1
Strafrecht, moord, spionage, rechtsstaat, naming and shaming, omkoping en corruptie, groepsexecuties, politieke gevangenen, martelen, ontsnappingen, revolutie, doodstraf, klassenjustitie, homovervolging, landverraad… Museum de Gevangenpoort is spannender dan de nieuwste James Bond film. De authentieke beleving, het gevoel dat je als bezoeker teruggaat in de tijd, is in de Gevangenpoort groot dankzij de unieke combinatie van een in oorsprong middeleeuwse gevangenis en een collectie straf- en martelwerktuigen. Door de gebeurtenissen die zich hebben afgespeeld in en rond de Poort -ketters op de brandstapel, de moord op de gebroeders De Witt, de strijd tussen Patriotten en Orangisten- brengen gebouw en collectie de geschiedenis van Nederland tot leven. Maar het is niet alleen spannend. Museum de Gevangenpoort zet bezoekers ook aan het denken over misdaad en straf, over strafrecht en rechtsstaat. Over hoe het recht vroeger werd geregeld en hoe het nu is, hoe het hier is en hoe het elders is op de wereld. De afgelopen jaren heeft het museum -naast zijn reguliere rondleidingen en vaste opstelling van de collectie- diverse publieksactiviteiten georganiseerd die een verband leggen met het hedendaagse maatschappelijk debat over ons rechtssysteem: lezingen, cross-overs, educatieve activiteiten en bijzondere evenementen zoals de Nacht van de Dictatuur. Daarbij werkte het museum onder andere samen met ProDemos, Humanity House, Haags Historisch Museum, Openbaar Ministerie, Raad voor de Rechtspraak, Nationaal Archief, Stroom Den Haag, advocaten, theatergroepen, tv-programma’s en schrijvers.
2
In de loop van 2015 heeft het museum zijn profiel, werkwijze en resultaten geëvalueerd, zowel intern als via gesprekken met externen en via publieksonderzoek. Uit het publieksonderzoek blijkt dat Museum de Gevangenpoort bovengemiddeld scoort op goede informatie tijdens het bezoek, vriendelijkheid van het personeel en leerzaamheid van het aanbod. Het profiel van het museum is zeer onderscheidend; het publiek kwalificeert het museum als ‘uniek’ en ‘ruig’. Het belangrijkste verbeterpunt dat door het publiek wordt genoemd is ‘afwisselender aanbod’. De interne evaluatie en gesprekken met externen benadrukken het belang van de educatieve functie van het museum. Ook komen in deze gesprekken veelvuldig de mogelijkheden naar voren die het museum biedt tot maatschappelijke reflectie over rechtsstaat en strafrecht en, in dat verband, de mogelijkheden tot samenwerking (kruisbestuiving) met organisaties uit andere culturele en nietculturele sectoren. Een en ander betekent dat Museum de Gevangenpoort voor de periode 2017-2020 staat voor een forse uitdaging. Enerzijds wil het museum authenticiteit en continuïteit bieden en zijn gebouw en collectie blijven inzetten om een breed publiek aan te spreken dat op zoek is naar een leerzame én spannende beleving. Anderzijds wil het museum, voortbouwend op ervaringen uit de afgelopen jaren, een brug slaan tussen het verleden -de Gevangenpoort als gevangenis- en het heden -de discussies over rechtsstaat en strafrecht-. Daartoe zet het museum zijn gebouw en collectie in om structureel en vernieuwend educatie en verdieping te bieden met eigen aanbod, met cross-overs en door samenwerking met partner-organisaties. Het museum zal deze contextualiserende taak verrichten vanuit het historische verhaal dat gebouw en collectie vertellen: het verhaal van het strafrecht van de middeleeuwen tot het begin van de 19e eeuw, het moment dat de Gevangenpoort ophield een gevangenis te zijn. Daarbij moeten wij rekening houden met: - de wensen en belangstelling van het publiek dat het museum reeds bezoekt en wensen en belangstelling van potentiele nieuwe bezoekersgroepen - de mogelijkheden die de collectie biedt - de omvang en gebruiksmogelijkheden van het gebouw - de beperkte formatie in combinatie met een grote inzet van vrijwilligers - de profilering van Den Haag als Internationale Stad van Vrede en Recht - wijzigingen in de omgeving die het museum beïnvloeden, zoals de overdracht door het rijk van het beheer en onderhoud van het gebouw en wijzigingen in het gemeentelijk beleid cultuureducatie - de steun die het museum kan krijgen van vrienden, sponsors en fondsen. Om deze uitdaging aan te gaan heeft het museum zijn missie en visie bijgesteld. Het museum baseert zich daarbij op de vijf maatschappelijke waarden die de Nederlandse Museumvereniging hanteert: de belevingswaarde, de collectiewaarde, de educatieve waarde, de verbindende waarde en de economische waarde. Missie Museum de Gevangenpoort betrekt een breed (inter)nationaal publiek bij de geschiedenis van het strafrecht in Nederland en bij belangrijke gebeurtenissen uit de nationale geschiedenis. Het museum verbindt deze geschiedenis waar mogelijk met hedendaagse discussies en actualiteiten rond het strafrecht en de rechtsstaat. Visie Museum de Gevangenpoort is dé instelling in Nederland die het publiek kan interesseren voor en informeren over de geschiedenis van het strafrecht. Dankzij de unieke combinatie van het cellencomplex en de collectie straf- en martelwerktuigen, geeft het museum een representatief beeld van de wijze waarop gevangenen gedurende de vijftiende tot het begin van de negentiende eeuw in 3
ons land werden opgesloten, verhoord, berecht en gestraft. De Gevangenpoort geeft de bezoeker een bijzonder perspectief op diverse gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis. Hier zaten mensen gevangen die een hoofdrol speelden in belangrijke ontwikkelingen zoals de godsdienststrijd, de beeldenstorm en de opstand in de 16e eeuw, het Rampjaar 1672 en de patriottentijd aan het eind van de 18e eeuw. Een bezoek aan Museum de Gevangenpoort stimuleert het publiek om na te denken over rechtshandhaving en straffen en daarover een eigen mening te vormen. Het museum draagt met bijzondere activiteiten bij aan maatschappelijke discussies over het functioneren van de rechtsstaat, over mensenrechten en over democratie vs. dictatuur. Kernwaarden van het museum zijn: Schatkist én Kenniscentrum De functie van Museum de Gevangenpoort is die van beheerder van de nationale collectie straf- en martelinstrumenten. Die schatkist is van grote waarde en verdient voortdurende bescherming, aandacht en zorg. Tegelijkertijd is het een schatkist die zo ver mogelijk moet openstaan zodat iedereen er, naar zijn wens, kennis van kan nemen. Door de collectie optimaal te ontsluiten en het publiek te informeren over de inhoud ervan en de betekenis, fungeert het museum als kenniscentrum over de strafrechtsgeschiedenis. Collectiebeheer en educatie worden zo veel mogelijk gekoppeld aan elkaar en zijn beide van primair belang in het museumbeleid. Een museum voor iedereen Museum de Gevangenpoort is een museum dat een breed publiek aanspreekt. Doelgroepen van het museum zijn: toeristen, dagjesmensen, mensen met specifieke belangstelling voor geschiedenis, jongeren en (groot)ouders met kinderen. Ook scholen komen graag naar de Gevangenpoort omdat het museum educatieve meerwaarde biedt maar tegelijkertijd een spannend uitje is waar leerlingen van onder de indruk raken. Omdat wij vinden dat het verhaal van de Gevangenpoort relevant is voor iedereen willen we deze laagdrempeligheid handhaven. Het museum moet interessant blijven voor mensen die een boeiend dagje uit zoeken én voor mensen die meer verdieping zoeken over onderwerpen die gerelateerd zijn aan het strafrecht. Ervaren en begrijpen Essentieel voor de kwaliteit van de Gevangenpoort is het feit dat bezoekers hier kunnen ervaren én begrijpen hoe het was om in vroegere eeuwen als verdachte gevangen te zitten, verhoord te worden en bestraft te worden. Ze lopen door de gajolen waar de ‘gewone’ verdachten zaten, de ridderkamer voor de vermogende verdachten, de gijzelkamer waar gegijzelden verbleven, de examineerkamer waar verhoren plaatsvonden en de pijnkelder waar werd gemarteld of gedreigd werd met marteling. De combinatie van gebouw met collectie is een indrukwekkende ervaring. Dankzij de toelichtingen die de museumgidsen geven en de uitleg bij collectievoorwerpen gaan de bezoekers ook begrijpen hoe het rechtssysteem in vroegere eeuwen functioneerde en welke gebeurtenissen in de vaderlandse geschiedenis verbonden zijn met de Gevangenpoort. Vroeger en nu Lijfstraffen, schandstraffen, de doodstraf: het lijkt op het eerste gezicht alsof de Gevangenpoort een verhaal vertelt over een ver verleden. Maar het is een verhaal dat elke keer weer verrassend -en vaak pijnlijk- actueel is. Deze actualiteit bepaalt mede de maatschappelijke functie die Museum de Gevangenpoort vervult. Het is een actualiteit die vele gezichten kent. Het gaat bijvoorbeeld om de verschillen én overeenkomsten tussen vroeger en nu wat betreft ideeën over veiligheid, justitie, rechtvaardigheid en rechten van verdachten en veroordeelden. Actueel is het verhaal van de Gevangenpoort ook als het gaat over vrijheid van meningsuiting, de rechten van politiek en religieus andersdenkenden en de rechten van minderheden. 4
De activiteiten die gerelateerd zijn aan deze kernwaarden geven wij in de hierna volgende hoofdtukken weer: Schatkist en Kenniscentrum in hoofdstuk 2.2, ontsluiting collectie en gebouw Een museum voor iedereen in hoofdstuk 2.4, publieksbereik Ervaren en begrijpen in hoofdstuk 2.3, educatie en participatie Vroeger en nu in hoofdstuk 2.2, ontsluiting collectie en gebouw en in hoofdstuk 2.3, educatie en participatie
Onze doelstellingen voor de periode 2017-2020 zijn gebaseerd op onze missie, visie en kernwaarden. In onze plannen nemen wij verbeterpunten mee uit de evaluatie van de periode 2013-heden. In de komende beleidsperiode willen we: - een groot en divers publiek bereiken, omdat we als museum over het strafrecht een thema behandelen dat voor iedereen van belang is - in alle opzichten kwaliteit bieden aan onze bezoekers, omdat we willen dat het bezoek aan ons museum een indrukwekkende ervaring is en dat bezoekers na afloop hun vrienden en familie gaan aanraden ook naar het museum te gaan - onze collectie optimaal ontsluiten en hoge kwaliteit realiseren in de zorg ervoor, omdat we iedereen toegang willen geven tot onze collectie en we deze ook in goede staat willen overdragen aan toekomstige generaties - scholen en hun leerlingen inspireren, omdat we het belangrijk vinden dat jongeren zich bewust worden van de geschiedenis van en veranderingen in het strafrecht en het belang van rechtsstaat en democratie - een bijdrage leveren aan het hedendaagse debat over onderwerpen die te maken hebben met de rechtsstaat en het strafrecht, omdat het museum vanuit zijn historische inhoud hierin een relevante rol kan vervullen. 5
-
een sterk cultureel ondernemer zijn, om naast de noodzakelijke subsidie van de overheid ook eigen inkomsten te realiseren en kostenbewust te functioneren.
Concrete resultaten die wij willen bereiken zijn: groei van het aantal bezoekers naar 60.000 per jaar in 2020 een hogere kwaliteit voor bezoekers realiseren met verdiepende activiteiten over de relatie tussen de Gevangenpoort en actuele onderwerpen op het gebied van het recht ontsluiting van de collectie verbeteren, zowel in het museum als digitaal onze online aanwezigheid versterken door alle topstukken uit de collectie digitaal te ontsluiten -met een afbeelding en een beschrijving- en een bereik van 50.000 online bezoekers/volgers per jaar 11.800 deelnemers per jaar aan onze educatieve activiteiten in 2017, stijgend naar 13.700 in 2020 een stijging van onze publieksinkomsten met € 53.000,- in 2017, oplopend naar € 96.000,- in 2020 (ten opzichte van 2014) en een stijging van onze sponsorinkomsten en inkomsten uit private bijdrage met € 19.000 (ten opzichte van 2014)
6
Terugblik op de periode 2013-heden: ontsluiting collectie en gebouw In de beleidsperiode 2013-2016 is door het rijk bezuinigd op de exploitatiesubsidie van Museum de Gevangenpoort. Deze bezuiniging heeft ertoe geleid dat gesneden moest worden in de personeelslasten. Dit is deels gebeurd door de vacature Hoofd Collecties niet in te vullen wat tot capaciteitsproblemen binnen de betreffende afdeling heeft geleid. Onderzoek naar de collectie en digitalisering staan daardoor noodgedwongen op een laag pitje. De ontsluiting van de collectie en het gebouw is in de periode 2013-heden gebeurd door: - de permanente opstelling van objecten uit de collectie in het museum - de rondleidingen voor het publiek door het gebouw - digitale ontsluiting van een beperkt aantal objecten uit de collectie via de website van het museum met ingang van 2014 - kortdurende en langdurende bruiklenen van voorwerpen uit de collectie aan andere musea. Door verhuizing naar een nieuw depot in 2015 is de opslag van de collectie aanmerkelijk verbeterd. De restauratie van het museumgebouw heeft reeds eerder, in 2009-10, geleid tot aanmerkelijke verbetering van de condities voor de objecten die daar permanent zijn opgesteld. In de afgelopen jaren zijn incidenteel een aantal objecten uit de collectie gerestaureerd zoals een rekpaal. Het collectieplan is in 2015 geactualiseerd. Dankzij een bescheiden aankoopfonds kan het museum incidenteel de collectie uitbreiden. Zo is, in 2014, de aankoop van een guillotine en een rekbank mogelijk geworden. Vooral de aankoop van de guillotine was bijzonder omdat dit object nog niet in de collectie voorkwam. Plannen voor 2017-2020: ontsluiting collectie en gebouw Het feit dat het museum in de periode 2017-2020 structureel aandacht gaat schenken aan educatie, verdieping en contextualisering betekent dat met nieuwe ogen gekeken moet worden naar het tentoonstellings- en activiteitenbeleid. De vaste opstelling in het museum wordt in dit verband in 2017-2020 gemoderniseerd. Op dit moment biedt deze opstelling vooral aanvullende informatie die aansluit op de uitleg die de gidsen reeds geven aan het publiek tijdens de rondleiding door het gebouw. De modernisering van de vaste opstelling zal erop gericht zijn de objecten in een nieuwe context te plaatsen die het publiek toont hoe het denken over misdaad en straf en het strafrecht zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld. Het museum gaat bovendien tijdelijke tentoonstellingen organiseren waarin relaties worden gelegd tussen het historische verhaal van de Gevangenpoort enerzijds en gevangenschap en strafrecht in de huidige tijd anderzijds. Daarbij wordt gekozen voor toegankelijke presentatievormen zoals foto’s, video en film en voor thema’s die een breed publiek interesseren en aanspreken. Te denken valt aan thema’s als: - vervolging van politieke gevangenen (van Cornelis de Witt tot Nelson Mandela) - leefomstandigheden in gevangenissen - ontsnappingen (van Abraham de Wiquefort tot Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán) - vervolging van personen vanwege hun seksuele geaardheid Een voorbeeld zou kunnen zijn een presentatie van de fotoserie Law & Order van de fotograaf Jan Banning: indringende foto’s van rechtbanken en gevangenissen in Frankrijk, de Verenigde Staten, Colombia en Oeganda. 7
Bij bovenstaande veranderingen zal het museum inhoudelijke ondersteuning zoeken in de vorm van een klankbordgroep van wetenschappers op het gebied van strafrecht en strafrechtgeschiedenis en mensen uit de beroepspraktijk. We gaan de collectie verder digitaliseren. Van de volledige collectie zullen afbeeldingen beschikbaar zijn die te raadplegen zijn via het museumregistratiesysteem Adlib en via een beeldbank waarop ook afbeeldingen met hoge resolutie beschikbaar zijn. Door aan te sluiten bij de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed versterken we de combinatie met gedigitaliseerd materiaal van andere collecties en zetten we onze eigen collectie op nationaal niveau sterker op de kaart. De komende jaren gaan we steeds meer digitale afbeeldingen van collectieonderdelen op onze museum-website plaatsen. Afbeeldingen gaan steeds vergezeld van een informatieve tekst. Eind 2020 moeten alle topstukken van het museum op de site staan. De zichtbaarheid van de collectie wordt bovendien versterkt door wisselend topstukken uit de collectie te tonen in het museum en door actief bruikleenverkeer. Of ook het collectiebeleid moet worden aangepast is een vraag die het museum in de periode 20172020 wil onderzoeken. Aanpassingen op dit terrein dienen zorgvuldige overweging en zullen niet voor 2020 plaatsvinden.
8
Terugblik op de periode 2013-heden: educatie en participatie Museum de Gevangenpoort trekt veel bezoek van scholen, met name bij het Voortgezet Onderwijs is het museum populair. Het museum heeft een gevarieerd aanbod voor scholen: algemene rondleidingen, themarondleidingen over o.a. Den Haag als stad van Vrede en Recht, combinatiebezoeken met o.a. Humanity House en stadswandelingen. Ook is er de afgelopen jaren lesmateriaal ontwikkeld dat docenten kunnen gebruiken op school in de vorm van een digitale schoolplaat. Het aanbod voor scholen is in de afgelopen jaren versterkt door samenwerking met ProDemos. Museum de Gevangenpoort biedt een historische dimensie die prima aansluit op het educatieve aanbod van ProDemos. Samen laten beide instellingen zien hoe de rechtsstaat vroeger functioneerde en hoe politiek, democratie en rechtsstaat anno nu functioneren. De afgelopen jaren is bovendien, op projectbasis, gewerkt aan crossovers binnen het educatieaanbod. Zo heeft het museum in 2014 meegewerkt aan een initiatief van theatergroep Tafel van Vijf, de voorstelling Oranje of De Witt. Leerlingen van scholen die zich hiervoor inschreven bezochten in Theater aan het Spui de voorstelling en kregen een rondleiding door de Gevangenpoort; ProDemos verzorgde voor deze leerlingen bovendien een rondleiding over het Binnenhof. Dit aanbod is door scholen zeer enthousiast ontvangen en het verdient aanbeveling om een dergelijke cross-over van theater en museumbezoek structureel te gaan aanbieden. Museum de Gevangenpoort participeert in het Haagse Cultuurmenu voor het Primair Onderwijs. Als gevolg van een wijziging in het beleid van de gemeente Den Haag zal dit Cultuurmenu naar verwachting met ingang van het schooljaar 2016-2017 ophouden te bestaan. Gevolg hiervan is een terugloop in het aantal leerlingen dat het museum bezoekt met ongeveer 1.000 per jaar. Op het gebied van buitenschoolse educatie voor kinderen en jongeren is het museum de afgelopen jaren gestart met de Museumjeugduniversiteit. Dit biedt een mooie mogelijkheid om ook voor kinderen verdieping te geven aan het educatief aanbod van het museum. Voor volwassenen biedt het museum jaarlijks een serie lezingen over thema’s die te maken hebben met rechtsstaat en strafrecht: de Gevangenpoortlezingen. Dit aanbod wordt mogelijk gemaakt door en gezamenlijk georganiseerd met Advocatenkantoor Wladimiroff. Museum de Gevangenpoort participeert bovendien in de jaarlijkse Nacht van de Dictatuur, bijvoorbeeld met rondleidingen die verzorgd worden door mensen die zelf gevangen hebben gezeten onder dictatoriale regimes. Ook in het aanbod voor volwassenen is de afgelopen jaren geëxperimenteerd met cross-overs: bijvoorbeeld een combinatie van museumbezoek en een locatietheatervoorstelling. De belangstelling hiervoor is groot. Ook tijdens de jaarlijkse museumnacht vinden korte theatervoorstellingen plaats in de Gevangenpoort. Daarnaast biedt het museum jaarlijks een aantal bijzondere lezingen, nachtrondleidingen en stadswandelingen met bijvoorbeeld een juridisch thema. Plannen voor 2017-2020: educatie en participatie Een goede marketing naar scholen en inzet op het onderhouden van contacten blijkt steeds meer een succesfactor te zijn voor bezoek van scholen aan het museum. We zullen daarom onze inzet op dit punt verder versterken.
9
Daarnaast wil het museum zijn educatieve aanbod vernieuwen om nog beter in te kunnen spelen op de vraag van scholen. Met name valt te denken aan de vraag naar lesmateriaal voor op school, combinatiebezoeken en cross-overs met theater; het museum zal samen met partners de mogelijkheid nagaan hier structureel in te voorzien. Samen met het Haags Historisch Museum, het Museon, ProDemos, Humanity House en de Stichting Oranjehotel zal Museum de Gevangenpoort in de periode 2017-2020 een breed integraal aanbod realiseren rond het thema Vrede, Recht en Internationale samenwerking, aansluitend bij het profiel van Den Haag – internationale stad van Vrede en recht. Een samenwerkingsovereenkomst hiervoor is reeds afgesloten. De reeds bestaande samenwerking met organisaties zoals ProDemos en Humanity House op het gebied van educatie, combinatiebezoeken en verdiepend aanbod zoals de Nacht van de Dictatuur, wordt voortgezet. Daarnaast zal het museum mogelijkheden nagaan van nieuwe samenwerkingsverbanden met partijen die zich bezighouden met actuele discussies over rechtsstaat, mensenrechten etc. zoals bijvoorbeeld het Movies that Matter Festival. Een bezoek aan Museum de Gevangenpoort omvat standaard een rondleiding door een gids door het cellencomplex. De interactie tussen gids en bezoekers betekent dat publieksparticipatie een heel natuurlijk en geïntegreerd onderdeel vormt van het museumbezoek: de gids betrekt het publiek actief door vragen te stellen en de bezoekers op hun beurt krijgen volop de gelegenheid om vragen te stellen aan de gids. In het kader van de nieuwe inrichting van de vaste opstelling zal het museum in de periode 2017-2020 ook andere vormen van publieksparticipatie mogelijk maken zoals polls waarin het publiek zijn kennis kan testen en kan reageren op stellingen of vragen over het strafrecht. Met zijn aanbod op het gebied van educatie en publieksparticipatie zal het museum in de periode 2017-2020 naast de algemene doelgroep van museumbezoekers ook een specifieke doelgroep benaderen: de mensen die in Den Haag een juridische opleiding volgen.
10
Terugblik op de periode 2013-heden: publieksbereik Het publieksbereik van Museum de Gevangenpoort is de afgelopen jaren gegroeid van ongeveer 51.000 naar ongeveer 55.000 bezoekers per jaar. Hierboven is reeds genoemd dat uit publieksonderzoek blijkt dat het profiel van het museum zeer onderscheidend is; het museum trekt een goede mix van jong en oud publiek en van volbetalers en museumkaarthouders. Het museum deelt zijn voordeur, entreegebied en kassa met de buurman, de Galerij Prins Willem V, onderdeel van het Mauritshuis. Het publiek kan voor elk van beide musea een apart ticket kopen of een combiticket voor beide. Museum de Gevangenpoort is bovendien partner in het Hofvijverpassepartout, samen met het Haags Historisch Museum, Museum Bredius, ProDemos en Galerij Prins Willem V. Het museum heeft de afgelopen jaren gewerkt aan het vergroten van zijn publieksbereik door naast zijn vaste tentoonstelling en rondleidingen tijdelijke presentaties te organiseren en door deel te nemen aan diverse stedelijke en landelijke evenementen. Voorbeelden van tijdelijke presentaties waren 100 jaar Vredespaleis (in 2013), Verboden Humor (in 2014) en Held achter tralies (2015/16). Financiering van deze extra activiteiten was mogelijk door daarvoor de bestemmingsreserve OCW in te zetten. Ook heeft het museum diverse stappen gezet om nog aantrekkelijker te worden voor internationaal publiek. Het gehele museum is tweetalig (NL/EN) en er zijn begeleidende gidsjes gemaakt voor de rondleidingen in acht talen. Ook zijn er audiotours beschikbaar in het Engels en het Japans. Plannen voor 2017-2020: publieksbereik Het museum handhaaft in 2017-2020 zijn marketingstrategie en onderscheidende profilering richting een breed publiek. De online marketing wordt versterkt via website en social media. Daarnaast zal het museum zich in toenemende mate richten op nieuwe, specifieke groepen die geïnteresseerd zijn in de context en inhoudelijke verdieping die het museum kan bieden bij hedendaagse thema’s rond rechtsstaat en strafrecht. Wij denken daarbij aan: - personeel en leerlingen van onderwijsinstellingen zoals hogescholen en juridische opleidingen - leden van organisaties als Amnesty International, Vluchtelingenwerk, bezoekers Humanity House, bezoekers Movies that Matter festival etcetera - medewerkers van Ministeries. Museum de Gevangenpoort zal zich de komende jaren nadrukkelijk positioneren binnen publieksgerichte initiatieven rond het thema Den Haag internationale stad van Vrede en Recht; bijv. door een vast onderdeel te worden voor hop on-hop off bussen voor toeristen/dagjesmensen langs diverse relevante locaties in de stad. Museum de Gevangenpoort wil een etniciteit-overstijgende plaats van betekenis zijn in het debat over recht en onrecht in de wereld. Hiertoe werkt het museum samen met relevante partners voor het ontwikkelen van activiteiten en zal gebruik maken van ervaringen met het diversiteitsbeleid dat al enige jaren wordt gevoerd door het Haags Historisch Museum.
11
Terugblik op de periode 2013-heden: cultureel ondernemerschap Museum de Gevangenpoort werkt met een kleine staf en veel vrijwilligers. De kosten per bezoeker zijn relatief laag. Het gemiddelde percentage eigen inkomsten over 2013 en 2014 bedroeg 97%. Dit is ver boven de norm die het Ministerie van OCW hanteert. De efficiency van het museum wordt versterkt door het feit dat samen met het Haags Historisch Museum eén stichting wordt gevormd en door samenwerking met externen. In 2009 en 2010 is het Museum ingrijpend gerestaureerd. Dankzij deze restauratie deelt Museum de Gevangenpoort sindsdien zijn voordeur en kassa met de buurman: Galerij Prins Willem V, onderdeel van het Mauritshuis. Ook zijn de afgelopen jaren de beveiligingskosten met succes teruggebracht door invoering van een nieuw beveiligingsmodel, dat grotendeels steunt op de inzet van stagiaires. De financieringsmix van het museum bestaat uit: - publieksinkomsten (hoofdzakelijk kaartverkoop) - opbrengsten van zaalhuur (in beperkte mate) - sponsorinkomsten (incidenteel) - indirecte opbrengsten (onderdeel hiervan is de jaarlijkse vergoeding voor het gezamenlijke entreegebied die het museum ontvangt van Galerij Prins Willem V) - subsidie Ministerie OCW. De financiële positie van Museum de Gevangenpoort is op een aantal punten bevredigend: - de solvabiliteit (eigen vermogen in verhouding tot totaal vermogen) bedroeg per 31-12-2014 na verwerking van de resultaatbestemming 2014 60%; - op basis van de 'haringmaat' (de haringmaat is de deelsom van het eigen vermogen en de totale baten) wordt een weerstandsvermogen van 10% of meer als voldoende beschouwd. De Gevangenpoort voldoet aan deze voorwaarde; - de liquiditeitspositie is goed te noemen, dit betekent dat het museum goed kan voldoen aan de kortlopende verplichtingen. Echter, als gevolg van de korting op de exploitatiesubsidie met ingang van 2012 is de spoeling bij Museum de Gevangenpoort dun geworden: - het museum heeft vanaf 2012 ingeteerd op het eigen vermogen; - er moest bezuinigd worden op de formatie: van de formele formatie van 7,2 fte kon 0,4 fte niet worden ingevuld; - het saldo uit de gewone bedrijfsvoering was in 2014 negatief; - de begroting staat onder druk en er is in aanzienlijke mate gebruik gemaakt van middelen in de bestemmingsreserve OCW (tot en met 2016). Vanaf 2017 zet het museum in op groei van zowel de exploitatiesubsidie als van de publieksinkomsten en kan zodoende weer een evenwichtige begroting presenteren. Plannen voor 2017-2020: cultureel ondernemerschap Organisatie en code cultural governance Sinds 1994 vormen Museum de Gevangenpoort en het Haags Historisch Museum één organisatie: de Stichting Haags Historisch Museum. Museum de Gevangenpoort wordt gesubsidieerd door het rijk en het Haags Historisch Museum door de gemeente Den Haag. Deze gescheiden financiering vereist voor elk van beide locaties een aparte inhoudelijke en financiële verantwoording. Voor het Haags Historisch 12
Museum is daarom een apart beleidsplan 2017-2020 opgesteld, op basis waarvan in november 2015 een subsidieaanvraag is ingediend bij de gemeente Den Haag. Het museum wordt gesteund door een vereniging van vrienden die in 2015 is gefuseerd met de Geschiedkundige Vereniging Die Haghe. Daarmee heeft het museum nu een grote en actieve achterban van ongeveer 1100 betrokken mensen. De bedrijven en organisaties die het museum steunen vormen tezamen het Sebastiaan Genootschap. Er is een steunstichting die de Stichting Haags Historisch Museum helpt met garantstellingen om risico’s bij fondswerving te dekken. Genoemde organisaties vallen niet onder de definitie van ‘gelieerde organisatie’ zoals het Ministerie van OCW die hanteert. De Stichting heeft een raad van toezicht-model en volgt de code cultural governance. Over de toepassing van de code wordt jaarlijks gerapporteerd in het Jaarverslag. In verband met de invoering van de nieuwe code is in 2014 een directiereglement vastgesteld, in 2015/16 volgt een actualisering van de profielschets voor de leden van de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht bespreekt jaarlijks het functioneren van de directeur-bestuurder en de accountantsrapportage; de Raad (her)benoemt periodiek de externe accountant na advies van de directeur-bestuurder. Prijsstrategie, financieringsmix en verdienmodel Museum de Gevangenpoort zet voor de komende beleidsperiode in op toename van publieksinkomsten door een stijging van de toegangsprijs met ingang van 1-1-2017 en groei van het aantal bezoekers. Het museum streeft hiermee naar een verdere stijging van het reeds gerealiseerde hoge niveau van eigen inkomsten. De stijging van de toegangsprijs gebeurt marktconform: in lijn met prijsstijgingen bij vergelijkbare musea. De groei van het aantal bezoekers zal uiteraard extra inspanningen vergen en dus kosten met zich meebrengen; deze zijn in de begroting opgenomen. Verhoging van inkomsten uit zaalverhuur zijn beperkt mogelijk. Hiertoe zal het museum de faciliteiten verbeteren, de promotie versterken en bij zaalverhuur verdere samenwerking zoeken met de Galerij Prins Willem V. De beperking ligt in de beschikbaarheid van de te verhuren ruimtes: deze maken onderdeel uit van het regulier te bezoeken gedeelte van het museum en De Gevangenpoort wil voor alles een museum zijn dat zich richt op bezoekers. Dit is een inhoudelijke keuze die ook tot uiting komt in het belangrijke aandeel van de inkomsten uit kaartverkoop in de financieringsmix. Het museum spant zich bovendien in om de financieringsmix verder te verbreden door ook inkomsten te verwerven uit private middelen: schenkingen en bijdragen van bedrijven en private fondsen. Hiertoe worden medewerkers van het museum in 2016 bijgeschoold dankzij het programma Wijzer Werven. Ook wordt hierbij de hulp ingeroepen van de vrienden van het museum en de bedrijven en organisaties in het Sebastiaan Genootschap. Strategie bij tegenvallende inkomsten De hogere inkomsten uit entreegelden zijn realistisch omdat bij de prijsverhoging rekening is gehouden met de prijsstelling van andere musea en attracties. Bovendien is in de begroting rekening gehouden met bijvoorbeeld kortingsacties om de geplande stijging in bezoekersaantallen te kunnen realiseren. Omdat het museum nog niet veel ervaring heeft met het verwerven van bijdragen uit private middelen voor activiteiten is hiervoor een relatief bescheiden bedrag in de begroting opgenomen. De strategie bij tegenvallende inkomsten is: 1. tegenvallende inkomsten uit entreegelden door lagere groei van bezoekcijfers worden opgelost door variabele kosten die verbonden zijn aan de beoogde groei te verminderen;
13
2. tegenvallende inkomsten uit werving van bijdragen uit private middelen vangt het museum op door zijn plannen voor nieuw beleid bij te stellen en het aantal nieuwe activiteiten te verminderen; 3. risico’s op projecten vangt het museum zo nodig op met behulp van garantstellingen van het steunfonds. RANDVOORWAARDEN Randvoorwaarden voor het realiseren van onze doelstellingen zijn: * samenwerking Onze werkwijze is sterk gebaseerd op samenwerking met anderen. Voortzetting van die samenwerking is nodig om onze doelstellingen te kunnen bereiken. Ook is samenwerking nodig met ‘concurrent-collega’s’ zoals Madurodam en Panorama Mesdag (uit enquêtes blijkt dat het publiek een bezoek aan deze instellingen in combinatie met De Gevangenpoort regelmatig kiest). * goede bereikbaarheid van het museum Het publiek moet ons museum goed kunnen bereiken, ook tijdens bouwwerkzaamheden zoals de herinrichting van de Lange Vijverberg. Om onze doelstellingen te kunnen bereiken is inzet van de Gemeente Den Haag en betrokken aannemers nodig voor goede bewegwijzering en zo weinig mogelijk overlast voor bezoekers. * inzet vrijwilligers De inzet van vrijwilligers en stagiaires is essentieel voor ons museum. We besteden daarom aandacht aan een goed vrijwilligersbeleid, werving van nieuwe vrijwilligers en het bieden van stageplekken en arbeidservaringsplaatsen. * nieuwe beheersituatie gebouw De nieuwe beheersituatie brengt een risico mee dat veel aandacht van het toch al kleine team besteed moet worden aan beheer en onderhoud van het gebouw. Ook wordt hierdoor de kans op financiële tegenvallers groter. FINANCIËLE RANDVOORWAARDEN Het realiseren van de doelstellingen en het nieuwe beleid in de periode 2017-2020, zoals opgenomen in dit beleidsplan, brengt hogere kosten met zich mee. Dit betreft: - extra uitgaven voor verbetering van de ontsluiting van de collectie - extra uitgaven voor verbetering van de vaste opstelling, tijdelijke presentaties en digitale presentatie voor het publiek - extra uitgaven voor verdiepend en educatief aanbod - extra uitgaven voor publiciteit en marketing - extra uitgaven voor algemeen beheer. De bedragen zijn terug te vinden in de begrotingen 2017 en 2020 en de daarbij gevoegde toelichting. Totaal gaat het om € 139.000,- per jaar in 2017, stijgend naar € 182.000,- in 2020. Het museum zal deze hogere kosten deels dekken uit extra eigen publieksinkomsten, sponsorinkomsten en bijdragen uit private middelen: € 77.500,- per jaar in 2017, stijgend naar € 120.500,- in 2020. Om het nieuwe beleid mogelijk te maken en tevens de stijging van eigen inkomsten te kunnen realiseren verzoekt het museum het Ministerie van OCW een verhoging van de exploitatiesubsidie voor nieuw beleid met € 61.500,- per jaar. 14
