Vrouwen aan de macht
Markiezinnen van Bergen op Zoom
Portret van een vriendschap
Moeizaam manoeuvreren
Corte deductie
Het heikele punt van de religie
Portretruil
Politiek ongelukkige partnerkeuze
Portret van een vriendschap Maria Elisabeth II van den Bergh (1613–1671) als jongedame
Elisabeth Stuart, freule Lieske en nog vier andere adellijke dames laten zich rond 1628 op een speciale manier portretteren. Niemand weet wie deze serie portretten heeft gemaakt en met welke reden. Loshangende haren staan namelijk in het algemeen voor losse zeden, adellijke dames horen zo niet afgebeeld te worden. Wel staat vast dat dit raadselachtige portret van Maria Elisabeth II geschilderd is vóórdat zij markiezin wordt. Het is derhalve geen staatsieportret. Adellijk leven
Vrouwen aan de macht
Na haar verbanning uit Bohemen vestigen de Winterkoningin Elisabeth Stuart en haar echtgenoot Frederik van de Palts zich in Den Haag. Freule Lieske, zoals Maria Elisabeth II wordt genoemd, en de Winterkoningin raken bevriend.
Moeizaam manoeuvreren Katholieke markiezin Maria Elisabeth II van den Bergh in protestants Bergen op Zoom
De rooms-katholieke Maria Elisabeth II wordt in een overwegend protestantse stad in eerste instantie met argwaan bekeken. De markiezin heeft het recht talloze ambtenaren te benoemen, waaronder drossaards, schouten, schepenen en dijkgraven. Rooms-katholieken mogen in die tijd geen openbare functies bekleden. Maria Elisabeth II houdt zich aan de regels. Haar eigen raadsleden zijn overwegend katholiek hoewel zij na haar inhuldiging ook voor gereformeerde adviseurs kiest. Adellijk leven
Vrouwen aan de macht
Na de Vrede van Munster wordt Maria Elisabeth II, in 1649 op 36-jarige leeftijd, ingehuldigd als markiezin van Bergen op Zoom. Zij neemt haar intrek in het hof en laat dit naar haar smaak renoveren.
Corte deductie Verhandeling over het bestuur van de stad en de rechten van de markiezin
Het stadsbestuur stelt dat dienaren van de markiezin niet mogen toetreden tot de Brede Raad. Deze Raad bestaat uit de magistraat, het college van oud-bestuurders en vertegenwoordigers uit de gilden. Op zijn lijst staan namen van raadsheren van de markiezen die ook een hoge functie hebben bekleed in de stad, waarmee hij aantoont dat men zowel de markies als de stad kan dienen. Adellijk leven
Vrouwen aan de macht
In zijn ‘Corte deductie’ uit 1652, toont Justus Turcq, oud-schepen en oudburgemeester van Bergen op Zoom, aan dat een persoon tegelijkertijd in dienst kan zijn van de stad én van de markies.
Het heikele punt van de religie Markiezin Maria Elisabeth II in opspraak (circa 1657–1659)
De bekeerde dochter van Elisabeth Stuart vlucht via Bergen op Zoom naar Antwerpen en Parijs, waar zij haar intrek neemt in een klooster. De rooms-katholieke Maria Elisabeth II is partij in deze kwestie. Elisabeth Stuart vindt namelijk drie brieven van Maria Elisabeth II en is des duivels. Zij roept de hulp van de Staten-Generaal in. De markiezin wordt ontheven van haar bestuursmacht. Als een onderzoek niets oplevert worden de rechten weer hersteld. De vriendschap tussen Maria Elisabeth II en de Winterkoningin is nu wel voorbij. Adellijk leven
Vrouwen aan de macht
De bekering tot het rooms-katholieke geloof van de dochter van de Winterkoningin veroorzaakt een gigantische rel.
Portretruil Gerard van Honthorst schildert Henriëtte Francisca van Hohenzollern
Op dit portret is Henriëtte Francisca zeven jaar. Eenzelfde portret maakt Gerard van Honthorst van de dochter van de Winterkoningin, Elisabeth Stuart. In 1650 besluiten de moeders de portretten van hun dochters te ruilen. In 1661 reist Elisabeth Stuart terug naar Engeland en neemt het portret mee. Na haar overlijden komt het in de collectie Craven waar het driehonderd jaar blijft. Na een eerdere vergeefse poging weet de gemeente Bergen op Zoom het in 1981 te bemachtigen.
Adellijk leven Adellijk leven Vrouwen Vrouwen aanaan de macht de macht
Van Honthorst maakt meer van dit soort portretten. In houding en kledij is er een treffende overeenkomst met het portret van de dochter van Amalia van Solms en stadhouder Frederik Hendrik.
Door ‘foute’ religieuze of politieke opvattingen van de wettige erfgenamen wordt Het Markiezenhof talloze malen in beslag genomen én weer teruggegeven.
Politiek ongelukkige partnerkeuze Henriëtte Francisca van Hohenzollern slechts twaalf jaar markiezin Het enige kind van markiezin Maria Elisabeth II, Henriëtte Francisca, huwt in 1662 de Noord-Franse edelman Frédéric Maurice de la Tour d’Auvergne. Een politiek ongelukkige verbintenis want er volgt een reeks oorlogen met Frankrijk. Tijdens die oorlogen wordt haar het regeren onmogelijk gemaakt zodat zij in de periode 1662 tot 1698 maar twaalf jaar aan het bewind is. Het markiezaat wordt tijdens de oorlogen tijdelijk overgedragen aan prins Willem III van Oranje. Henriëtte Francisca wordt opgevolgd door haar zoon François Egon de la Tour d’Auvergne.
Adellijk leven
Vrouwen aan de macht
Wanneer in 1672 een oorlog met Frankrijk uitbreekt vertrouwen de Staten-Generaal de politieke sympathieën van Henriëtte Francisca’s Franse echtgenoot niet.
Verantwoording
Verantwoording objecten Maria Elisabeth II van den Bergh (1613–1671), markiezin van Bergen op Zoom en gravin van den Bergh Anoniem, circa 1628, olieverf op paneel
Henriëtte Francisca van Hohenzollern (1642–1698), markiezin van Bergen op Zoom Gerard van Honthorst, 1649, olieverf op doek
Portret van Winterkoningin Elisabeth Stuart Anoniem, circa 1640, olieverf op paneel
Voorblad van de ‘Corte deductie’, verhandeling over het bestuur van de stad en de rechten van de markiezen dienaangaande Justus Turcq, 1652
Verantwoording bladerboek Zegel en handtekening van Maria Elisabeth II van den Bergh (1613–1671), markiezin van Bergen op Zoom en gravin van den Bergh 31 oktober 1659
Detail van het schilderij van Frederick Henry, Prins van Oranje, met zijn vrouw Amalia van Solms en hun drie jongste dochters Gerard van Honthorst, 1647, olieverf op doek Rijksmuseum, Amsterdam
Stamboom van de heren en markiezen van Bergen op Zoom (1287–[1795]) Petrus Janssen, 1770 Opschrift: ‘Genealogie van het Doorluchtich Huys der Heren en Marquisen van Bergen-optenZoom’ Portret van Louise Maria van de Palts, dochter van de Winterkoningin Gerard van Honthorst, 1642, olieverf op doek Schloss Villa Ludwigshöhe
Adellijk leven Adellijk leven Vrouwen Vrouwen aanaan de macht de macht
Zegel van Frédéric Maurice de la Tour d’Auvergne 1683
Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven. Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. © 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam
