Vroegsignalering van angst bij kanker Symposium juni 2016, Amsterdam
‘Hoe harder we angst bevechten, hoe meer ze ons verleidt en verstikt. Hoe meer we de angst in de ogen zien, hoe sneller ze vrijheid biedt.’ Damiaan Denys (Filosoof en psychiater, Belgie 1965)
Vroegsignalering van angst bij kanker
-
Mw. Y. (Yvonne) de Rooij, Medisch Maatschappelijk Werker mw. V. (Victoria) Skinner, Verpleegkundig Specialist Mammachirurgie mw. J.A. (Jogien) Stoker, Gezondheidszorgpsycholoog
Programma • Inleiding angst • Casus – Verpleegkundig Specialist – Medisch Maatschappelijk Werk – Medische Psychologie • Vragen
Prevalentie verhoogde angst Onderzoek Radboud UMC (Jose Custers): • Borstkanker: 31% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling) • Prostaatkanker: 25% (curatief, gelokaliseerde ziekte waarvoor prostatectomie met evt. aanvullend bestraling)
• Colorectaalkanker: 38% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling)
Angst bij kanker • Door kanker - organische beschadigingen / medicatie • Al bestaand voor de kanker - psychiatrische voorgeschiedenis • Reactie op kanker - coping / aanpassingsprocessen / aanpassingsproblemen
Reactieve angst • • • •
Existentiële angst / doodsangst Eindigheidsbesef / verlies van zingeving Gevreesde lijden / controleverlies Voor behandelingen / bijwerkingen / pijn
Wat zie je? • • • • • •
Boosheid en agressie Apathie en vermijding Somberheid en depressie Somatische presentatie Ontkenning Sociaal isolement
Voorspellers
Uitlokkers
Onderdiagnostiek / valkuilen • Te vanzelfsprekend / invoelbaar – Patiënten beginnen er niet over – Hulpverleners gaan het gesprek niet aan
• Teveel focus op de somatiek
Tijdig signaleren van angst • • • • •
Hoge lijdenslast Negatieve invloed op kwaliteit van leven Optimale therapietrouw Delay voorkomen Angst is goed te behandelen
Komt een vrouw op de mammapoli….
• Medische anamnese • Speciele anamnese
Diagnose en behandelplan
Wanneer verwijzen naar Medisch Maatschappelijk Werk?
Medisch Maatschappelijk Werk Intake met daarin gerichte aandacht voor de angst • • • • • •
Frequentie en duur van angst Aanwezigheid van gedrag om angst te verminderen Verstoring op emotioneel functioneren Verstoring op het dagelijks functioneren Meten middels de HADS Afnemen & bespreken van de Lastmeter
Frequentie en duur
Mevr. Venkel
“Ik voel mij angstig tijdens opname” “Ik heb het gevoel mijzelf kwijt te raken” ‘s avonds in bed lig ik te piekeren en kan ik niet in slaap komen
Wat helpt? “Ik zoek afleiding” “Ik deel het met mijn oom” “Ik weet dat schrijven mij helpt”
Angst Emotioneel en functioneel “Ik heb nergens zin in en voel mij somber” “Ik heb een kort lontje naar mijn partner” “Ik heb geen zin om iemand te zien” “Ik wil niet dat mijn man mij knuffelt of aanraakt” “Het lukt mij niet om te werken”
HADS Verhoogd op angst en stemming Lastmeter score op sociale en emotionele thema’s
Van Angst naar Beter omgaan met de angst
Psycho- educatie
Psycho educatie door MMW
PE krijgt het karakter van een therapeutische interventie; Hoe speelt de draagkracht van mevr. Venkel een rol in haar reactie op een specifieke situatie?
Voorlichting Wat maken patienten in vergelijkbare situaties mee? Hoe reageren mensen in zo’n situatie? Wat lijkt hen te helpen?
Exploratie Het onderzoeken van de coping die de patient tot dan toe heeft gehad “Veel mensen in uw situatie hebben last van angst. “Hoe is dat bij u?”
Positief bekrachtigen Benoemen wat goed gaat, onderzoeken wat zou kunnen helpen om het nog beter te laten gaan De focus licht op veerkracht, niet op de zwakte waardoor je de gevoelens van onmacht en controle verlies versterkt
Zelfmanagement Op zoek naar beschikbare hulpbronnen; gebruik maken van wat de patient zelf in huis heeft
Mindfulness ‘ Hoe harder we angst bevechten, hoe meer ze ons verleidt en verstikt. Hoe meer we de angst in de ogen zien, hoe sneller ze vrijheid biedt.’
• Observeren (zonder oordeel, niet verklaren of ontkennen) en verwoorden van de angst, waardoor controle en regie • Angst ebt weg als het wordt erkend
Verwijzing naar Medische Psychologie? • Wat maakt dat ik besluit te verwijzen?
Medische psychologie: diagnostiek • Anamnese o.a. focus van de angst, frequentie, intensiteit, uitlokkende factoren, andere psychische klachten, ziektegedrag, invloed op (sociaal) functioneren, reacties van omgeving, coping • DSM IV
Casus mw. Venkel • • • • •
Ambivalentie m.b.t. medische behandeling Panisch voor schadelijke effecten behandeling Fixatie op gezonde life-style Appelerend gedrag jegens behandelteam Relationele- en gezinsproblematiek
+ aanwezigheid risicofactoren verhoogde angst!
Casus mw. Venkel • • • • •
Diagnose: aanpassingsstoornis Beleid: psychologisch behandeling tijdens medisch traject Partner betrekken Huisarts → thuissituatie Verwijzing kinderen
Kernaspecten van Angst • Paradoxale opdracht (controle en loslaten) • Neiging om gevaar te overschatten • Neiging om eigen mogelijkheden te onderschatten • Angst, zich zorgen maken en piekeren gaan vaak samen (kan obsessief worden)
Psychologische behandelvormen • Acceptance and Commitment Therapy (ACT) • ……
Take-home
Dank voor uw aandacht!
