (worden voor deze prestatie-eis als één ruimte aanzien), vergaderzaal, auditorium, receptie, ontvangstruimte, restaurant en cafetaria. Het slechtste resultaat van de verschillende geëvalueerde ruimten bepaalt de score. In eerste instantie is het bestek bepalend. Is daarin de regeling in detail beschreven, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeurt de feitelijke vaststelling en wordt een definitieve score gegeven.

32 uitgave

Temperatuurregeling

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort Gebruikersingrepen op temperatuur, warme jaarhelft Gewichtsfactor 4/18 = 2/9

Score Een gebruikerstemperatuurregeling bestaat uit een regeling (met duidelijke onderverdelingen, maar niet noodzakelijk temperaturenindicatie) of uit een thermostaat met temperatuurregeling (in te stellen “graden”), optioneel aangevuld met een aanduiding van de werkelijke temperatuur. Op deze presentatie-eis behaalt men de hoogste score (ideale situatie) als men individueel kan ingrijpen in de temperatuurregeling (bv. een regeling voor één gebruiker die alleen in een kantoor zit), dan wordt de hoogste score behaald. Vereist de regeling een afspraak met maximaal 4 personen, dan wordt verondersteld dat de gebruiker nog steeds een inbreng heeft in de gemeenschappelijk bepaalde instelling. Bij landschapskantoren (meer dan 4 personen) is het niet realistisch dat alle gebruikers systematisch mee de temperatuurinstelling bepalen, en is er dus geen gebruikersingreep meer mogelijk. De score voor landschapskantoren zal dan ook 0 bedragen.

Thermisch comfort

Deze prestatie-eis wordt enkel geëvalueerd voor mechanische koeling.

Een regeling is niet afdoende als zij in eenzelfde ruimte tot een gelijktijdige verwarming en koeling kan leiden omdat verschillende zones of gebruikersplaatsen afzonderlijk kunnen worden geregeld. Er moet worden nagegaan of maatregelen ingevoerd zijn op decentraal of centraal niveau (bijvoorbeeld door centraal de verwarmingsinstallatie nooit samen met de koelmachine te laten werken, bij voorkeur met een ‘dode zone’ ertussen) om deze situatie uit te sluiten. Als dit niet het geval is, bedraagt de score op deze prestatie-eis 0.

Gebruikersingrepen op temperatuur

Score

Een temperatuurregeling per gebruiker, met aanduiding van de werkelijke temperatuur

4

Een temperatuurregeling per gebruiker, op “graden”

3

Een temperatuurregeling per gebruiker

2

Een temperatuurregeling per maximaal 4 gebruikers

1


0

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor alle hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen en landschapskantoor. Het slechtste resultaat van de verschillende geëvalueerde ruimten bepaalt de score. In eerste instantie is het bestek bepalend. Is daarin de regeling in detail beschreven, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeurt de feitelijke vaststelling en wordt een definitieve score gegeven.

33 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort De effectieve temperatuur, warme jaarhelft Gewichtsfactor 24/18 = 4/3

Thermisch comfort

Hiervoor wordt er een onderscheid gemaakt tussen gebouwen met mechanische koeling en met natuurlijke koeling. Algemeen moeten bij een metabolisme van 1.2 Met en een kledij van 0.5 Clo (voor de warme jaarGroep 1 – Leefbaarheid helft) in de gebruiksruimte van elk lokaal of elke ruimte waar mensen werken, en dewelzijn temperaturen binThermisch comfort nen bepaalde grenzen liggen. Tot de warme jaarhelft horen alle maanden metjaarhelft hete dagen (daggeDe effectieve Temperatuur, warme Gewichtsfactor 24/18 = 4/3 middelde buitentemperatuur hoger dan 25 °C). Hiervoor wordt er een onderscheid gemaakt tussen gebouwen met mechanische koeling en met natuurlijke koeling.

De basisbuitentemperatuur voor de zomerperiode bedraagt 30°C bij een relatieve vochtigheid van Algemeen moeten bij een metabolisme van 1.2 Met en een kledij van 0.5 Clo (voor de 50% RV. De bruto bedraagt W/m². warmezonlichtinstraling jaarhelft) in de gebruiksruimte van 1000 elk lokaal of elke ruimte waar mensen werken, de temperaturen binnen bepaalde grenzen liggen. Tot de warme jaarhelft horen alle maanden, met hete dagen (daggemiddelde buitentemperatuur hoger dan 25 °C).

Score De basisbuitentemperatuur voor de zomerperiode bedraagt 30°C vochtigheid van 50% RV. De bruto zonlichtinstraling bedraagt 1000 W/m². Kantoorgebouwen met luchtbehandeling

bij een relatieve

Score Kantoorgebouwen met luchtbehandeling

Bij een metabolisme van 1.2 Met en een kledij van 0.5 Clo (voor de warme jaarhelft), ligt op hete daBij een metabolisme van 1.2 Met en een kledijdan van 25°C) 0.5 Clode (voor de warme jaarhelft), dantemperatuur ligt gen (daggemiddelde buitentemperatuur hoger gewenste effectieve binop hete dagen (daggemiddelde buitentemperatuur hoger dan 25°C) de gewenste effectieve nen bij 25°C temperatuur (minimaal aantal dagen waarop de daggemiddelde temperatuur boven binnen klagers). bij 25°C Voor (minimaal aantal klagers). Voor dagen waarop de daggemiddelde temperatuur boven 12°C maar onder 25°C blijft, wordt de gewenste 12°C maar onder 25°C blijft, wordt de gewenste effectieve binnentemperatuur: effectieve binnentemperatuur:

 r ,opt  21 

4 ( e  12) 13

De score hangt af van het de schommeling tussen maximum en minimum Voor de berekening verwijzen weinterval naarwaarin de normen ISO 7730, ANSI/ASHRAE 55-2004 en EN 13779. effectieve binnentemperatuur zich tijdens de werkuren situeert: De score hangt af van het interval waarin de schommeling tussen maximum en minimum effectieve De effectieve Temperatuur binnentemperatuur zich tijdens de werkuren situeert: score ≥ opt - 0.5 en ≤ opt + 0.5

4

≥ opt - 1 en ≤ opt + 1

3

≥ opt - 2 en ≤ opt + 2

2

≥ opt - 3 en ≤ opt + 3

1

3

< opt - 3 en > opt + 3

0

2

De effectieve temperatuur

≥ opt - 0.5 en ≤ opt + 0.5 ≥ opt - 1 en ≤ opt + 1 ≥ opt - 2 en ≤ opt + 2

≥ opt - 3 en ≤ opt + 3 Natuurlijk geventileerde kantoorgebouwen

Score 4

1

< opt - 3 en > comfort opt + 3 wordt ook hier bepaald 0 De kwaliteit van het thermische door de effectieve binnentemperatuur. Die is nu functie van de maandelijks gemiddelde buitentemperatuur. De score hangt daarbij af van de grenslijnen waartussen de effectieve temperatuur tijdens de werkuren varieert. Natuurlijk geventileerde kantoorgebouwen

De kwaliteit van het thermische comfort wordt ook hier bepaald door de effectieve binnentemperatuur. Die is nu functie van de maandelijks gemiddelde buitentemperatuur. De score hangt daarbij af 37/149 van de grenslijnen waartussen de effectieve temperatuur tijdens de werkuren varieert.

34 uitgave

12/2010


25

4 1

2

3 Thermisch comfort

Resulterende binnentemperatuur (°C)

30

20

15 0

5

10

15

20

25

Maandgemiddelde buitentemperatuur (°C)

De effectieve temperatuur De effectieve temperatuur

score Score

binnen grenslijnen 1

4

binnen grenslijnen 2 binnen grenslijnen 2

3

3



2

2

binnen grenslijnen 4 buiten grenslijnen 4

1

buiten grenslijnen 4

0



4

1 0

Opmerking Opmerking Bij gebouwen waar een deel van de kantoren een luchtbehandeling heeft en een deel geventileerd, bepaalt slechtste resultaat dedeel tweenatuurlijk scores de Bij gebouwennatuurlijk waar eenisdeel van de kantoren eenhet luchtbehandeling heeft van en een is definitieve score. geventileerd, bepaalt het slechtste resultaat van de twee scores de definitieve score. Evaluatie Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eis en de toegelaten schommeling beschreven en werd het ontwerp via een dynamische gebouwsimulatie op dat punt In eerste instantie is het bestek bepalend. de eis score. en de toegelaten schommeling beschregecontroleerd, dan komt erZijn eendaarin voorlopige ven en werd De hetdefinitieve ontwerp viaevaluatie een dynamische gebouwsimulatie opgeheel dat punt wordt doorgevoerd op het vangecontroleerd, het gebouw dan in gebruiksfase voor een selectie uit de hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, komt er een voorlopige score. vergaderzaal, auditorium, restaurant en De definitievelandschapskantoor, evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het receptie, gebouw in ontvangstruimte, gebruiksfase voor een cafetaria. selectie uit de vermelde ruimten: individueel kantoor tot 4 personen,voor landschapsErhierna worden minimaal 3 kantoren en 2 kantoor, andere ruimten geselecteerd de evaluatie. Bij de kantoor, vergaderzaal, auditorium, receptie, ontvangstruimte, enrepresentatief cafetaria. selectie wordt er rekening mee gehouden datrestaurant de ruimten zijn voor het comfort van het3gehele gebouw, zoalsruimten een kantoor aan de voor zuidzijde en aan de Er worden minimaal kantoren en 2 andere geselecteerd de evaluatie. Bij noordzijde... de selectie De evaluatie gebeurt door het uitvoeren van continue metingen gedurende 3 maanden in de wordt er rekening mee gehouden dat de ruimten representatief zijn voor het comfort van het gehele warme jaarhelft. Hiervoor worden de maanden juni, juli en augustus geselecteerd. gebouw, zoals kantoor aan deiszuidzijde aan de noordzijde... Bijeen deze methode ook hetenloggen van de buitentemperatuur op een niet door de zon De evaluatie gebeurt doorplaats het uitvoeren beschenen vereist.van continue metingen gedurende 3 maanden in de warme 38/149

35 uitgave

12/2010


Thermisch comfort

jaarhelft. Hiervoor worden de maanden juni, juli en augustus geselecteerd. Bij deze methode is ook het meten van de buitentemperatuur op een niet door de zon beschenen plaats vereist. De evaluatie vindt plaats op basis van een continue meting van de operationele temperatuur op een representatieve plaats in de ruimte. De meting wordt in kantoren uitgevoerd op halshoogte van een zittende persoon. Het meetinterval bedraagt maximaal 5 minuten. Voor deze evaluatie mag gebruik worden gemaakt van de gegevens uit een eventueel gebouwbeheersysteem, voor zover de metingen aan alle bovenvermelde eisen voldoen.

36 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort Tocht Gewichtsfactor 4/18 = 2/9

Thermisch comfort

De aanwezigheid van tocht kan een belangrijke parameter zijn die het comfort negatief beïnvloedt. Tocht kan zowel in de winter (koude luchtstromen door kieren) als in de zomer (plaatselijke luchtstromen van bijvoorbeeld airco-installaties) voorkomen. Score De grenswaarden mogen gedurende 50 of 90 % van de werktijd niet overschreden worden.

Eis

Score

v90 ≤ 0.12 m/s

4

0.12 < v90 ≤ 0.18 m/s

3

0.18 < v90 ≤ 0.22 m/s

2

v50 ≤ 0.22 m/s

1

v50 > 0.22 m/s

0

Het slechtste resultaat van de verschillende bemeten ruimten bepaalt de score. Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op een selectie uit de hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor, vergaderzaal en auditorium. In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eis en de toegelaten schommeling voldoende nauwkeurig beschreven, dan komt er een voorlopige score. Nadien wordt via meting van de luchtsnelheid nagegaan wat de werkelijke score is. Er worden minimaal 3 kantoren en 1 andere ruimte geselecteerd voor de evaluatie. Bij de selectie wordt er rekening mee gehouden dat de ruimten representatief zijn voor het comfort van het gehele gebouw. De situatie tijdens de meting moet voldoende representatief zijn: in de winter met normaal verwarmingsregime, in de zomer op een warme dag met ingeschakelde airco (waarbij de ramen natuurlijk gesloten blijven). In een vereenvoudigde benadering wordt de luchtsnelheid gemeten in een aantal ruimten, zowel op een dag in de koude als in de warme seizoenshelft. De luchtsnelheid wordt gemeten gedurende één dag binnen het gebruiksvolume van een zittende persoon. Het meetinterval bedraagt maximaal 5 minuten.

37 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Thermisch comfort Verschil in luchttemperatuur tussen hoofd en voeten Gewichtsfactor 4/18 = 2/9

Thermisch comfort

Een verschil in temperatuur tussen voeten en hoofd kan tot verminderd thermisch comfort leiden. Score Wordt bepaald door het verschil tussen de luchttemperatuur op hoofdhoogte en de temperatuur op enkelhoogte, dat gedurende 50% of 90% van de werktijd bij een zittende medewerker niet overschreden wordt:

Eis

Score

Δθ 90 < 3 °C

4

3 °C < Δθ 90 < 4 °C

3

4 °C < Δθ 90 < 4.5 °C

2

Δθ 50 ≤ 4.5 °C

1

Δθ 50 > 4.5 °C

0

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor een selectie uit de hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor, vergaderzaal en auditorium. Er worden minimaal 3 kantoren en 1 andere ruimte geselecteerd voor de evaluatie. Bij de selectie wordt er rekening mee gehouden dat de ruimten representatief zijn voor het comfort van het gehele gebouw, zoals een kantoor aan de zuidzijde en aan de noordzijde... De evaluatie gebeurt door continue metingen gedurende 3 maanden in de warme jaarhelft en 3 maanden in de koude jaarhelft. Hiervoor worden de maanden juni, juli en augustus en de maanden december, januari en februari geselecteerd. De evaluatie vindt plaats op basis van een continue meting van de luchttemperatuur op een representatieve plaats in de ruimte. De meting wordt in kantoren uitgevoerd met behulp van een statief en een temperatuursensor op enkelhoogte en één op hoofdhoogte. Het meetinterval bedraagt maximaal 5 minuten.

38 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Akoestisch comfort Algemene aanpak Representatief staal Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Voor iedere typesituatie gedefinieerd binnen elk van de 5 prestatie-eisen in het criterium “akoestisch Akoestisch comfort comfort”, wordt door de expert een relevant staal van voorkomende lokalen in het kantoorgebouw Algemene aanpak Globale gewichtsfactor: geselecteerd. Daarbij wordt uitgegaan van de meest ongunstige situaties. Een voldoende aantal3situaties wordt beproefd om tegemoet te komen aan de gangbare meetfout van 2 à 3 dB bij akoesRepresentatief staal tische metingen volgens de hierna gespecificeerde internationale NBN EN ISO 140-normenreeks. Voor iedere typesituatie gedefinieerd binnen elk van de 5 ’prestatie-eisen in het criterium Aangezien de selectie van het proefstaal in sterke mate de behaalde criteriumscore voor “akoestisch “akoestisch comfort”, wordt door de expert een relevant staal van voorkomende lokalen in comfort” bepaalt, motiveert de akoestische expert zijn keuze uitvoerig. het kantoorgebouw geselecteerd. Daarbij wordt uitgegaan van de meest ongunstige situaties. Een voldoende aantal situaties wordt beproefd om tegemoet te komen aan de gangbare meetfout van 2 à 3 dB bij akoestische metingen volgens de hierna gespecificeerde Eindscore NBN EN ISO 140-normenreeks. Aangezien de selectie van het proefstaal in internationale sterke mate van de de behaalde criteriumscore voor “akoestisch comfort”zijn bepaalt, motiveert de De bepaling individuele scores voor de beschouwde typelokalen gebaseerd op de miniakoestische expert zijn keuze uitvoerig. male (individuele score “1”) en aanbevolen (individuele score “2”) akoestische prestaties volgens de NBN S01-400:1977 en NBN S01-401:1987. Wanneer de minimale eis voor het behalen van een indiviScore duele score “1” niet wordt bereikt, wordt een individuele score “0” toegekend. Het scoresysteem kan De bepaling van de individuele scores voor dedrempelwaarden beschouwde typelokalen zijn(individuele gebaseerdscore op probleemloos geënt worden op de aangepaste voor normaal de minimale (individuele score “1”) en aanbevolen (individuele score “2”) akoestische “1”) en verhoogd score “2”) akoestische voor kantoorgebouwen uit de toekomprestaties volgens(individuele de NBN S01-400:1977 en NBNcomfort S01-401:1987. Wanneer de minimale eis stige NBN S01-400-2. voor het behalen van een individuele score “1” niet wordt bereikt, wordt een individuele score “0” toegekend. Het scoresysteem probleemloos geënt prestatie-eis worden op“akoestisch de aangepaste Wanneer een bepaald type lokaal doorkan de expert in een bepaalde relevant” drempelwaarden voor normaal (individuele score “1”) en verhoogd (individuele score “2”)de wordt geacht, maar niet is opgenomen in de overeenkomstige eisentabel, worden voor dit lokaal akoestische comfort voor kantoorgebouwen uit de toekomstige NBN S01-400-2. eisen overgenomen van een al gedefinieerd type lokaal waarvan de akoestische gelijkwaardigheid Wanneer een bepaald type lokaal door de expert in een bepaalde prestatie-eis “akoestisch kan worden aangetoond op vlak vanisvermoedelijke gewenst akoestisch relevant” wordt geacht, maar niet opgenomen geluidproductie, in de overeenkomstige eisentabel,comfort wordenen spraakintimiteit. De eisen bestaande eisen kunnen worden aangepast door de betrokken naargevoor dit lokaal de overgenomen van een al gedefinieerd type lokaal expert waarvan de akoestische gelijkwaardigheid kan worden aangetoond op vlak van vermoedelijke lang de behoefte zich voordoet. Zowel de aangepaste eisen als de behoefte tot aanpassing moeten geluidproductie, gewenst akoestisch comfort en spraakintimiteit. De bestaande eisen kunnen uitvoerig gemotiveerd worden. worden aangepast door de betrokken expert naargelang de behoefte zich voordoet. Zowel Voor elk van deeisen 5 gedefinieerde prestatie-eisen wordt een deelscore (X01 totgemotiveerd met X05) berekend uit de de aangepaste als de behoefte tot aanpassing moeten uitvoerig worden. Voor elk van de 5 gedefinieerde prestatie-eisen wordt een deelscore (Xaan X05 ) behaalde individuele scores volgens de procedure beschreven onder “Evaluatie” hetmet einde van 01 tot berekend uit de behaalde individuele scores volgens de procedure beschreven onder iedere fiche voor de beschouwde prestatie-eis. “Evaluatie” aan het einde van iedere fiche voor de beschouwde prestatie-eis.

Akoestisch comfort

Globale gewichtsfactor: 3

(Eind)Evaluatie van akoestisch comfort (Eind)Evaluatie van akoestisch comfort Een globaal gemiddeld percentage berekend als het gemiddelde van de van deelEen globaal gemiddeld percentageX wordt X wordt berekend alsrekenkundig het rekenkundig gemiddelde de 5 beschouwde prestatie-eisen. formule luidt: de deelscores Xj voor scores Xj voor de 5 beschouwde prestatie-eisen. De formuleDe luidt: 5

X 

X j 1

5

j

%

Op basis van dit percentage wordt een eindscore voor het criterium “akoestisch comfort” toegekend Op basis van dit percentage wordt een eindscore voor het criterium “akoestisch comfort” zoals aangegeven in onderstaande tabel. toegekend zoals aangegeven in onderstaande tabel. Globaal percentage X

Eindscore

< 50 %

0

50 % – 54 %

1

55 % – 74 %

2

39 uitgave

12/2010


Akoestisch comfort

Globaal percentage X

Eindscore

< 50 %

0

50 % – 54 %

1

55 % – 74 %

2

75 % – 94 %

3

95% – 100 %

4

Uitsluitingscriteria Aangezien de akoestische prestatie-eisen in de Belgische context geen wettelijk maar een normatief karakter hebben en dus slechts indirect bindend zijn, zouden in principe geen uitsluitingcriteria gehanteerd moeten worden. Niettemin wordt onherroepelijk eindscore “0” toegekend in één of een combinatie van de onderstaande gevallen: − Het globale percentage X voor het criterium “akoestisch comfort” bedraagt minder dan 50% (zie ook tabel) − Een van de deelscores Xj voor de beschouwde prestatie-eis bedraagt minder dan 50% − De akoestische prestatie voor een bepaald type situatie in het geselecteerde proefstaal ligt ver beneden de drempelwaarde voor het behalen van een individuele score xj,i = 1. 1

Gewichtsfactor Een individuele gewichtsfactor wordt per prestatie-eis niet toegekend, gezien de specifieke methodiek bij deze categorie.

1

De expert oordeelt hier naar eigen inzicht en aanvoelen. Als limiet voor een aanvaardbare afwijking kan het rekenkundige verschil tussen de drempelwaarde voor individuele score “2” en “1” gehanteerd worden.

40 uitgave

12/2010


Groep – Leefbaarheiden en welzijn welzijn Groep 1 –1 Leefbaarheid Akoestisch comfort Akoestisch comfort Luchtgeluidisolatie Luchtgeluidisolatie

De prestaties voor de luchtgeluidisolatie tussen lokalen onderling worden uitgedrukt in de De prestaties voor de luchtgeluidisolatie tussenvolgens lokalenNBN onderling worden uitgedrukt de interinternationale grootheid DnT,w [dB] bepaald EN ISO 140-3:1998 eninNBN EN ISO 717-1:1996. volgens NBN EN ISO EN 10052:2005 zijn nationale grootheidVereenvoudigde DnT,w [dB] bepaaldpraktijkmetingen volgens NBN EN ISO 140-3:1998 en NBN ISO 717-1:1996. toegelaten. Vereenvoudigde praktijkmetingen volgens NBN EN ISO 10052:2005 zijn toegelaten.

AC 01 01.01

Van/naar Individuele kantoren

Naar/van Naburig gebouw

01.02

Liftkoker/traphal

01.03

Restaurant/cafetaria

01.04

Vergaderzalen

01.05

Landschapskantoren

01.06

Individuele kantoren

01.07

Gangruimten

01.08

Landschapskantoren

Naburig gebouw

01.09

Liftkoker/traphal

01.10


01.11

Vergaderzalen

01.12

Landschapskantoren

01.13

Gangruimten

01.14

Vergaderzalen

Naburig gebouw

01.15


01.16

Vergaderzalen

01.17

Gangruimten

DnT,w  47 52 47 52 54 59 47 52 39 44 39 44 30 35 47 52 47 52 54 59 47 52 30 35 30 35 47 52 47 52 30 35 30 35

Akoestisch comfort

Score Score

Individuele score 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2

41

45/150 uitgave

12/2010


Akoestisch comfort

Evaluatie Evaluatie De gemiddelde individuele score x01,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende typesituaties uit De gemiddelde individuele score bepaald van devoor voorkomende 01,i wordt bovenstaande lijst (AC01.01 tot enxmet AC01.17) op basisvoor van deelk resultaten een representatief Evaluatie typesituaties uit bovenstaande lijst (AC01.01 tot en met AC01.17) op basis van de resultaten staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n01 verschilvoor een staal van de doorx01,i de akoestische expert De representatief gemiddelde individuele score wordt bepaald voorgeselecteerde elk van de lokalen. voorkomende lende individuele (maximaallijst 17)(AC01.01 de deelscore X01met voor de prestatie-eis “luchtgeluidisolatie” Vervolgens wordt uituitdescores n01 verschillende individuele scores (maximaal 17) deelscore typesituaties bovenstaande tot en AC01.17) op de basis van de X resultaten 01 berekend alsrepresentatief volgt: voor de prestatie-eis “luchtgeluidisolatie”berekend volgt: voor een staal van de dooralsde akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n01 verschillende individuele scores (maximaal 17) de deelscore X01 n01 voor de prestatie-eis “luchtgeluidisolatie”berekend als volgt: 01.i

100 % n01  x201.i 100 1 X 01voor  i de * % “luchtgeluidisolatie” Indien elk van de 17 gedefinieerde typesituaties prestatie-eis nde 2 herleid voorkomt in elk hetvan beschouwde kantoorgebouw, wordtvoor deze tot: 01 formule Indien de 17 gedefinieerde typesituaties prestatie-eis “luchtgeluidisolatie” voorkomt X 01 

i 1

n01

*

elk van de kantoorgebouw, 17 gedefinieerde typesituaties voorherleid de prestatie-eis “luchtgeluidisolatie” inIndien het beschouwde wordt deze formule tot: 17 voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot:

X 01 

x

01,i

100 *17 % 17  x201,i 100 X 01  i 1 * % 17 2

i 1

45/149

42 uitgave

x

12/2010

45/149


Contactgeluidisolatie De voor contactgeluidisolatie tussen lokalen onderling worden uitgedrukt inuitgedrukt dein interDeprestaties prestaties voordede contactgeluidisolatie tussen lokalen onderling worden uitgedrukt de in de De prestaties voor de contactgeluidisolatie tussen lokalen onderling worden internationale grootheid L’nT,w [dB] volgens NBN EN ISO 140-7:1998 en717-2:1996. NBN internationale grootheid L’nT,wbepaald [dB] bepaald NBN EN ISO en NBN nationale grootheid L’ [dB] bepaald volgens NBN ENvolgens ISO 140-7:1998 en NBN 140-7:1998 ENuitgedrukt ISO De prestaties voor de tussen lokalen onderling worden inEN de EN nT,wcontactgeluidisolatie ISO 717-2:1996. Vereenvoudigde praktijkmetingen volgens NBN EN ISO 10052:2005 zijn ISO 717-2:1996. Vereenvoudigde praktijkmetingen volgens NBN EN ISO 10052:2005 internationale grootheid L’nT,w [dB] bepaald NBN EN zijn ISOtoegelaten. 140-7:1998 en NBN EN zijn Vereenvoudigde praktijkmetingen volgens NBN volgens EN ISO 10052:2005 toegelaten. toegelaten. ISO 717-2:1996. Vereenvoudigde praktijkmetingen volgens NBN EN ISO 10052:2005 zijn Score ScoreScore toegelaten. Score Individuele Individuele AC 02 LNE AC 02 Zendruimte Ontvangstruimte Zendruimte Ontvangstruimte L'nT,w  L'nT,w  score score Individuele LNE AC 02 Zendruimte Ontvangstruimte L'64 nT,w  02.01 Kantoren 1 score 02.01 Landschapskantoren Landschapskantoren Kantoren 64 1 61 2 02.01 Landschapskantoren Kantoren 64 1 61 2 02.02 02.02 Kantoren Kantoren 74 12 61 Kantoren Kantoren 74 1 71 2 02.02 Kantoren Kantoren 74 1 71 2 02.03 02.03 Vergaderzalen 74 1 71 2 Vergaderzalen 74 1 71 2 02.03 Vergaderzalen 74 1 71 2

02.04 02.04 Vergaderzalen Kantoren Vergaderzalen Kantoren 02.04 Vergaderzalen Kantoren 02.05 02.05 Vergaderzalen Vergaderzalen 02.05 Vergaderzalen 02.06 02.06 Restaurant/cafetaria Kantoren Restaurant/cafetaria Kantoren 02.06 Restaurant/cafetaria 02.07 02.07 02.07 02.08 02.08 Gangruimten Gangruimten

Kantoren Vergaderzalen Vergaderzalen Vergaderzalen Kantoren Kantoren

02.08

Kantoren

Gangruimten

64 71 61 64 74 61 71 74

64 61 74 71

12 21 12 21

1 2 1 2

56 71 53 56 64 53 61 64

56 53 64 61

12 21 12 21

1 2 1 2

74 61 71 74

74 71

12 21

1 2

71

Akoestisch comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Groep Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn 1 – Leefbaarheid en welzijn Akoestisch comfort Akoestisch comfort Akoestisch comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Contactgeluidisolatie Contactgeluidisolatie Contactgeluidisolatie Akoestisch comfort

2

Evaluatie Evaluatie Evaluatie De gemiddelde individuele score score x02,i wordt bepaald voor elk Evaluatie bepaald voorvan elk devanvoorkomende de voorkomende De gemiddelde individuele x02,i wordt De gemiddelde individuele score x02,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende typesituatypesituaties uit bovenstaande lijst (AC02.01 tot en met AC02.08) op basis van de resultaten typesituaties uit bovenstaande lijst (AC02.01 tot en met AC02.08) op basis van de resultaten De gemiddelde individuele score x02,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende voor een representatief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. ties uit bovenstaande lijst (AC02.01 tot en met AC02.08) op basis van de resultaten voor een revoor een representatief lijst staal van de tot door de akoestische geselecteerde lokalen. typesituaties uit bovenstaande (AC02.01 en met AC02.08) opexpert basis van de resultaten Vervolgens wordt uit de n verschillende individuele scores (maximaal 8) de deelscore X 02 de de 02 Vervolgens wordt nvan verschillende individuele scores (maximaal 8) de lokalen. deelscore X02 02 akoestische presentatief staal van de uit door expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt voor een representatief staal de door de akoestische expert geselecteerde voor de prestatie-eis “contactgeluidisolatie”berekend als volgt: voor de prestatie-eis “contactgeluidisolatie”berekend als volgt: Vervolgens wordt uit deindividuele n02 verschillende individuele8)scores (maximaal 8) dededeelscore X02 uit de n02 verschillende scores (maximaal de deelscore X02 voor prestatie-eis voor de prestatie-eis “contactgeluidisolatie”berekend als volgt: n02 “contactgeluidisolatie”berekend als volgt: n02

x  x  100 100  X x * % * % n 2 n 100 2

X 02 X 02 

n02 02.i 02.i i 1 i 1 02 02.i i 1 0 2 02

*

%

n0voor 2prestatie-eis Wanneer elk vanelk devan 8 gedefinieerde typesituaties devoor “contactgeluidisolatie” 2 Wanneer de 8 gedefinieerde typesituaties de prestatie-eis “contactgeluidisolatie” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: Wanneer elk van de 8 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “contactgeluidisolatie” voorvoorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: Wanneer elk van de 8 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “contactgeluidisolatie” 8 8 komt in hetinbeschouwde kantoorgebouw, wordt deze herleid tot: voorkomt het beschouwde kantoorgebouw, wordtformule deze formule herleid tot: x  x 100 100 X * % * % 8x 100 82 2

X 02 X 02 

02 ,i 8 i 1 i 1 02 02 ,i i 1

8

*

02 ,i

2

%

47/150

46/149

46/149

uitgave

43

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Akoestisch Groep 1 – Leefbaarheid encomfort welzijn Akoestisch comfort Gevelgeluidisolatie Gevelgeluidisolatie

Akoestisch comfort

De prestaties voor de gevelgeluidisolatie worden uitgedrukt als maximale geluidniveaus LAeq [dB] De prestaties voor de gevelgeluidisolatie worden uitgedrukt als maximale geluidniveaus LAeq vanwege het heersende verkeerslawaai opgemeten in de te beschermen lokalen volgens NBN EN [dB] vanwege het heersende verkeerslawaai opgemeten in de te beschermen lokalen ISO 10052:2005. volgens NBN EN ISO 10052:2005. Score Score AC 03 03.01

Te beschermen lokaal Individuele kantoren

Buitenomgeving cat. 1 :

LAeq < 55 dB

LAeq 

Individuele score

30 27

1 2

03.02

cat. 2 : 55 dB < LAeq < 65 dB

35 30

1 2

03.03

cat. 3 : 65 dB < LAeq < 75 dB

40 35

1 2

03.04

cat. 4 : 75 dB < LAeq

45 40

1 2

cat. 1 :

35 30

1 2

03.05

Landschapskantoren

LAeq < 55 dB

03.06

cat. 2 : 55 dB < LAeq < 65 dB

40 35

1 2

03.07

cat. 3 : 65 dB < LAeq < 75 dB

45 40

1 2

03.08


50 45

1 2

cat. 1 :

40 35

1 2

03.09

Vergaderzalen

LAeq < 55 dB

03.10

cat. 2 : 55 dB < LAeq < 65 dB

45 40

1 2

03.11

cat. 3 : 65 dB < LAeq < 75 dB

50 45

1 2

03.12


55 50

1 2

Evaluatie Evaluatie De gemiddelde individuele score x03,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende typesituaties uit De gemiddelde individuele score x03,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende bovenstaande lijst (AC03.01 tot en met AC03.12) op basis van de resultaten voor een representatief typesituaties uit bovenstaande lijst (AC03.01 tot en met AC03.12) op basis van de resultaten staal door de akoestische expert geselecteerde lokalen. voor van eende representatief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens verschillende individuele scores (maximaal 12) de deelscore X03 voor Vervolgenswordt wordtuit uitdeden03n03 verschillende individuele scores (maximaal 12) de deelscore X03de voor de prestatie-eis “gevelgeluidisolatie”berekend als volgt: prestatie-eis “gevelgeluidisolatie”berekend als volgt: 48/150

44 uitgave

12/2010


n03

x

03.i n 03

100 * x03.i% n0 3  2 100 X 03  i 1 * % Indien elk van de 12 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “gevelgeluidisolatie” n 2 0 3 de prestatie-eis Indien elk van de 12 gedefinieerde typesituaties voor “gevelgeluidisolatie” voorX 03 

i 1

voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: komt in het kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: “gevelgeluidisolatie” Indien elk beschouwde van de 12 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis 12 voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: x 03,i 12 100 * x %  12 2 03,i 100 i 1 X 03  * % 12 2

i 1

Akoestisch comfort

X 03 



48/149 48/149 uitgave

45 12/2010


Akoestisch comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Groep 1 – Leefbaarheid encomfort welzijn Akoestisch Akoestisch comfort Installatielawaai Installatielawaai Maximale geluidniveaus LAeq [dB] gemeten volgens NBN EN ISO 10052:2005 in lokalen met techniMaximale geluidniveaus LAeq [dB] gemeten volgens NBN EN ISO 10052:2005 in lokalen met sche installaties en geluidgevoelige lokalen worden vastgelegd het oog op de het beperking vandeen technische installaties en geluidgevoelige lokalen worden met vastgelegd met oog op bescherming tegen geluidoverlasttegen door geluidoverlast technische installaties. beperking van en bescherming door technische installaties. Voordede beoordeling van geluidniveaus [dB] inenkantoren en vergaderzalen van Voor beoordeling van geluidniveaus LAeq [dB]LAeq in kantoren vergaderzalen van installaties in geinstallaties in gebouwen, worden dezelfde drempelwaarden gehanteerd als deze vermeld bouwen, worden dezelfde drempelwaarden gehanteerd als deze vermeld onder “gevelgeluidisolaonder “gevelgeluidisolatie”. Uiteraard worden enkel de meest kritische ruimten blootgesteld tie”. worden enkel de meest ruimten blootgesteld aanvoor omgevingslawaai enerzijds aanUiteraard omgevingslawaai enerzijds en kritische het installatielawaai anderzijds bepaalde prestatieen het(hetzij installatielawaai anderzijdshetzij voor installatielawaai) bepaalde prestatie-eisen (hetzij gevelgeluidisolatie, hetzij eisen gevelgeluidisolatie, in beschouwing genomen. installatielawaai) in beschouwing genomen. Score Score AC 04 04.01


Buitenomgeving cat. 1 :

LAeq < 55 dB

04.02

cat. 2 : 55 dB < LAeq < 65 dB

04.03

cat. 3 : 65 dB < LAeq < 75 dB

04.04


04.05

Landschapskantoren

cat. 1 :

LAeq < 55 dB

04.06

cat. 2 : 55 dB < LAeq < 65 dB

04.07

cat. 3 : 65 dB < LAeq < 75 dB

04.08


04.09

Vergaderzalen

cat. 1 :

LAeq < 55 dB

04.10

cat. 2 : 55 dB < LAeq < 65 dB

04.11

cat. 3 : 65 dB < LAeq < 75 dB

04.12


04.13

Restaurant

04.14

Auditorium

04.15

Parking

LAeq  30 27 35 30 40 35 45 40 35 30 40 35 45 40 50 45 40 35 45 40 50 45 55 50 45 40 30 27 60 55

Individuele score 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2

50/150

46 uitgave

Te beschermen lokaal

12/2010


Archief

04.17 04.16

WC Archief

04.18 04.17

Ketelhuizen WC

04.19 04.18

Ketelhuizen

vermogen > 250 kW vermogen < 250 kW

04.20 04.19

Lokalen voor klimaatregeling

debiet < 100 000 kW m³/h vermogen > 250

04.21 04.20

Lokalen voor klimaatregeling

debiet debiet > < 100 100 000 000 m³/h m³/h

04.22 04.21

Koelcentrales

vermogen < 350 kW debiet > 100 000 m³/h

vermogen < 250 kW

04.23 04.22

Koelcentrales

vermogen > 350 kW vermogen < 350 kW

04.24 04.23

Machinekamers van draagvermogen < 8 pers.; vermogen > m/s 350 kW liften (1 kooi in werking) snelheid <3

45 40 70 45 65 40 75 70 75 65 85 75 85 75 75 85 85 75 85 75 85 75 80 85 80 85 90 80 90 80 75 90 90 75

1 2 1 21 12 21 12 21 2 11 22 11 2 12 21 12 21 2 11 22

Akoestisch comfort

04.16

Machinekamers van draagvermogen < 8 pers.; 04.24 75 1 Overschrijding liften (1 kooi in werking) snelheid < 3 m/s 75 Er wordt een bijkomende eis opgelegd aan de overschrijding van 2 het Overschrijding achtergrondgeluidniveau LAeq in kantoorruimten door installaties opgesteld in hetzelfde Overschrijding Er wordt een bijkomende opgelegd aan de overschrijding van het leidingen achtergrondgeluidniveau LAeq gebouw maar buiten deeis beschouwde kantoorruimte of vanwege in kokers binnen deze ruimte. De overschrijding wordt bepaald als het verschil tussen het geluidniveau Er wordt een bijkomende eis opgelegd aan de overschrijding van het in kantoorruimten door installaties opgesteld in hetzelfde gebouw maar buiten de beschouwde wanneer de installatie inLAeq werking is LAS,max en door het heersende achtergrondgeluidniveau in kantoorruimten installaties opgesteld wordt in hetzelfde achtergrondgeluidniveau kantoorruimte of vanwege leidingen in kokers binnen deze ruimte. De overschrijding bepaald opgemeten de de beschouwde kantoorruimteof vanwege gedurende een inrepresentatieve gebouw maar inbuiten beschouwde kantoorruimte leidingen kokers binnen als het ruimte. verschil tussen geluidniveau wanneer de installatie in werking is LAS,max en het heersende werkingsperiode [s]het volgens NBN EN ISO 10052:2005. hier worden de meest kritische deze DeT overschrijding wordt bepaald als hetOok verschil tussen het geluidniveau situaties kaart gebrachtopgemeten beproefd de deskundige. achtergrondgeluidniveau in de beschouwde gedurende een represenen het kantoorruimte heersende achtergrondgeluidniveau wanneer inde installatie inenwerking is door LAS,max opgemeten in de beschouwde kantoorruimte gedurende een de representatieve tatieve werkingsperiode T [s] volgens NBN EN ISO 10052:2005. Ook hier worden meest kritische werkingsperiode T [s] volgens NBN EN ISO 10052:2005. Ook hier worden de meestIndividuele kritische situaties in kaart gebracht en beproefd door de deskundige. LNE AC Te beschermen lokaal LASmax,T - LAeq,T  situaties in 04 kaart gebracht en beproefd door de deskundige. score 4.25 AC 04

LAS,max,T - k > 33 dB

Kantoorvertrekken Te beschermen lokaal

6 LASmax,T 3- LAeq,T 

2 Individuele 1 score

4.25echter Kantoorvertrekken LAS,max,T - k > 33 dB 2 k Wanneer het maximale geluidniveau LAS,max,T verminderd met6 de nagalmindex vastgelegd volgens NBN EN ISO 10052:2005, beperkt blijft tot 33 dB,3 vervalt de eis1 met betrekking tot de overschrijding van het achtergrondgeluidniveau. Wanneerechter echter maximale geluidniveau LAS,max,T verminderd met de nagalmindex k Wanneer hethet maximale geluidniveau LAS,max,T verminderd met de nagalmindex k vastgelegd vastgelegd volgens NBN EN ISO 10052:2005, beperkt blijft tot 33 dB, vervalt de eis met volgens NBN EN ISO 10052:2005, beperkt blijft tot 33 dB, vervalt de eis met betrekking tot de overEvaluatie betrekking tot de overschrijding van het achtergrondgeluidniveau. De gemiddelde individuele score x04,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende schrijding van het achtergrondgeluidniveau. typesituaties uit bovenstaande lijst (AC04.01 tot en met AC04.25) op basis van de resultaten Evaluatie voor een representatief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt individuele uit de n04 verschillende scoresvoor (maximaal 25)de de voorkomende deelscore X04 Evaluatie De gemiddelde score x04,i individuele wordt bepaald elk van voor de prestatie-eis “installatielawaai” berekend als volgt: typesituaties uit bovenstaande lijst (AC04.01 tot en met AC04.25) op basis van de resultaten De gemiddelde individuele score x04,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende typesituaties uit voor een representatief staal van n04 de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. bovenstaande lijst (AC04.01 tot en met AC04.25) op basis van de resultaten voor een representaVervolgens wordt uit de n04 verschillende x04.i individuele scores (maximaal 25) de deelscore X04 tief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n04 ver100 voor de prestatie-eis “installatielawaai” berekend als volgt: i 1

X 04 

X 04 



n0 4  x04.i n04

i 1

n0 4

*

*

2

%

100 % 2

50/149

47 51/150

uitgave

12/2010

Wanneer echter het maximale geluidniveau LAS,max,T verminderd met de nagalmindex k vastgelegd volgens NBN EN ISO 10052:2005, beperkt blijft tot 33 dB, vervalt de eis met betrekking tot de overschrijding van het achtergrondgeluidniveau.


Evaluatie De gemiddelde individuele score x04,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende typesituaties uit bovenstaande lijst (AC04.01 tot en met AC04.25) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. schillende individuele scores (maximaal deelscore X04 voor de prestatie-eis “installatielawaai” Vervolgens wordt uit de n25) verschillende individuele scores (maximaal 25) de deelscore X04 04 de voor de prestatie-eis “installatielawaai” berekend als volgt: berekend als volgt: n04

Akoestisch comfort

X 04 

i 1

04.i

n0 4

*

100 % 2

Indien elk van de 25 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “installatielawaai” voorkomt elk van de kantoorgebouw, 25 gedefinieerdewordt typesituaties voorherleid de prestatie-eis “installatielawaai” inIndien het beschouwde deze formule tot: voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 25

X 04 

48 uitgave

x

12/2010

x i 1

04 ,i

25

*

100 % 2

50/149


Groep 1 –1 Leefbaarheid Groep – Leefbaarheiden en welzijn welzijn Akoestisch Akoestischcomfort comfort Ruimteakoestiek -- nagalm nagalm Ruimteakoestiek

Akoestisch comfort

Omdedehinder hinder door galmgeluiden binnen een ruimte enigszins te beperken, worden een Om door galmgeluiden binnen een ruimte enigszins te beperken, worden een bovenen bovenen ondergrens geformuleerd voor de nominale nagalmtijd Tnom [s], dit is de ondergrens geformuleerd voor de nominale nagalmtijd Tnom [s], dit is de gemiddelde waarde van de gemiddelde waarde van de nagalmtijd in de octaafband van 500 Hz en 1000 Hz, bepaald nagalmtijd in de octaafbandinvan Hz enEN 1000 Hz, 3382:2000 bepaald volgens de procedures in de NBN EN volgens de procedures de500 NBN ISO in ruimteakoestisch relevante kantoorvertrekken. ISO 3382:2000 in ruimteakoestisch relevante kantoorvertrekken. Score Score AC 05 05.01

Beschouwd kantoorvertrek Vergaderzalen

05.02

05.03

05.04

05.05

05.06

Landschapskantoren

05.07


05.08

Restaurant

05.09

Circulatieruimte

05.10

Sanitaire lokalen

05.11

Keuken

05.12

Berging

Tnom tot 300 m²

> 0.85 s < 0.60 s 0.60 s - 0.85 s tot 500 m² > 0.95 s < 0.60 s 0.60 s - 0.95 s tot 800 m² > 1.10 s < 0.75 s 0.75 s - 1.10 s tot 1000 m² > 1.10 s < 0.80 s 0.80 s - 1.10 s tot 1500 m² > 1.15 s < 0.85 s 0.85 s - 1.15 s > 0.80 s < 0.70 s 0.70 s - 0.80 s > 0.80 s < 0.50 s 0.50 s - 0.80 s > 0.80 s < 0.50 s 0.50 s - 0.80 s > 1.50 s < 1.00 s 1.00 s - 1.50 s > 1.50 s < 1.00 s 1.00 s - 1.50 s > 1.50 s < 1.00 s 1.00 s - 1.50 s > 1.50 s < 1.00 s 1.00 s - 1.50 s

Individuele score 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 53/150

49 uitgave

12/2010


Akoestisch comfort

05.13

Technische ruimten

> 2.00 s 0 < 1.50 s 1 1.50 s - 2.00 s 2 05.13 Technische ruimten > 0 05.14 Parking > 2.00 3.00 ss 0 < 1.50 s 1 2.00 1.50 2 2.00 s - 2.00 3.00 s 05.14 Parking > 3.00 s 0 < 2.00 s 1 Alternatief: via minimale plafondabsorptie 2.00 s - 3.00 s 2 Alternatief: via minimale plafondabsorptie Wanneer aan de hand van productfiches kan worden aangetoond dat de gewogen absorptiecoëfficiënt aw, plafondabsorptie bepaald volgens NBN EN ISO 354:2003 en NBN EN ISO Alternatief: via minimale Wanneer aan de hand van productfiches kan worden aangetoond dat de gewogen 11654:1997 voor het materiaal toegepast over het plafondoppervlak van deabsorptiecoëffibeschouwde ciënt aw, bepaald NBNvan EN ISO 354:2003 en NBN ISO 11654:1997 voor materiaal toegeruimte, gelegen is tussen een zekere bovenen EN ondergrens, dan is er het geen de Wanneer aan volgens de hand productfiches kan worden aangetoond dat decontrole gewogen nagalmtijd nodig wordt maximale individuele score354:2003 “2” toegekend. In alle andere absorptiecoëfficiënt awen , bepaald NBN EN gelegen ISO en zekere NBN EN ISO past over hetmeer plafondoppervlak vande devolgens beschouwde ruimte, is tussen een bovenen gevallen wordt een individuele score “0” toegekend. Onderstaande tabel geeft de bovenen 11654:1997 voor het materiaal toegepast over het plafondoppervlak van de beschouwde ondergrens, dan is er geen controle op de nagalmtijd meer nodig en wordt de maximale individuele ondergrenzen voor de gewogen absorptiecoëfficiënten aw,plafond [-]dan in functie van de hoogtede H ruimte, gelegen is tussen een zekere bovenen ondergrens, is er geen controle score “2” toegekend. In ruimten. alle andere gevallen wordt een individuele score “0” toegekend. Onderstaan[m] voor balkvormige nagalmtijd meer nodig en wordt de maximale individuele score “2” toegekend. In alle andere de tabel geeft bovenen ondergrenzen voor de gewogen absorptiecoëfficiënten [-]en in gevallen wordtdeeen individuele score “0” toegekend. Onderstaande tabel geeft deabovenw,plafond ondergrenzen voor de absorptiecoëfficiënten aw,plafond [-] in functie vanIndividuele de hoogte H functie van de hoogte H gewogen [m] voor balkvormige ruimten. 05 Beschouwd aw,plafond / H [m] LNE voorAC balkvormige ruimten.kantoorvertrek score 05.01 Vergaderzalen tot 300 m² 0.27 - 0.19 2 Individuele 05.02 tot 500 m² 0.27 0.17 2 AC 05 Beschouwd kantoorvertrek aw,plafond / H score 05.03 tot 800 m² 0.21 - 0.15 2 05.01 Vergaderzalen 300 m² 05.04 tot 1000 m² 0.27 0.20 - 0.19 0.15 2 05.02 tot 500 2 05.05 1500m² m² 0.27 0.19 - 0.17 0.14 05.03 tot 800 m² 0.21 0.15 05.06 Landschapskantoren 0.23 - 0.20 2 05.04 tot 1000 m² 0.20 0.15 2 05.07 Individuele kantoren 0.32 0.20 05.05 tot 1500 m² 0.19 0.14 2 05.08 Restaurant 0.32 0.20 05.06 Landschapskantoren 0.23 - 0.11 0.20 05.09 Circulatieruimte 0.16 2 05.07 Individuele kantoren 0.32 0.20 2 05.10 Sanitaire lokalen 0.16 0.11 05.08 Restaurant 0.32 - 0.11 0.20 05.11 Keuken 0.16 2 05.09 Circulatieruimte 0.16 0.11 2 05.12 Berging 05.10 Sanitaire lokalen 0.16 - 0.08 0.11 05.13 Technische ruimten 0.11 2 05.11 Keuken 0.16 0.11 2 05.14 Parking 0.08 - 0.05 2 05.12 Berging 0.16 - 0.11 2 05.13 0.11 - 0.08 2 Om aan te tonen Technische dat Tnom < Truimten nom, MAX hoewel aw,plafond < aw,plafond,MIN (dus score “2” i.p.v “0”) of 05.14 Parking 0.08 0.05 nog dat Tnom < Tnom, MIN wanneer aw,plafond > aw,plafond,MAX (dus score “1” i.p.v. “0”), 2moet de nominale nagalmtijd bepaald worden aan de hand van metingen in de beschouwde ruimte conform NBN EN dat ISOT3382:2000 en getoetst de nagalmtijdeisen. Om aan te tonen hoewel aan aw,plafond < aw,plafond,MIN (dus score “2” i.p.v “0”) of nom < Tnom, MAX < T wanneer a > a score“2” “1”i.p.v i.p.v. moet nog dat T nom nom, MIN< T w,plafond Om aan te tonen dat Tnom , hoewel aw,plafond <w,plafond,MAX aw,plafond,MIN(dus (dus score “0”)“0”), of nog dat Tde nom MAX nom nominale nagalmtijd bepaald worden aan de hand van metingen in de beschouwde ruimte <Evaluatie Tnom, MIN wanneer aw,plafond > aw,plafond,MAX (dus score “1” i.p.v. “0”), moet de nominale nagalmtijd bepaald conform NBN EN individuele ISO 3382:2000 en getoetst aan bepaald de nagalmtijdeisen. wordt elk NBN van endeISOvoorkomende De gemiddelde score x05,ibeschouwde worden aan de hand van metingen in de ruimtevoor conform 3382:2000 en typesituaties uit bovenstaande lijst (AC05.01 tot en met AC05.14) op basis van de resultaten getoetst aanrepresentatief de nagalmtijdeisen. Evaluatie voor een staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt individuele uit de n05 verschillende scoresvoor (maximaal 14)de de voorkomende deelscore X05 wordt bepaald elk van De gemiddelde score x05,i individuele voor de prestatie-eis “nagalm” berekend als volgt: typesituaties uit bovenstaande lijst (AC05.01 tot en met AC05.14) op basis van de resultaten Evaluatie voor een representatief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. n05 voorscores De gemiddelde individuele score x05,i wordt bepaald elk van(maximaal de voorkomende Vervolgens wordt uit de n05 verschillende individuele 14) detypesituaties deelscore Xuit 05 x voor de prestatie-eis “nagalm” berekend als volgt: 05.i van de resultaten voor een representatief bovenstaande lijst (AC05.01 tot en met AC05.14) op basis 100 X 05  i 1 lokalen. * % staal van de door de akoestische expert geselecteerde Vervolgens wordt uit de n05 verschil-



n0 5  x05.i

2

n05

X 05  50 uitgave

12/2010

i 1

n0 5

*

100 % 2

53/149

54/150

nog dat Tnom < Tnom, MIN wanneer aw,plafond > aw,plafond,MAX (dus score “1” i.p.v. “0”), moet de nominale nagalmtijd bepaald worden aan de hand van metingen in de beschouwde ruimte conform NBN EN ISO 3382:2000 en getoetst aan de nagalmtijdeisen. Evaluatie van kantoorgebouwen - Waardering met het oog op duurzaamheid

Evaluatie De gemiddelde individuele score x05,i wordt bepaald voor elk van de voorkomende typesituaties uit bovenstaande lijst (AC05.01 tot en met AC05.14) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de akoestische expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n05 verschillende individuele scores (maximaal 14) de deelscore X05 lende individuele scores (maximaal 14) de deelscore X05 voor de prestatie-eis “nagalm” berekend als voor de prestatie-eis “nagalm” berekend als volgt: volgt: n05

i 1

05.i

n0 5

*

100 % 2

Wanneer elk van de 14 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “nagalm” voorkomt in het 53/149 beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleidvoor tot: de prestatie-eis “nagalm” voorkomt Wanneer elk van de 14 gedefinieerde typesituaties in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 14

X 05 

x i 1

05,i

14

*

100 % 2

Akoestisch comfort

X 05 

x

51 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid welzijn en welzijn Groep 1 – en Leefbaarheid Trillingscomfort Trillingscomfort

Trillingscomfort

Gewichtsfactor: 2 Gewichtsfactor: 2 Voelbare trillingen als gevolg van verkeer, metro en trein veroorzaken hinder voor de Voelbare trillingen als gevolg van verkeer, metro en trein veroorzaken hinder voor de gebouwgegebouwgebruikers. De beoordeling ervan steunt op een continue meting van de bruikers. De beoordeling ervan steunt op een continue meting van de trillingsnelheid of -versneltrillingsnelheid of -versnelling in diverse richtingen en de omrekening ervan naar onderste ling in diverse richtingen en de omrekening ervan naar onderste (A1), bovenste (A2) en equivalente (A1), bovenste (A2) en equivalente sterkte (A3), conform: sterkte (A3), conform:

o SBR, 2002, Trillingen: hinder voor personen in gebouwen, meeten m SBR, 2002, Trillingen: hinder voor personen in gebouwen, meeten beoordelingsrichtlijn, beoordelingsrichtlijn, deel B, Van Marken, 36 p. deel B, Van Marken, p. o DIN364150-2, 1999, Erschütterungen im Bauwesen-Einwirkungen auf Menschen m DIN 4150-2, 1999, Erschütterungen im Bauwesen-Einwirkungen auf Menschen in Gebauden. in Gebauden.

Score

Score Score

A1

A2

A3

A1 ≤ 0.1

A2 ≤ 0.4

A3 ≤ 0.05

4

A1 ≤ 0.1

A2 ≤ 0.4

0.05
3

0.1
A2 ≤ 0.4

0.05
2

0.1
0.4
0.05
1

A1>0.15

A2>0.6

A3>0.07

0

Evaluatie Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen dan komt er een voorIn eerste instantie is het bestek bepalend. Zijnopgenomen, daarin de eisen opgenomen, dan komt er een lopige score. Nadien wordt gedurende een volledige werkdag van acht uren in drie ruimten de wervoorlopige score. Nadien wordt gedurende een volledige werkdag van acht uren in drie kelijke trillingsterkte gemeten. Dat gebeurt als beschreven in SBR,Dat 2002, Trillingen: voor perruimten de werkelijke trillingsterkte gemeten. gebeurt als hinder beschreven in SBR, 2002, sonen in gebouwen, meeten beoordelingsrichtlijn, deel B, Van Marken, 36 p. Het slechtste resultaat Trillingen: hinder voor personen in gebouwen, meeten beoordelingsrichtlijn, deel B, Van bepaalt de score. Marken, 36 p. Het slechtste resultaat bepaalt de score.

55/149

52 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Algemene Visueel comfort aanpak Eindevaluatie Globale gewichtsfactor: 3 Globale gewichtsfactor: 3

Eindscore Een globaal gemiddeld percentage X wordt berekendals als het gemiddelde Een globaal gemiddeld percentage X wordt berekend het gewogen gewogenrekenkundige rekenkundige gemiddelde de deelscores Xj de voor de beschouwde prestatie-eisen. De luidt: formule luidt: vanvan de deelscores X voor beschouwde prestatie-eisen. De formule j

16     1 , 5 X X     j j   j 1 j  13  % X 72

Op basis van dit percentage wordt de eindscore voor het criterium “visueel comfort” toegekend zoals Op basis van dit percentage wordt de eindscore voor het criterium “visueel comfort” aangegeven in onderstaande tabel. toegekend zoals aangegeven in onderstaande tabel. Globaal percentage X

Eindscore Eindscore

< 50 %

0 0

50 % – 54 %

50 % – 54 %

1 1

55 % – 74 %

55 % – 74 %

2 2

75 % – 89 %

75 % – 89 %

3 3

90% – 100 %

90% – 100 %

4 4

Globaal percentage X < 50 %

Visueel comfort

12

Uitsluitingscriteria Uitsluitingscriteria Aangezien de visuele prestatie-eisen in de Belgische geenwettelijk wettelijk maar Aangezien de visuele prestatie-eisen in de Belgische context context geen maar een een normatief kanormatiefrakter karakter hebben en dus slechts indirect bindend zijn, moeten in principe geen hebben en dus slechts indirect bindend zijn, moeten in principe geen uitsluitingcriteria geuitsluitingcriteria gehanteerd worden. Niettemin wordt onherroepelijk eindscore “0” toegekend worden.van Niettemin wordt onherroepelijk in één of hanteerd een combinatie de onderstaande gevallen: eindscore “0” toegekend in één of een combinatie van de onderstaande gevallen: -

Het globale percentage X voor het criterium “visueel comfort” bedraagt minder dan Het globale 50% − (zie ook tabel)percentage X voor het criterium “visueel comfort” bedraagt minder dan 50% (zie ookprestatie tabel) De visuele voor een bepaald type situatie in het geselecteerde proefstaal ligt − De visuele prestatie voor een bepaald type situatie hetindividuele geselecteerde proefstaal ver beneden de drempelwaarde voor het behalen van ineen score xj,i = 1.ligt ver beDe expert oordeelt hier naar eigen inzicht en aanvoelen. Als limiet voor een oordeelt neden de drempelwaarde voor het behalen van een individuele score xj,i = 1. De expert aanvaardbare afwijking kan het rekenkundige verschil tussen de drempelwaarde voor hier naar eigen inzicht en aanvoelen. Als limiet voor een aanvaardbare afwijking kan het rekenindividuele score “2” en “1” gehanteerd worden. kundige verschil tussen de drempelwaarde voor individuele score “2” en “1” gehanteerd worden.

Gewichtsfactor Gewichtsfactor Een individuele gewichtsfactor wordt per prestatie-eis niet toegekend, gezien de specifieke Een individuele gewichtsfactor wordt per prestatie-eis niet toegekend, gezien de specifieke methomethodiek bij deze categorie. diek bij deze categorie. Verlichtingsstudies Verlichtingsstudies Alle verlichtingsstudies dienen op één en dezelfde, gelijke basis te worden opgemaakt in één Alle verlichtingsstudies op Deze één ensoftware dezelfde,kunt gelijke basis downloaden te worden opgemaakt in één lichtlichtberekeningssoftware, zijndedienen DIALux. u gratis via volgendeberekeningssoftware, link: www.dialux.comzijnde DIALux. Deze software kunt u gratis downloaden via volgende link: De verlichtingsstudies dienen op basis van de finale inrichtingswerken ten behoeve van de www.dialux.com gebruikers (indeling wanden, reflectiecoefficiënten, materialen, plafondmodulaties...) te De verlichtingsstudies dienen op basis van de finale inrichtingswerken ten behoeve van de gebruikers worden opgemaakt. (indeling wanden, reflectiecoefficiënten, materialen, plafondmodulaties...) te worden opgemaakt.

56/149

53 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Kunstverlichting – verlichtingssterkte Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn

Visueel comfort

Visueel comfort De gemiddelde verlichtingssterkte - Em, bepaald doorKunstverlichting de norm NBN EN – 12665, is de gemiddelde verlichtingssterkte verlichtingssterkte op het gespecificeerde oppervlak. De gemiddelde verlichtingssterkte - Em,bepaald door de norm NBN EN 12665, is de gemiddelde verlichtingssterkte op wordt het gespecificeerde oppervlak. in het addendum van de NBN De gemiddelde verlichtingssterkte bepaald zoals aangegeven L14-001 en in de code van goede praktijk voor binnenverlichting uitgegeven door het Belgisch InstiDe gemiddelde verlichtingssterkte wordt bepaald zoals aangegeven in het addendum van de tuut Verlichtingskunde. NBNvoor L14-001 en in de code van goede praktijk voor binnenverlichting uitgegeven door het Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde. De werkzone wordt gelijkgesteld met het nuttige vlak zoals dat is bepaald in de norm NBN L13-001 De werkzone wordt gelijkgesteld met het nuttige vlak zoals dat is bepaald in de norm NBN (bij conventie, een horizontaal op 0,8 m vlak van de deen wanden van door het lokaal) L13-001 (bij conventie, een vlak horizontaal opvloer 0,8 en m beperkt van dedoor vloer beperkt de waarvan vanwaarvan 0,5 m breedte langsheen de wanden aftrekt. langsheen de wanden wanden men van een het zone lokaal) men een zone van 0,5 m breedte aftrekt.

Score Score VC 01

Lokaal

Uniformiteit

01.01

Kantoor

01.02

Vergaderzaal

01.03

Restaurant

> 500 lx en  750 lx  500 lx of > 750 lx > 500 lx en  750 lx  500 lx of > 750 lx > 300 lx en  500 lx  300 lx of > 500 lx

Individuele score 4 0

0 4 4 0

Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Nadien wordt via meting volgens addendum 1 – NBN L 14-002 de evaluatie uitgevoerd. Die meting gebeurt zoals beschreven in de code van Evaluatie goede voor binnenverlichting, als aanvulling op de NBN EN L In eerstepraktijk instantie is het bestek bepalend.referentiedocument Nadien wordt via meting volgens addendum 1 – NBN 12464-1 norm. 14-002 de evaluatie uitgevoerd. Die meting gebeurt zoals beschreven in de code van goede praktijk voor binnenverlichting, referentiedocument aanvulling NBN 12464-1 De gemiddelde individuele score x01,i wordtals bepaald voorop elkdevan deEN lokalen uit norm. bovenstaande lijst (VC01.01 tot en met VC01.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. De gemiddelde individuele score x01,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst Vervolgens wordt uit de n01 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X01 (VC01.01 tot en met VC01.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de voor de prestatie-eis “kunstverlichting - verlichtingssterkte” berekend als volgt: visuele expert geselecteerde lokalen. n01

X 01 

x i 1

01.i

n0 1

Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – verlichtingssterkte” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 3

X 01 

x i 1

01,i

3

54 uitgave

12/2010

58/150

Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Nadien wordt via meting volgens addendum 1 – NBN L 14-002 de evaluatie uitgevoerd. Die meting gebeurt zoals beschreven in de code van Evaluatie van kantoorgebouwen - Waardering met het oog op goede praktijk voor binnenverlichting, referentiedocument alsduurzaamheid aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. De gemiddelde individuele score x01,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst (VC01.01 tot en met VC01.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n01 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X01 voor de Vervolgens wordt uit de n01 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X01 prestatie-eis - verlichtingssterkte” berekend als volgt:berekend als volgt: voor “kunstverlichting de prestatie-eis “kunstverlichting - verlichtingssterkte” n01

i 1

01.i

n0 1

Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – verlichWanneer elk van dein 3het gedefinieerde typesituaties voor de deze prestatie-eis “kunstverlichting – tingssterkte” voorkomt beschouwde kantoorgebouw, wordt formule herleid tot: verlichtingssterkte” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid57/149 tot: 3

X 01 

x i 1

01,i

3

Visueel comfort

X 01 

x

55 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Kunstverlichting – uniformiteit werkzone

Visueel comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn

De uniformiteit wordt berekend zoals geformuleerd in de norm NBN EN 12464-1 ‘Licht en Visueel comfort verlichting - Werkplekverlichting - Deel 1: Binnenwerkplekken’ en de code van goede praktijk Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn voor binnenverlichting uitgegeven door het Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde. Er Kunstverlichting – uniformiteit werkzone Visueel comfort wordt een randzone van 0,5 meter afgetrokken vanaf de wanden. De uniformiteit in het – 12464-1 uniformiteit overblijvende deelwordt van berekend het lokaal wordt bepaaldKunstverlichting de verhouding van ‘Licht de werkzone minimale De uniformiteit zoals geformuleerd inals de norm NBN EN en verlichting verlichtingssterkte tot de gemiddelde verlichtingssterkte. - Werkplekverlichting - Deel 1: Binnenwerkplekken’ en de code van goede praktijk voor binnenverDe uniformiteit wordt berekend zoals geformuleerd in de norm NBN EN 12464-1 ‘Licht en lichting uitgegeven door het Belgisch voor Verlichtingskunde. Er wordt een randzone verlichting - Werkplekverlichting - DeelInstituut 1: Binnenwerkplekken’ en de code van goede praktijk van Score 0,5 afgetrokken vanaf de wanden. in het overblijvende deel van het Er lokaal voormeter binnenverlichting uitgegeven door De hetuniformiteit Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde. wordt een randzone van 0,5 meter afgetrokken vanaf de wanden. De uniformiteit in het wordt bepaald als de verhouding van de minimale verlichtingssterkte tot de gemiddelde verlichIndividuele LNE VC 02 [-] overblijvende deel Lokaal van het lokaal wordt bepaaldUniformiteit als de verhouding van de minimale score tingssterkte. verlichtingssterkte tot de gemiddelde verlichtingssterkte. > 0,7 02.01 Individueel 4 Kantoor en 2 > 0,6 en  0,7 Score concentratieScore 0  0,6 cockpit Individuele 02.02 Landschapskantoor > 0,7 4 VC 02 Lokaal Uniformiteit score 2 > 0,6 en  0,7 02.01 Kantoor > 0,7 4 0  0,6 2 > 0,6 en  0,7 02.03 Projectkamer > 0,7 4 0  0,6 2 > 0,6 en  0,7 02.02 Vergaderzaal > 0,7 4 0  0,6 2 > 0,6 en  0,7 02.04 Vergaderzaal en > 0,7 4 0  0,6 teamcockpit 2 > 0,6 en  0,7 02.03 Restaurant > 0,7 4 0  0,6 2 > 0,6 en  0,7 02.05 Restaurant > 0,7 4 0  0,6 2 > 0,6 en  0,7 0  0,6 Evaluatie Evaluatie In eerste eersteinstantie instantieisishet hetbestek bestekbepalend. bepalend. Zijn daarin eisen opgenomen, komt er een In Zijn daarin dede eisen opgenomen, dandan komt er een voorloEvaluatie voorlopige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 pige score. Nadien worden metingen volgens 1 – NBN L 14-002 uitgevoerd. Dieermetingen In eerste instantie het bestek bepalend. Zijnaddendum daarin deineisen opgenomen, dan praktijk komt een uitgevoerd. Dieis metingen gebeuren zoals vermeld de code van goede voor gebeuren zoals vermeld in de code van goede praktijk voor binnenverlichting, referentiedocument voorlopige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 binnenverlichting, referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. uitgevoerd. Die metingen in de goede praktijk voor als opindividuele de NBN gebeuren ENscore 12464-1 norm. Deaanvulling gemiddelde x02,izoals wordtvermeld bepaald voor elkcode van devan lokalen uit bovenstaande binnenverlichting, referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. lijstgemiddelde (VC02.01 tot en met VC02.03) basis van devoor resultaten een representatief staal lijst De individuele score x02,iop wordt bepaald elk vanvoor de lokalen uit bovenstaande De gemiddelde score geselecteerde x02,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande van de door individuele de visuele expert lokalen. met VC02.03) op basis van devan resultaten voor eenvoor representatief staal van destaal door de lijst (VC02.01 (VC02.01tottotenen met VC02.03) op basis de resultaten een representatief van visuele de doorexpert de visuele expert geselecteerde lokalen. geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n02 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X02 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – uniformiteit” berekend als volgt: scores (maximaal3)3) deelscore X02 de Vervolgens wordt uit uit de de n02n verschillende Vervolgens wordt verschillendeindividuele individuele scores (maximaal dede deelscore X02 voor 02 n01 berekend als volgt: voor de prestatie-eis “kunstverlichting – uniformiteit” prestatie-eis “kunstverlichting – uniformiteit” berekend x als volgt:

X 02

X



  x n n01

i 1

i 1

02.i

02.i 02

02 Als elk van de 3 gedefinieerde typesituaties n02 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – uniformiteit” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: Als Als elkelkvan gedefinieerdetypesituaties typesituaties de prestatie-eis “kunstverlichting – 3 de van de 33 gedefinieerde voorvoor de prestatie-eis “kunstverlichting – uniformiteit” uniformiteit” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: x ,i voorkomt in02het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot:

X 02 

X 02 

 i 1 3

3x i 1

3

02 ,i

59/149

56 uitgave

12/2010

60/150


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Kunstverlichting – luminantie van armaturen De norm NBN EN 12464-1 onderscheidt verschillende armaturen afhankelijk van Groep 1 –categorieën Leefbaarheid en welzijn de directe luminantie. Visueel Groep 1 – Leefbaarheid en welzijncomfort Score Visueel comfort Kunstverlichting – luminantie van armaturen Individuele 2 Kunstverlichting – luminantie van armaturen LNE VC 03 Luminantie [cd/m ] Lokaal De norm NBN EN 12464-1 onderscheidt verschillende categorieën armaturen afhankelijk van de di- score 4 < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  55° 03.01 Kantoor De norm NBN EN 12464-1 onderscheidt verschillende categorieën armaturen afhankelijk van recte luminantie. 2 < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° de directe luminantie. 2

Score Score VC 03 03.01

03.02

03.03

1 0 4 2 1 0 4 2 1 0

Visueel comfort

< 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65°  1.000 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  55° 03.02 Vergaderzaal < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° Individuele 2 Lokaal Luminantie [cd/m < 1.000 cd/m2 voor een ]uitstralingshoek  65° score  21.000 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° 4 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  55° Kantoor < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  55° 03.03 Restaurant 2  65° < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek 2 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  65° 1 < 1.000 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° < 1.000 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° 2 0  1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65°  1.000 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° 4 < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  55° Vergaderzaal 2 < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° 2 1 < 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° LNE VC 04 Lokaal [cd/m20]  1.000 cd/m2 voor een uitstralingshoekLuminantie  65° < 200kantoor, cd/m2 voor een uitstralingshoek Restaurant Individueel Alle lokalen 55° < 200 cd/m42 voor 04.01 2 2 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  65° 55° concentratiecockpit, uitstralingshoek 2 landschapskantoren, < 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek Alle lokalen  65° < 200 cd/m12 voor 2 projectkamers, uitstralingshoek 0  1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° 65°

Individuele Tabe score een 4 een

2

teamcockpits/vergaderzalen, Alle lokalen < 1.000 cd/m2 voor een restaurant Evaluatie uitstralingshoek  65° Evaluatie Er wordt niet aan bovenstaande In eerste eerste instantie instantie is het bestek bepalend. dan komt In bepalend. Zijn Zijndaarin daarinde deeisen eisenopgenomen, opgenomen, danvoldaan komterereen een voorloeisen.1 – NBN L 14-002 voorlopige score. Nadien worden metingen volgens addendum pige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 uitgevoerd. Die metingen uitgevoerd. Die metingen gebeuren zoals vermeld in de code van goede praktijk voor gebeuren zoals vermeld in de code van praktijk voor binnenverlichting, Evaluatie binnenverlichting, referentiedocument als goede aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm.referentiedocument instantie is hetnorm. bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een als aanvullingIn opeerste de NBN EN 12464-1 voorlopige score. Nadien worden voor metingen volgens 1 – NBN L 14-002 De gemiddelde individuele score x04,i wordt bepaald elk van de lokalen addendum uit bovenstaande uitgevoerd. Die metingen gebeuren zoals vermeld in de code van goede praktijk lijstgemiddelde (VC04.01 totindividuele en met VC04.03) op wordt basis van de resultaten eenlokalen representatief staal De score xals bepaald voor elk voor van de uit bovenstaande lijst Referentiedocument 03,i aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm voor binnenverlichting. van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. (VC03.01 tot en met VC03.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de Vervolgens wordt de n04 verschillende individuele (maximaal 3) de deelscore X04 de lokalen uit De uit gemiddelde individuele score xscores 034,i wordt bepaald voor elk van visuele geselecteerde lokalen.– luminantie” berekend voor deexpert prestatie-eis “kunstverlichting als volgt: op basis van de resultaten voor een bovenstaande lijst (VC034.01 tot en met VC034.03) representatief staal van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. n0 Vervolgens wordt uit de nwordt verschillende scores (maximaal 3) de(maximaal deelscore 3) X03de voor de Vervolgens uit de1 n034individuele verschillende individuele scores deelscore X034 03 x 04 . i voor de prestatie-eis “kunstverlichting – als luminantie” prestatie-eis “kunstverlichting – luminantie” berekend volgt: berekend als volgt:

X 04 

1 0

 i 1

n04

n01

x

03de ,i Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties ivoor prestatie-eis “kunstverlichting 1 X  luminantie” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 03

n03 x  04 ,i Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting - luminani 1 X 04  Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting tie” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 3 voorkomt luminantie” in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 3

62/162

3

X 03 

x i 1

03,i

3

57

61/150 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn en welzijn Kunstverlichting – UGR-waarde Visueel comfort

Visueel comfort

Visueel comfort Kunstverlichting – luminantie van armaturen Kunstverlichting – UGR-waarde De UGR-waarde wordt gedefinieerd in overeenstemming met de norm NBN EN 12464-1 ‘Licht en Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn verlichting Werkplekverlichting - Deel 1: Binnenwerkplekken’ . Visueel comfort De- norm NBN 12464-1 onderscheidt verschillende categorieën armaturen afhankelijk van De UGR-waarde wordtEN gedefinieerd in overeenstemming met de norm NBN EN 12464-1 Kunstverlichting – luminantie van armaturen directe luminantie. ‘Licht ende verlichting - Werkplekverlichting - Deel 1: Binnenwerkplekken’.

Score De norm NBN EN 12464-1 onderscheidt verschillende categorieën armaturen afhankelijk van Score Score De maximale UGR-waarde de directe luminantie. De maximale UGR-waardevan vande dearmaturen armaturenininde detwee tweewaarnemingsrichtingen waarnemingsrichtingen(langs(langs-en endwarsdwarsrichting) is: Individuele richting) is: VC 03 Lokaal Luminantie [cd/m2] Score score 2 Individuele 4 03.01 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  55° VC 04 Lokaal Kantoor UGR 2 score Individuele 2 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  65° 2 VC 03 Lokaal Luminantie [cd/m ] < 16cd/m2 voor een uitstralingshoek4 65° 04.01 Kantoor score 1 < 1.000 2 en < 19 2 2 65° 16 4 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  55° 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek 2  19 0 2 uitstralingshoek  65° 2 < 200 cd/m voor een 03.02 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  55° 2< 16 Vergaderzaal 4 04.02 Vergaderzaal 1 2 uitstralingshoek  65° < 1.000 cd/m een < 200voor cd/m voor een uitstralingshoek  65° 2  162 en < 19 0 2 uitstralingshoek  65°  1.000 cd/m voor een < 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° 0 2  19 4 03.02 < 200 cd/m voor een2 uitstralingshoek  55°  1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° Vergaderzaal 4 04.03 Restaurant 2 < 22 2 2 uitstralingshoek  65° < 200 cd/m voor een 03.03 < 200 cd/m voor een uitstralingshoek  55° 2 222en < 25 Restaurant 1 2 uitstralingshoek  65° < 1.000 cd/m voor een < 200 cd/m voor een uitstralingshoek 0 65° 2 25 0 2 uitstralingshoek  65°  1.000 cd/m voor een < 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° 2 4 03.03 2 uitstralingshoek  55° < 200 cd/m voor een  1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° Evaluatie Restaurant Evaluatie 2 < 200 cd/m2 voor een uitstralingshoek  65° In eerste eersteinstantie instantieisishet hetbestek bestekbepalend. bepalend. Zijn daarin eisen opgenomen, dan komt er een In Zijn daarin dede eisen 2 opgenomen, dan komt er een voorlo1 < 1.000 cd/m voor een uitstralingshoek  65° voorlopige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 Evaluatie pige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 uitgevoerd. Die metingen 2  1.000Zijn cd/m een uitstralingshoek  65° dan uitgevoerd. Die metingen gebeuren zoals vermeld in daarin devoor code goede praktijk voorkomt er 0een In eerste instantie is het bestek bepalend. de van eisen opgenomen, gebeuren zoals vermeld in deNadien code vanworden goede praktijk voor binnenverlichting, referentiedocument binnenverlichting, referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. voorlopige score. metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002

03.01

Kantoor

Evaluatie uitgevoerd. Die EN metingen gebeuren zoals vermeld in de code van goede praktijk voor als aanvulling op de NBN 12464-1 norm. De gemiddelde individuele score xbepalend. voor de elkeisen van lokalen uit bovenstaande 05,i wordt bepaald In eerste instantie is het bestek Zijnals daarin opgenomen, dan komt er een binnenverlichting, referentiedocument aanvulling opde de NBN EN 12464-1 norm. lijst (VC05.01 tot en met VC05.03) op basis van de resultaten voor een representatief voorlopige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN Lstaal 14-002 De gemiddelde individuele score x04,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. uitgevoerd. Die metingen gebeuren zoals vermeld in devoor code goede praktijk voor De gemiddelde individuele score x04,i wordt bepaald elk van van de lokalen uit bovenstaande (VC04.01 tot wordt en metuit VC04.03) basis vanals deindividuele resultaten voor een representatief vanrepresentatief de door Vervolgens de verschillende (maximaal 3)voor destaal deelscore X05 de staal binnenverlichting, referentiedocument aanvulling op EN 12464-1 norm. lijst (VC04.01 totn05 enop met VC04.03) op basisscores vande deNBN resultaten een voor deexpert prestatie-eis UGR” berekendlokalen. als volgt: van degeselecteerde door “kunstverlichting de visuele expert– geselecteerde visuele lokalen. De gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor elk van de3)lokalen uit bovenstaande Vervolgens de n0404,iverschillende individuele scores (maximaal 3)Xde deelscore X04 Vervolgens wordt uit wordt de n04 uit verschillende individuele scores (maximaal de deelscore voor de 04 n01 lijst (VC04.01 tot en met VC04.03) op basis – van de resultaten voor als eenvolgt: representatief staal voor de prestatie-eis “kunstverlichting luminantie” berekend prestatie-eis – UGR” berekend als volgt: xlokalen. van de door“kunstverlichting de visuele expert geselecteerde 05.i



1n X 05  i individuele 01 Vervolgens wordt uit de n04 verschillende scores (maximaal 3) de deelscore X04 n x04.i berekend als volgt: 05 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – luminantie”  i 1 04  Wanneer elk van de 3 gedefinieerde nX typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting 01 n04 wordt UGR” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, deze formule herleid tot: x04.i  3Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting i 1 X 04 x05,i luminantie” voorkomt in hetbeschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot:  Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting - UGR” voorn04 3 X 05  i 1 x komt in het beschouwde wordt deze formule herleid tot: 3elk  04 Wanneer van de,i 3kantoorgebouw, gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting i 1 luminantie” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: X 04  3 3 x04,i  i 1 X 04  3

62/150

58 uitgave

12/2010

61/150

0 4 2 1 0 4 2 1 0


Kunstverlichting – Kleurweergave-index Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn De kleurweergave-index is bepaald volgens CIE 13.3. Method of Measuring and Specifying Colour Visueel comfort Rendering Properties of Light Sources.volgens CIE 13.3. MethodGroep De kleurweergave-index is bepaald ofKunstverlichting Measuring and Specifying – UGR-waarde 1 – Leefbaarheid en welzijn Colour Rendering Properties of Light Sources. Visueel comfort Kunstverlichting UGR-waarde De UGR-waarde wordt gedefinieerd in overeenstemming met de norm – NBN EN 12464-1 Score Score ‘Licht en verlichting - Werkplekverlichting - Deel 1: Binnenwerkplekken’. De UGR-waarde wordt gedefinieerd in overeenstemming met de norm NBN EN 12464-1 Individuele Score ‘Licht - Deel Kleurweergave 1: Binnenwerkplekken’. index VC en 05 verlichting - Werkplekverlichting Lokaal De maximale UGR-waarde van de armaturen in de twee waarnemingsrichtingen score (langs- en > 90 4 05.01 Kantoor dwarsrichting) is: Score 2 > 80 en  90 De maximale UGR-waarde van de armaturen in de twee waarnemingsrichtingen (langs- en 0  80 dwarsrichting) is: Individuele LNE VC 05 Vergaderzaal Lokaal > 90 UGR [-] 4 05.02 score 2 Individuele > 80 en  90 05.01 Kantoor en < 16 4 LNE VC 05 Lokaal 0  80UGR [-] score landschapskantoor, 2  16 en ≤ 19 > 90 < 16 4 05.03 Restaurant 05.01 Kantoor en 4 0 projectkamers, 2 > 80 en  90 landschapskantoor, 2 vergaderzaal en  16 en>≤19 19 0  80 projectkamers, teamcockpits 0 vergaderzaal en > 19 05.02 Restaurant ≤ 19 4 Evaluatie teamcockpits > 19 0 Voor de kleurweergave-index wordt de index van de lichtbron gebruikt, onafhankelijk van de 05.02 Restaurant ≤ 19 4 Evaluatie armatuur. Deze wordt verkregen via de technische fiches van de lichtbron of opgemeten op > 19 0 Evaluatie Voor de kleurweergave-index wordt de index van de lichtbron gebruikt, onafhankelijk van de armade lichtbron zelf indien vermeld. In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een tuur. Deze wordt verkregen via de technische fiches van de lichtbron of opgemeten op de lichtbron voorlopige individuele score. Nadien metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 Evaluatie De gemiddelde score xworden 06,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande zelf indien vermeld. uitgevoerd. Die metingen gebeuren vermeld in voor de opgenomen, code van goede praktijk voor In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn de daarin de eisen dan komt er een lijst (VC06.01 tot en met VC06.03) op basiszoals van resultaten een representatief staal binnenverlichting, referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. voorlopige score. Nadien worden metingen volgens addendum 1 – NBN L 14-002 van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. uitgevoerd. Die metingen gebeuren vermeld in van de code van goede praktijk voor De gemiddelde individuele x05,i wordtzoals bepaald voor elk de lokalen bovenstaande Vervolgens wordt uit de n06score verschillende individuele scores (maximaal 3) uit de deelscore X06 lijst De gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande binnenverlichting, referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. 05,i voor de prestatie-eis “kunstverlichting – kleurweergave index” berekend als volgt: (VC05.01 tot en met tot VC05.03) opVC05.03) basis van de representatief staalrepresentatief van de door destaal lijst (VC05.01 en met opresultaten basis vanvoor de een resultaten voor een visuele expert geselecteerde de door de visuele lokalen. expert lokalen. Devan gemiddelde individuele score geselecteerde x05,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijstVervolgens (VC05.01 en met VC05.03) op basis van de resultaten een representatief Vervolgens wordttot uit de n verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore voorstaal de X05 n wordt uit05de n05 verschillende 0individuele scoresvoor (maximaal 3) deXdeelscore 1 05 van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. voor de “kunstverlichting prestatie-eis “kunstverlichting – UGR” alsvolgt: volgt: x06berekend prestatie-eis – kleurweergave index” berekend als .i i 1 Vervolgens wordt uit de n05 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X05 X  n 01 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – 06 UGR” n berekend als volgt: 06

Visueel comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting – Kleurweergave-index Visueel comfort



x

05.i n01 i 1 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties 05 kleurweergave index” voorkomt in het beschouwde 05.05 i kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: i 1 05 3 Wanneer voor de prestatie-eis “kunstverlichting 05 x elk van de 3 gedefinieerde typesituaties

X

X





xn n

Wanneer elk06,van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – kleur i UGR” i 1 voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: XWanneer weergave index” voorkomt het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: 06  3 van de 3 in gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting 3 elk x05,iin het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: UGR” voorkomt

X 05 3

X 05 

-

 i 1

 x05,3i i 1

3

63/150

62/149

uitgave

62/149

59 12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting – kleurtemperatuur Visueel comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting Groep 1– –kleurtemperatuur Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort De kleurtemperatuur wordt bepaald volgens CIE 13.3. Method of Measuring and Specifying Colour Visueel comfort Kunstverlichting – Kleurweergave-index Kunstverlichting – Kleurweergave-index De kleurtemperatuur wordt of Measuring and Specifying Rendering Properties of Lightbepaald Sources.volgens CIE 13.3. Method Colour Rendering Properties of Light Sources. De kleurweergave-index is bepaald volgens CIE 13.3. Method of Measuring and Specifying De kleurweergave-index is bepaald volgens CIE 13.3. Method of Measuring and Specifying Colour Rendering Properties of Light Sources. Score Colour Rendering Properties of Light Sources. Score

Visueel comfort

Score Score VC 06

Individuele score Kleurweergave index [-]4  3.000 K en  4.500K Kleurweergave index [-] < 3.000 K of > 4.500 K 0 > 90 > 90 4  2.500 K en  4.500K > 80 en  90 > 80 en  90 < 2.500 K of > 4.500 K 0

Lokaal

LNE VC 06 06.01 LNE VC 06 06.01 06.01 06.02 06.03

Kleurtemperatuur [K]

Lokaal Lokaal Individueel kantoor, Individueel kantoor, Vergaderzaal concentratiecockpit, concentratiecockpit, landschapskantoren, landschapskantoren,  2.500 K en  4.500K Restaurant projectkamers, projectkamers, < teamcockpits/vergaderzalen, 2.500 K of > 4.500 K 0 teamcockpits/vergaderzalen, restaurant restaurant Kantoor

 80  80

4 0

Evaluatie Evaluatie Evaluatie Evaluatie Voor dekleurtemperatuur kleurtemperatuur wordt de de kleurtemperatuur kleurtemperatuur van de lichtbron lichtbron gebruikt, Voor de kleurweergave-index wordt de index van gebruikt,onafhankelijk onafhankelijkvan van de Voor de wordt vandede gebruikt, onafhankelijk de kleurweergave-index wordt de via index van lichtbron gebruikt, vanVoor de armatuur. Deze wordt verkregen de technische fiches van deonafhankelijk lichtbron of van deop armatuur. Deze wordt verkregen via de technische fiches van de lichtbron of opgemeten de armatuur. Deze wordt verkregen viavia de technische fiches van de lichtbron of opgemeten op de op armatuur. Deze wordt verkregen de technische fiches van de lichtbron of opgemeten opgemeten op de zelf lichtbron. de lichtbron indien vermeld. de lichtbron zelf indien vermeld. lichtbron. De gemiddelde individuele score xscore voor elkvoor van de bovenstaande 07,i wordt De gemiddelde individuele x06,ibepaald wordt bepaald elklokalen van deuit lokalen uit bovenstaande De gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande 06,i lijst (VC07.01 tot en met VC07.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal lijst (VC06.01 tot en met VC06.03) op basis voor van de resultaten vooruit een representatief staal De gemiddelde individuele score x06,i wordt van de lokalen bovenstaande (VC06.01 tot en met VC06.03) opbepaald basis van deelkresultaten voor een representatieflijst staal vanlijst de door de visuele expert geselecteerde lokalen. van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. (VC06.01 totdoor en met op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de van de de VC06.03) visuele expert geselecteerde lokalen. verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X07 Vervolgens wordtwordt uit de uit n07de individuele scores (maximaal 3) de deelscore X Vervolgens n06 verschillende visuele expert geselecteerde individuele scores als (maximaal 3) de deelscore X0606 wordt“kunstverlichting uit delokalen. n06 verschillende voorVervolgens de prestatie-eis – kleurtemperatuur” berekend volgt: voor de prestatie-eis “kunstverlichting – kleurweergave index” berekend als volgt: voor de wordt prestatie-eis – kleurweergave index” berekend als volgt: Vervolgens uit de n“kunstverlichting verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X06 voor de 06 n01 prestatie-eis “kunstverlichting – kleurtemperatuur” berekend als volgt: x

X 07 

 i 1

07.i n0 n01 1

 x x06.i n07  i 1 06.i i 1 Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties prestatie-eis “kunstverlichting – XX0606voor nde 06 n kleurtemperatruur“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid 06

tot: Wanneer elk 3van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de “kunstverlichting prestatie-eis “kunstverlichting Wanneer elk van gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis – kleurtem- – – 3 Wanneer elkdevan de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting kleurweergave index” voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule peratuur“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordtkantoorgebouw, deze formule herleid tot:deze x07 ,i kleurweergave index” voorkomt in het beschouwde wordt formule herleid tot: 1 i  tot:3 X herleid 



07

33

XX0606

60 uitgave

12/2010

x x  

06 ,i i 1 06 ,i i 1

33

64/150

63/149 63/149

Individuele Individuele score score 4 4 2 2 0 0


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Visueel comfort Kunstverlichting –– reflectiecoëfficiënten Kunstverlichting reflectiecoëfficiënten Score Score

07.01

Lokaal Kantoor

Reflectiecoëfficiënt (%)

Individuele score

4 – > 60 en  90 voor het plafond – > 30 en  80 voor de muren 1 – Leefbaarheid en welzijn – > 10 en  50 voor Groep de vloer

Visueel comfort

VC 07

Visueel comfort Kunstverlichting – kleurtemperatuur Buiten grenswaarden 0 4 07.02 Vergaderzaal – > 60 en  90 voor het plafond De kleurtemperatuur wordt bepaald volgens CIE 13.3. Method of Measuring and Specifying – > 30 en  80 voor de muren Colour Rendering Properties of Light Sources. Groep 1 – Leefbaarheid en w – > 10 en  50 voor de vloer Visueel co

Kunstverlichting – kleurtemper

Score

0 Buiten grenswaarden 4 07.03 De kleurtemperatuur bepaald volgens CIE 13.3. Method of Measuring and Spec Restaurant – > 60 en  90 wordt voor het plafond Individuele Colour Rendering Properties of Light Sources. LNE VC 07 Lokaal Kleurtemperatuur [K] – > 30 en  80 voor de muren score – > 10 en  50 voor de vloer Score Individueel kantoor, 4 07.01  3.000 K en  4.500K concentratiecockpit, < 3.000 K of > 4.500 K 0 Buiten grenswaarden 0 I projectkamer LNE VC 07 Lokaal Kleurtemperatuur [K] Vergaderzaal, 4 07.02  2.500 K en  4.500K Evaluatie Individueel kantoor, 07.01  3.000 K en  4.500K teamcockpit < 2.500 K of > 4.500 K 0 concentratiecockpit, De reflectiecoëfficiënt van de wanden kan bepaald worden op basis van de technische fiches < 3.000 K of > 4.500 K Evaluatie Restaurant en verven (de specificatie 07.03gebruikte materialen  2.500 K en van  4.500K projectkamer van de de kleur geeft de 4 De reflectiecoëfficiënt van de wanden kan bepaald worden op basis van de fiches van Vergaderzaal, < 2.500 K of > 4.500 K 0 technische 07.02  2.500 K en0 4.500K reflectiecoëfficiënt, in Lab-waarden of via RAL-code bepaald volgens CIE.15.2, Colorimetry, de gebruikte materialen en verven (de oppervlak specificatiegebeurt van de kleur geeft de teamcockpit < 2.500inK Labof > 4.500 K Second Edition). Voor een gegeven de meting vanreflectiecoëfficiënt, de kleurcoördinaten Restaurant 07.03  2.500 K en waarden of via RAL-code volgens CIE.15.2, Colorimetry, Second punten, Edition). Voor aan de hand van een bepaald colorimeter op minstens drie verschillende zodateen er gegeven een  4.500K Evaluatie < 2.500 K of > 4.500 K 0 representatieve waarde verkregen wordt. oppervlak gebeurt de meting van de kleurcoördinaten aan de hand van een colorimeter op minVoor de kleurtemperatuur wordt de kleurtemperatuur deopgenomen, lichtbron gebruikt, onafhankelijk In eerste instantie is hetpunten, bestek bepalend. daarin devan eisen dan komt er een stens drie verschillende zodat er eenZijn representatieve waarde verkregen wordt. Evaluatie van de armatuur. Deze wordt verkregen via de technische fiches van de lichtbron of voorlopige score. Nadien wordt meting volgens addendum 1 – NBN L 14-002 uitgevoerd. Diescore. In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een voorlopige opgemeten op de lichtbron. meting gebeurt zoals in de code goede praktijk binnenverlichting, Voor devan kleurtemperatuur wordt devoor kleurtemperatuur van de lichtbron gebruikt, onafhan Nadien wordt meting volgens addendum 1 –NBN NBN L 14-002 uitgevoerd. Die meting gebeurt zoals in de code referentiedocument als aanvulling op van de EN 12464-1 norm. de armatuur. Deze wordt verkregen via de technische fiches van de lichtbr wordt bepaald voor van deop lokalen De goede gemiddelde score x07,iopgemeten van praktijkindividuele voor binnenverlichting, referentiedocument alselk aanvulling de NBNuit ENbovenstaande 12464-1 norm. op de lichtbron. lijst (VC07.01 tot en met VC07.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal De gemiddelde scoregeselecteerde x08,i De wordt bepaald voor elk van de xlokalen uit bovenstaande gemiddelde individuele score van de door de individuele visuele expert lokalen. 07,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovensta De individuele score x07,iop wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijstgemiddelde (VC08.01 tot en met VC08.03) basis van de resultaten voor een representatief staal lijst lijst (VC07.01 tot en met VC07.03) op basis de resultaten voor een representatie individuele scores (maximaal 3) van de deelscore X07 Vervolgens wordt uit de n07 verschillende van de door de met visuele expertopgeselecteerde lokalen. door de visuele expert geselecteerdestaal lokalen. (VC07.01 tot en VC07.03) basis van de resultaten voor een representatief van de door de voor de prestatie-eis “kunstverlichting – kleurtemperatuur” berekend als volgt: verschillende individuele scores Vervolgens wordt uit de n07 Vervolgens wordt uit de n08 lokalen. verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X08 (maximaal 3) de deelsco visuele expert geselecteerde voor de prestatie-eis “kunstverlichting – kleurtemperatuur” berekend als volgt: n voor de prestatie-eis “kunstverlichting – reflectiecoëfficienten” berekend3)als 01 Vervolgens wordt uit de n07 verschillende individuele scores (maximaal devolgt: deelscore X07 voor de x07.i n01 prestatie-eis “kunstverlichting – reflectiecoëfficienten” berekend als volgt: n01 i 1 x07.i  X 07  i  1 xn0807.i X 07  n07 i 1 Wanneer elk van de 3 gedefinieerde X typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting –  08 Wanneer elkvoor de prestatie-eis 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlich Wanneer elk van de 3voorkomt gedefinieerde de “kunstverlichting – reflectienvan kleurtemperatruur“ in hettypesituaties beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid 08 kleurtemperatruur“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule h tot: coëfficienten“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: Wanneer3 elk van de 3 gedefinieerdetot:typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – 3 reflectiecoëfficienten“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule x07 ,i x07 ,i  i 1 herleid tot: i 1 X 07  X 07  3 3

 



65/150

61 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting –Groep regelsysteem voor armaturen Visueel comfort

Visueel comfort Kunstverlichting – Groep regelsysteem voor armaturen 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting – reflectiecoëfficiënten Score Visueel comfort Score Kunstverlichting – reflectiecoëfficiënten Het is mogelijk om het regelsysteem voor kunstmatige verlichting handmatig te bedienen: Score Het is mogelijk om het regelsysteem voor kunstmatige verlichting handmatig te bedienen::

Visueel comfort

Score VCVC 0808 LNE 08.01 LNE VC 08

08.01 08.01 08.02

Lokaal Lokaal Kantoor Individueel kantoor, concentratiecockpit, Individueel kantoor, projectkamer, concentratiecockpit, vergaderzaal, projectkamer, teamcockpit, vergaderzaal, Vergaderzaal restaurant teamcockpit, restaurant

Reflectiecoëfficiënt (%) Regelsysteem van armaturen per armaturen (%) Reflectiecoëfficiënt > 60 en groep 90 voor het plafond

–

geregeld oppervlakte

– – >>3060enen 80< muren 30voor m2de 90voor het plafond voor het gehele lokaal – – >>1030enen 5080voor voordedevloer muren Neen

–

> 10per engroep  50 voor de vloer armaturen Buiten grenswaarden

Individuele Individuele score score Individuele 4 4 score 4 2 0 4 0

geregeld oppervlakte Buiten grenswaarden 0 < 30 m2 Evaluatie voor het gehele lokaal 2 De reflectiecoëfficiënt van de wanden kan bepaald worden op basis van de technische fiches 08.03 Restaurant Niet van toepassing Evaluatie

van de gebruikte materialen en verven (de specificatie van de kleur geeft de De reflectiecoëfficiënt van de wanden kan bepaald worden op basis van de technische fiches reflectiecoëfficiënt, in Lab-waarden of via RAL-code bepaald volgens CIE.15.2, Colorimetry, van de gebruikte materialen en verven (de specificatie van de kleur geeft de Second Edition). Voor een gegeven oppervlak gebeurt de meting van de kleurcoördinaten Evaluatie reflectiecoëfficiënt, in Lab-waarden of via RAL-code bepaald volgens CIE.15.2, Colorimetry, Evaluatie aan de hand van een colorimeter op minstens drie verschillende gebeurt punten, aan zodat er een De karakterisering van het voor de verlichtingsinstallatie de hand Second Edition). Voor eenregelsysteem gegeven oppervlak gebeurt de meting van de kleurcoördinaten representatieve waarde verkregen wordt. De hetwaarin regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt aan de hander vaneen de vankarakterisering de fiches de werking wordt geëxpliciteerd. aan detechnische hand vanvan een colorimeter op minstens drie verschillende punten, zodat Intechnische eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een In eerste instantie is het bestek Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een fiches waarde waarin de werking wordt representatieve verkregen wordt.geëxpliciteerd. voorlopigescore. score.Nadien Nadien wordt wordt meting controlevolgens ter plaatse uitgevoerd. voorlopige addendum 1 – NBN L 14-002 uitgevoerd. Die In eerste hethet bestek bepalend. Zijn Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt een voorloeersteinstantie instantieis is bestek bepalend. daarin de eisen opgenomen, danerkomt er een meting gebeurt zoals in de code van goede praktijk voor binnenverlichting, voorlopige score. Nadien wordt meting volgens addendum 1 – NBN L 14-002 uitgevoerd. pige score. Nadien wordt controle uitgevoerd. De gemiddelde individuele score xter wordt bepaald voor elknorm. van de lokalen uit bovenstaande Die referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 09,iplaatse meting gebeurt zoals in de code van goede praktijk voor binnenverlichting, lijst (VC09.01 tot en met VC09.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal referentiedocument als aanvulling op de NBN EN 12464-1 norm. van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. Degemiddelde gemiddeldeindividuele individuele score score xx08,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst De 08,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande individuele scores (maximaal 2) de deelscore X09 Vervolgens wordt uit de n09 verschillende lijst (VC08.01 tot en met VC08.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal (VC08.01 tot en met VC08.03) op basis van de resultaten voor een van de door de voorgemiddelde de prestatie-eis “kunstverlichting –wordt regelsysteem alsbovenstaande volgt: bepaald van voorarmaturen” elk representatief van deberekend lokalenstaal uit De individuele score x08,i van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. visuele expert geselecteerde lokalen. op basis van de resultaten voor een representatief staal lijst (VC08.01 tot en met VC08.03) n01 Vervolgens wordt uit de n verschillende individuele scores (maximaal de deelscore X08 08 van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n08 verschillende individuele scores (maximaal 2) de3)deelscore X08 voor de voor de prestatie-eis “kunstverlichting – reflectiecoëfficienten” berekend als volgt: x09.i Vervolgens wordt uit de n verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X 08 – regelsysteem van armaturen” berekend als volgt: 08 prestatie-eis “kunstverlichting  i 1 voor de prestatie-eis “kunstverlichtingX–09reflectiecoëfficienten” berekend als volgt:



nn0901

 

Wanneer elk van de 2 x gedefinieerde typesituaties voor de n01 08.i prestatie-eis “kunstverlichting – regelsysteem van i 1 armaturen“ voorkomt in het beschouwde X  kantoorgebouw, wordt deze formule herleid08tot: n x08.i

X

3



i 108

08 x09van Wanneer elk de typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – regelsyn08voor  ,van i Wanneer elk de2 3gedefinieerde gedefinieerde typesituaties de prestatie-eis “kunstverlichting – i 1  X steem van armaturen“ voorkomt voorkomt in kantoorgebouw, wordt deze deze formule herleid reflectiecoëfficienten“ in het hetbeschouwde beschouwde kantoorgebouw, wordt formule 09 Wanneer 2elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – herleid tot: tot: reflectiecoëfficienten“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule 3 herleid tot: x

X 08 

3 i 1

X 08 

08,i

3 x i 1

08,i

3

67/150

62 uitgave

12/2010

65/149 65/149


Groep 1 – L

Kunstverlichting – regelsys

Score – Leefbaarheid welzijn verlichting hand Het is mogelijk Groep om het 1regelsysteem vooren kunstmatige

Visueel comfort

Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Kunstverlichting – Lokaal aanwezigheidsdetector LNE VC09 Regelsysteem van armat Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting – aanwezigheidsdetector Visueel Groep 1 –kantoor, Leefbaarheid en comfort welzijn Individueel per groep armaturen Kunstverlichting – regelsysteem voor armaturen Score Score concentratiecockpit, Visueel comfort geregeld oppervlakte 09.01 Kunstverlichting –projectkamer regelsysteem voor armaturen De van De score scorewordt wordtbepaald bepaaldininfunctie functievan vande dewerking werking vaneen eenaanwezigheidsdetector. aanwezigheidsdetector. < 30 m2 Score Het is mogelijk om het regelsysteem voor kunstmatige verlichting handmatig te bedienen:: voor het gehele lok Score VC 09 Lokaal LNE VC09 Aanwezigheidsdetector Neen Het is09.01 mogelijk om hetKantoor regelsysteem voor kunstmatige verlichting handmatig te bedienen:: per groep armaturen 4 Vergaderzaal, per groep armaturen Individuele LNE VC09 Lokaal Regelsysteem van armaturen geregeld oppervlakte 09.02 teamcockpit geregeld oppervlakte score Individuele < 30 m2 < 30 m2 LNE VC09 Lokaalkantoor, Regelsysteem van armaturen 4 Individueel per het groep armaturen voor gehele lokaal 2 score Voor het gehele lokaa concentratiecockpit, geregeld Individueel kantoor, per groep armaturen Neenoppervlakte 0 4 09.01 2 09.03 Niet van toepassing projectkamer < oppervlakte 30Restaurant m concentratiecockpit, geregeld per groep armaturen 09.02 4 Vergaderzaal 09.01 vooroppervlakte het 2 geregeld projectkamer < 30gehele m2 lokaal 2 Neen 0 < 30 voor hetmgehele lokaal 2 Evaluatievoor Vergaderzaal, per armaturen hetgroep gehele lokaal 2 Neen 04 De karakterisering van het regelsysteem voor de 09.02 teamcockpit geregeld oppervlakte Neen 0 4 verlichtingsinstallatie Vergaderzaal, per groep armaturen 2 waarin de werking wordt geëxpliciteerd. van de technische fiches < 30 m Niet van toepassing 09.03 Restaurant 09.02 teamcockpit geregeld oppervlakte In eerste instantie isgehele het 2bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgeno Voor het lokaal 2 < 30 m voorlopige score. Nadien wordt controle ter plaatse uitgevoerd. 09.03 Restaurant Niethet vangehele toepassing Voor lokaal 2-

Evaluatie Evaluatie 09.03 Restaurant Niet van toepassing De gemiddelde individuele score x09,iaan wordt bepaald voor elk van de lok De karakterisering van het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt de hand De karakterisering van het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt aanopdebasis hand van van de lijst (VC09.01 tot en met VC09.03) de resultaten voor e Evaluatie van de technische fiches waarin de werking wordt toegelicht. technische fiches waarin de werking wordt toegelicht. van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. De karakterisering vanbestek het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie aan In eerste instantie is het bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen,gebeurt dan komt er de eenhand Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een voorloVervolgens wordt uit de n verschillende individuele vankarakterisering de technische fiches waarin de werking wordt geëxpliciteerd. 09 voorlopige score. Nadien wordt controle uitgevoerd. De van het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt aan de hand scores (maxima In eerste instantie is het bestek bepalend. de eisen opgenomen, dan komt er een van armaturen” b voorZijn de daarin prestatie-eis “kunstverlichting – regelsysteem pige score. Nadien wordt controle van de technische fiches waarinuitgevoerd. de werking wordt geëxpliciteerd. voorlopige score. Nadien wordt controle ter plaatse uitgevoerd. De gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande 10,i In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een n01 lijst (VC10.01 tot enNadien met VC10.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal voorlopige score. wordt plaatse uitgevoerd. De individuele score xcontrole wordt ter bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst Degemiddelde gemiddelde individuele score bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande 9,ix09,i wordtlokalen. van de door de visuele expert geselecteerde x09.i (VC9.01 tot en met VC9.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door lijst (VC09.01 tot en met VC09.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal i 1 de Vervolgens wordtindividuele uit de n10 score verschillende individuele 3) de deelscore X 10 De gemiddelde x09,i wordt bepaald scores voor elk(maximaal van de lokalen uit X bovenstaande 09  van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. visuele geselecteerde lokalen. op voor deexpert prestatie-eis – aanwezigheidsdetector” berekend alsrepresentatief volgt: nstaal lijst (VC09.01 tot en“kunstverlichting met VC09.03) basis van de resultaten voor een 09 Vervolgens wordt uit de n verschillende individuele scores (maximaal 2) de deelscore X09 gedefinieerde 09 geselecteerde van de door de visuele lokalen. Wanneer elk van de 2 Vervolgens wordt uit de nexpert verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X voor de 9,i 9 n voor de prestatie-eis –prestatie-eis regelsysteem van armaturen” berekend als volgt: 01 “kunstverlichting van Vervolgens wordt uit “kunstverlichting de n09–verschillende individuele scores (maximaal 2) de deelscore X09armaturen“ voorko prestatie-eis “kunstverlichting aanwezigheidsdetector” berekend als volgt: – regelsysteem x wordt deze formule herleid tot: 10.i voor de prestatie-eis “kunstverlichting –kantoorgebouw, regelsysteem van armaturen” berekend als volgt:



 X  n xx XX  x 2 gedefinieerde typesituatiesnvoor i 1 n031

10

09 09

n10 01 ii11

09 09.,ii

09.i

Indien elk van de 3 de prestatie-eis “kunstverlichting – X 09  i 1 09 kantoorgebouw, Wanneer elk vanvoorkomt de in 2het beschouwde gedefinieerde wordt typesituaties voor de aanwezigheidsdetector“ deze formule n09de prestatie-eis Indien elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor “kunstverlichting – aanwezigprestatie-eis “kunstverlichting – regelsysteem van armaturen“ voorkomt in het beschouwde herleid tot: Wanneer elk van de 2 gedefinieerde typesituaties voor de 3 heidsdetector“ voorkomt in hetformule beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: kantoorgebouw, wordt deze herleid tot:van armaturen“ prestatie-eis “kunstverlichting – regelsysteem voorkomt in het beschouwde

x    3 x 2 3

10 ,i kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: i 1 x

X 10 X 09 X 09 

3 i 1

09 ,i

09 ,i

i 1

2

68/150

66/149

uitgave

66/149

63 12/2010


Visueel comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Kunstverlichting – regeling verlichtingsinstallatie Visueel comfort

Kunstverlichting – regeling verlichtingsinstallatie Regelsystemen zijn systemen die toelaten de lichtstroom van een verlichtingsinstallatie te controleren en te sturenzijn persystemen groep armaturen, per gebouwzone voor eenverlichtingsinstallatie volledig gebouw. Detecontroleen welzijn Regelsystemen die toelaten de lichtstroomofvan een Groep 1 – Leefbaarheid gebeurt meestal een centrale beheerseenheid (bv. computer)Groep die informatie verzamelt controleren en tevia sturen per groep armaturen, per gebouwzone of eventueel voor volledig gebouw. 1 –een Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort De controle gebeurt meestal via een centrale beheerseenheid (bv. computer) die eventueel Visueel comfort Kunstverlichting – aanwezigheidsdetector van verschillende sensoren. Dergelijke systemen kunnen worden gekoppeld aan een tijdsregeling of informatie verzamelt van verschillende sensoren. Dergelijke systemen–kunnen worden Kunstverlichting aanwezigheidsdetector rapportering van de status van de lichtarmaturen. gekoppeldScore aan een tijdsregeling of rapportering van de status van de lichtarmaturen. Score De score wordt bepaald in functie van de werking van een aanwezigheidsdetector. Score De score wordt bepaald in functie van de werking van een aanwezigheidsdetector. Score De score wordt bepaald in functie van de aanwezigheid van een regelsysteem op globaal Individuele De score wordtLNE bepaald de aanwezigheid van eenAanwezigheidsdetector regelsysteem op globaal niveau: VC10 in functie van Lokaal niveau: Individuele score LNE VC10 Lokaal Aanwezigheidsdetector score 4 Individueel kantoor, per groep armaturen Individuele 4 Individueel kantoor, per groep armaturen concentratiecockpit, geregeld oppervlakte VC 10 Lokaal Regeling verlichtingsinstallatie 10.01 score concentratiecockpit, geregeld oppervlakte projectkamer < 30 m2 10.01 2 Voor het gehele gebouw 4 Kantoor projectkamer < 30voor m het gehele lokaal 2 10.01 Voor bepaalde zones 2 voor het gehele Neen lokaal 2 0 Neen 0 0 Neen Vergaderzaal per groep armaturen 4 Voorper hetgroep gehele gebouw 4 Vergaderzaal Vergaderzaal armaturen 4 geregeld oppervlakte Voor bepaalde zones< 30 m2 2 10.02 geregeld oppervlakte 10.02 2 Neen 0 < voor 30 mhet gehele lokaal 10.02 2 Voor het het gehele gebouw 4 10.03 Restaurant voor gehele lokaal 2 Neen 0 Neen 0 10.03 Restaurant Niet van toepassing 10.03 Restaurant Niet van toepassing Evaluatie Evaluatie De karakterisering Evaluatievan het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt aan de hand De karakterisering van hetwaarin regelsysteem voor wordt de verlichtingsinstallatie gebeurt aan de hand vanaan de de hand van de technische fiches werking toegelicht. EvaluatieDe karakterisering vandehet regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een technische fiches werking De karakterisering vande het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie van de waarin technische fiches wordt waarintoegelicht. de werking wordt toegelicht. gebeurt aan de hand voorlopige score. Nadien wordt controle uitgevoerd. van de technische fiches waarin de werking wordt toegelicht. In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn de eisen opgenomen, komt er een In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisendaarin opgenomen, dan komt er een dan voorloIn eerstevoorlopige instantie isscore. het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een Nadien wordt controle uitgevoerd. pige score. Nadien wordt controle uitgevoerd. De gemiddelde individuele bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande voorlopige score. Nadien score wordt xcontrole 11,i wordtuitgevoerd. lijst (VC11.01 tot en met VC11.03) opscore basisxvan de resultaten voor een representatief staal De gemiddelde individuele 10,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. De gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor de lokalen uiteen bovenstaande De gemiddelde individuele x10,i 10,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst lijst (VC10.01 totscore en met VC10.03) op basis vanelk devan resultaten voor representatief staal lijst (VC10.01 tot en met VC10.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit de n verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X 11 11 (VC10.01 tot en met VC10.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de van de prestatie-eis door de visuele expert voor “kunstverlichting regelinglokalen. verlichtingsinstallatie” berekend als volgt: Vervolgens wordt uit geselecteerde de n10– verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X10 visuele expert geselecteerde lokalen. Vervolgens uit de n10 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X10 voorwordt de prestatie-eis “kunstverlichting – aanwezigheidsdetector” berekend als volgt: Vervolgens wordt uit de“kunstverlichting n10 verschillende–individuele scores (maximaal 3) de deelscore X10 voor de n01 voor de prestatie-eis aanwezigheidsdetector” berekend als volgt: x11.i prestatie-eis “kunstverlichting – regeling verlichtingsinstallatie” n01 berekend als volgt:

X 11

  nXx i 1 n01



11 10.i i 1 10

x i 1

10.i

n10prestatie-eis “kunstverlichting – X 10  Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de n 10 regeling verlichtingsinstallatie“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze Indien elk3 gedefinieerde van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis –“kunstverlichting – formule herleid Wanneer elk vantot: de typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting regeling Indien 3elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – formule aanwezigheidsdetector“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze verlichtingsinstallatie“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid aanwezigheidsdetector“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: x11,i tot: 3 herleidi tot: 1 X 11 



X 10 

3

3Xx

10 ,i 10

i 1

3



x

10 ,i

i 1

3

64 uitgave

12/2010

69/150


Een onderhoudsprocedure voor de verlichtingsinstallatie zorgt voor een duurzaam visueel comfort. Een onderhoudsprocedure voor de verlichtingsinstallatie zorgt voor een duurzaam visueel Na verloopNa vanverloop tijd wordt eener vermindering vanvermindering de lichtstroomvan waargenomen, veroorcomfort. vaner immers tijd wordt immers een de lichtstroom Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn waargenomen, veroorzaakt door: zaakt door: Groep 1 – Leefbaarheid en comfort welzijn Visueel  de l vermindering de vermindering lichtstroom lamp; – regeling verlichtingsinstallatie vanvan de de lichtstroom vanvan de de lamp; Visueel comfort Kunstverlichting Kunstverlichting – regeling verlichtingsinstallatie  de l frequentie de frequentie van lampdefecten zonder onmiddellijke vervanging; van lampdefecten zonder onmiddellijke vervanging; Regelsystemen zijn systemen die toelatenvan devan lichtstroom van een verlichtingsinstallatie te l de vermindering rendement de armaturen (gebonden aan zijn vervuiling);  de vermindering vanvan hethet rendement de armaturen (gebonden aan zijn vervuiling); Regelsystemen zijn systemen die toelaten de lichtstroom van een te controleren en te sturen per groep armaturen, per gebouwzone of verlichtingsinstallatie voor een volledig gebouw.  de l vervuiling de vervuiling van het lokaal. van het controleren en te sturen per lokaal. groep armaturen, per gebouwzone(bv. of voor een volledig gebouw. De controle gebeurt meestal via een centrale beheerseenheid computer) die eventueel Dit onderhoud kanbestaan bestaan uit de reiniging de lampen de armatuur, de al dan niet Dit onderhoud kan de reiniging vanvan debeheerseenheid lampen en/ofen/of desystemen armatuur, de al dan niet systematiDe controle gebeurt meestal via een centrale (bv. computer) die eventueel informatie verzamelt van uit verschillende sensoren. Dergelijke kunnen worden systematische vervanging van de lampen en de reiniging (of het opnieuw verven) van de informatie verzamelt van verschillende sensoren. Dergelijke systemen kunnen sche vervanging lampen en de (of het opnieuw verven) wandenworden van het lokaal. gekoppeld aan van eende tijdsregeling ofreiniging rapportering van de status vanvan de de lichtarmaturen. wanden van het lokaal. gekoppeld aan een tijdsregeling of rapportering van de status van de lichtarmaturen. Score Score Score Score De score wordt bepaald in functie van de aanwezigheid van een regelsysteem op globaal De score wordt bepaald ininfunctie van een onderhoudscontrole De score wordt bepaald bepaaldin functievan vande deaanwezigheid aanwezigheid van een regelsysteem op globaal niveau: De score wordt functie van de aanwezigheid van een onderhoudscontrole procedure/systeem (commissioning) voor de verificatie van de goede werking van de procedure/ niveau: systeem (commissioning) voor de verificatie van de goede werking van de armaturen. armaturen. Individuele LNE VC11 Lokaal Regeling verlichtingsinstallatie Individuele score LNE VC11 Lokaal Regeling verlichtingsinstallatie Individuele score Individueel Voor en hetcontroleprocedure gehele gebouw 4 VC 11 Lokaal kantoor, Onderhouds11.01 score 4 Individueel kantoor, Voorvoor het gehele gebouw bepaalde zones 2 concentratiecockpit, 11.01 11.01 Kantoor 4 2 voorJa bepaalde concentratiecockpit, projectkamer, Neen zones 0 Nee 0 0 projectkamer, Neen vergaderzaal, 11.02 Vergaderzaal Ja 4 vergaderzaal, teamcockpit, Nee 0 teamcockpit, restaurant 11.03 Restaurant Ja 4 restaurant Nee 0 Evaluatie Evaluatie De karakterisering van het regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt aan de hand Evaluatie De van hetwaarin regelsysteem voor de verlichtingsinstallatie gebeurt aan de hand Evaluatie vankarakterisering de technische fiches de werking wordt toegelicht. van de technische waarin de werking wordt toegelicht. Onderhoudsprocedures zijn opgenomen inZijn hetdaarin bestek deopgenomen, verlichtingsinstallatie eneen In eerste instantie fiches is het bestek bepalend. eisen dan er Onderhoudsprocedures zijn opgenomen in het bestek vande devan verlichtingsinstallatie enkomt moeten opIn eersteopgesteld instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een moeten worden door het studiebureau. voorlopige score. Nadien wordt controle uitgevoerd. gesteld worden door het studiebureau. voorlopige score. Nadien wordt controle uitgevoerd. De gemiddelde bepaald voor elkelk vanvan de de lokalen uit bovenstaande wordt bepaald voor lokalen uit bovenstaande gemiddeldeindividuele individuelescore scorex12,i x11,iwordt gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande lijst wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande De gemiddelde individuele score x lijst (VC12.01 tot en met VC12.03) op basis van de resultaten voor een representatief staalstaal lijst (VC11.01 tot en met VC11.03) 11,i11,iop basis van de resultaten voor een representatief lijst en met VC11.03) op basis van devoor resultaten voor een representatief staal van de de visuele expert lokalen. van(VC11.01 de door door detot visuele expert geselecteerde lokalen. (VC11.01 tot en met VC11.03) opgeselecteerde basis van de resultaten een representatief staal van de door de van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit verschillende scores (maximaal 3) de deelscore X12 X11 Vervolgens wordt uitde denn verschillendeindividuele individuele scores (maximaal 3) de deelscore 1211 visuele expert geselecteerde lokalen. Vervolgens wordt uit “kunstverlichting de n11 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore voor prestatie-eis “kunstverlichting –– regeling onderhoudsen controle procedure” berekend als X11 voor de prestatie-eis verlichtingsinstallatie” berekend als volgt: Vervolgens wordt uit de n11 verschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore X11 voor de voor verlichtingsinstallatie” berekend als volgt: volgt:de prestatie-eis “kunstverlichting – regeling n01 prestatie-eis “kunstverlichting – onderhoudsen controle procedure” berekend als volgt: n01

X 12

Visueel comfort

Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort Visueel comfort Kunstverlichting – onderhoudscontroleprocedure Kunstverlichting – onderhoudsen en controleprocedure

 x x  X n x i n12 01

11.i i 1 11.i 11 12 i 1 11 11 11 typesituaties i 1

X 

n n

Wanneer elk van de 3 gedefinieerde voor de prestatie-eis “kunstverlichting – Indien elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – Indien elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – onderhoudsWanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – regeling verlichtingsinstallatie“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze onderhoudsen controle procedure“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt regeling verlichtingsinstallatie“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: en controle procedure“ deze formule herleid formule herleid tot: tot: 3

xxx    3 3

X 11 X X 1112 

11,i i 1 12 ,i i 1 11,i i 1

33 3

70/150

65 uitgave

12/2010

Visueel comfort

Een onderhoudsprocedure voor de verlichtingsinstallatie zorgt voor een duurzaam visueel comfort. Na verloop van tijd wordt er immers een vermindering van de lichtstroom Evaluatie van kantoorgebouwen waargenomen, veroorzaakt door: - Waardering met het oog op duurzaamheid 

de vermindering van de lichtstroom van de lamp;



de frequentie van lampdefecten zonder onmiddellijke vervanging;



de vermindering van het rendement van de armaturen (gebonden aan zijn vervuiling);

 de vervuiling van het lokaal. Groep 1en/of – Leefbaarheid Dit onderhoud kan bestaan uit de reiniging van de lampen de armatuur, en de welzijn al dan niet Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Visueel comfort systematische vervanging van de lampen en de reiniging (of het opnieuw verven) van de Visueel comfort wanden van het lokaal. Daglicht – inval daglicht Daglicht – inval daglicht Score Score De score wordt bepaald in functie van de aanwezigheid van een onderhoudscontrole Score procedure/systeem (commissioning) voor de verificatie van de goede werking van de De van De score scorewordt wordtbepaald bepaaldin infunctie functievan vanmogelijkheid mogelijkheid vaninval invaldaglicht. daglicht. armaturen. Individuele VC 12 Lokaal Inval Daglicht Individuele score LNE VC 12 Lokaal Onderhouds- en controleprocedure score 12.01 Kantoor Ja 4 12.01 Individueel kantoor, 4 Nee Ja 0 concentratiecockpit, Nee 0 12.02 Vergaderzaal Ja 4 projectkamer Nee 0 12.02 Vergaderzaal, Ja 4 12.03 Restaurant Ja 4 teamcockpit Nee 0 Nee 0 12.03 Restaurant Ja 4 Nee 0 Evaluatie Evaluatie De evaluatie evaluatiegebeurt gebeurtaan aande dehand handvan van een onderzoek plannen en technische fiches De een onderzoek vanvan de de plannen en technische fiches of opmeEvaluatie of opmeting ter plaatse. tingOnderhoudsprocedures ter plaatse. zijn opgenomen in het bestek van de verlichtingsinstallatie en moeten opgesteld worden door studiebureau. De gemiddelde individuele score x13,ihet wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande De individuele score x12,iop wordt bepaald elk van voor de lokalen uit bovenstaande lijstgemiddelde (VC13.01 tot en met VC13.03) basis van devoor resultaten een representatief staallijst De gemiddelde individuele score x wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande 12,i van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. (VC12.01 tot en met VC12.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de lijst (VC12.01 tot en nmetverschillende VC12.03) opindividuele basis vanscores de resultaten voor representatief Vervolgens wordt uit de (maximaal 3)een de deelscore X13 staal 13 lokalen. visuele expert geselecteerde van de door de visuele expert geselecteerde lokalen. voor de prestatie-eis “daglicht – inval daglicht” berekend als volgt: Vervolgens wordtwordt uit deuitn12deverschillende individuele scores (maximaal 3) de deelscore voor de X 12 Vervolgens n12 verschillende individuele scores (maximaal 3) de Xdeelscore 12 n prestatie-eis – inval daglicht” berekend voor de “daglicht prestatie-eis “kunstverlichting – 0onderhoudsen controle procedure” berekend als 1als volgt: xn1301 i volgt:



X 13  i 1  x12i n X 12  13i 1 n12

Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “daglicht – inval Wanneer elk van dein3het gedefinieerde voor de prestatie-eis “daglicht – inval daglicht“ voorkomt beschouwdetypesituaties kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot : daglicht“ 3 elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – Indien voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot : x13,i onderhoudsen controle procedure“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt 3 1 i  herleid tot: X 13deze  formule x

X 12 

 3 i 1

12 ,i

3

69/149

72/150

66 uitgave

12/2010


Groep1 1– –Leefbaarheid Leefbaarheid welzijn Groep enen welzijn Visueelcomfort comfort Visueel Daglicht ––daglichtfactor Daglicht daglichtfactor

Score Score VC 13

Daglichtfactor (%)

Lokaal

13.01

Individuele score

>5% 4 > 3 % en  5 % 2 > 1 % en  3 % 1  1 % of onbepaald 0welzijn Groep11––Leefbaarheid Leefbaarheiden enwelzijn Groep >4% 13.02 4comfort Vergaderzaal Visueelcomfort Visueel > 2 % en  4 % Daglicht 2 Daglicht––inval invaldaglicht daglicht > 1 % en  2 % 1  1 % of onbepaald 0 Score Score >inval 5 %daglicht. 13.03 4 Restaurant Descore score wordtbepaald bepaald functievan vanmogelijkheid mogelijkheidvan vaninval daglicht. De wordt ininfunctie > 3 % en  5 % 2 > 1 % en  3 % 1 Individuele Individuele LNEVC VC1313 Lokaal Inval Daglicht LNE Lokaal Inval Daglicht 1% of onbepaald 0score score

Visueel comfort

Kantoor

13.01 Individueelkantoor, kantoor, 13.01 Individueel JaJa 44 concentratiecockpit, concentratiecockpit, Nee Evaluatie Nee 00 Evaluatie De daglichtfactor wordt bepaald overeenkomstig het protocol gedefinieerd in het document projectkamer projectkamer ‘Daylighting Protocols & Procedures Buildings’, het IEA 13.02 Monitoring Vergaderzaal, 13.02 Vergaderzaal, JaJa uitgegeven 44 De daglichtfactor wordt bepaald overeenkomstig hetfor protocol gedefinieerd in hetdoor document ‘Day(International Energy Agency) Task 21 Daylight in Buildings. teamcockpit teamcockpit Nee Nee 00 lighting Monitoring Protocols & Procedures for Buildings’, uitgegeven door het IEA (International In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een 13.03 Task 21 Restaurant 13.03 JaJa 44 Energy Agency) - Restaurant Daylight Buildings. voorlopige score. Nadien wordtinmeting uitgevoerd. Die meting Nee gebeurt volgens het IEA0 0 Nee In eerste instantie is het bestek Task bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een voor(International Energy Agency) 21 - Daylight in Buildings. lopige score. Nadien wordt meting uitgevoerd. Die meting gebeurt volgens het IEA (International Evaluatie Evaluatie De gemiddelde individuele score x14,i wordt bepaald voor elk van de lokalen uit bovenstaande Energy Agency) Task 21aan -aan Daylight in Buildings. Deevaluatie evaluatie gebeurt dehand hand van eenonderzoek onderzoek vande devoor plannen entechnische technischefiches fiches De gebeurt de van een van plannen lijst (VC14.01 tot en met VC14.03) op basis van de resultaten een en representatief staal of opmeting ter plaatse. of opmeting ter plaatse. van de door de visuele expert geselecteerde lokalen.

De gemiddelde individuele x wordt bepaald voor elk van de lokalen Vervolgens wordt uit de n14score verschillende individuele scores (maximaal 3)uit debovenstaande deelscore X14lijst Degemiddelde gemiddelde individuele score13,i x13,iwordt wordt bepaaldvoor voorelk elk vande delokalen lokalen uitbovenstaande bovenstaande De individuele score x13,i bepaald van uit voor de prestatie-eis –opdaglichtfactor” berekend als volgt: (VC13.01 tot entot met VC13.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de door de lijst(VC13.01 (VC13.01 toten en“kunstverlichting metVC13.03) VC13.03) basis vande de resultaten voor eenrepresentatief representatief staal lijst met op basis van resultaten voor een staal visuele geselecteerde lokalen. vande deexpert doorde devisuele visueleexpert expert geselecteerde lokalen. van door geselecteerde lokalen. n01 Vervolgens wordt uit dede n13n13 individuele (maximaal 3) de deelscore X13 voorXde Vervolgens wordt de nverschillende verschillende individuele scores (maximaal dedeelscore deelscore X Vervolgens wordt uituit individuele scores (maximaal 3)3)de 13verschillende 1313 x14i scores voor de prestatie-eis “daglicht – inval daglicht” berekend als volgt: voor de prestatie-eis “daglicht – inval daglicht” berekend als volgt: 1 prestatie-eis “kunstverlichting – daglichtfactor” als volgt: X  iberekend



14

n

n014 1n01

x x

1313 i i

Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties i 1i 1 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – X  X  13 13 daglicht“ voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot:

n13 n13

3



x14van ,i Wanneer elk de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “kunstverlichting – daglicht“ Wanneer elkvan vande de33gedefinieerde gedefinieerdetypesituaties typesituatiesvoor voorde deprestatie-eis prestatie-eis“daglicht “daglicht––inval inval Wanneer i 1 elk  X voorkomt invoorkomt het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze wordt formule herleid tot: herleid 14 daglicht“ hetbeschouwde beschouwde kantoorgebouw, wordtdeze deze formule herleidtot tot: : daglicht“ voorkomt ininhet kantoorgebouw, formule 3

3 3

x x

XX1313

i 1i 1

1313 ,i ,i

33

73/150

67 uitgave

12/2010


Groep11––Leefbaarheid Leefbaarheiden enwelzijn welzijn Groep

Visueelcomfort comfort Visueel Daglicht – daglichtfactor Groep welzijn Daglicht – daglichtfactor Groep 11 –– Leefbaarheid Leefbaarheid enen welzijn Visueelcomfort comfort Visueel Daglicht – visueel contact naar buiten Daglicht – visueel contact naar buiten

Visueel comfort

Score Score

Individuele Individuele LNEVC14 VC14 Lokaal Daglichtfactor(%) (%) Score LNE Lokaal Daglichtfactor score Score score De score wordt bepaald in functie van mogelijkheid van visueel contact met buiten op Individueel kantoor, > 5 % De score wordt bepaald in functie van mogelijkheid van visueel>contact met buiten op ooghoogte. ooghoogte. Individueel kantoor, 5% 44 concentratiecockpit, en55%% concentratiecockpit, 22 >>33%%en 14.01 14.01 projectkamer en33%% projectkamer 11 >>11%%en Individuele VC 14 Lokaal 0 Visueel contact naar buiten onbepaald 11%%ofofonbepaald score 0 Vergaderzaal, >4% 4 Vergaderzaal, 14.01 Kantoor Ja> 4 % 4 4 teamcockpit 2 > 2 % en  4 % teamcockpit > 2Nee % en  4 % 0 2 14.02 14.02 1 en22%% >>11Ja %%en 14.02 Vergaderzaal 4 1 0  1 % of onbepaald  1 %Nee of onbepaald 0 0 Restaurant >5% 4 Restaurant 14.03 Restaurant Ja> 5 % 4 4 2 > 3 % en  5 % > 3Nee % en  5 % 0 2 14.03 > 1 % en  3 % 11 14.03 > 1 % en  3 % onbepaald 00 11%%ofofonbepaald Evaluatie De evaluatie gebeurt aan de hand van een onderzoek van de plannen en technische fiches Evaluatie of opmeting ter plaatse. In een atrium mag men aannemen dat visueel contact naar buiten De evaluatie gebeurt aanwordt de hand een onderzoek van de plannen en technische fiches of opmeEvaluatie mogelijk is. Een koepel nietvan aanvaard als zijnde contact met buiten. Evaluatie De daglichtfactor wordt bepaald overeenkomstig het protocol gedefinieerd heter document ting ter plaatse. In een atrium mag men aannemen dathet visueel naar buiten mogelijk is. Een In instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisencontact opgenomen, daninin komt een Deeerste daglichtfactor wordt bepaald overeenkomstig protocol gedefinieerd het document ‘Daylighting Monitoring Protocols & Procedures for Buildings’, uitgegeven door het IEA voorlopige score. Nadien wordt ter plaatse gecheckt. ‘Daylighting Monitoring & Procedures for Buildings’, uitgegeven door het IEA koepel wordt niet aanvaardProtocols als zijnde contact met buiten. (InternationalEnergy EnergyAgency) Agency)Task Task21 21- -Daylight DaylightininBuildings. Buildings. (International In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin deeisen eisen opgenomen, dan komtvoorloeen De gemiddelde individuele score xbepalend. voorde elk van de lokalen uit bovenstaande In eerste instantie is het bestek Zijn daarin opgenomen, dan komt erereen 15,i wordt bepaald voorlopige score. Nadien wordt meting uitgevoerd. Die meting gebeurt volgens het IEA pige score. Nadien wordt ter plaatse gecheckt. lijst (VC15.01 tot enNadien met VC15.03) op basisuitgevoerd. van de resultaten voor een representatief voorlopige score. wordt meting Die meting gebeurt volgens staal het IEA (International Energy Agency) Task 21 Daylight in Buildings. van de door deEnergy visueleAgency) expert geselecteerde lokalen. (International Task 21 - Daylight in Buildings. De gemiddelde individuele x wordt individuele bepaald voor elk van de lokalen verschillende scores (maximaal 3) uit debovenstaande deelscore X15lijst Vervolgens wordt uit de n15score Degemiddelde gemiddeldeindividuele individuele score14,i x14,iwordt wordtbepaald bepaaldvoor voorelk elkvan vande delokalen lokalenuit uitbovenstaande bovenstaande De score x 14,i voor de prestatie-eis “daglicht – visueel contact naar buiten” berekend als volgt: (VC14.01 tot en met VC14.03) op basis van de resultaten voor een representatief staal van de doorstaal de lijst(VC14.01 (VC14.01tot toten enmet metVC14.03) VC14.03)op opbasis basisvan vande deresultaten resultatenvoor vooreen eenrepresentatief representatief lijst staal vande de doorde devisuele visueleexpert expert geselecteerde lokalen. visuele expert geselecteerde lokalen. n01lokalen. van door geselecteerde Vervolgens wordt uit de individuele scores (maximaal dedeelscore deelscore X14 Vervolgens wordt uituit dede n14nn verschillende individuele (maximaal 3) de deelscore X14 voor X de 14 verschillende x15i scores Vervolgens wordt scores (maximaal 3)3)de 14 verschillende individuele 14 voor de prestatie-eis “kunstverlichting – daglichtfactor” berekend als volgt:  1 i prestatie-eis “daglicht –“kunstverlichting visueel contact naar buiten” berekend als volgt: voor de prestatie-eis – daglichtfactor” berekend als volgt:

X 15 



n15n0 n

1



01 Wanneer elk van de 3 gedefinieerde typesituaties voor de 14 i xx14buiten“ i prestatie-eis “daglicht – visueel contact naar voorkomt in het beschouwde i 1 i 1 X  14 kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot: X 14 

nn1414

3



x15,van i Wanneer elk de 3 gedefinieerde typesituaties voor de prestatie-eis “daglicht – visueel contact Wanneer elkvan vande de33gedefinieerde gedefinieerdetypesituaties typesituatiesvoor voorde deprestatie-eis prestatie-eis“kunstverlichting “kunstverlichting–– i 1 Wanneer elk X  15 buiten“ voorkomt in naar hetbeschouwde beschouwde kantoorgebouw, kantoorgebouw, wordt deze formule herleid daglicht“ voorkomt in het wordt deze formule herleidtot: tot: 3 daglicht“ 3voorkomt in het beschouwde kantoorgebouw, wordt deze formule herleid tot:

xx   3

XX1414

14 ,i i 1 14 ,i i 1

33

72/149 72/149

74/150

68 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Luchtkwaliteit en ventilatie Automatische luchtkwaliteitsturing Gewichtsfactor 4/9

Score De score is in eerste instantie gebaseerd op de verschillende IDA-C klassen uit de norm NBN EN 13779:2007. Daarnaast wordt geëvalueerd of deze controle enkel centraal of ook decentraal gebeurt. Het is namelijk mogelijk dat de globale CO2-concentratie laag is, maar dat er lokaal toch hoge concentraties worden vastgesteld. Daarnaast is het niet zo dat, omdat er in één ruimte een hoge bezetting wordt aangetroffen, het geheel van het gebouw overal maximaal moet geventileerd worden.

Luchtkwaliteit en ventilatie

Deze prestatie-eis evalueert in welke mate de ventilatiedebieten automatisch geregeld worden en hoe deze gedifferentieerd worden over de verschillende ruimten. De reële behoefte aan verse lucht varieert immers in functie van de reëel aanwezige vervuilingsbronnen, onder andere onder de vorm van aanwezigheid van personen.

De bepaling van de bezettingsgraad van lokalen is conform de EPB-regelgeving. Ideaal gesproken vereist deze prestatie-eis de mogelijkheid om individueel in te grijpen (een regeling voor één gebruiker die alleen in een kantoor zit), maar dit is praktisch niet haalbaar. Vereist de regeling een afspraak met maximaal 4 personen, dan wordt verondersteld dat de gebruiker toch een inbreng heeft in de gemeenschappelijk bepaalde instelling. Bij landschapskantoren (meer dan 4 personen) is het niet realistisch dat alle gebruikers systematisch mee de prestatie-eis bepalen, en is er dus geen gebruikersingreep meer mogelijk. Mogelijke klassen van regeling van de luchtkwaliteit (IDA-C werd vrij vertaald uit NBN EN 13779:2004 – Tabel 13) Klasse

Beschrijving

IDA-C1

Geen regeling De installatie is voortdurend in werking

IDA-C2

Manuele regeling De installatie werkt in overeenstemming met een manueel bediende schakelaar

IDA-C3

Tijdsregeling De installatie werkt in overeenstemming met een automatische tijdsregeling

IDA-C4

Aanwezigheidsregeling De werking van de installatie is afhankelijk van de aanwezigheid van personen (lichtschakelaar, infraroodsensoren, enz.)

IDA-C5

Bezettingsregeling (aantal personen) De werking van de installatie is afhankelijk van het aantal aanwezige personen

IDA-C6

Directe regeling De installatie wordt geregeld door sensoren die binnenluchtparameters of aanverwante criteria (bv. CO2, menggas of VOS-sensoren). De gebruikte parameters worden aangepast aan de aard van de activiteit in de ruimte.

69 uitgave

12/2010



Eis

Score

IDA-C6 per ruimte

4

IDA-C5/C4 per ruimte

3

IDA-C3 per ruimte

2


0

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor de hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor, vergaderzaal en auditorium. De landschapskantoren worden gelijkgesteld aan de situatie “meer dan 4 personen”. In eerste instantie is het bestek bepalend. Is daarin de regeling in detail beschreven, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeurt de feitelijke vaststelling en wordt een definitieve score gegeven.

70 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Luchtkwaliteit en ventilatie CO2-concentratie Gewichtsfactor 24/9

Score De score wordt bepaald aan de hand van gemeten CO2 –concentraties over een voldoende lange periode. Deze CO2 –concentraties worden dan vergeleken met de klasse-indeling conform NBN EN 13779-7:2004.


In ruimten voor permanente menselijke bezetting wordt meestal de CO2 -concentratie als indicator gebruikt voor de luchtkwaliteit, al kunnen er natuurlijk vele andere vervuilingsbronnen aanwezig zijn. Er wordt geopteerd om deze evaluatie enkel in de meest kritische koude jaarhelft uit te voeren.

Tenzij anders aangegeven, wordt de tijdspanne tussen 8u en 17u op weekdagen als kantooruren aanzien. Klasse indeling conform NBN EN 13779-7:2004: CO2-concentratie in lokalen: CO2-concentratie in een ruimte

Klasse

CO2 –concentratie bovenop de buitenwaarde in ppm Richtwaarde

Waarde bij ontstentenis

IDA 1

≤ 400

350

IDA 2

400 - 600

500

IDA 3

600 -1.000

800

IDA 4

> 1.000

1.200

Eis

Score

Conform IDA 1

4

Conform IDA 2

2

Conform IDA 3

0

Evaluatie In eerste instantie is het bestek bepalend. Zijn daarin de eisen opgenomen, dan komt er een voorlopige score. De definitieve evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor een selectie uit de hierna vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor, vergaderzaal, auditorium, receptie, ontvangstruimte, restaurant, cafetaria en keuken.

71 uitgave

12/2010



Er worden minimaal 3 kantoren en 2 andere ruimten geselecteerd voor de evaluatie. Bij de selectie wordt er rekening mee gehouden dat de ruimten representatief moeten zijn voor het comfort van het gehele gebouw. De evaluatie vindt plaatst door het uitvoeren van continue metingen gedurende 1 maand in de koude jaarhelft. Hiervoor kan worden geselecteerd uit de maanden december, januari en februari. Er moet ook een referentiemeting gebeuren van de CO2 –concentratie in de buitenomgeving. Eventueel wordt deze laatste meting vervangen door de concentratie die in het gebouw wordt gemeten tegen het einde van de nacht, vlak voor het gebouw terug in gebruik wordt genomen. De evaluatie vindt plaats op basis van een continue meting op een representatieve plaats in de ruimte. De meting wordt in kantoren uitgevoerd op halshoogte van een zittende persoon, maar niet vlakbij een eventuele inblaasopening van verse lucht. Het meetinterval bedraagt maximaal 5 minuten.

72 uitgave

12/2010


Groep 1 – Leefbaarheid en welzijn Luchtkwaliteit en ventilatie Relatieve vochtigheid Gewichtsfactor 8/9

Relevante normen: EN 15251 (2007) “Criteria voor de binnenomgeving en evaluatie van de energieprestaties van de gebouwen voor de kwaliteit van binnenlucht, thermisch comfort, verlichting en akoestiek” en het Algemeen Reglement voor Arbeidsbescherming (ARAB).


Naar thermisch comfort toe speelt de relatieve vochtigheid een beperkte rol. Wel is het om andere comfortredenen nodig de waarde ervan binnen het interval 40 % ≤ RV ≤ 70 % te houden. Bij een te lage relatieve vochtigheid krijgt men o.a. last van statische elektriciteit en hinder bij het dragen van contactlenzen. Een te hoge relatieve vochtigheid zorgt dan weer voor onfrisse lucht en biologische pollutie.

Score Om tot een bepaalde klasse te behoren, moet de gemeten relatieve vochtigheid tijdens de kantooruren gedurende minimaal 80 of 90 % van de tijd naargelang de score binnen de opgegeven grenzen gelegen zijn. Er wordt niet bepaald hoe groot de overschrijdingen boven de grenswaarden mogen uitstijgen. Tenzij anders aangegeven, wordt de tijdspanne tussen 8u en 17u op weekdagen als kantooruren aanzien. Score 40 % < RH90 < 70%

4

40 % < RH80 < 70 %

2

< 40% of > 70 % gedurende minder dan 80 % van de tijd

0

Evaluatie De evaluatie wordt doorgevoerd op het geheel van het gebouw in gebruiksfase voor een selectie uit alle hieronder vermelde ruimten: individueel kantoor, kantoor tot 4 personen, landschapskantoor, vergaderzaal – auditorium, receptie – ontvangstruimte, restaurant – cafetaria, keuken. Er worden minimaal 3 kantoren en 2 andere ruimten geselecteerd voor de evaluatie. Bij de selectie wordt er rekening mee gehouden dat de ruimten representatief zijn voor het comfort van het gehele gebouw. De evaluatie vindt plaatst door het uitvoeren van continue metingen gedurende 1 maand in de koude jaarhelft en 1 maand in de warme jaarhelft. Hiervoor kan worden geselecteerd uit de maanden december, januari en februari, respectievelijk juni, juli en augustus. De evaluatie vindt plaats op basis van een continue meting op een representatieve plaats in de ruimte. De meting wordt in kantoren uitgevoerd op halshoogte van een zittende persoon, maar niet vlakbij een eventuele inblaasopening van verse lucht. Het meetinterval bedraagt maximaal 5 minuten.

73 uitgave

12/2010


74 uitgave

12/2010


4.2

Groep 2: energie

Bepaling eindscore De evaluatie van de groep 2 “energie” is gebaseerd op de energieprestatiebenadering. De gekozen methode is deze die in het kader van “Energie Prestatie en Binnenklimaat” (EPB) werd ontwikkeld met het E-peil als de hoofdindicator. In Vlaanderen is voor stedenbouwkundige vergunningsaanvragen vanaf 1 januari 2006 de energieprestatieregelgeving van toepassing. In het overgangsjaar 2006 kon gekozen worden uit twee eisenpakketten: een eisenpakket met K-peil eis K45 of een eisenpakket met E-peil eis E100 (er was wel een verplichting om zowel het K-peil als het E-peil te berekenen. Vergunningsaanvragen vanaf 1 januari 2007 moeten zowel aan E100 als aan K45 voldoen. Voor nieuwe gebouwen of grondige renovaties die moeten voldoen aan de energieprestatieregelgeving is voor vergunningsaanvragen vanaf 1 januari 2006 een E-peilberekening (bepaald via de EPB-software) beschikbaar. Voor bestaande gebouwen zal die nog moeten worden berekend. De benadering tussen beide groepen gebouwen is dus identiek, met uitzondering dat gebouwen met stedenbouwkundige vergunningen vanaf 1 januari 2007 verplicht aan E100 zullen moeten voldoen op straffe van uitsluiting en de andere gebouwen wel kunnen worden geëvalueerd.

Groep 2: energie

Energie levert de mens allerlei diensten. Een laag energieverbruik is om vele redenen belangrijk. Fossiele brandstoffen zijn een schaars goed waarmee zuinig moet worden omgesprongen. Ze verbranden, resulteert in CO2-, SO2-, NOx-, VOC - en stofemissies. CO2 is van alle broeikasgassen het meest voorkomende en de hoofdoorzaak van een meer dan waarschijnlijk door de mens veroorzaakte globale opwarming. Een doorgedreven vermindering van ons energiegebruik is de beste manier om de emissies te vermijden. Daarnaast zijn het gebruik van duurzame bronnen en een optimaal rendement bij de verbranding van fossiele dragers belangrijke elementen. De drie samen noemt men TRIAS ENERGETICA.

Binnen de groep energie is er slechts één criterium (het E-peil) dat rechtstreeks de groepsscore bepaalt. Wel kunnen bepaalde deelcriteria als veto de groepsscore beperken of tot uitsluiting leiden. Gebruik van veto’s Bij deze methodiek bestaat een risico dat zwakke punten in de hele EPB-berekening gemaskeerd worden en verborgen blijven. Een typisch voorbeeld is de onderinvestering in passieve technieken van energiebesparing (zoals isolatie...) die door het gebruik van efficiënte verwarmings- en/of koelsystemen gemaskeerd wordt. Om verborgen zwakheden in deze methodiek te vermijden en voldoende aandacht te geven aan onderdelen die het verbruik beïnvloeden, wordt gebruik gemaakt van een systeem van veto’s die de score voor groep 2 “energie” beperkt. Als tijdens de evaluatie wordt geconstateerd dat men niet voldoende in passieve technieken (isolatie, luchtdichtheid, gebruik van passieve zonne-energie... ) investeert, is er zelfs een uitsluiting voorzien in de methodiek.

75 uitgave

12/2010


"energie" beperkt. De volgende onderdelen komen in aanmerking voor de veto’s: − netto ruimte verwarming; Als tijdens deenergiebehoefte evaluatie wordtvoor geconstateerd dat men niet voldoende in passieve technieken − energieverliezen door het verwarmingsysteem (uitgedrukt in )primaire energie); (isolatie, luchtdichtheid, gebruik van passieve zonne-energie... investeert, is er zelfs een − primair energieverbruik voor koeling; uitsluiting voorzien in de methodiek. − primair energieverbruik voor verlichting; De volgende onderdelen komen in aanmerking voor de veto's: − primair hulpenergieverbruik van de ventilatoren en pompen.  netto energiebehoefte voor ruimte verwarming;

Groep 2: energie

 energieverliezen door het verwarmingsysteem (uitgedrukt in primaire energie); Bepaling en evaluatie van de veto’s  primair energieverbruik voor koeling;  primair energieverbruik voorvan verlichting; Elk veto krijgt een deelscore op basis de EPB-rekenmethode zoals verder toegelicht. Deze deel primair hulpenergieverbruik van enhet pompen. score wordt echter niet mee verrekend inde de ventilatoren eindscore van criterium, maar wordt aanzien als maximum dat de eindscore kan aftoppen. De eindscore zal daarbij nooit hoger scoren dan de deelBepaling en evaluatie van de veto’s score van een veto. Elk veto krijgt een deelscore op basis van de EPB-rekenmethode zoals verder toegelicht. Deze deelscore wordt echter niet mee verrekend in de eindscore van het criterium, maar Voorbeeld: wordt aanzien als maximum dat de eindscore kan aftoppen. De eindscore zal daarbij nooit m Score E-peil = 3,6 en score koeling = 3,2 g eindscore = 3,2 hoger scoren dan de deelscore van een veto. m Score E-peil = 2,7 en score koeling = 3,0 geindscore = 2,7 Voorbeeld: o Score E-peil = 3,6wordt en score koeling = 3,2  eindscore 3,2de gebruiksoppervlakte van De evaluatie van de veto’s bepaald op een schaal in functie=van o Score = 2,7 envan score = 3,0  eindscore = 2,7 het gebouw (AfE-peil ). De definitie de koeling gebruiksoppervlakte wordt gegeven in de EPB-methode (Zie

ook: 11 maart 2005. - Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de eisen op het vlak van De evaluatie van de veto's wordt bepaald op een schaal in functie van de de energieprestaties envan hethet binnenklimaat van De gebouwen. II –gebruiksoppervlakte Bepalingsmethode van het gebruiksoppervlakte gebouw (Af). definitie Bijlage van de wordt gegeven in de EPB-methode (Zie ook: 11 maart 2005. Besluit van de Vlaamse Regering tot peil van primair energieverbruik van kantoor- en schoolgebouwen. §2, Definitie van de gebruiksopvaststelling van de eisen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat van pervlakte.) gebouwen. Bijlage II – Bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van kantoor- en schoolgebouwen. §2, Definitie van de gebruiksoppervlakte.) De gebruiksoppervlakte kan rechtstreeks worden afgeleid uit de EPB-software Vlaanderen: De gebruiksoppervlakte kan rechtstreeks worden afgeleid uit de EPB-software Vlaanderen:

Groep 2: energie 80/149

76 uitgave

12/2010


Groep 2: energie Peil van primair energieverbruik Gewichtsfactor: 20 Het peil van primair energieverbruik is het resultaat van een globale energieprestatiebenadering. Score Voor een E-peil lager dan E 40 bedraagt de score 4. Voor een E-peil hoger dan E 100 bedraagt de score 0 Voor 40 < E-peil < 100: wordt de score bepaald door

Voor gebouwen met een aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning vanaf 1/01/2007 is een E-peil hoger dan 100 niet toegelaten. Voor andere gebouwen is een hoger E-peil toegelaten, maar de score is dan gelijk aan 0. E-Peil

Score

E ≤ 40

4

40 < E ≤ 55

3-4

55 < E ≤ 70

2-3

70 < E ≤ 85

1-2

85 < E ≤ 100

0-1

E > 100

Primair energieverbruik

SCORE = 4 x (1 – (E-Peil – 40)/60)

Uitsluiting (vergunning vanaf 1/1/2007)

Evaluatie Het E- peil van een nieuw of te renoveren kantoorgebouw wordt met de bij Besluit vastgelegde EPB rekenmethode aangetoond (BVR van 11 maart 2005 betreffende eisen op vlak van energieprestaties en binnenklimaat van gebouwen).

77 uitgave

12/2010


Groep 2: energie Netto energiebehoefte voor ruimteverwarming Vetoscore

Primair energieverbruik (tot 7 u.)

De energiebehoefte voor ruimteverwarming is de energie die nodig is om het beschermde volume gedurende één jaar op binnentemperatuur te houden bij gebruik van een installatie met systeemen opwekkingsrendement 1. De middelen om tot een kleine netto energiebehoefte voor verwarming te komen zijn onder andere: m compactheid (bij grote volumes niet direct een probleem); m uitstekende warmte-isolatie; m thermische hoogwaardige beglazing; m optimale zonnewinsten via het glas, zonder dat ze zorgen voor oververhitting, te hoge contrasten in luminantie en hinder bij het schermgebruik (zie lichtcomfort); m goede luchtdichtheid van de gebouwschil; m kwaliteitsvolle, regelbare zonwering, die bij koud weer de zonnewinsten benut, maar wanneer nodig de zon buitenhoudt. Vetoscore De groepsscore voor energie (gebaseerd op het E-peil) kan nooit hoger zijn dan de score voor netto energiebehoefte voor ruimteverwarming. Voor tussenliggende waarden (> 50 x Af of ≤ 500 x Af ) wordt de score als volgt bepaald: score = 4 x (1 – (Qheat,net – 50x Af ) / 450x Af ) Netto energiebehoefte voor ruimteverwarming Qheat,ne Qheat,net ≤ 50 x Af

Vetoscore 4

50 x Af< Qheat,net ≤163 x Af

3-4

163 x Af < Qheat,net ≤ 275 x Af

2-3


1-2


0-1

Qheat,net > 500 x Af

0

Evaluatie De jaarlijkse netto energiebehoefte wordt bepaald door de EPB-rekenmethode. De waarde is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen.

78 uitgave

12/2010



83/149

79 uitgave

12/2010


Groep 2: energie Energieverliezen door het verwarmingsysteem (uitgedrukt in primaire energie)

Vetoscore Energieverliezen door het verwarmingsysteem is de extra energie die aan de netto behoeften toegevoegd wordt en door de systemen wordt gebruikt zoals o.a. emissie-, distributie- en opwekkingsverliezen, uitgedrukt in primaire energie. Vetoscore De groepsscore voor energie (gebaseerd op het E-peil) kan nooit hoger zijn dan de vetoscore voor energieverliezen door het verwarmingssysteem. Voor tussenliggende waarden (> 60 x Af of ≤ 140 x Af ) wordt de score als volgt bepaald:


score = 4 x (1 – (Evvs – 60x Af ) / 80x Af ) Energieverliezen door het verwarmingssysteem Evvs Evvs ≤ 60 x Af

Vetoscore 4

60 x Af < Evvs ≤ 80 x Af

3-4

80 x Af < Evvs ≤ 100 x Af

2-3

100 x Af < Evvs ≤ 120 x Af

1-2

120 x Af < Evvs ≤ 140 x Af

0-1

Evvs > 140 x Af

0

Evaluatie De energieverliezen door het verwarmingssysteem worden bepaald door de EPB rekenmethode. De waarde wordt berekend op basis van het primaire energieverbruik voor verwarming (Ep,heat) en de netto energiebehoefte voor verwarming (Qheat,net – zie vorige paragraaf ). Evvs = Ep,verwarming – Qheat,net

80 uitgave

12/2010

Ews > 140 x Af

0

Evaluatie Evaluatiedoor van kantoorgebouwen - Waardering met het oog bepaald op duurzaamheid De energieverliezen het verwarmingssysteem worden door de EPB rekenmethode. De waarde wordt berekend op basis van het primaire energieverbruik voor verwarming (Ep,heat) en de netto energiebehoefte voor verwarming (Qheat,net – zie vorige paragraaf).

Evvs = Ep,verwarming – Qheat,net

De is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen. Dewaarde waardeEp,Everwarming p, verwarming is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen.

Bij gebouwgebonden warmtekrachtkoppeling (WKK) wordt de primaire energiebesparing Bij gebouwgebonden warmtekrachtkoppeling (WKK) wordt de primaire energiebesparing afgetrokafgetrokken van het primaire energieverbruik voor verwarming. ken van het primaire energieverbruik voor verwarming. Evvs = Ep,verwarming – Qheat,net – Ep,wkk Evvs = Ep,verwarming – Qheat,net – Ep,wkk


84/149

81 uitgave

12/2010


Groep 2: energie Primair energieverbruik voor koeling

Vetoscore

Groep 2: energie Het primair energieverbruik voor koeling wordt steeds berekend, ook als er geen koeling Primair energieverbruikactieve voor koeling Vetoscore geplaatst wordt. Het primair energieverbruik voor koeling wordt steeds berekend, ook als er geen actieve koeling geplaatst wordt. Vetoscore

De groepsscore voor energie (E-peil) kan nooit hoger zijn dan de vetoscore voor deze prestatie-eis Vetoscore koeling. Voor tussenliggende waarden 140nooit x Af of ≤ 500zijn x Afdan ) wordt de score alsvoor volgt bepaald: De groepsscore voor energie (E-peil)(>kan hoger de vetoscore deze prestatie-eis koeling. Voor tussenliggende waarden (> 140 x Af of ≤ 500 x Af) wordt de score als volgt bepaald: score = 4 x (1 – (Ep,koeling – 140x Af ) / 360x Af ) score = 4 x (1 – (Ep,koeling – 140x Af) / 360x Af) Primair energieverbruik voor koeling Ep,koeling


Primair energieverbruik voor koeling Ep,koeling ≤ E 140 x Af p,koeling 140xxAfAf< Ep,koeling ≤ 230 x Af Ep,koeling ≤140

Vetoscore

Vetoscore 4 3-4 4

x Af <≤Ep,koeling 140 x Af <230 Ep,koeling 230 x ≤Af320 x Af

23- 3- 4

230 x Af <320 Ep,koeling 320 x ≤Af410 x Af x Af <≤Ep,koeling

12- 2- 3

320 x Af <410 Ep,koeling 410 x ≤Af500 x Af x Af <≤Ep,koeling

01- 1- 2

410 x Af <Ep,koeling Ep,koeling> 500 ≤ 500 x Afx Af Ep,koeling > 500 x Af

0-1 0

Evaluatie Evaluatie Het primair energieverbruik voor koeling wordt bepaald door de EPB-rekenmethode. De waarde primair energieverbruik voor koeling wordt bepaald door de EPB-rekenmethode. De EHet is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen. p,koeling waarde Ep,koeling is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen.

82 uitgave

12/2010

85/149


Groep 2: energie Primair energieverbruik voor verlichting

Vetoscore Het primaire elektriciteitsverbruik voor verlichting wordt bepaald in de EPB methode. Enkel vaste Groep 2: de energie verlichting binnenin het gebouw wordt meegerekend.Primair energieverbruik voor verlichting Vetoscore Vetoscore Het primaire elektriciteitsverbruik voor verlichting wordt bepaald in de EPB methode. Enkel de vaste verlichting het gebouw wordt meegerekend. De groepsscore voor binnenin energie (E-peil) kan nooit hoger zijn dan de vetoscore voor primair energieverbruik voor verlichting. Voor tussenliggende waarden (> 230 x Af of ≤ 450 x Af ) wordt de score als Vetoscore volgt bepaald: voor energie (E-peil) kan nooit hoger zijn dan de vetoscore voor primair De groepsscore energieverbruik voor verlichting. Voor tussenliggende waarden (> 230 x Af of ≤ 450 x Af) wordt de score als volgt bepaald: score = 4 x (1 – (Ep,verlichting – 230x Af ) / 220x Af ) score = 4 x (1 – (Ep,verlichting – 230x Af) / 220x Af) Primair energieverbruik voor verlichting Ep,verlichting ≤ 230 x Af Ep,verlichting 230 x Af < Ep,verlichting ≤ 285 x Af Ep,verlichting ≤ 230 x Af 285 x Af < Ep,verlichting ≤ 340 x Af

Vetoscore

Vetoscore 4 3-4

4

2-3

230 x Af < Ep,verlichting ≤ 285 x Af

3-4

285 x Af < Ep,verlichting ≤ 340 x Af

2-3

340x Af < Ep,verlichting ≤ 395 x Af

1-2

p,verlichting 395 x Af < Ep,verlichting ≤ 450 x Af

0-1

340x Af < Ep,verlichting ≤ 395 x Af 395 x Af < Ep,verlichting ≤ 450 x Af E

Ep,verlichting > 450 x Af Evaluatie Evaluatie

> 450 x Af


Primair energieverbruik voor verlichting Ep,verlichting

0-1 0

0

Het primaire energieverbruik voor verlichting wordt bepaald door de EPB rekenmethode. De waarde Het primaire energieverbruik voor verlichting wordt bepaald door de EPB rekenmethode. De Ewaarde is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen. p,verlichting Ep,verlichting is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen.

83 uitgave

86/149

12/2010


Groep 2: energie Primair hulpenergieverbruik van de ventilatoren, pompen en waakvlammen

Vetoscore Het hulpenergieverbruik (in primaire energie) telt: het elektriciteitsverbruik van ventilatoren en circulatie van lucht; − het elektriciteitsverbruik van circulatiepompen in warmtecircuits en circuits met gekoeld water voor klimatisatie; − het energieverbruik van waakvlammen van al de warmteopwekkingstoestellen (enige uitzondering: toestellen voor plaatselijke verwarming). Score De groepsscore voor energie (E-peil) kan nooit hoger zijn dan de score voor hulpenergie-verbruik. Voor tussenliggende waarden (> 40 x Af of ≤ 120 x Af ) wordt de score als volgt bepaald: Primair energieverbruik

score = 4 x (1 – (Ep,hulpenergie – 40x Af ) / 80x Af ) Primair hulpenergieverbruik Ep,hulpenergie

Vetoscore

Ep,hulpenergie ≤ 40 x Af

4

40 x Af < Ep,hulpenergie ≤ 60 x Af

3-4


2-3


1-2


0-1

Ep,hulpenergie > 120 x Af

0

Evaluatie Het primaire hulpenergieverbruik wordt bepaald door de EPB rekenmethode. De waarde Ep,hulpenergie is beschikbaar in de EPB-software Vlaanderen.

84 uitgave

12/2010


4.3

Groep 3: milieu en duurzaamheid

Groep 3: milieu en duurzaamheid

Vlaanderen is één van de dichtst bebouwde regio’s in Europa. Hierdoor ontstaat een sterke druk op het milieu en de leefomgeving. De milieu-impact situeert zich op veel vlakken, gaande van verlies aan waterdrainage, over het verlies van ecologische waarde tot de milieu-impact verbonden aan de gebruikte materialen. Kantoorgebouwen maken naast woningen en industriële gebouwen een belangrijk deel uit van de bebouwde omgeving. Het inperken van de milieu-impact van kantoorgebouwen is dan ook cruciaal om te komen tot een duurzamere bebouwde omgeving. In deze handleiding wordt de evaluatie beperkt tot 5 elementen: ligging, voorzieningen, levensduur, water- en materiaalgebruik.

85 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Ligging Gewichtsfactor: 3 Score Bepalend is de ligging van het kantoorgebouw ten opzichte van het dichtstbijzijnde treinstation of BTM (d.i. Bus- of Tram of Metrostation). Ligging Gebouw op minder dan 500 meter van een treinstation

4

Gebouw op meer dan 500 m maar op minder dan 1000 m van een treinstation EN op minder dan 1000 m van BTM

3

Ligging

Gebouw op meer dan 500 m maar op minder dan 1000 m van treinstation EN op meer dan 1000 m van BTM

2

Gebouw op meer dan 1000 m van een treinstation EN op minder dan 1000 m van BTM

1

Gebouw op meer dan 1000 m van een treinstation EN BTM

0

Evaluatie Op stadsplan. De afstand die met de eisen bedoeld wordt, is de wandelafstand tot het gebouw en niet de afstand in vogelvlucht.

86 uitgave

Score

12/2010


Groep 3: milieu en duurzaamheid Voorzieningen Gewichtsfactor: 3 Bij de bepaling van het aantal parkeerplaatsen dient men rekening te houden met drie groepen: dienstwagens, privéwagens van ambtenaren en wagens van bezoekers. Voor parkeervoorzieningen geldt volgens een beslissing van de Vlaamse Regering, d.d. 2 september 2005 (VR/PV/2005/31) volgende norm: 1 parkeerplaats per 10 personeelsleden en 1 parkeerplaats per dienstvoertuig. Deze staan in de scoretabel aangeduid als ‘nodige parkeervoorzieningen’. Als meerwaarden gelden de voorzieningen voor fietsers en het feit of minder vervuilende LPG-wagens de parking binnen mogen. Score Er moet voldaan worden aan de beslissing van de Vlaamse Regering over de nodige parkeervoorzieningen. Voorzieningen

Score 4

- De nodige parkeervoorzieningen zijn gepland en beantwoorden aan de vereisten van de omzendbrief. - De parking is niet toegankelijk voor LPG-wagens. - De fietsenstalling voldoet aan bovenstaande vereisten.

2

- De nodige parkeervoorzieningen zijn gepland en beantwoorden aan de vereisten van de omzendbrief. - De parking is niet toegankelijk voor LPG-wagens. - De fietsenstalling voldoet niet aan bovenstaande vereisten.

0

Voorzieningen

- De nodige parkeervoorzieningen zijn gepland en beantwoorden aan de vereisten van de omzendbrief. - De parking is toegankelijk voor LPG-wagens, d.w.z. er is een gasdetectiesysteem aanwezig. - De fietsenstalling is overdekt, gemakkelijk bereikbaar vanaf de openbare weg (op maximaal 20 m van de ingang van het gebouw en in ondergrondse parkings op maximaal 20 m van de lift), er zijn geen trappen (best op straatniveau, zo niet op niveau van -1 van ondergrondse parking), geen steile hellingen (< 1 graden, bij helling tussen 6 en 10 graden, moet antislipafwerking voorzien worden). De fietsenstalling is veilig bereikbaar en goed zichtbaar. De fietsenstalling bevindt zich in beveiligde zone of is beveiligd. - Doucheruimtes en opbergruimten zijn aanwezig.

Evaluatie In eerste instantie zijn de plannen bepalend. Kan men daaruit afleiden in welke categorie men valt, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeuren de feitelijke vaststellingen en wordt een definitieve score gegeven. De bepaling of er voldoende doucheruimten aanwezig zijn, gebeurt op basis van volgende tabel. Effectieve netto vloeroppervlakten die periodiek wordt gereinigd

Voldoende aantal doucheruimtes

1.000 – 5.000 m²

1 douche voor mannen + 1 douche voor vrouwen

5.000 – 10.000 m²

2 douches voor mannen + 2 douches voor vrouwen

10.000 m² - 15.000 m²

3 douches voor mannen + 3 douches voor vrouwen

Per bijkomende 5000 m² schoonmaakbare oppervlakte

Bijkomend 1 douche voor mannen + 1 douche voor vrouwen

87 uitgave

12/2010


Groep 3: milieu en duurzaamheid Levensduur Gewichtsfactor: 5

Levensduur

Levensduur betreft de als ‘normaal’ ervaren tijdspanne dat een gebouw en zijn bouwdelen, mits het juiste onderhoud, functioneel blijven. Het woord ‘normaal’ slaat bij binnenafwerking op maximaal twee decennia. Daken en gevels daartegen moeten veel langer goed functioneren, al zijn afwerkingslagen zoals verf of een dakafdichting door natuurlijke veroudering al na 15-20 jaar aan vervanging toe. Het woord ‘veroudering’ omvat hier alle fysisch, biologisch en chemisch niet uit te sluiten degradatie, die, als ze veel sneller dan ‘normaal’ gebeurt, ‘schade’ wordt genoemd. De dragende structuur ten slotte dient het 50 jaar en meer uit te houden, zonder voor onoverkomelijke duurzaamheidproblemen te zorgen. Als noodzakelijke randvoorwaarden voor een normale levensduur hebben we: − Een bouwfysisch/bouwkundig correct ontwerp. Voldoende sterke en stijve structuur, de nodige zetting- en uitzettingvoegen, een juiste opbouw van de verschillende bouwdelen, enz. − Een correcte materiaalkeuze. Dit betekent dat men materialen gebruikt die de mechanische en atmosferische belasting, eigen aan de plaats in de sectie en de aard van het bouwdeel, aankunnen zonder versneld te degraderen. − Een juist onderhoud. Onderhoud betekent zowel het tijdig vervangen van lagen en afwerkingen met een kortere levensduur als het reinigen, bijwerken en herafwerken van buiten en binnenvlakken Omgevingsfactoren die een grote impact hebben op de levensduur zijn wisselende mechanische belasting, vocht, temperatuur, licht en UV. Ook de tijd speelt een belangrijke rol. In dat geheel van factoren is vocht globaal de belangrijkste. Vandaar dat we de vochthuishouding onderdeel gemaakt hebben van het scoresysteem. Op de andere factoren zijn veel moeilijker scores te kleven. We kunnen dan ook moeilijk meer doen dan eisen dat het ontwerp, de uitvoering en het onderhoud van een nieuw of te renoveren gebouw rekening houdt met en steunt op de kennis die in Technische voorlichtingen van het WTCB, ATG’s, normen en handboeken zit opgeslagen. Vochthuishouding Als vochtbronnen gelden: − Bouwvocht. Kan schade veroorzaken, zij het door condensatie in lagen die niet vochtig mogen worden (de warmte-isolatie), zij het door een veel te trage droging en daardoor lange tijd een hogere U-waarde dan wenselijk (cellenbeton), zij het door een grote kans op aantasting van de bouwvochtige laag zelf, zo die vochtgevoelig is (hout, van hout afgeleide producten), zij het door herbevochtiging bij een te vroeg afdekken met een dampremmende laag (blaasvorming in vloerbekledingen). − Opstijgend vocht. Kan worden vermeden door juist geplaatste horizontale waterdichte lagen. − Regendoorslag. Om de gevels en het dak correct op te bouwen, zijn zijn er 3 keuzemogelijkheden:

88 uitgave

12/2010


bufferende wanden; m ééntrap regenwering (buitenvlak is drainagevlak, amper een bufferende laag); m tweetrap regenwering (buitenvlak is drainagevlak, buitenste laag al dan niet bufferend, spouwzijde buitenlaag drainagevlak, binnendeel luchtdicht). − Schimmel. Op het binnenoppervlak van de schil moet de temperatuurfactor overal hoger blijven dan 0.7. − Oppervlaktecondensatie. Zelfde eis als bij schimmel. m inwendige condensatie. Uitsluiten vraagt: Een voldoende luchtdichtheid van alle opake delen (gemiddelde luchtpermeantie<1E-5 kg/m².s.Pa bij een luchtdrukverschil van 1 Pa); m waar nodig een voldoende diffusiedikte aan de binnenzijde van de warmte-isolatie of een voldoende dampdoorlatende buitenafwerking; m bij plaatsing van een dampdichte laag erop letten dat mee met de warmte-isolatie geen bouwvochtige laag wordt opgesloten tussen damprem en een dampdichte buitenafwerking.

m

Levensduur

Score De score hangt dan af hoe van de grondigheid van de studie: Score Er wordt kwalitatief aan alle eisen voldaan

4

Er wordt kwalitatief niet aan alle eisen voldaan, maar de problemen beperken zich tot wat grondwaterinsijpeling in de parkeergarage. De debieten zijn echter zo klein dat het gebruik van de parkeergarage in geen enkel opzicht in het gedrang komt

2

Er wordt kwalitatief niet aan alle eisen voldaan

0

Evaluatie In eerste instantie zijn de plannen en de bijhorende studie bepalend. Kan daarop afgelezen dat kwantitatief aan alle eisen voldaan is, dan komt er, afhankelijk van de kwaliteit van de studie, een voorlopige score. Bij oplevering gebeuren de feitelijke vaststellingen en wordt een definitieve score gegeven. Opmerking Bij analyses van warmte, lucht en vochtgedrag bestaat niet zoiets als een ‘veiligheidcoëfficiënt’. Wel kan men de betrouwbaarheid van een oplossing nagaan. Dat gebeurt door de randvoorwaarden, beginvoorwaarden, materiaaleigenschappen en onzekerheden in opbouw binnen zekere grenzen te variëren en te kijken hoe groot de kans is dat een ontoelaatbare situatie ontstaat.

89 uitgave

12/2010


Groep 3: Milieu en duurzaamheid Watergebruik Algemene aanpak Globale gewichtsfactor: 3

Watergebruik

Het hoofddoel is hierbij 2-ledig: m inzake watergebruik: zo weinig mogelijk water verbruiken met een zo groot mogelijk aandeel hemelwater; m inzake wateremissie: zo weinig mogelijk water (zowel hemel- als afwalwater) lozen in de riolering. Steeds moet men rekening houden met volgende logica: prioriteit gaat eerst naar hergebruik van hemelwater, vervolgens naar infiltratie en daarna naar buffering met vertraagde afvoer.

90 uitgave

12/2010


groep 3 milieu en duurzaamheid Watergebruik Afwatering Gewichtsfactor: 3/5

Score De hoogste score gaat naar een gebouw waar totaal geen hemelwater naar de riolering wordt gestuurd en waarbij hemelwater volledig wordt geïnfiltreerd/hergebruikt op het terrein. Het gebouw waar het overtollige hemelwater naar een hemelwaterriool of oppervlaktewater gestuurd wordt, krijgt een iets lagere score. De laagste score is voor een gebouw waar het overtollige hemelwater naar de gemengde riolering gestuurd wordt. Afwatering

Score

Afwatering/groendak/overloop/hemelwaterput/terreinverharding wordt geïnfiltreerd, ter plaatse, in de onverharde randzone of in een infiltratievoorziening (er is in dit geval geen buffering met vertraagde afvoer mogelijk) EN er wordt geen hemelwater naar de riolering gestuurd.

4

Afwatering groendak/overloop hemelwaterput/afvoer buffer/terreinverharding wordt naar de hemelwaterriolering/gracht/waterloop gestuurd

2

Afwatering groendak/overloop hemelwaterput/afvoer buffer/terreinverharding wordt naar de gemengde riolering gestuurd (er werd aangetoond dat infiltratie onmogelijk is (want heel hoge grondwaterstand of een slechte doorlaatbaarheid)

1

In alle andere gevallen

0

Watergebruik

Het algemene principe is dat hemelwater wordt afgevoerd in de volgorde van onderstaande methoden: 1. hemelwaterput 2. infiltratievoorziening 3. buffervoorziening 4. regenwaterafvoer (RWA) (dit is riool/oppervlaktewater) 5. droogweerafvoer (DWA) (dit is rioolafvoer) Hergebruik hemelwater zo maximaal mogelijk.

Evaluatie In eerste instantie zijn het bestek en de plannen bepalend. Worden daarin de eisen opgesomd en blijkt uit de installatieplannen dat één en ander zou moeten zijn gerealiseerd, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeuren de feitelijke vaststellingen en wordt een definitieve score gegeven.

91 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Watergebruik Opvang hemelwater Gewichtsfactor: 3/10 Groendaken infiltreren en bufferen het hemelwater, bieden een mooie visuele bijdrage en zorgen voor meer natuur in de stad. Score Een groendak scoort hetzelfde als een dak dat volledig gecompenseerd wordt door een hemelwaterput. Een kantoorgebouw krijgt de hoogste score als de volledige dakoppervlakte gecompenseerd wordt door de hemelwaterput of het dak een groendak is. Wie enkel voldoet aan het besluit van de Vlaamse regering van 1 oktober 2004 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratie voorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwaterinzake hemelwaterputten, krijgt de laagste score.

Watergebruik

Opvang hemelwater

Score

Volledige dakoppervlakte is groendak Of: Volledige dakoppervlakte wordt gecompenseerd door de hemelwaterput Of: Dak is deels groendak, ander deel wordt volledig gecompenseerd door hemelwaterput

4

Dak wordt deels gecompenseerd door hemelwaterput, de rest door infiltratie

3

Dak wordt deels gecompenseerd door hemelwaterput, de rest door buffering met vertraagde afvoer (er werd aangetoond dat infiltratie onmogelijk is door permanent hoge grondwaterstand of ondoorlatendheid van de bodem)

2

Dak wordt deels gecompenseerd door hemelwaterput (groter dan verplicht volgens de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening - GSV), de rest door buffering met vertraagde afvoer

1

Dak wordt deels gecompenseerd door hemelwaterput (minimum volgens de GSV), de rest door buffering met vertraagde afvoer

0


92 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Watergebruik Hergebruik hemelwater Gewichtsfactor: 3/5 De parameter ‘Opvang hemelwater’ is echter niet altijd een maatstaf om te bepalen in welke mate hemelwater effectief hergebruikt wordt. Men kan bijvoorbeeld een grote hemelwaterput voorzien, maar veel te weinig regenwater gebruiken. In dat geval heeft die grote hemelwaterput geen zin. Score Een maximale score wordt gegeven aan hemelwater dat maximaal gebruikt wordt voor toiletten, kranen en eventuele andere apparaten zoals een wasmachine. Hemelwater dat niet wordt gebruikt, krijgt de laagste score. Score

Hemelwater wordt maximaal gebruikt voor de toiletten, buitenkranen en eventueel wasmachine. Het resterende dakoppervlak is een groendak.

4

Hemelwater wordt beperkt gebruikt (potentieel hergebruik is echter groter) en het resterend dak is een volledig groendak

3

Hemelwater wordt beperkt gebruikt (potentieel hergebruik is echter groter) of het dak is een volledig groendak

2

Hemelwater wordt zeer beperkt hergebruikt (bv. slechts 1 aftappunt voor buitenkraan of 1 toilet)

0

Watergebruik

Hergebruik hemelwater


93 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Watergebruik Terreinverharding Gewichtsfactor: 3/10 Verhardingen voor parkeerterreinen, opritten, enz. moeten de mogelijkheid bieden om het hemelwater te laten doorstromen naar de bodem.

Watergebruik

Score Enkel als een terreinverharding aanwezig is én de onderliggende laag zelf ook waterdoorlatend is, moet men de onderstaande tabel mee in rekening brengen in de totaalscore. Volledig waterdoorlatende terreinverhardingen krijgen de hoogste score toegewezen, terreinen die geen hemelwater doorlaten, krijgen de laagste score. Terreinverharding

Score

De verharding is volledig waterdoorlatend (grind, grastegels, dolomiet…) en de onderliggende grondlaag is zelf ook waterdoorlatend

4

De verharding is 80% waterdoorlatend (waterdoorlatende klinkers) (eventueel gecombineerd met volledig waterdoorlatende verharding) en de onderliggende grondlaag is zelf ook waterdoorlatend

3


2


1

De verharding is waterondoorlatend (of een combinatie met waterondoorlatende verharding) en de onderliggende laag is zelf ook waterdoorlatend

0

Achtergrondinformatie De mogelijkheid tot infiltratie van hemelwater in de bodem is afhankelijk van twee factoren, nl. van het niveau van grondwatertafel en de doorlaatbaarheid van de bodem. Beide kunnen bepaald worden door een diepsondering of bodemsondering. Onderstaande tabel geeft een indicatie van de grondsoorten die geschikt zijn voor infiltratie.

94 uitgave

12/2010

De verharding is waterondoorlatend (of een combinatie met waterondoorlatende verharding) en de onderliggende laag is zelf ook waterdoorlatend

0

Evaluatie In eerste instantie zijn het bestek en de plannen bepalend. Worden daarin de eisen opgesomd en blijkt uit de installatieplannen dat één en ander zou moeten zijn gerealiseerd, dan komt er een voor98/149 lopige score. Bij oplevering gebeuren de feitelijke vaststellingen en wordt een definitieve score gegeven.

Watergebruik

Evaluatie van kantoorgebouwen - Waardering met het oog op duurzaamheid Achtergrondinformatie De mogelijkheid tot infiltratie van hemelwater in de bodem is afhankelijk van twee factoren, nl. van het niveau van grondwatertafel en de doorlaatbaarheid van de bodem. Beide kunnen bepaald worden door een diepsondering of bodemsondering. Onderstaande tabel geeft een indicatie van de grondsoorten die geschikt zijn voor infiltratie.

95 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Watergebruik Waterbesparingsmaatregelen Gewichtsfactor: 3/5 Om hygiënische redenen wordt drinkwatergebruik opgelegd voor het wassen van het menselijk lichaam. Drinkwater is een kostbaar goed waar zo zuinig mogelijk moet mee omgesprongen en waarvan het gebruik het doel (handen wassen, enz.) zo efficiënt mogelijk moet gebeuren. Het wassen van de handen met regenwater wordt dus niet als een mogelijkheid beschouwd. Voor toiletten wordt aangeraden regenwater te gebruiken.

Watergebruik

Score Waterbesparingsmaatregelen (kranen, toiletten, douches)

Score

Kranen starten en stoppen automatisch met een maximum debiet van 50 centiliter (cl) per 5 seconde en maken enkel gebruik van koud water, eventuele douches zijn uitgerust met spaarkop met maximumverbruik van 7 liter/ minuut en toiletten met een hemelwatergebruik met een spoeling van 5 / 3,5 liter.

4

Kranen starten en stoppen automatisch met een maximum debiet van 70 cl per 5 seconde, eventuele douches zijn uitgerust met spaarkop met maximumverbruik van 8 liter/ minuut en toiletten met een hemelwatergebruik met een spoeling van 6,5 / 3,5 liter.

3

Kranen starten en stoppen automatisch met een maximum debiet van 90 cl per 5 seconde, eventuele douches zijn uitgerust met spaarkop met maximumverbruik van 9 liter/ minuut en toiletten met een hemelwatergebruik met een spoeling van 8,5 / 4,5 liter.

2

Kranen starten en stoppen automatisch met een maximum debiet van 110 cl per 5 seconde; eventuele douches zijn niet uitgerust met spaarkop (standaard 14 liter / minuut); toiletten zijn niet uitgerust met een spaarknop

1

Er zijn geen waterbesparende maatregelen genomen.

0

Evaluatie In eerste instantie zijn het bestek en de plannen bepalend. Worden daarin de eisen opgesomd en blijkt uit de installatieplannen dat één en ander zou moeten zijn gerealiseerd, dan komt er een voorlopige score. Bij oplevering gebeuren de feitelijke vaststellingen en wordt een definitieve score gegeven. Alle installaties moeten aan de gestelde eisen voldoen om een score toe te kennen.

96 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Watergebruik Afvalwater Gewichtsfactor: 3/10 Het afvalwater en het regenwater (afkomstig van daken, straten, parkings...) wordt idealiter door twee aparte stelsels afgevoerd. Het stelsel voor het regenwater wordt regenwaterafvoer (RWA) genoemd en dat voor het afvalwater wordt meestal droogweerafvoer (DWA) genoemd. Score Score

Het gebouw beschikt intern over een gescheiden stelsel voor afvoer regen- en afvalwater

4

Het gebouw beschikt intern niet over een gescheiden stelsel voor afvoer regen- en afvalwater

0


Watergebruik

Stelsel waterafvoer

97 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Watergebruik Drainage Gewichtsfactor: 3/10 De hoogste score wordt toegekend aan gebouwen waar geen drainage (oppompen van grondwater) wordt toegepast, de laagste score waar er wel grondwater wordt opgepompt. Drainage heeft men echter niet altijd zelf in de hand. Daarom is het belangrijk dat er goed wordt omgegaan met het drainagewater en dat dit dus zeker niet wordt aangesloten op DWA-riool.

Watergebruik

Score Ondergrondse bouwlagen zijn volledig waterdicht, er wordt niet gedraineerd, ook niet voor de terreinaanleg

4

Drainage in ondergrondse bouwlagen of op het terrein

0


98 uitgave

12/2010


Groep 3 Milieu en duurzaamheid Materiaalgebruik Gewichtsfactor: 6

Eindscore Afhankelijk van de mate waarin de materiaalkeuze beantwoordt aan elk van onderstaande eisen, wordt een aantal punten toegekend. De eindscore wordt toegekend op basis van het totaal aantal verworven punten t.o.v. het totaal aantal te behalen punten. Eisen die niet van toepassing zijn (bv. omdat deze betrekking hebben op een materiaal dat niet gebruikt wordt) worden buiten beschouwing gelaten en de punten die voor deze eisen te behalen zijn worden afgetrokken van het totaal aantal te behalen punten. Bovendien worden ook minimumeisen gesteld waaraan moet voldaan worden om een bepaalde score te kunnen halen. Het gebruik van illegaal hout in openbare werken is onaanvaardbaar en leidt tot een nul score voor materiaal. Concreter betekent dit: − tropisch en subtropisch hout zijn aantoonbaar afkomstig van duurzaam ontgonnen bossen, gecertificeerd door een internationaal erkende organisatie; − voor het andere hout moet men te allen tijde kunnen aantonen dat het hout geëxploiteerd werd conform locale, nationale en internationale wetten en regelgevingen. Eisen

Materiaalgebruik

Om de milieu-impact van materialen te bepalen is in principe een LCA (levenscyclus analyse) op gebouwniveau nodig. Bij gebrek aan Belgische LCA-data en evaluatiemethode op gebouwniveau wordt onderstaande evaluatie voorgesteld die rekening houdt met een aantal relevante milieu- en gezondheidsaspecten van materialen. Bovendien wordt in de hierna omschreven evaluatie rekening gehouden met het principe van rationeel omgaan met materialen.

Score

>75% van de haalbare punten en er wordt min. voldaan aan eis 9, 4, 10, 11

4

>60% van de haalbare punten en er wordt min. voldaan aan eis 9 en 11

3

>40% van de haalbare punten en er wordt min. voldaan aan eis 9 en 11

2

>20% van de haalbare punten en er wordt min. voldaan aan eis 9

1

<20% van de haalbare punten of er is niet voldaan aan eis 9

0

Deelscores (punten) Punten Rationeel materiaal gebruik 1. Het gebouw hergebruikt min. 80% (in volume of oppervlakte) van de “primaire” structuur (structurele elementen) van een bestaand gebouw.

1

2. Behoud van een bestaande gevel: min. 50% van de finale geveloppervlakte (excl. gemene muren met naburige gebouwen) is afkomstig van hergebruik en min. 80% (op basis van gewicht) van het hergebruikte geveloppervlak is afkomstig van het vorige bouwwerk.

1

Ramen uit de bestaande gevel die vervangen worden, worden buiten beschouwing gelaten bij de berekening van de geveloppervlakte.

99 uitgave

12/2010


3. Voor > 50% (in oppervlakte) van ofwel plafonds, ofwel muren ofwel vloeren worden geen afwerkingsmaterialen gebruikt (bv. blootliggende welfsels of draagvloeren, gepolijste dekvloeren, blootliggende houten balkenstructuur), of voor > 50% van de afwerkingsmaterialen van een bestaand gebouw worden behouden; de materialen nodig voor de brandveiligheid, de winddichting of veroudering van de basisstructuur worden buiten beschouwing gelaten. De niet-afgewerkte oppervlakte mag ook verdeeld worden over plafonds, muren, vloeren en kolommen, mits de totale niet-afgewerkte oppervlakte minstens 50% van de grootste oppervlakte van een van de 4 voornoemde bouwelementen bedraagt.

1

Materiaalgebruik

Materialen kiezen met een minimale impact op milieu en gezondheid 4. Een reeks materiaalopties voor het gebouw werd geëvalueerd aan de hand van een LCAtool en er kan aangetoond worden dat de samenstelling van min. 4 van volgende elementen hierdoor positief beïnvloed werd: dak, buitenwanden, niet dragende binnenwanden, buitenschrijnwerk, verdiepingsvloeren, dragende structuur, isolatie, binnenafwerking (vloer, wand, plafonds). Voor bestaande gebouwen/renovatie wordt aan deze eis voldaan als voor het deel verbouwingen gebruik gemaakt wordt van een LCA met betrekking tot de nieuwe bouwelementen. De LCA moet min. aan volgende eisen voldoen: - Houdt rekening met min. 7 milieu indicatoren - Beschouwt de volledige levenscyclus van het product (incl. gebruiksfase en einde van levensduur) - Steunt op een van de volgende internationale standaarden:

- ISO 14040: 2006: Environmental Management – LCA Principles & framework - ISO 14044: 2006: Environmental Management – LCA requirements & guidelines - ISO 14025: 2006: Environmental labels and declarations – principles and procedures - ISO 21930: 2006 Building Construction – sustainability in building Construction – Environmental declaration of building products. Indien de LCA enkel rekening houdt met de grijze energie of CO2-equivalent wordt slechts de helft van de punten toegekend.

5. Voor ≥ 25% (op basis van kost) van gebruikte materialen is gekwantificeerde milieu-informatie (gebaseerd op door derde partij gevalideerde LCA data) beschikbaar. Materialen die voldoen aan een milieuverklaring type III (volgens ISO 14025) of een milieuverklaring type I (volgens ISO14020) die rekening houdt met de volledige levenscyclus van het product en voorwerp uitmaakt van een onafhankelijke controle, worden geacht hieraan te voldoen. Voor bestaande gebouwen/renovatie heeft deze eis enkel betrekking op nieuwe constructies.

100 uitgave

12/2010

1

≥ 15% (op basis van kost, inclusief plaatsing)

1


≥ 20% van de materialen (op basis van kost, incl. plaatsing): ≥ 15% van de materialen (op basis van kost):

Technische, elektrische en sanitaire installaties worden als materiaal niet opgenomen in de berekening.

Materialen afkomstig van hergebruik mogen verrekend worden op basis van hun initiële kostprijs (in nieuwe toestand).

Voor materialen met een zeker recyclage gehalte en die zelf ook recycleerbaar zijn, wordt de kost van de gerecycleerde fractie berekend op basis van het gewichtpercentage aan gerecycleerd materiaal: bv. materiaal x bevat 80% gerecycleerd materiaal en kost 100 euro, dan wordt 80 euro meegerekend als gerecycleerd materiaal. Enkel pre- en postconsumptiematerialen zoals gedefinieerd in ISO 14021 worden als gerecycleerd beschouwd. Recyclage van materialen binnen eenzelfde productieproces wordt niet meegerekend. Voor bestaande gebouwen/renovatie heeft deze eis enkel betrekking op de nieuwe constructies.

2

1 0,5

Materiaalgebruik

6. > 35% van de materialen (op basis van kost, incl. plaatsing) is afkomstig van duurzame ontginning (zie verder: deel opmerkingen), hergebruik, recyclage, of samengesteld uit min. 85% snel hernieuwbare stoffen (met een groeiperiode < 10 jaar).

7. Voor de ongebonden granulaattoepassingen (bv. ondergrond voor funderingen) en hydraulisch gebonden mengsels met een sterkteklasse tot C12/15 wordt gebruik gemaakt van puingranulaten.

≥ 90 (volume) % van de granulaten in het hydraulisch gebonden mengsel tot C12/15 bestaat uit puingranulaten

≥ 50% van de granulaattoepassingen tot C12/15 gebruiken puingranulaten

Voor bestaande gebouwen/renovatie heeft deze eis enkel betrekking op nieuw constructies.

8. Geen SF6 (Sulfur hexafluoride) en HFK, of materialen die geproduceerd worden met behulp van één van deze stoffen. HFK’s worden vaak gebruikt, ter vervanging van CFK’s, als schuimvormer voor isolatiematerialen, of als koelmiddel.

1 0,5

1

Materialen kiezen met een minimale impact op de gezondheid 9. Ontwerper of aannemer kunnen met laboratoriumverslagen aantonen dat de afwerkingsmaterialen emissiearm zijn en bijgevolg minstens voldoen aan onderstaande eisen. Voor bestaande gebouwen/renovatie heeft deze eis enkel betrekking op de nieuwe materialen, op voorwaarde dat de gemeten concentratie aan VOC’s met gebruikte materialen voldoet aan de eisen van het thema comfort.

1

101 uitgave

12/2010

6.

1 Evaluatie van kantoorgebouwen - Waardering met het oog op duurzaamheid

7. Ontwerper of aannemer kunnen met laboratoriumverslagen aantonen dat de afwerkingsmaterialen emissiearm zijn en bijgevolg minstens voldoen aan onderstaande eisen. Voor bestaande gebouwen/renovatie heeft deze eis enkel betrekking op de nieuwe materialen, op voorwaarde dat de gemeten concentratie aan VOC’s met gebruikte materialen voldoet aan de eisen van het thema comfort. Productgroepen Houten plaatmaterialen (bv. OSB, MDF, multiplex, akoestische panelen, ...) Houten vloerafwerking (parket)

Materiaalgebruik

Laminaat, textiel, soepele vloerbekledingen Gelijmd gelamineerd hout Afwerkingsbehandelingen voor houtproducten, verven, vernissen

standaard NBN EN 13986:2002

Eis Formaldehyde E1

NBN EN 14342-2005:2

Formaldehyde E1

NBN EN 14041-2004

Formaldehyde E1

NBN EN 14040:2005

Formaldehyde E1

Solventenrichtlijn (2004/42/EG)

Laagste VOC gehalte (bepalingen voor fase 2)

Vloerlijmen

NBN EN 13999-1:2007

Plafond tegels

NBN EN 13964:2004

Afwezigheid van carcinogenen of sensibiliserende vluchtige stoffen (testmethode NBN EN 13999), geen lijmen op basis van formaldehyde of met een solventgehalte > 5% Formaldehyde E1

8. > 80 % (op basis van oppervlakte) van afwerkingsbehandelingen (lijmen, verven, beitsen, 10. > 80 %vernissen...), (op basis van oppervlakte) van afwerkingsbehandelingen (lijmen, verven,plafond beitsen,tegels en 1 soepele vloerbekledingen, laminaat, houten plaatmaterialen, lijmensoepele voldoen aan de strengstelaminaat, indelingsklasse een laag emissief label (bv. en Greengard, vernissen...), vloerbekledingen, houtenvan plaatmaterialen, plafond tegels EMICODE EC1, M1 label volgens Fins classificatiesysteem) of aan de criteria lijmen voldoen aan de strengste indelingsklasse van een laag emissief label (bv. Greengard,van een milieuverklaring type I (volgens ISO 14020) welke ook eisen bevat omtrent de emissies EMICODE EC1, de M1gebruiksfase label volgens(bv. FinsNatureplus, classificatiesysteem) of ...) aan de criteria van een milieutijdens Blaue Engel, verklaring type I (volgens ISO 14020) welke ook eisen bevat omtrent de emissies tijdens de ≥ 50%(bv. (opNatureplus, basis van oppervlakte) gebruiksfase Blaue Engel, ...)

Voor bestaande gebouwen/renovatie geldt deze eis enkel voor nieuwe constructies. ≥ 50% (op basis van oppervlakte)

Voor bestaande gebouwen/renovatie geldt deze eis enkel voor nieuwe constructies.

gDe eisen van laag emissief labels zijn strenger dan deze die in evaluatiecriteria 9 gesteld

Duurzame houtontginning 11. ≥ 95 % van het gebruikte hout (op basis van kost) is gewonnen volgens de criteria voor duurzaam geëxploiteerd hout, zoals gedefinieerd in het kader van de samenwerkingsovereenkomst 2008-2013 van de Vlaamse overheid (de FSC-label wordt geacht te voldoen aan dit criteria), of afkomstig van hergebruik of postconsumptie recyclage.

≥ 60% van het hout (op basis van kost) is duurzaam gewonnen

Als er geen hout of houtproducten gebruikt worden, wordt deze eis buiten beschouwing gelaten en bijgevolg niet in de totaal haalbare punten opgenomen. Voor bestaande gebouwen/renovatie is deze eis enkel van toepassing op nieuwe constructies.

uitgave

12/2010

1

0,5

106/150

worden.

102

1

1


Voor de evaluatie worden, tenzij anders vermeld, onderstaande elementen (incl. afwerking, isolatie) in aanmerking genomen. Wanneer de eis betrekking heeft op een fractie van de materialen op basis van kost, wordt bijgevolg gerekend op basis van de kost van de materialen waaruit onderstaande elementen vervaardigd zijn. Loodgieterij, technische, elektrische installaties en bijzondere elementen zoals bv. liften worden in principe niet meegerekend. l Binnenwanden l Buitenwanden l Skeletstructuur l Binnenschrijnwerk l Buitenschrijnwerk l Daken l Verdiepingsvloeren/plafonds l Trappen l Begane grondvloer Opmerkingen Hierbij enkele belangrijke aandachtspunten die momenteel niet of onvoldoende in de evaluatie zijn uitgewerkt omdat ze moeilijk kwantificeerbaar zijn of nog openstaan voor nadere invulling:

Materiaalgebruik

Evaluatie De evaluatie gebeurt op basis van ontwerp, bestekken en productinformatie van de fabrikanten. Controle op de correctheid van de informatie gebeurt tijdens de uitvoeringsfase en finaal in het asbuilt dossier.

l

Maatvoering en modulariteit: het gebruik van courante handelsmaten en/of standaardmaten in het ontwerp en het gebruik van geprefabriceerde producten vergemakkelijkt de uitvoering, resulteert in minder bouwafval en verhoogt tevens de kans op toekomstig hergebruik van producten. l Aangepaste dimensies: de draagstructuur en de bouwelementen in het algemeen worden zodanig gedimensioneerd dat zij aan alle vereisten (stabiliteit, brandveiligheid, enz.) voldoen zonder overmatig materiaalgebruik dat eigenlijk geen specifieke functie heeft. l Kwaliteit en geschiktheid voor toepassing: materialen kiezen die geschikt zijn voor de toepassing. Bij materialen met een langere levensduur kan de milieu-impact gespreid worden over een groter aantal jaren. l Transport en de hiermee gepaard gaande emissies: leveren een belangrijke bijdrage aan de totale milieu-impact van materialen. Het gebruik van lokaal geproduceerde materialen heeft bijgevolg een positieve invloed op de totale milieubelasting van de materialen. l Duurzame ontginning: is van belang voor zowel hernieuwbare als niet-hernieuwbare producten. Voor niet-hernieuwbare grondstoffen vertaalt dit zich in een goed beheer van de ontginning, waarbij de natuurlijke omgeving zo min mogelijk wordt verstoord (behoud van ecosystemen), lokale hinder en vervuiling beperkt worden en de globale milieubelasting eveneens beperkt wordt. Hernieuwbare materialen zijn materialen die binnen de biosfeer hernieuwbaar zijn door het capteren van CO2 met behulp van zonne- energie. Materialen die oneindig voorradig zijn als

103 uitgave

12/2010


l

Materiaalgebruik

l l

l

bodemgrondstof of die aangemaakt zijn binnen de technosfeer zijn niet hernieuwbaar, maar recycleerbaar of herbruikbaar (indien ze fysico-chemisch geen wijzigingen hebben ondergaan). Voor hernieuwbare grondstoffen komt hier nog bij dat men het ontginnen van de grondstoffen moet compenseren met het doordacht heraanplanten van de gewassen, tot op hetzelfde niveau en met behoud van de kwaliteiten van de oorspronkelijke gewassen. Indicatoren voor duurzame ontginning (zie punt 6) van zowel hernieuwbare als niet-hernieuwbare grondstoffen zijn EMS certificatie ((Environmental Management System bv. ISO14001, EMAS) voor zowel productie als ontginning of een ander gelijkwaardig milieuzorgsysteem. Voor hout is het FSC- label het meest bekende. Herbruikbaarheid en recycleerbaarheid van materialen: heeft een positieve invloed op afvalverwerking en grondstoffenverbruik. Belangrijk hierbij is dat de stoffen ook gemakkelijk te scheiden zijn. De herbruikbaarheid of recycleerbaarheid wordt beoordeeld op basis van aantoonbare praktijk (zoals gedefinieerd in ISO 14021), m.a.w. enkel materialen waarvoor verzamelpunten en installaties voor recyclage beschikbaar zijn en die effectief gecollecteerd en gerecycleerd worden, mogen als recycleerbaar beschouwd worden. Biologisch afbreekbare materialen hebben een kleinere milieu-impact op het einde van de levensduur. Scheidbaarheid van materialen: gemakkelijk scheidbare materialen kunnen gemakkelijker vervangen worden, wat vooral van belang is wanneer materialen met verschillende levensduur met elkaar gecombineerd zijn. Bovendien kunnen scheidbare materialen ook gemakkelijker gesorteerd worden voor recyclage of hergebruik op het einde van de levensduur. Aandachtspunten zijn o.a. het vermijden van composietmaterialen, gespoten materialen, schuim en kitarme detaillering en het gebruik van mechanische verbindingen (voor materialen met verschillende levensduur of die behoren tot een andere afvalfractie). Aangepaste houtsoort en houtverduurzaming: om een voldoende lange levensduur en hoge kwaliteit van houten constructies te kunnen verzekeren, moet voldoende aandacht gaan naar de keuze van de geschikte houtsoort en voor een bepaalde toepassing. Preventieve2 behandeling is enkel aanbevolen voor hoge risicoklassen of voor elementen die moeilijk geïnspecteerd kunnen worden en waarvan het verval de stabiliteit van het gebouw in gevaar zou brengen. Door een aangepast ontwerp en uitvoering van technische details wordt het hout niet onnodig aan een hoge risicoklasse blootgesteld. Het hout wordt o.a. beschermd tegen hangwater en opstijgend vocht. Wanneer verduurzaming vereist is, wordt gekozen voor technieken met een minimale milieu-impact en gebeurt de verduurzaming liefst fabrieksmatig, met behulp van gehomologeerde producten (welke aangepast zijn aan de betreffende risicoklasse, zie NBN EN 599) en gecontroleerde processen.

NBN EN 460 geeft voor bepaalde toepassingen (gebruiks- of risicoklasse, zoals gedefinieerd in NBN EN 335-1 en 2) aan wat de minimaal vereiste duurzaamheidsklasse van het hout is, en of het behandelen van het hout aanbevolen of noodzakelijk is. NBN EN 350-1 geeft een indeling van de houtsoorten in duurzaamheidsklassen op basis van de weerstand tegen aantasting van schimmels. Merk op dat deze indeling enkel op kernhout slaat aangezien spinthout nooit duurzaam is. 2

104 uitgave

12/2010


105 uitgave

12/2010


5 Specifieke ruimtes en voorzieningen 5.1

Specifieke ruimtes

Specifieke ruimtes

5.1.1 Auditoria Het ontwerp gebeurt waar nodig in samenspraak met de opdrachtgever. De functie van het auditorium, nl. het geven van voordrachten en het organiseren van publieke sessies, primeert op de architecturale afwerking. Hou bij het ontwerp rekening met: − Plaats en opstelling van scherm, projector, geluidsinstallatie − Sturing van de diverse installaties, waaronder verlichting en belichting, geluid, achtergrondmuziek en beeld (bv. tussentijds afspelen van film via dvd, ...) − Geluidsarme installaties voor regeling van het luchtcomfort en de ruimtetemperatuur − Gebruiksgemak van de installaties (in technische ruimte, op podium) − Zaalakoestische aspecten (verstaanbaarheid) − Toegankelijkheid van het podium − Polyvalentie van het spreekgestoelte − Toegankelijkheid van de technische ruimte en de vertaalruimte (indien van toepassing) − Toegankelijkheid en hulpmiddelen voor mindervaliden, zoals een ringgeleider voor slechthorenden. Bij grote auditoria wordt een deel van de zitplaatsen daarmee uitgerust en komt er het bijhorende pictogram. Andere mogelijkheden zijn een hellend vlak, een rolstoellift, e.a. − De belichting van het podium, projectiescherm en de werkzone (bv. bord) moet afzonderlijk regelbaar en dimbaar zijn − De technische voorzieningen van het podium, voor elektrische voeding en communicatie aansluitingen Ter herhaling: de materiaalkeuze en de inrichting van de zaal moeten gebeuren in functie van deze technische en persoongebonden criteria.

5.1.2 Douches De fietsers, schoonmaakpersoneel en anderen kunnen gebruik maken van douches (m/v). Voor keukenpersoneel (m/v) worden gescheiden douches met sanitair en kledijkastjes voorzien. Er wordt eveneens een inrijdouche voor rolstoelgebruikers voorzien. Ook een trekkoord dat een alarm kan uitzenden naar de balie is noodzakelijk.

5.1.3 EHBO-lokaal Een EHBO-lokaal moet voorzien worden. Dit lokaal moet vlot en eenvoudig bereikbaar zijn voor de hulpdiensten. Het bevindt zich dan ook bij voorkeur in de buurt van de balie, op het gelijkvloers en zonder verhoogde drempel of trapjes. De ruimte omvat een rustruimte, een plaats voor een brancard en ruimte voor een bureau.

106 uitgave

12/2010


Het lokaal bevat: − een stalen tafel/brancard (zie ARAB); − een wastafel met warm en koud water; − een oogdouche in geval van aanwezigheid van een labo in het gebouw – anders volstaat een kraan met uittrekbare of verlengde sproeikop; − de nodige aansluitingen (data, telefonie) zodat de werkplek bruikbaar is voor een verpleegkundige of behandelende arts. De werkplek moet door een gordijn of schuifwand afgescheiden kunnen worden van de rustplaats of de plaats met brancard; ook voor technieken opsplitsbaarheid voorzien; − bij voorkeur een tegelvloer die waterbestendig en goed reinigbaar is; In dit lokaal moet daglicht aanwezig zijn. Het EHBO-lokaal moet het hele jaar door zowel gekoeld als verwarmd kunnen worden.

5.1.4 Berging schoonmaak Op elke verdieping komt minimum één afsluitbare berging voor schoonmaakmateriaal (dagvoorraad). Dit lokaal is bovendien uitgerust met een uitgietbak en koud water. Eén afsluitbaar lokaal op gebouwniveau is nodig om alle schoonmaakkarren centraal te kunnen stallen.

5.1.5 Archief Archiefruimte in werkruimtes Op elke verdieping met werkplekken wordt er naast de gewone kasten die zich tussen de werkplekken bevinden, ook een archiefruimte voorzien voor een dynamisch archief (al dan niet in een afgesloten ruimte). Deze zones hebben een verhoogd draagvermogen om een rolklassement met maximaal 5 legniveaus te kunnen installeren.

Specifieke ruimtes

Eén afsluitbaar lokaal op gebouwniveau is daarnaast ook nodig om de voorraad van schoonmaakmateriaal en wc-benodigdheden in op te bergen.

Archiefruimte in kelderverdieping In de kelderverdieping(en) moet ruimte zijn voor een semistatisch archief (wordt bepaald per project in functie van de betrokken diensten). Deze archiefruimtes worden best ingericht met een in delen afsluitbaar rolarchief of rekken/kasten met afsluitbare hekkens per entiteit. De hoogte van deze ondergrondse ruimte is minimaal 2,20 m. De ingang en gangen moeten minimaal 1,20 m breed zijn, om een gemakkelijke toegang voor containers en transportkarren mogelijk te maken, zonder niveauverschillen tussen de liften en deze ruimte(s). Deze ondergrondse ruimtes moeten droog zijn, voldoende verlucht worden, een stabiele temperatuur hebben rond de 16 à 18°C en een relatieve vochtigheid van 50 à 55 %. Draagkracht van de

107 uitgave

12/2010


vloeren: 10kN/m². Leidingen met fluïda moeten uit de archiefruimte geweerd worden. De vloeren moeten minimaal stofwerend behandeld worden en bestand zijn tegen transpaletten en transportkarren.

5.1.6 Serverlokaal Het serverlokaal wordt uitgevoerd conform de bijlage ‘technische richtlijnen – serverlokaal’.

5.1.7 Datalokalen Het datalokaal wordt uitgevoerd conform de bijlage ‘technische richtlijnen – datalokalen’. Het aantal datalokalen is afhankelijk van het gebouw. De kabellengtes tussen de datalokalen mogen de 90 m niet overschrijden.

5.1.8 Keuken Programma van eisen van de betrokken uitbater en volgens de geldende wetgeving en normering.

Specifieke ruimtes

5.1.9 Fotokopie- en printlokalen Fotokopielokalen met 2 kopieertoestellen te voorzien à rato van 1 per 50 personen. Het lokaal: − moet aangepast zijn aan de huidige kantoorvereisten. In die zin moet koppeling mogelijk zijn op de data-infrastructuur, voor gebruik van netwerkprinters in kopieer modus. − moet gekoeld worden, afhankelijk van de toestellen die er opgesteld worden. Op energetisch vlak dient minimaal gerekend wordt met een COP 3,5. − Heeft een minimum oppervlakte van 16 m² en bevat een papiermand, een vuilnismand voor ander afval dan papier, een tafeltje voor bij grote kopieeropdrachten (losmaken van documenten, sorteren van kopieën...), een kast voor inktcartouches en opslag van courant gebruikte bureaubenodigdheden (schriften, mappen...) en een ruimte (hoek) voor reservepapier in dozen. − De fotokopielokalen krijgen een eigen ventilatie, met doorvoerrooster in de deur en mechanische afzuiging. Zij bevatten daarnaast een aparte branddetector die zowel is ingesteld op rookdetectie als op een plotse temperatuursstijging in de kopieermachines.

5.1.10 Kitchenettes Per 70 werkplekken 1 kitchenette. Uitgerust met: − koelkast − vaatwasmachine − lades voor proper servies, glazen en kopjes − gootsteen met koud- en warmwaterkraan en elektrische boiler (2kW)

108 uitgave

12/2010


− − − −

stopcontact voor koffiezet (TH20 vermogen: 2kW) topcontact voor chiller + aan- en afvoerleiding water ruimte voor 2 thermossen met toebehoren ruimte in de kast voor voorraad koffie, voorraad toebehoren en voorraad van beperkte persoonlijke voorraad droge voeding personeelsleden

5.1.11 Balie In de buurt van de balie zijn er opbergkastjes voor de persoonlijke spullen van het baliepersoneel. De kasten voor folders, standaarddocumenten en allerhande benodigdheden zijn ingewerkt in de balie. Een kleine printer bevindt zich goed bereikbaar op een afsluitbaar schap onder het werkblad. In het baliemeubel worden aansluitingen voorzien voor: − minimum 3 pc’s − videofoon − scherm voor camerabeelden − herhaalbord brandweermeldingen − ticketprinter voor naamkaartjes bezoekers − ticketprinter voor barcode-badges (indien van toepassing)

5.1.12 Lokaal gebouwverantwoordelijke en adjunct

5.1.13 ICT-lokaal met berging Dit zijn ofwel 2 afzonderlijke, afsluitbare ruimtes ofwel 1 grotere, afsluitbare ruimte. De werkruimte bevat 2 werkplekken met 2 extra tafels waarop telkens 4 extra aansluitpunten voor data en 4 extra stopcontacten voorzien zijn.

Specifieke ruimtes

Dit is een lokaal voor 2 met de comforteisen van een kantooromgeving. De toegangsdeur dient uitgerust te zijn met een badgelezer.

Gezien in de werkruimte extra pc’s zullen draaien, is er een aangepast koelvermogen nodig.

5.2

Specifieke voorzieningen

5.2.1 Toegangscontrole Het gebouw heeft één centrale ingang met een permanent bemande balie. Op volgende plaatsen komt een extra toegangscontrole met een badgesysteem: gelijkvloers aan liften en trappen (badge met tijdregistratie), bij alle lokalen van de beveiligingsklasse 2, 3 en 4 en in de parking. Het type badge (proximity, IR...) wordt vastgelegd in samenspraak met de gebruiker. Aan de balie zijn tijdelijke badges te krijgen. Er worden tourniquets voorzien die een minimale hoogte hebben van 1,2 m. Per batterij dient er

109 uitgave

12/2010


minstens 1 zwenkdeur voorzien te worden met een minimum nuttige doorgang van 90 cm. Voor inbraakpreventie komt er een CCTV aan alle inen uitgangen, inclusief de nooduitgang, de goederenlift en de laad- en loskade, met digitale opslag van de beelden gedurende zeven dagen. Wordt het gebouw gedeeld met derden, dan kunnen bijkomende eisen worden opgelegd.

5.2.2 Tijdsregistratie Het gebouw wordt zo ontworpen dat het personeel volgende weg moet nemen: parking of hoofdingang, onthaal tourniquets (toegangcontrole), prikklok aan liften en trappen (tijdregistratie). De badge voor tijdsregistratie en toegangscontrole moeten identiek zijn en afgestemd op het centrale systeem van de Vlaamse overheid.

Specifieke ruimtes

5.2.3 Datanetwerk Naargelang de grootte van het gebouw wordt een systeem opgezet van ‘hoofddatakast’ en ‘subdatakast’. De hoofddatakast bevindt zich in het serverlokaal. De bekabeling gebeurt via aparte kabeldragers (kabelgoten, vloergoten, wandgoten, distributiezuilen) met een tussenschot voor de galvanische scheiding van sterkstroom en zwakstroom. Waar nodig worden de kabelgoten afgesloten met een deksel. Bij het bepalen van de afmetingen wordt rekening gehouden met een voldoende reservecapaciteit en, bij ophanging aan het plafond, met het toegelaten gewicht per lopende meter. Voor de diverse ICT-toepassingen ziet de bekabeling tussen hoofddatakasten en subdatakasten er als volgt uit: − categorie 6 voor (1) aansluiting van actieve apparatuur in hoofd- en subdatakast in zoverre de omstandigheden dat toelaten (afstand, omgeving), (2) aparte lijnen (ISDN, PSTN, met/zonder ADSL of ander DSL-dienst); − categorie 3 voor telefonie; − glasvezel voor (1) aansluiting van actieve apparatuur in hoofd- en subdatakast in zoverre de omstandigheden dat vereisen (afstand, omgeving), (2) toepassingen die hoge eisen stellen aan de snelheid en de afscherming tegen instraling. Bij de glasvezel dient een keuze gemaakt tussen monomode en multimode vezel. In de meeste kantoren wordt geopteerd voor multimode vezel OM2. De werkposten worden bediend door een gestructureerde bekabeling, geplaatst door een gecertificeerde installateur met materiaal van de fabrikant waarvoor het certificaat geldt. Minimaal krijgt elke desk 2 RJ45-uitgangen. Deze bekabeling wordt zowel voor de aansluiting van informaticamateriaal als van telefoontoestellen gebruikt. Naargelang de structuur van het gebouw zijn al dan niet alle elementen uit de categorie 6 normen van toepassing. Het labelen van de uitgangen aan de gebruikerszijde en de datakasten gebeurt volgens de codering in voege in de gebouwen van de Vlaamse overheid.

5.2.4 Telefonie Systeem: PABX (IP-enabled) op ISDN-PRA en/of ISDN-BRA

110 uitgave

12/2010


De belcapaciteit wordt vastgelegd door de opdrachtgever. Speciale aandacht zal daarbij gaan naar een correcte dekkingsgraad binnen voor gsm-gebruik. In het nummeringbereik wordt 30% reserve voorzien tegenover het geplande aantal gebruikers. Optioneel zijn er DECT basisstations voor mobiele gebruikers, die kunnen op vraag bepaalde of alle locaties bestrijken. Er moet voldoende aandacht gaan naar de contractuele afspraken met de onderhoudsfirma’s. Specifieke punten daarbij zijn de koppeling van de diverse centrales via een achterliggende structuur (huurlijn, IP) en de toepassing van een geschikt protocol (QSIG, DPNSS, proprietary, e.a). Het aantal analoge noodlijnen, te voorzien op een centrale, risicovolle of gemakkelijk bereikbare plaats (PSTN) hangt af van het aantal gebruikers: normaal 1 per 50.

5.2.5 Inbraakbeveiliging De omvang van de inbraakbeveiliging hangt af van de belangrijkheid van de ruimten. Die worden daartoe in 4 klassen opgedeeld: − Klasse 1 geen bijzondere beveiliging vereist − Klasse 2 minimale beveiliging vereist − Klasse 3 extra beveiliging vereist − Klasse 4 maximale beveiliging vereist Klasse

Computerlokaal/netwerkknooppunt

4

Computerlokaal

3

EHBO, dokterskamer

3

Hoogspanningscabine

3

Technische ruimte

2

Datalokaal

2

Technische schacht

2

Drukkerij

2

Keuken

2

Archieven

2

Laad- en loskade

2

Toegangsdeur

2

Parking/garage/fietsenberging

2

Kantoorruimten

1

Specifieke ruimtes

Ruimte

Vanaf klasse 2 is toegangscontrole nodig. Voor ruimten die deel uitmaken van gebouwen die extra gevoelig zijn, zoals ministeriële kabinetten of het rijksarchief, wordt de klasse automatisch met een eenheid verhoogd, tenzij het al klasse 4 is. De standaarden van toepassing zijn de technische nota T-014 voor de componenten en de ondernemingen die het beveiligingswerk uitvoeren, zij moeten het kwaliteitslabel INCERT dragen.

111 uitgave

12/2010


5.2.6 Oproepsysteem Het oproepsysteem moet duidelijk verstaanbaar zijn in het hele gebouw. Het wordt gebruikt voor het testen van het alarmsysteem (typisch elke eerste donderdag van de maand), voor evacuatie (bij brandoefeningen) en voor algemene mededelingen. Er is een koppeling met de telefooncentrale.

5.2.7 Energiemonitoring

Specifieke ruimtes

Er dient een meterstructuur opgebouwd te worden om het verbruik van elektriciteit, aardgas en water te kunnen monitoren. Voor verdere specificaties wordt verwezen naar de bijlage 3 - energiemonitoring.

112 uitgave

12/2010


6 Bijlagen 6.1

Bijlage 1 - Technische richtlijnen serverlokaal

6.1.1 Bouw en inrichting 6.1.1.1 Richtlijnen en normen

n

n

n

n

n

n

De metingen van de brandweerstand (Rf ) moeten uitgevoerd worden conform de BOSEC-aanbevelingen. Voor de deuren zal de voorkeur worden gegeven aan elementen waarvoor een certificaat kan worden afgeleverd voor identieke stukken en niet bij wijze van extrapolatie. De leveranciers en hun leveringen dienen BOSEC-goedgekeurd te zijn. N.B.N. S21- 203 : Reactie bij brand van de materialen; rangschikking van de bouwelementen volgens hun reactie bij brand. Norm NBN 713-020 + addenda voor de brandweerstand van bouwelementen. KB van 19/12/1997: Preventie tegen brand en explosie van gebouwen houdende wijziging van dat van 7/07/1994. N.B.N. S21-208.1: Aantal en verdeling van rookafvoerinstallaties en brandproducten.

6.1.1.2 Compartimentering

6.1.1.2.1 Muren, wanden en deuren De muren en de wanden moeten ten minste aan volgende vereisten voldoen (bron : ANPI / NVBB en BVVO):

Brand m Scheidingswanden binnen een gebouw: betonnen structuur, Rf 2 uren m Horizontale segmentering: betonnen structuur, Rf 4 uren m Alle deuren die toegang geven tot het serverlokaal dienen van het brandwerende type te zijn met een Rf-waarde gelijk aan 50% van de muren m De compartimentering wordt dus horizontaal en vertikaal verzekerd n De muren en wanden van de zalen van de informaticacentra moeten bekleed zijn met een stofwerende verflaag n De vloer onder de tegels van het serverlokaal is stofwerend geverfd n Deuren m De deuren dienen te voldoen aan de volgende voorwaarden: n de BENOR-ATG-regels moeten worden nageleefd door het aanbrengen van het herken ningsteken op de deur n de deuren moeten conform zijn met de norm NBN 713-020 + addenda

n

Technische richtlijnen serverlokaal

113 uitgave

12/2010


n

n

m

Zij moeten voldoen aan het KB van 19/12/1997 evenals voor elke houten deur aan het M.B. van 5/5/1995 dat ook het plaatsen door een erkende schrijnwerker oplegt (wanneer er een speciaal veiligheidsslot is, dienen de voorgaande richtlijnen eveneens te worden nageleefd). Alle brandwerende deuren moeten uitgerust zijn met een pomp die de deuren automatisch sluit bij alarm, maar men moet ze steeds ook manueel terug kunnen openen voor de evacuatie van personen. De deuren dienen een Rf van minstens ½ van de Rf van de aanpalende muren te hebben.

6.1.1.2.2 Doorvoeringen, collectieve doorgangen en uitzetvoegen

n

n

n

n

n

De doorvoeringen van wanden of muren die vereist zijn voor de doorgang van leidingen en kabels mogen de oorspronkelijke brandweerstand (Rf ) van het element niet wijzigen na realisatie. Elke buis en collectieve doorgang voor leidingen en kabels moet afgesloten worden. De dichtingen rond de kabels en de leidingen hebben een kraagsysteem met gietsel van brandwerende producten. Er moeten speciaal ontworpen Rf-moffen met een uitzettende stof voorzien worden. Het systeem moet steeds een doorgang bieden voor nieuwe kabels zonder de brandweerstand van het geheel te wijzigen na het plaatsen. Ventilatieopeningen hebben minimaal een Rf-rooster.

6.1.1.3 Valse vloeren


6.1.1.3.1 Samenstelling

n

vloerplaten: m 60 x 60; m brandweerstand van de tegels: onbrandbaar klasse A1 volgens NBN EN 13501-1; m samenstelling van de tegels: calciumsulfaat, versterkt door een staalplaat aan de on derkant en een zijkantbekleding in geleidende kunststof; m stofwerend; m geleidende bekleding als bescherming tegen statische elektriciteit, vervaardigd uit synthetisch materiaal en ten minste 2 mm dik; m sommige tegels zijn zogenaamde ventilatietegels en hebben een volledig stalen structuur in vierkante buis, voorzien van dwarsverstevigingen op regelmatige af stand van elkaar; m dienen eventueel te beschikken over een aanduiding van branddetectoren.

n

114 uitgave

12/2010

steunen: m een geheel van in de hoogte instelbare vijzels; m de steunen worden onderling verbonden door middel van een raster van profielen


(traversen) in C-vorm, met de gesloten zijde naar boven geplaatst. Deze profielen zijn volledig vervaardigd uit gegalvaniseerd staal. Er dient gebruik gemaakt te worden van twee types C-profielen: De C-profielen waarop de datakasten zullen rusten met afmetingen 4 cm breed en 8 cm hoog. De C-profielen als traversen en versteviging van het raster met afmetingen 4cm breed en 4 cm hoog. m gebruik onder de data- en serverkasten voor de stevigheid een speciale constructie met bijkomende vijzels en C-profielen, zodat de kasten steeds op twee C-profielen met hoog te 8 cm kunnen gemonteerd worden; m aangesloten op de veiligheidsaarding van het serverlokaal, om de 5 m² met een beveili gingskabel van 25 mm²; m een trillings- en geluidsdemper, tevens ook geleider van statische elektriciteit, wordt nauwkeurig en klemmend passend op elke vijzelkop of raster knooppunt geplaatst.

n

n

n

n

De gemiddelde hoogte van de valse vloer ten opzichte van de vloer waarop hij is aangebracht bedraagt minimaal 30 cm; hierbij wordt rekening gehouden met de verschillende materialen die in de valse vloeren dienen te worden aangebracht, bv. : m de kabelgangen voor zwak- en eventueel sterkstroom m de eventuele montage van sterkstroomverdeling. m de branddetectie totale hoogteaanpassing 30 mm (nivellering van de vloer bij de eindafwerking); de treden en de hellende vlakken om de hoogteverschillen op te vangen moeten aan de toegangen buiten het serverlokaal worden aangebracht; in de zalen van het serverlokaal zal er geen enkel niveauverschil zijn; indien het voor sommige toegangen onmogelijk is om het niveauverschil buiten de zaal op te vangen zullen wegneembare dwarsstukken worden aangebracht die duidelijk worden gemerkt om te vermijden dat er machines of kasten worden op neergezet. de hellende vlakken die nodig zijn om de zalen van het serverlokaal te bereiken zullen dezelfde samenstelling hebben als de vloerplaten van het serverlokaal. De maximale hellingshoek bedraagt 15°.

6.1.1.3. Mechanische karakteristieken

n

Tegels m Draagvermogen bij puntbelasting : minimaal 3kN m Maximale doorbuiging : 1/300e van de overspanning m Blijvende vervorming : maximum 0,2mm


6.1.1.3 Hoogte

115 uitgave

12/2010


n

Vijzels m Vertikale belasting : ca. 5kN m Veiligheidspuntlast : ca. 15kN m Breuklast : ≥ 15kN

6.1.1.3.4 Elektrische karakteristieken tegels De vloerbekleding van elke plaat heeft een minimale overgangsweerstand van 25 x 103 Ohm met de aarding. n De maximale isoleerweerstand van 2 x 106 Ohm voor een nieuwe vloer, die naar het ein de van zijn bestaan 1010 Ohm mag bereiken, moet de ontlading van de statische elektri citeit verzekeren. n De plaatbekleding mag in geen geval een behandeling krijgen om aan de gevraagde karakteristieken te voldoen. n De isoleerweerstand wordt gemeten tussen de elektrode op een willekeurige plaats van de valse vloer en een van de vijzels waarop de aarding is aangesloten. De maximale proefspanning bedraagt 500 V in wisselstroom. Na 60 seconden moet de kortsluitstroom tussen 2,5 en 10 milliampère liggen.

n

6.1.1.4 Vloeren - opvangsysteem

De vloer moet een opvangsysteem voor water of vloeistoffen hebben. Ook de vloer van de bovengelegen verdieping moet voorzien zijn van watercollectoren.

De bekleding van de vloerplaten van de valse vloer in het serverlokaal en de vloerbekleding van de aanpalende lokalen zijn behandeld om mogelijke statische elektriciteit af te voeren.

6.1.1.5 Brandwerende kleppen


Wanneer de computerzaal wordt geconditioneerd met een HVAC-installatie, dan moeten de ventilatieopeningen voorzien zijn van brandwerende kleppen die :

n

n

n

n

n

n

116 uitgave

12/2010

conform artikel 6.7.4. van het K.B. van 19/12/1997 moeten zijn; zijn gemotoriseerd met een sneller reactievermogen dan de systemen met zekeringen; dienen automatisch te sluiten in geval van alarm; in geval van een automatisch brandblussysteem moet de sluitingstijd van de kleppen korter zijn dan de tijd voor de inwerkingstelling van het brandblussysteem. Er is een afstandsbediening nodig om de gesloten kleppen opnieuw in te schakelen. de positie van de kleppen wordt aangeduid op het synoptisch bord buiten het lokaal; bij het sluiten van de kleppen dient een alarm te worden ingeschakeld zoals bepaald voor het systeem AMS (Alarm Management Systeem).


6.1.1.6 Deuren Alle hieronder beschreven deuren zijn inbraakwerende deuren en moeten gewaarborgd zijn door BOSEC evenals hun installateurs: 6.1.1.6.1 Grote toegangsdeur De grote toegangsdeur heeft een totale doorgangsopening van h 250 x b 170 om de machines uit het serverlokaal weg te voeren. Deze deur is uitgerust met een badgelezer.

6.1.1.6.2 Vluchtdeur Door een vluchtdeur kan men het serverlokaal verlaten via een andere weg dan de grote toegangsdeur. Deze deur moet van binnenuit kunnen worden geopend. Er wordt een controlesysteem opgesteld dat alarmen kan doorgeven (eventueel naar het synoptisch bord of Alarm Management Systeem).

6.1.2 Voorkoming van brand, hitte en rookgassen 6.1.2.1 Richtlijnen en normen

n

Norm NBN S21-100 : na te leven minimum voor de branddetectie-installaties. n Het KB van 17/06/1997 over de veiligheidssignalisatie en arbeidsgezondheid. n Norm DIN 67510 over de fotoluminescentie van de veiligheidspictogrammen. n A.R.A.B.

n

n

n

n

n

officiële aanduidingen van de nooduitgangen en van de middelen voor eerste interventie in de zalen van het serverlokaal; fotoluminescente pictogrammen met inachtneming van de norm DIN 67510; op manshoogte, en herhaald m op 10 / 15 cm van de vloer, en m op de vloer om de richtingen van de nooduitgangen aan te duiden; de tekens van rookverbod zijn zeker op elke deur van het serverlokaal aangebracht; aan de ingang van het serverlokaal bevindt zich een bord met de beschrijving van de plaatsen waar de middelen van eerste interventie beschikbaar zijn en van de vluchtwegen.


6.1.2.2 Signalisatie

117 uitgave

12/2010


6.1.2.3 Detectie van de rookgassen en brand 6.1.2.3.1 Algemene regels

n

n

n

n

n

n

n

Het detectiematerieel voor rookgassen en brand dient BOSEC-goedgekeurd te zijn. Als er luchtafvoerleidingen aanwezig zijn, worden de detectoren in de afvoerbuizen gemonteerd. Eventueel moet in de luchtafvoerleidingen een airsampling voorzien worden die gassen van lekkende batterijen detecteert. De branddetectiecentra van het serverlokaal moeten onafhankelijk van de overige detectiecentrales van het gebouw worden opgesteld, al moet er wel een koppeling met de brandcentrale van het gebouw zijn. Men moet een punctuele detector of een drukknop na 5 seconden kunnen neutraliseren om valse alarmmeldingen te kunnen controleren. Deze neutralisatie moet tijdelijk zijn om de controle ervan mogelijk te maken. Na de neutralisatieperiode wordt de detector automatisch opnieuw ingeschakeld om opnieuw te kunnen reageren; deze periode kan worden onderbroken door een operator. Het detectiemateriaal dient bij voorkeur BVVO-gekeurd te zijn. Bij een alarm moeten de eenheden van de klimaatregeling stilvallen. Het aanslaan van het alarm moet evenwel aan alle voorwaarden voldoen. Het serverlokaal dient uitgerust te zijn met kringen van alarmdrukknoppen volgens de regels van de geldende normen. Het aantal detectoren, alarmdrukknoppen (plaats te bepalen en goed te keuren door een expert), detectiekringen, punctuele detectoren per kring of drukknoppen moet voldoen aan de norm NBN S21-100. De naburige punctuele detectoren worden op onafhankelijke kringen geplaatst. De exacte positie van de alarmdrukknoppen (type “breek het glas”) wordt bepaald door een specialist.

6.1.2.3.2 Branddetectie De branddetectie-installatie dient een combinatie te zijn van de klassieke punctuele opti sche detectoren. De detectoren moeten echter in staat zijn om een concentratie van 0,1% rookgassen te onderscheiden. De detectoren zijn bij voorkeur richtbaar. n Detectie-installatie met hoge gevoeligheid gebaseerd op de sampling van de (geconditi oneerde) lucht in het serverlokaal. Als voorbeeld kan het VESDA-systeem (Very Early Smoke Detection Apparatus) gezien worden. Installaties met air sampling hebben een veel hogere gevoeligheid voor eventuele rookpartikels (tot 0,005%).


6.1.2.3.3 Pre-alarm, melding en alarm

n

118 uitgave

n

12/2010

Het prealarm bestaat uit het inschakelen van de aanwezige detectiemiddelen. De operator moet de detector die het prealarm heeft veroorzaakt, controleren. De prealarminformatie wordt net zoals elke andere detectie automatisch doorgestuurd en geregistreerd. Er wordt een kort controlerapport opgemaakt. Uiteindelijk wordt de detec-


tor, na controle, terug in de normale positie gebracht als er zich niets anders voordoet. Een defecte detector kan tijdelijk uit het alarmproces worden verwijderd tot het gekwali ficeerde personeel tussenkomt. n De brandmelding wordt ingeschakeld wanneer : m twee punctuele detectoren die zich dichtbij bevinden en op verschillende kringen werden geplaatst, tegelijk werden ingeschakeld; m een afzuigdetectiekamer heeft gereageerd; m een drukknop werd ingeschakeld. n Als alle voorwaarden voor het alarm aanwezig zijn, zal alarm (oproep van de brandweer, sirene en evacuatie) worden gegeven na een tijdspanne van 30 seconden indien er geen neutralisatie was van de melding. Dat is de periode waarin een operator eventueel kan tussenkomen en verhinderen dat het alarm aanslaat. 6.1.2.3.4 Detectiecentrale

De alarminformatie van de branddetectiecentrale wordt doorgestuurd naar het GBS of AMS. De centrale zelf dient door een detector bewaakt te worden.

6.1.2.3.5 Sirenes

Er moeten sirenes aanwezig zijn om personen die op de te evacueren plaats verblijven, te waarschuwen. Eventueel kan ook gebruik gemaakt worden van een geluidsdistributie-installatie.

6.1.2.3.6 Telefoonmelder

Aan de branddetectie-installatie moet via contacten een telefoonmelder gekoppeld worden. Bij een alarm kan deze telefoonkiezer dan een SMS-bericht versturen of voorafgeprogrammeerde nummers opbellen.

6.1.2.3.7 Temperatuurscontroles Wat de hitte betreft, valt te noteren dat : n de elektronische componenten boven 60°C te lijden hebben waardoor de risico’s op inci denten hoog oplopen, n boven 40°C schade toegebracht wordt aan de informaticadragers, banden of cassettes.

Temperatuurcontroles zullen dus de andere controles van de aanwezigheid van rook en brand aanvullen. Ze werken echter wel onafhankelijk van het brandalarmproces en informeren uitsluitend over de werking van serverlokaal.

Enkel de temperatuur in het serverlokaal moet gecontroleerd worden.

6.1.2.3.8 Controle lekkende batterijen Een airsampling installatie (geïntegreerd in de HVAC-installatie) kan eventueel lekkende batterijen detecteren (ppm-waarden).


119 uitgave

12/2010


6.1.3 Blusmateriaal

6.1.3.1 Normen en richtlijnen

n

n

n

n

n

n

n

n

n

N.B.N. S21-023: Hydranten met axiale voeding. N.B.N. S21-011 tot 018: Draagbare blustoestellen. N.B.N. S21-032: Autonome ademhalingstoestellen met open kringloop. N.B.N. 521-027: Waterdistributie voor automatische hydraulische brandblusinstallaties. N.B.N. 521-028: Technologie van de automatische hydraulische brandblusinstallaties en algemene bepalingen voor de bouw ervan. N.B.N. 713-914: Bescherming tegen brand - Vaste blusinstallatie - Droge leiding. CEA 4001: Regels van het Europees Comité van Verzekeraars inzake de vaste hydraulische brandblusinstallaties (‘Sprinkler system design and installation’). A.R.A.B.: Regels 349 tot 363 voor de stockering van CO2 -flessen. De brandklasse bepaald door de verzekeraar voor dit soort risico’s is OH1 voor serverlokaal en OH2 voor de verwante aanpalende lokalen (Ordinary Hazard group volgens CEA 4001). De gevarenklasse die in aanmerking moeten genomen worden is die van de groep 3.

6.1.3.2 Vereisten uitvoering serverlokaal


6.1.3.2.1 Automatische gasblusinstallatie

Voor bescherming tegen brand van de elektronische apparatuur van computers, servers… wordt voor het serverlokaal een automatische blusinstallatie op inert gas voorzien. De installatie bestaat uit flessen, distributieleidingen en sproeikoppen in het plafond en in de verhoogde vloer, stuurcentrale met alarmmelding naar de branddetectiecentrale, fantest en NVBB-keuring.

De bijhorende flessen worden opgesteld nabij het betreffende serverlokaal, zodat de maximale afstand tussen de flessen en het te blussen lokaal niet wordt overschreden. Een koppeling wordt voorzien met het bord HVAC voor het stilleggen van het ventilatiedebiet van de klimaatkasten, evenals een koppeling met het elektrisch bord voor de uitschakeling van specifieke elektrische voedingen.

Verder gelden de volgende regels:

n

120 uitgave

12/2010

De automatische blusinstallaties moeten een tijdsprogrammatie hebben, zodat de zalen waar het blusgas dient te worden ondergebracht kunnen worden geëvacueerd zodra het alarm wordt ingeschakeld. Er dient een periode van 15 seconden in acht genomen te worden, die de operator ook de mogelijkheid heeft om automatische blusactie te stoppen en manueel terug op te starten.

worden geëvacueerd zodra het alarm wordt ingeschakeld. Er dient een kantoorgebouwen - Waardering met het oog periodeEvaluatie van 15van seconden in acht genomen te worden, dieop deduurzaamheid operator ook de mogelijkheid heeft om automatische blusactie te stoppen en manueel terug op te starten.

Prealarm Prealarm

Melding Meldin

Alarm Alarm

30 s

Inert Inert 2

15 s

tijd

escalatieproces van het blussen met inert gas escalatieproces van het blussen met inert gas

n De blusinstallatiesmoeten moetenaangesloten aangesloten zijn Deleidingen leidingenvan van de de automatische automatische blusinstallaties zijn opop de aarde aarding van de lokalen. ding van de lokalen.  Op de ingangsdeuren van de lokalen met een automatische blusinstallatie met n Op de ingangsdeuren van de lokalen met een automatische blusinstallatie met inert gas inert gas komt volgende boodschap : “Dit lokaal is beschermd door een automatische komt volgende boodschap : “Dit beschermd doorofeen automatische blusinstallatie metlokaal inert isgas. Bij alarm inschakeling vanblusinstalde verlaat onmiddellijk lokaal.” van de installatie: verlaat onmiddellijk het installatie: latie met inert gas. Bij alarm ofhet inschakeling  De sproeiers moeten zodanig afgesteld zijn dat er niet rechtstreeks wordt lokaal. ” gespoten op actieve elementen. n De sproeiers moetenelektronische zodanig afgesteld zijn dat er niet rechtstreeks wordt gespoten op  De hoeveelheden gas dienen overeen te stemmen zodat de totale actieve elektronische elementen. stockhoeveelheid wordt berekend op het dubbele van de hoeveelheid gas die n De hoeveelheden gas dienen overeen te stemmen zodat de totale stockhoeveelheid werkelijk vereist is voor het te beschermen volume. wordt berekend op het dubbele vangoed de hoeveelheid gas worden. die werkelijk vereist is voor het  De leidingen en -sproeiers moeten onderhouden beschermen volume. twee ademhalingstoestellen voorzien. Zij moeten  Erte zijn per serverlokaal n opgesteld De leidingen en -sproeiers moeten goed onderhouden worden in de nabijheid van de draagbare worden. blustoestellen dichtbij de De plaats ervan moet met passende tekens aangeduid worden. n operatoren. Er zijn per serverlokaal twee ademhalingstoestellen voorzien. Zij moeten opgesteld wor den in de nabijheid van de draagbare blustoestellen dichtbij de operatoren. De plaats ervanafschakeling moet met passende tekens aangeduid worden. 6.1.3.2.2 Noodknop apparatuur

Er wordt een noodknop achter glas voorzien die bij activatie de afsluitprocedure voor 6.1.3.2.2 Noodknop afschakeling apparatuur alle aanwezige actieve apparatuur in het serverlokaal activeert.


Er wordt een noodknop achter glas voorzien die bij activatie de afsluitprocedure voor alle aanwezige actieve apparatuur in het serverlokaal activeert.

126/149

121 uitgave

12/2010


6.1.4 H V A C (Heating Ventilation Air Conditioning)

6.1.4.1 Ruimteconditie

Volgende ruimteconditie wordt voor een serverlokaal voorop gesteld: n T = 19°C +/- 1°C n RV = 50% +/- 10% De HVAC-installatie wordt voorzien van een meting van de relatieve vochtigheid.

6.1.4.2 Bedrijfszekerheid

Bedrijfszekerheid wordt bereikt door redundante uitvoering van de eindtoestellen in het serverlokaal enerzijds, ontdubbeling van de koude-opwekkingstoestellen anderzijds en door een bijkomende noodstroomvoorziening van het volledig koelsysteem of een gedeelte ervan.

6.1.4.3 Koudeproductie


122 uitgave

12/2010

De koudeproductie wordt gerealiseerd door een ijswatermachine. Het vermogen van de ijswatermachine is zodoende afhankelijk van het benodigde koelvermogen voor koeling van het serverlokaal (# m² vloeroppervlakte x 700 W/m² + 10% reserve) en de overige koelbehoeftes in het gebouw.


6.1.4.4 Koudeafgifte

n

n

Type klimaatkast Dual-fluid klimaatkast voor ijswater.

Aantal klimaatkasten Het aantal klimaatkasten hangt af van de beschikbare plaats in het serverlokaal, de indeling van het lokaal en het benodigd koelvermogen.

Er is een installatie van minstens 2 klimaatkasten nodig als basiskoeling. Het geïnstalleerd vermogen van de N klimaatkasten die voor de basiskoeling zorgen, is minstens 10% meer dan het berekend koelvermogen op basis van de vloeroppervlakte (700 W/m²).

Omwille van de bedrijfszekerheid wordt best 1 back-up klimaatkast voorzien met dezelfde kenmerken als de klimaatkast van de basiskoeling.

Het totaal aantal klimaatkasten bedraagt bijgevolg N + 1.

n

Bevochtiging De klimaatkast moet een stoombevochtiger bevatten.


n

Klimaatkast De koudeafgifte in het serverlokaal gebeurt door middel van klimaatkasten volgens het principe van Close Control Air Conditioning.

123 uitgave

12/2010


6.1.4.5 Elektriciteit

Zowel de voeding als de regeling van de ijswatermachine en de klimaatkasten worden op de noodstroomvoeding geplaatst met een afzonderlijk elektrisch bord. We stellen een noodstroomaansluiting voor met een elektrisch vermogen dat minimaal gelijk is aan de som van het afgenomen vermogen van de koudeproductie en van de klimaatkasten die voor de basiskoeling zorgen. Zodoende wordt bij stroomuitval de verdere koeling verzekerd. Ook wordt de voeding van de klimaatkasten met bijhorende back-up directe expansie batterijen op deze noodstroomvoeding aangesloten.

Dergelijke configuratie biedt in de mate waarin de voorgestelde redundantie wordt ingevoerd en of al dan niet wordt aangesloten op noodstroom, meer of minder bedrijfszekerheid.

6.1.4.6 Energie 6.1.4.6.1 IJswaterregime

Als temperatuurregime van het ijswater stellen we het regime 8-13°C voor. Dit temperatuurregime biedt het beste evenwicht tussen een niet te grote ijswaterbatterij en een zo hoog mogelijke retourtemperatuur. Een hoge retourtemperatuur maakt enerzijds maximale free-cooling mogelijk en zorgt anderzijds voor een hoog energetisch rendement op basis van een hoge EER (Energy Efficiency Ratio) bij lage condensatietemperatuur. Ook een hogere verdampingstemperatuur geeft aanleiding tot een hogere EER en dus tot een lager energieverbruik. Dit wordt bereikt door de ruimtetemperatuur op minstens 19°C in te stellen.

6.1.4.6.2 EER


Tenslotte bepaalt de keuze van de ijswatermachine in belangrijke mate het energieverbruik. Bij gelijke omstandigheden kan de EER van verschillende koelmachines relatief grote verschillen vertonen. De Eurovent Certification voor de energieprestatie (EER) van de verschillende koelmachines biedt de mogelijkheid voor een objectieve beoordeling van het energetisch rendement. We stellen volgende eisen voorop aan de EER van de ijswatermachine bij een ijswaterregime gelijk aan 8-13°C n buitentemperatuur = 35°C dan EER > 2.85 n buitentemperatuur = 20°C dan EER > 4.5

Daarnaast vormt de ESEER (European Seasonal Energy Efficiency Ratio) een nieuw criterium ter beoordeling van koelinstallaties op jaarbasis. De ESEER wordt gevormd als gewogen gemiddelde van de specifieke EER-waardes bij verschillende belastingscondities en omgevingstemperaturen. Deze ESEER is echter nog onvoldoende bekend bij de diverse fabrikanten.

124 uitgave

12/2010


6.1.5 Elektrische installaties en kabels 6.1.5.1 Richtlijnen en normen

n

n

n

n

n

n

n

n

n

n

n

RGIE / AREI. IEC 11801 voor gestructureerde bekabeling. Norm NBN EN 12464-1 voor de verlichting. Norm NBN EN 1838 voor de noodverlichting. Norm NBN 713-020 voor de brandweerstand van de materialen (met name kabelmantels). Norm NBN C 30-004 voor de brandweerstand van de kabels. CEI-332-3C samenstelling van de kabelmantels en brandreactie. CEI-794-1 mechanische weerstand van de optische kabels. N.B.N. C18-100 – NBN C18-300 – NBN ENV 61024-1 beveiliging tegen rechtstreekse blikseminslag. Richtlijn EEG 89/336 van 3/5/1989 en amendementen 92/31 op de elektrische toestellen. Reglement van de Verzekeraars voor de Elektrische installaties.

6.1.5.2 Elektriciteitsdistributie – algemene beschouwingen 6.1.5.2.1 Het nettype

In het serverlokaal wordt een TN-S installatie voorzien.

6.1.5.2.2 Continuïteit van elektrische stroomtoevoer

De continuïteit van de stroomtoevoer moet gegarandeerd worden. Daarom zal men steeds over een UPS beschikken. Om de stroomtoevoer over een langere tijd te garanderen is een extra bron nodig.

6.1.5.2.3 UPS, noodstroomaggregaat n

UPS Als er een noodstroomaggregaat aanwezig is, is een online UPS met een autonomie van 10 minuten de minimunvereiste. Indien dit niet het geval is, moet de autonomie 30 min bedragen. De autonomie moet toelaten om bij uitval van het gewone net de servers op een normale manier te laten afsluiten.

Er wordt ten minste één enkele UPS met statische en dynamische by-pass voorzien. Het vermogen van de UPS wordt bepaald in functie van het benodigd vermogen inclusief de te voorziene overeen te komen reserve (bv. 30%). De afzekering van de voeding van de UPS en van de by-pass zijn gescheiden. De UPS dient met de gepaste filter uitgerust te worden om de harmonische distortie te beperken. Uiteraard is de UPS voorzien van een communicatiepoort (RS koppeling) voor transmissie


125 uitgave

12/2010


van de werkingsstatus naar het GBS (GebouwenBeheerSysteem) of AMS (Alarm Manage ment System) met minstens de volgende functies: l normaal net afwezig l by-pass functie l batterij defect l toestel in normale werking l procentuele belasting per fase + autonomie.

Daarnaast worden ook een aantal potentiaalvrije contacten voor signalisatie van de werkingsstatus voorzien. De UPS wordt niet in het serverlokaal geplaatst. Hierbij worden het omvormergedeelte en de batterijen bij voorkeur in afzonderlijke ruimten opgesteld. De omgevingstemperatuur bedraagt 20°C om de levensduur van de batterijen optimaal te behouden. De batterijen moeten in tenminste twee circuits opgesplitst worden.

n

Noodstroomaggregaat Strikt genomen is een noodstroomaggregaat niet echt noodzakelijk, maar meestal is die wel aanwezig. De keuze hiervoor hangt uiteraard af van het budget.


6.1.5.2.4 Bijkomende vereisten

Afhankelijk van de duur dat de installatie in dienst moet blijven, maken we het volgende onderscheid:

n

Een beperkte duur: UPS De autonomie / bedrijfszekerheid van de UPS-installatie wordt uitgevoerd met een nood 3 x 50 % opstelling. Het benodigd vermogen inclusief het te voorziene reservevermogen wordt verdeeld over ten minste twee UPS’en. Een extra UPS met hetzelfde vermogen wordt als reserve voor mogelijks defecte UPS voorzien. Er wordt ofwel één gemeenschappelijke by-pass voorzien ofwel krijgt elke UPS zijn eigen statische bypass . Dit is afhankelijk van de grootte van het benodigd vermogen en van het aanbod van de fabrikanten (dat vrij snel wijzigt).

n

Een langere duur: noodstroom Deze vereiste vraagt naast de UPS en de normale voeding een noodbron om de autonomie van de UPS niet te beperken. Deze noodbron kan bestaan uit een aggregaat. In deze oplossingen maakt de UPS dat de omschakeling van normale bron naar de noodbron onopgemerkt gebeurt voor de verbruikers op de UPS.

Het aggregaat garandeert een autonomie in functie van de voorraad brandstof die aanwezig is. Best is een brandstofvoorraad te voorzien voor een de werking gedurende minstens 24 uur, maar hierover moeten afspraken gemaakt worden. In functie van de garantie

126 uitgave

12/2010


van stroomlevering kan eventueel overgegaan worden naar een 3*50% opstelling.

6.1.5.3 Aardingen en equipotentiaal verbindingen

Het serverlokaal heeft een afzonderlijke aarding. Daarnaast worden de nodige aardingen eigen aan het gekozen nettype geplaatst.

6.1.5.4 Elektrische borden

Het serverlokaal wordt gevoed vanuit twee elektrische borden. Deze borden worden zover mogelijk van elkaar opgesteld in het lokaal. De borden zijn gesloten kastborden voor vloeropstelling. De elektrische borden bevatten de nodige bliksem- en overspanningsbeveiligingen. De beveiligingen zijn van het type automatische schakelaars waarbij tevens de nulleider beveiligd is.

6.1.5.5 Distributie elektrische leidingen 6.1.5.5.1 Basisvereisten n n n n

De elektrische voeding van de borden van het serverlokaal moet afgescheiden zijn van de elektrische voeding van de overige verbruikers van het gebouw. Er moet dus een apart vertrek vanuit het ALSB naar de borden in het serverlokaal voorzien worden. De elektrische voedingskabels naar de borden van het serverlokaal mogen geen verdunde nulleider bevatten. De mogelijke harmonische stromen laten dit niet toe. De voedingskabel van de bypass wordt bij voorkeur verdubbeld (harmonischen) zodat bij mogelijkse werking op bypass de voeding dan toch zoveel mogelijk gegarandeerd wordt. Overdimensionering van de voeding voor latere uitbreiding: volgens afspraak. De bekabeling tussen de UPS en het aggregaat (de aggregaten) of de tweede aansluiting wordt in brandwerende kabel aangelegd.

Bij de verdeling van sterkstroom worden railkokers gebruikt.

n

Kabelgoten voor zwakstroom De valse vloer wordt voorzien van kabelgoten voor de zwakstroom. De kabelgoten worden aangelegd in een matrixstructuur zodat alle datakasten op een efficiënte wijze kunnen bereikt worden.

n

Sterkstroomverdeling Aan het plafond worden een aantal geprefabriceerde railkokers gemonteerd die uit de volgende onderdelen bestaan: l Een thermisch verzinkt draagprofiel dat tevens fungeert als beveiligingsgeleider. l In het draagprofiel bevinden zich 4 actieve geleiders. l Op het draagprofiel wordt boven (of onder) een datakast een aftakkast gemonteerd


6.1.5.5.2 Lokale stroomverdeling in het serverlokaal

127 uitgave

12/2010


waarin zich tevens de connectoren en de aansluitpunten voor modulaire apparatuur bevinden. Vanaf de aftakkasten wordt dan met sterkstroombekabeling naar de datakasten gegaan. De railkokers worden aan de uiteinden gevoed door een speciaal voedingselement dat via sterkstroombekabeling op het elektrische bord wordt aangesloten. De railkokers moeten aangesloten worden op de aarding van het serverlokaal.

Per rij van datakasten worden twee geprefabriceerde railkokers voorzien, die gevoed worden van een ander bord.

Dit systeem is uiterst flexibel betreffende het te leveren vermogen voor een bepaalde datakast.

6.1.5.6 Verlichting

Het volgende dient voorzien te worden: m Er moet een algemene en een noodverlichting aanwezig zijn. m De verlichtingssterkte in het serverlokaal dient minimaal 500 Lux te bedragen. m Veiligheidspictogrammen.

In normale omstandigheden is de verlichting in het serverlokaal slechts gedeeltelijk ingeschakeld. Als er personen in het lokaal aanwezig zijn, schakelen bewegingsdetectoren de verlichting in op half vermogen (ongeveer 250 Lux). De andere helft van de verlichting wordt gestuurd via een schakelaar. Een temporisatiesysteem moet de combinatie van de beide bronnen harmoniseren.

6.1.5.7 Bliksemafleiderinstallatie


6.1.5.8 Meetinstrumenten

Volgende metingen worden standaard voorzien: m bewaking en meting van de (harmonische) stroomkwaliteit; m bewaking van de cos phi van de elektriciteitsinstallatie van het computerlokaal via de hoofdelektriciteitsmeter; m meting van vermogen van de UPS en er moet de mogelijkheid zijn om een individuele meting uit te voeren op de datakasten. 6.1.5.9 Montage datakasten

128 uitgave

Atmosferische omstandigheden kunnen een gebouw en zijn inhoud schade toebrengen. Een rechtstreekse blikseminslag is daar een voorbeeld van. Daarom is het aangewezen een externe bliksembeveiliging te voorzien. Voor de aanleg van dergelijke installatie kunnen we ons baseren op de normen NBN C18-100, NBN C18-300 en de NBN ENV 61024-1. Aparte BBZ.

12/2010

De datakasten worden steeds gemonteerd op de speciale daartoe voorziene C-profielen van


de valse vloer. Deze C-profielen zijn zodanig geplaatst dat de voorzijde van de sokkel van de kasten steunt op het voorste C-profiel terwijl de achterzijde van de sokkel steunt op het achterste C-profiel.

Onder de datakasten zijn er geen tegels. Aan de voorzijde van de datakasten worden geventileerde tegels geplaatst, zodat via de voorziene openingen in de kast de nodige koele lucht over de in de kast gemonteerde actieve apparatuur kan circuleren.

Als er meerdere datakasten in het het serverlokaal aanwezig zijn, moeten die steeds aan elkaar bevestigd worden.

De gestructureerde bekabeling wordt steeds vanuit de valse vloer door de opening onder de datakast naar de betreffende actieve componenten gebracht.

De sterkstroombekabeling wordt eveneens vanuit de valse vloer door de opening onder de datakast naar de betreffende actieve componenten gebracht wanneer er gewerkt wordt met ondervloerdozen of eenvoudige stroomverdeling. Bij railkokers wordt de sterkstroombekabeling langs de bovenzijde van het datakast binnengebracht.

6.1.6 Voorkomen van schade door water en vloeistoffen n De netten voor de distributie van vloeistoffen voor het serverlokaal worden gescheiden

gehouden van de overige distributienetten van het gebouw door middel van afsluiten isoleerkranen op verschillende plaatsen. n Er moet bijzondere aandacht gaan naar de hydraulische installaties van de aanpalende lokalen. De eventuele aanwezigheid van zwerfstroom kan gecheckt worden door het potentiaalverschil te meten tussen de aarding van het gebouw en de betrokken leidin gen. Bij aanwezigheid van gegalvaniseerde leidingen blijft de watertemperatuur be perkt tot maximum 65°C, want daarboven werkt de bescherming van het ijzer door het zink niet meer, wat hoge corrosierisico’s met zich meebrengt. n De installaties voor de distributie van vloeistoffen zullen van het serverlokaal worden afgeleid met uitzondering van de installaties die absoluut noodzakelijk zijn voor het serverlokaal. n Het serverlokaal is hermetisch afgesloten voor vocht.


129 uitgave

12/2010


6.1.7 Monitoring Om de technische installaties die het serverlokaal bedienen te kunnen controleren, is een alarmmanagementmodule nodig. Hieraan worden de te superviseren technische installaties gekoppeld, namelijk: n de brandmeldingen van de detectiesystemen van het serverlokaal; n eventueel de informatie over de alarmmeldingen vanuit de andere delen van het ge bouw overgebracht door de andere alarmcentrales; n de HVAC-alarmen van het serverlokaal en van de eventuele vochtmetingen indien de HVAC-systemen dat niet rechtstreeks controleren; n de alarmmeldingen voor inbraak in het serverlokaal en op de belangrijkste ingangen van het gebouw; n de alarmen voor het verlies van continuïteit van de buizen voor de voedingskabels van de verdeelkasten in het serverlokaal; n de alarmen voor het verlies van continuïteit van de buizen voor de datatransmissiekabels vertrekkende van de invoering in het gebouw naar de WAN-kasten; n de alarmmeldingen elektriciteit vanuit het noodstroomaggregaat en de UPS en de an dere delen van de gecontroleerde installatie om de operator te informeren dat zich even tueel problemen voordoen; n de alarmmeldingen van de blusgassysteem; n de alarmmeldingen van eventuele specifieke temperatuursdetectoren; n alarmen van de toegangscontrole- en eventuele inbraakdetectie-installaties van het ser verlokaal; n de gegevens van de metingen voor de harmonischen en cos phi. Voor elk van de hierboven vermelde alarmen zijn bij voorkeur verschillende niveaus mogelijk. Er wordt best een koppeling met een automatische telefoonmelder voorzien.


Als het gebouw over een GBS beschikt, dan moet de centrale alarmmanagementcentrale van het serverlokaal de informatie over de alarmmeldingen eveneens doorsturen naar het GBS van het gebouw zonder over het AMS-systeem te gaan, zoals aangeduid op volgende figuur.

Detectiecentrale van het centrum

AMS

Extern controlecentrum

Schema voor het doorsturen van de meldingen/alarmen

130 uitgave

Besturingscentrum van het gebouw

12/2010


6.2 Bijlage 2 – Technische richtlijnen datalokalen 6.2.1 Bouw en inrichting Het datalokaal dient dermate gelegen te zijn dat : n de schacht voor toevoer van de vertikale bekabeling vlakbij het datalokaal gelegen is, of een invoer in het datalokaal voorziet n het mogelijk is een 19” datakast (80x80x200) in het datalokaal binnen te brengen zonder het te demonteren, m.a.w. in 1 beweging n er voldoende ruimte is om de apparatuur en bekabeling in een datakast te bereiken langs 2 zijden (rekening houdend dat de deuren voor en achter open kunnen en een persoon toegang krijgt tot de datakast), bij voorkeur vooraan en achteraan. Als alternatief kan deze opstelling ook vooraan en aan de zijkant voorzien worden. n de nodige openingen voor het doorvoeren van de horizontale bekabeling zijn reeds voorzien in de constructie van het gebouw, met een dimensionering die 20% reserve toelaat t.o.v. de door de bouwheer voorziene behoeften. Ook de nodige doorvoeren die nen voorzien te worden om in het verlaagd plafond de nodige kabels te kunnen plaat sen (zoals bv. DECT, wifi).

Technische richtlijnen datalokaal

131 uitgave

12/2010


6.2.2

Voorkoming van brand, hitte en rookgassen

6.2.2.1 Richtlijnen en normen

n

Norm NBN S21-100 : na te leven minimum voor de branddetectie-installaties. n Het KB van 17/06/1997 over de veiligheidssignalisatie en arbeidsgezondheid. n Norm DIN 67510 over de fotoluminescentie van de veiligheidspictogrammen. n A.R.A.B. / Codex en AREI

6.2.2.2 Signalisatie Er zullen officiële aanduidingen zijn van de middelen voor eerste interventie in het data lokaal, fotoluminescente pictogrammen met inachtneming van de norm DIN 67510. n op manshoogte

n

6.2.2.3 Detectie van de rookgassen en brand 6.2.2.3.1 Algemene regels

n

n

n

n

n

Het detectiematerieel voor rookgassen en brand moet BOSEC-goedgekeurd zijn. De branddetectoren van het datalokaal worden aangesloten op de aanwezige branddetectie-installatie van het gebouw. Het detectiemateriaal dient bij voorkeur BVVO-gekeurd te zijn. Bij een alarm moeten de eenheden van de klimaatregeling stilvallen. Er moet evenwel aan de minimumvoorwaarden voor het aanslaan van het alarm voldaan worden. Het datalokaal moet uitgerust zijn met een alarmdrukknop volgens de regels van de geldende normen. Deze worden aangesloten op de bestaande installatie van het gebouw. Als er geen plaats is voor de alarmdrukknop, dan moet deze knop vlak naast de deur van het datalokaal geplaatst worden, aan de zijde van de deurklink.


6.2.2.3.2 Branddetectie

6.2.2.3.3 Detectiecentrale

132 uitgave

De branddetectie-installatie bestaat uit de klassieke punctuele optische detectoren. De detectoren moeten over een groot onderscheidingsvermogen beschikken zodat ze een concentratie van 0,1% rookgassen kunnen onderscheiden. De detectoren zijn bij voorkeur richtbaar. Bij de plaatsing van de detectoren wordt rekening gehouden met de infrastructuur voor koeling en/of ventilatie.

12/2010

De alarminformatie van de branddetectiecentrale wordt naar het GBS gestuurd. De alarminformatie is zodanig gestructureerd dat identificatie van het datalokaal éénduidig is. De centrale zelf wordt zelf door een detector bewaakt.


6.2.2.3.4 Blusmaterieel

Volgens de voorzieningen van het betreffende gebouw, conform de Agoria richtlijnen.

6.2.3 H V A C (Heating Ventilation Air Conditioning) 6.2.3.1 Ruimteconditie

Volgende ruimteconditie wordt voor een datalokaal voorgesteld: n T = 19°C +/- 1°C n RV = 50% +/- 10%

6.2.3.2 Koelvermogen

In datalokalen houden we rekening met 300 W/datakast voor de basisbehoeften (ventilatie, verlichting) + 3 x PoE switchen (3 kW)

6.2.3.3 Koudeproductie

De eindelementen op ijswater kunnen zowel van het plafond- als het wandtype zijn.

6.2.4 Elektrische installaties en kabels

n

n

n

n

n

n

n

n

n

n

RGIE / AREI. IEC 11801 voor gestructureerde bekabeling. Norm NBN EN 12464-1 voor de verlichting. Norm NBN 713-020 voor de brandweerstand van de materialen (met name kabelmantels). Norm NBN C 30-004 : voor de brandweerstand van de kabels. CEI-332-3C: samenstelling van de kabelmantels en brandreactie. CEI-794-1 : mechanische weerstand van de optische kabels. N.B.N. C18-100 – NBN C18-300 – NBN ENV 61024-1: beveiliging tegen rechtstreekse blikseminslag. Richtlijn EEG 89/336 van 3/5/1989 en amendementen 92/31 op de elektrische toestellen. Reglement van de Verzekeraars voor de Elektrische installaties.


6.2.4.1 Richtlijnen en normen

133 uitgave

12/2010


6.2.4.2 Elektriciteitsdistributie – algemene beschouwingen 6.2.4.2.1 Elektriciteitsdistributie - algemeen

Het nettype

Concreet gezien wordt ervan uitgegaan dat er een TN-S installatie zal voorzien worden in het datalokaal.

6.2.4.2.2 Distributie elektrische leidingen

Lokale stroomverdeling binnen het datalokaal

Er dienen minstens 2 elektrische voedingen voorzien te worden van telkens 20A. Geen apart bord te voorzien, wel aparte kringen. Deze kringen zullen later in de datakast afgemonteerd worden in opbouw.

6.2.4.3 Verlichting Er dient een algemene en een noodverlichting aanwezig te zijn waarvan de lichtsterkte voldoet aan ARAB of Codex. n Veiligheidspictogrammen.

n

6.2.5 Voorkomen van schade door water en vloeistoffen

Volgens de voorzieningen in het gebouw.


6.2.6 Toegangscontrole en toezicht

Richtlijnen en normen

Security Policy: de deur van het datalokaal moet uitgerust zijn met een elektrisch slot dat gestuurd wordt vanuit een online toegangscontrole systeem. De badgelezers voor de datalokalen vormen een aparte logische groep binnen het toegangscontrole profiel. Eventueel kan die logische groep verder onderverdeeld worden. Het elektrisch slot dient vandaalvrij te zijn. Sabotage van de magneetcontacten door middel van een externe magneet moet verhinderd worden.

Vereisten

134 uitgave

12/2010

l

Alle toegangsdeuren tot het datalokaal worden bediend met een badgelezer


6.3

Bijlage 3 - Energiemonitoring

Gebruikte afkortingen E G W C GBS GDPB SWW WP ICT UPS HVAC

Elektriciteit Aardgas Water Warmte/Koude (Caloriemeting van geleverde warmte/koude) GebouwBeheerSysteem Gemeenschappelijke Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk Sanitair warm water Warmtepomp Informatie- en Communicatietechnologie Uninterruptible Power Supply (Noodvoeding) Heating Ventilation Air Conditioning

Waarom meten? − Piek- en lekverbruiken van grootverbruikers, in het gebouw op te sporen. Hierbij worden de opgemeten verbruiken vergeleken met referentiewaarden en verwachte verbruiken. − Monitoring laat toe om in de toekomst mogelijke besparingsprojecten te inventariseren en op te volgen. − Facturatiemogelijkheden. − Het zichtbaar maken van het energieverbruik op zichzelf verhoogt het energiebewustzijn en brengt besparingen teweeg. Een energieboekhouding toont het besparingseffect van de genomen maatregelen duidelijk aan. Dat motiveert de verbruikers, overtuigt de investeerders van het nut van de geleverde inspanningen en bevordert een gericht beleid.

De Vlaamse overheid wenst automatische (sub)metering toe te passen (Automatic Meter Reading – concept of telemetrie) om de captatie van verbruiksgegevens in een energieboekhoudingspakket zoveel mogelijk te automatiseren en zodoende in mindere mate afhankelijk te zijn van manuele ingave. Voordelen telemetrie: Automatische meteruitlezing verbetert de kwaliteit van de datacollectie: uitleesfouten worden voorkomen en er worden geen uitlezingen gemist. l Metergegevens op dagelijkse basis, gedetailleerd en continu beschikbaar: hierdoor kunnen lekken en/of meerverbruiken sneller gedetecteerd worden en kunnen eventuele klach ten efficiënter en sneller afgehandeld worden. Voor bepaalde gebouwdelen en parame

l

Energiemonitoring

Telemetrie

135 uitgave

12/2010


l

l

l

l

l

l

ters (bv. elektriciteitsverbruik op middenspanning via kwartierwaarden) is een frequentere meting mogelijk, zoals bv. verbruik van een keuken, om de werking te analyseren. Door de permanente automatische metingen blijft de controle en alertheid op gebied van energiezorg gehandhaafd. Detectie en opvolging van sluimerverbruiken, ook op feest-, weekend- en verlofdagen. Responsabilisering van specifieke grootverbruikers zoals computerzalen (tot op data kast-niveau mogelijk). Betere focus van de budgetten voor energiebesparende maatregelen. Opvolging van comfortparameters (bv. temperatuur) van een gebouw of specifiek lokaal. Dergelijke informatie is eveneens belangrijk voor de GDPB-diensten van de Vlaamse overheid. Alle voorziene telemetrische meters worden bekabeld en aangesloten op het GBS, hiervoor wordt naar de beschrijving van het GBS verwezen.

Minimale vereisten energiemonitoring Alle (energie)meters moeten uitgerust zijn met telemetrie. Waar mogelijk wordt als standaard een bekabelde oplossing voorzien. Draadloos kan enkel overwogen worden als een bekabelde oplossing niet meer mogelijk is om praktische of installatietechnische redenen.

Energiemonitoring

A. De officiële hoofdmeters van de nutsmaatschappijen Deze dienen vanop afstand, via telemetrie, uitgelezen te worden. B. De functiegebonden en de installatietechnische grootverbruikers De functiegebonden en de installatietechnische grootverbruikers in het kantoorgebouw moeten elk afzonderlijk, per van toepassing zijnde energievorm (Elektriciteit, Gas, Water, Warmte/Koude) bemeten kunnen worden. Het moet dus mogelijk zijn om de energetische impact voor elke van toepassing zijnde energievorm van de respectievelijke grootverbruikers te bepalen ten opzichte van het totaal energieverbruik en dit door middel van energiemonitoring op basis van telemetrie. Specifiek voor caloriemetingen betekent dit ook dat het totaal opgewekt warmte-/koelvermogen gemeten moet worden. Een opsplitsing in se per kring is niet noodzakelijk, wel dient men een onderscheid te maken tussen het totaal geleverd verwarmings- en koelvermogen aan de ruimtes (onder de vorm van eindelementen zoals radiatoren, convectoren, koelbalken...) en het warmte- en koelvermogen geleverd aan technische installaties (onder de vorm van bv. verwarmings- en koelbatterijen, SWW...). Onder functiegebonden grootverbruikers wordt verstaan (de te bemeten energievormen):

l

l

l

l

l

136 uitgave

12/2010

Grootkeuken (E, G, W, C) Refter (E) Drukkerij (E, G) Labo’s (E, G, W, C) Auditoria (E, G, C)


Onder installatietechnische grootverbruikers wordt verstaan (tussen haakjes de te bemeten energievormen): l Koelinstallatie (E, W, C) l Verwarmingsinstallatie (E, G, C) l ICT-toepassingen (serverzaal, data- en patchlokalen) (E, C) l Waterontharders (W)

D. Waterverbruik Volgende verbruikers moeten afzonderlijk bemeten worden: l Grootkeuken l Bijvulling stadswater (indien regenwater ontoereikend) l Regenwatercircuit l Waterontharder ingang l Waterontharder uitgang (netto hoeveelheid onthard water) l Douches (totaal warm+koud water) l Sanitair (2 metingen als referentiemetingen, verspreid in het gebouw maar representatief) l Kitchenettes (2 metingen als referentiemetingen, verspreid in het gebouw maar repre sentatief ) l Grootverbruikers HVAC (koeltorens, stoombevochtigers...) l Totaal productie SWW Specifiek voor waterontharders: l Hardheid voor de ontharders l Hardheid na de ontharders

Energiemonitoring

C. Gasverbruik Alle deelverbruikers moeten afzonderlijk bemeten worden. Deelverbruikers die dezelfde technische functie bezitten, kunnen worden gesommeerd. Voorbeeld: in geval toepassing van meerdere gasboilers voor bereiding SWW, volstaat het 1 meting te voorzien voor de totale SWW-productie, tenzij dit conceptmatig onmogelijk is, bv. bij decentrale opstelling. Een uitzondering wordt voorzien voor de cv-ketels: hier dient elke ketel voorzien te zijn van een aparte meter om de respectieve deelrendementen te kunnen bepalen. Niet-limitatieve lijst: l Gasgestookte CV-ketels l Gasboiler(s) SWW l Grootkeuken l Gasstoombevochtigers l Gasgestookte luchtverhitters l ….

137 uitgave

12/2010


Energiemonitoring

E. Elektriciteit Principieel dienen alle verdeelborden (zowel hoofd- als subverdeelborden) voorzien te zijn van een meter. Volgende verbruikers moetendaarenboven afzonderlijk bemeten worden: l Algemene meter (na transfo) l Grootkeuken l Koelgroepen l Lift (1 meting als referentiemeting, representatief ) l ICT-toepassingen (elke serverzaal, elk data- en patchlokaal dient apart bemeten te wor den, alsook de koeling voor de respectievelijke ICT-lokalen) l UPS l Verlichting kantoorgedeelte l Verlichting algemene delen De parameter cos phi wordt ook gemeten, zowel voor de algemene installatie als voor de grootkeuken. F. Technische installaties die gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen, technische installaties op basis van cogeneratie-technologie en installaties op basis van energieopslag Niet-limitatieve lijst: l PV-panelen l Thermische zonnepanelen ter bereiding van SWW l WP l Boorgat Energie Opslag(BEO) (+ WP) l Koude Warmte Opslag (KWO) (+ WP) l Warmte Kracht Koppeling (WKK) l Windturbines l Energie-opslagsystemen in vaten al dan niet in combinatie met PCM (Phase Change Ma terials) l Warmterecuperatiesystemen op koelinstallaties Principieel moeten van bovenvermelde installaties alle warmte- en energiestromen bemeten worden, die toegevoerd en afgeleverd worden door de installatie. Vermits dit geen conventionele installaties zijn, is het de bedoeling dat bovenvermelde installaties worden uitgerust met een detailmonitoring met als doel volgende gegevens te bepalen (indien van toepassing op de desbetreffende installatie): l Bruto energieproductie l Netto energieproductie (met indien van toepassing onderscheid tussen aan het open baar net terug geleverde energie en eigen gebruik) l Coefficient Of Performance (COP) l Seasonal Performance Factor (SPF) l Primary Energy Ratio (PER) l Systeemrendementen van de verschillende installatie-onderdelen l Gerealiseerde besparingen t.o.v. conventionele installaties l Benuttingsgraad l Specifieke technische parameters eigen aan de desbetreffende installatie (voor onder-

138 uitgave

12/2010


houden sturingdoeleinden) Hierbij is het belangrijk dat de totale installatie wordt bemeten, inclusief alle noodzakelijke hulpverbruikers. Technische vereisten energiemeters

B. Algemeen De energiemeters zijn specifiek geschikt voor opstelling in gebouwen waarin geen industriële activiteiten plaatsvinden. De IP-klasse van de meettoestellen en de andere karakteristieken (explosievrijheid, corrosiebestendigheid,...) zijn eigen aan de te bemeten voorziening en voldoen aan de basisvereisten van kracht in de EU. De meters zijn standaard uitgerust om via een vaste bekabeling gegevens door te sturen. Wanneer gebruik wordt gemaakt van draadloze communicatie worden de meters hieraan aangepast. De energiemeters worden geïnstalleerd met alle noodzakelijke hulpmaterialen, volgens de van kracht zijnde normen en technische beschrijvingen van de distributienetbeheerders (bv. filters, af-

Energiemonitoring

A. Normen Volgende normen zijn van toepassing: l AREI (Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties); l KB van 18 februari 1977, gewijzigd door het KB van 22 juni 1990 en hun bijlagen, die sa men het reglement betreffende de koudwatermeters uitmaken; l NBN E 17-101 (1984): Meters voor drinkbaar koud water – Specificaties (1e uitgave); l NBN E 17-104 (1986): Meters voor drinkbaar koud water - Gecombineerde meters -Speci ficaties (ISO 7858/1-1985)(1e uitg.); l NBN EN 14154-1/2/3: Watermeters (2007); l De Europese normen, meer bepaald aan het document NBN EN 1359: Gasmeters met balgen, voor zover de eisen niet tegenstrijdig zijn met de Belgische wettelijke voorschriften; l EN 62053-11, -21, -31: Apparatuur voor elektriciteitsmeting (wisselstroom) – Algemene eisen; l EN 60044-1: Meettransformatoren - Deel 1; l De Belgische wetgeving en reglementering, meer bepaald het Koninklijk Besluit van 13 juni 2006 betreffende meetinstrumenten; en het Koninklijk Besluit van 22 juni 1999. Koninklijk Besluit tot vaststelling van de veiligheidswaarborgen welke apparaten en be veiligingssystemen, bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen, moeten bieden (ATEX)., AREI, Codex, en aan de Koninklijke Besluiten van 18 mei 1994 & 30 januari 1996 (EMC-Richtlijn). l NBN D 51-003: Binnenleidingen voor aardgas en plaatsing van de verbruikstoestellen Algemene bepalingen l NBN D 51-004: Installaties voor brandbaar gas lichter dan lucht, verdeeld door leidingen - Bijzondere installaties l NBN B 61-001: Stookafdelingen en schoorstenen (met een nominaal vermogen groter dan 70 kW) l NBN B 61-002: Centrale verwarmingsketels met een nominaal vermogen kleiner dan 70 kW - Voorschriften voor hun opstellingsruimte, luchttoevoer en rookafvoer

139 uitgave

12/2010


Energiemonitoring

sluitkleppen...). De meters zijn tevens uitgerust met de noodzakelijke voorzieningen om telemetrie toe te passen en dit afhankelijk van het weerhouden communicatieprotocol. Bij elke meter wordt bij installatie, hercalibratie of herinstellen tevens een calibratiecertificaat afgeleverd. C. Koudwatermeter l DN<40 n volumetrische watermeter n De watermeter dient minstens over een zelfde nauwkeurigheid te bezitten dan de officiële watermeters van de drinkwaterbedrijven n Droogloper met afgeschermde magneetkoppeling moet aanwezig zijn n Minstens EEG/ISO klasse C in zowel in horizontale als verticale positie n Hoge drukbestendigheid (maximale bedrijfsdruk bedraagt minimaal 16 bar) n Laag drukverlies (maximaal 1 bar drukverlies van de groep bij maximaal debiet) n 8 duidelijk afleesbare telwerkrollen in een extra drooglopend telwerk n “Easy reading” principe door anti-condenseersysteem n Huis uit messing l DN ≥ 40 n Watermeters voor het meten van onder andere warmtehoeveelheid en debiet van zowel koud- als warmwater volgens het ultrasoon meetprincipe zijn voorzien van een aangepaste rekeneenheid. De watermeter bestaat uit een meetbuis, 4 transducers, een elektronische meetmodule en alle overige componenten noodzakelijk voor een goede werking en toepas sing van telemetrie. n 230V AC voeding met back-up Lithium 3,6V batterij (minimale levensduur van 6 jaar voor de batterij) n De meter is van het ultrasone type met 2 tracks, met typegoedkeuring MID klasse 2 volgens EN1434 en OIML R75 n Het werkingsprincipe is gebaseerd op het transit-time principe, waarbij het tijdsverschil ge meten wordt tussen de gezonden en de ontvangen ultrasone signalen door het medium en dit door middel van twee paar meetopnemers n De debietmeter meet bidirectioneel het volumetrisch debiet en dit voor zowel warm water circuits als koudwatercircuits n Elektronische module, compact, met LCD display 8-digits. Voorzien van real-time klok, instelbare datalogger, 2 passieve galvanisch gescheiden uitgangen, pulsuitgang, infra rood interface voor dataoverdracht en/of diagnose doeleinden, communicatiepoort RS232/RS485, ingebouwde alarm indicaties zoals fout, lage batterijspanning, overschrij ding maximum debiet... n Parameters in de debietmeter zijn beveiligd tegen manipulatie n Geen drukverlies n Dynamisch meetbereik Qi/Qp tot 1/100 en maximum meetbereik tot 1/400 n Maximale watertemperatuur: 120°C n Waterdichtheid IP67 n Meetbuis is vervaardigd uit gegoten brons voor DN50 tot en met DN80 (volgens EN1982) en

140 uitgave

12/2010


n

n

n

n

uit koolstofstaal vanaf DN100 (volgens EN1.0345/P235) Transducers vervaardigd uit roestvrij staal (AISI316) en messing Meetnauwkeurigheid: 0,5% van het waterdebiet Drukbestendigheid PN16 De inbouwlengtes van de meetbuizen zijn conform EN1434

E. Caloriemeter l De caloriemeter van het ultrasone type geeft op instelbare tijdsbasis aan welk debiet of ver warmingsvermogen is verbruikt. De caloriemeter bestaat uit een rekeneenheid, een debiet meter-eenheid, 2 temperatuursensoren en andere onderdelen noodzakelijk voor de goede werking l Temperatuur bereik van 2 °C tot 180 °C l Temperatuursverschil van 3 K tot 120 K l Voeler: min. Pt100 l Dynamische range 1:100 volgens EN1434 l Totale range 1:500 l Geen bewegende delen l Wervelvrije stroming rond de reflector l Reflector uit RVS l Voeding 230V AC l Rekeneenheid: IP54 l Groot aantal aanwijzingen op het display (7-digits) l Eenheden: MWh, kWh, MJ, GJ, m³ l Grootheden: Vermogen, debiet, temperatuur, energieverbruik l Datalog functie met programmeerbare interval l Meting van zowel CV (IP54) als Koeling (IP68) - ook gecombineerd (IP68) l Voldoet aan de Europese norm NEN-EN-1434 klasse 2 l Drukbestendigheidsklasse PN16

Energiemonitoring

D. Warmwatermeter l DN<40 n De warmwatermeters zijn geschikt voor het meten van heet water tot maximaal 120°C n Meerstraal watermeter met drooglopend telwerk en magnetische koppeling n Inbouw horizontaal of verticaal n Materiaal huis: messing n Materiaal meetinzet: kunststof met metalen niet roestende delen n Uitwisselbare meetinzet n Met metalen kap voor bescherming tegen magnetische invloeden n Minstens EEG/ISO klasse B in zowel in horizontale als verticale positie n Hoge drukbestendigheid (maximale bedrijfsdruk bedraagt minimaal 16 bar) n Meetnauwkeurigheid: 1% van het waterdebiet l DN≥40 n Idem aan beschrijving bij koudwatermeters met DN≥40

141 uitgave

12/2010


F. Gasdebietmeter l Gasdebietmeter voor het meten van gasverbruiken l Vuurbestendigheid tot 0,1 bar volgens NBN EN 1359 l Maximale bedrijfsdruk 0,5 bar l Gastemperatuur: -25°C tot +40°C l Kunststof membraam, magnetische koppeling l Behuizing uit gegalvaniseerd plaatstaal l Rollentelwerk met 8 cijfers l KVBG gekeurd G. Elektriciteitsmeter: meetcentrale De digitale multifunctionele elektriciteitsmeter dient minimaal volgende eigenschappen te bezitten: l Registreert actief, reactief en momentaan energieverbruik in hoog en laag tarief. l Energie en vermogen worden gemeten in de vier kwadranten. Verbruik en terugvoeding van energie worden bijvoorbeeld apart geregistreerd. l Kan zowel 1-,2-,3-fasig meten. l Mogelijkheden om instelbare perioden te meten (variërend van 1 tot 60 minuten). l Registreert meer dan 50 elektrische gemeten waarden zoals spanning, stroom, vermo gen, frequentie, arbeidsfactor en symmetrie. De sampling van de elektrische spanning laat toe om de impact van harmonischen, tot de 5e harmonische, in te calculeren. Infor matie over de individuele harmonischen (tot en met de 5e harmonische) kunnen ook verstrekt worden. Deze meters laten ook toe om een true rms waarde te bepalen voor de gemeten spanningen. l Fasespanningen tot 830 V kunnen direct gemeten worden. l Minimale en maximale meetwaardes voor alle meetbereiken. l De meting kan uitgevoerd worden op monofasige verbruikspunten en driefasige ver bruikspunten. Ingeval van driefasige verbruikspunten is informatie per fase nodig. l Ingeval transformatoren noodzakelijk worden deze ook voorzien.

Energiemonitoring

142 uitgave

12/2010


l

Specificaties:

Meting: Meetbare netfrequentie

45-65 Hz

Meetingangen voor spanning: Meetcategorie / voor spanningsmeting

CATIII

Meetingang voor stroom: Meetcategorie / voor stroommeting

CATIII

Voedingsspanning: Meetcategorie / voor voedingsspanning

CATIII

Foutgrenzen: Formule voor relatieve globale onzekerheid bij de meting

l bij meetgrootte spanning

+/- 0,3 %

l bij meetgrootte stroom

+/- 0,2 %

l bij meetgrootte vermogen

+/- 0,5 %

l bij meetgrootte vermogensfactor

+/- 0,5 %

l bij meetgrootte werklastenergie

klasse 0,5S conform IEC 62053-22

l bij meetgrootheid blindlastenergie

klasse 2 conform IEC62053-23

Digitale ingang: Aantal digitale ingangen

1

Ingangsspanning / aan de digitale ingang / bij DC / opmetingswaarde

24 V

Digitale uitgang: Aantal van de digitale uitgangen

1

Norm / voor impulsinrichting

signaalgedrag conform IEC62053-31

Impulsduur

30 – 500ms

Instelbaar tijdrooster / minimaal

10 ms

Eigenschap van de uitgang / kortsluitvast Ja

Ja

Veiligheidsklasse en beschermingsniveau: Beschermingsniveau bedrijfsmiddelen / II

Energiemonitoring

in de ingebouwde toestand II

143 uitgave

12/2010


Colofon Coördinatie l Agentschap voor Facilitair Management (AFM) l Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) – afdeling Milieu-integratie en -subsidi ëringen – Dienst Doelgroepenbeleid en Interne Milieuzorg Inhoud l Vlaamse overheid m AFM m Departement Bestuurszaken (BZ) m Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid (DAR) m Departement LNE m Departement Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) m Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) m Vlaams Energieagentschap (VEA) m Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) l Extern m KU Leuven m Passiefhuis Platform m Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB) Opmaak & druk

l AFM - Digitale Drukkerij l Departement LNE - Dienst Communicatie en Informatie

Versie December 2010 Depotnummer D/2010/3241/480 Verantwoordelijke uitgever Kristel Gevaert Administrateur-generaal AFM Boudewijnlaan 30 bus 60 1000 Brussel

144 uitgave

12/2010

Waardering van kantoorgebouwen. Op weg naar een duurzame huisvesting voor de Vlaamse overheid

Recommend Documents