Vrije Universiteit Brussel
Open Monumentendagen Expo 58 : voor en na. Het Brusselse erfgoed sinds de Tweede Wereldoorlog.
Journées du Patrimoine
Expo 58 : avant-après. Le patrimoine bruxellois depuis la Seconde Guerre mondiale. Zaterdag en zondag / Samedi et dimanche
20 & 21 september / septembre 2008
Waar? Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2 - 1050 Brussel Wanneer? Zaterdag 20 september 2008 van 10u00 tot 18u00 Zondag 21 september 2008 (autovrije zondag Brussel) van 10u00 tot 18u00 Routebeschrijving? www.vub.ac.be Programma? Start parcours : KultuurKaffee (gebouw Y’) Doorlopende groepsrondleidingen worden voorzien (vanaf 10 personen) Toegankelijkheid? Er is een fietsroute en een wandelroute voorzien De gebouwen zijn toegankelijk voor mensen met een beperkte mobiliteit Te bezichtigen? • KultuurKaffee: gebouw (start van het parcours). Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen werd een tentoonstelling gebouwd rond de opengestelde gebouwen (tentoonstelling in Gebouw Y’ – GalerY’ – 1e verdiep boven KultuurKaffee). U kan er een aantal interessante tekeningen, plannen en foto’s zien. De tentoonstelling blijft toegankelijk tot 15 oktober 2008, iedere werkdag van 10u00 tot 17u00. • Studentenhuizen Campus Etterbeek , blok IV, unit V nummers 345-348 • Aula Q • Rectoraatsgebouw (gebouw M)
Où? Vrije Universiteit Brussel Avenue de la Plaine 2 - 1050 Bruxelles Quand? le samedi 20 septembre de 10h à 18h le dimanche 21 septembre (journée sans voiture à Bruxelles) de 10h à 18h Plan d’accès? www.vub.ac.be Programme? Départ du parcours: KultuurKaffee (bâtiment Y’) Des visites guidées sont prévues de manière continue (à partir de 10 personnes) Accès? Itinéraire pour piétons et cyclistes. Les bâtiments sont accessibles aux personnes à mobilité réduite À visiter? • KultuurKaffee: bâtiment (début du parcours). À l’occasion des Journées du Patrimoine une exposition a été réalisée autour des bâtiments ouverts au public (exposition dans le bâtiment Y’ – GalerY’ – 1er étage au-dessus du KultuurKaffee). Vous pouvez y voir une série intéressante de dessins, plans et photos. L’exposition reste ouverte jusqu’au 15 octobre 2008, tous les jours ouvrables entre 10h et 17h. • Logements des Étudiants au Campus d’Etterbeek , bloc IV, unité V, chambres 345-348 • Grande Aula Q
Vrije Universiteit Brussel
Wandel- en fietsroute Itinéraire pour piétons et cyclistes
De Vrije Universiteit Brussel is ontstaan uit de Franstalige Université Libre de Bruxelles (ULB). Deze werd in juni 1834 opgericht door Théodore Verhaegen, een Brussels advocaat. Het was zijn bedoeling een universiteit op te richten die onafhankelijk was van Staat en Kerk en waar academische vrijheid heerste. Vanaf 1935 werden aan de Franstalige ULB cursussen in het Nederlands gedoceerd. Het duurde echter tot in 1963 vooraleer er in alle faculteiten en scholen colleges in het Nederlands gegeven werden. En het duurde tot in 1969 vooraleer de oude unitaire universiteit werd opgesplitst in een Franstalige en een Nederlandstalige universiteit. De Vrije Universiteit Brussel was vanaf dat moment een feit. Op het einde van de jaren ’60 werd het voormalige oefenplein van de Rijkswacht de locatie van de nieuw op te richten Vrije Universiteit Brussel. Op de aan de Generaal Jacqueslaan grenzende 20 hectares grond liet de academische overheid verschillende gebouwen door gerenommeerde architecten realiseren. Sindsdien is de Vrije Universiteit Brussel niet meer weg te denken uit het wetenschappelijke, culturele, sociale en economische leven van België en in het bijzonder van de regio Brussel. Vandaag omvat onze universitaire gemeenschap meer dan 9.000 studenten, 800 hoogleraren en assistenten, 1.000 wetenschappelijke en 900 administratieve en technische medewerkers. Daarnaast telt de Vrije Universiteit Brussel een medische campus en een Universitair Ziekenhuis met een personeelsbestand van in totaal 3.000 personen. De Vrije Universiteit Brussel is een open, tolerante en pluralistische universiteit. Het principe van vrij onderzoek en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens staan centraal. De universiteit verzet zich tegen autoritair denken. Aan de Vrije Universiteit Brussel krijgen de studenten een zelfstandige, open en verantwoordelijke kijk op de wereld mee. Hoe we dat doen? Door waarden zoals Vrijheid van denken, Verdraagzaamheid en Verscheidenheid in alles wat we doen, centraal te stellen.
La Vrije Universiteit Brussel est née de l’Université Libre de Bruxelles (ULB) francophone. Celle-ci fut fondée en 1834 par Théodore Verhaegen, avocat bruxellois. Son désir était de fonder une université indépendante de l’État et de l’Église, où régnerait la liberté académique. Depuis 1935, des cours en néerlandais furent donnés à l’ULB francophone. Il fallait attendre 1963, toutefois, avant que toutes les Facultés et Écoles n’organisent l’enseignement en néerlandais. Finalement en 1969, l’ancienne université unilingue fut scindée en deux universités francophone et néerlandophone. La Vrije Universiteit Brussel était née. À la fin des années 60 l’ancienne plaine des manoeuvres de la Gendarmerie devint le site de la Vrije Universiteit Brussel à créer. C’est sur ce terrain de 20 hectares bordant l’Avenue Général Jacques, que le pouvoir académique fit réaliser plusieurs bâtiments par des architectes renommés. Depuis, la Vrije Universiteit Brussel est devenue incontournable dans la vie scientifique, culturelle, sociale en économique belge autant que bruxelloise. Actuellement, notre communauté universitaire compte plus de 9.000 étudiants, 800 professeurs et chargés de cours, ainsi que 1.000 collaborateurs scientifiques et 900 membres du personnel administratif et technique. La Vrije Universiteit Brussel comprend également un campus médical et un Hôpital Universitaire où travaillent 3.000 personnes. La Vrije Universiteit Brussel est une université ouverte, tolérante et pluraliste. Le principe du libre examen et la Déclaration Universelle des Droits de l’Homme constituent le noyau de sa pensée. L’université s’oppose à toute pensée autoritaire. À la Vrije Universiteit Brussel, l’étudiant se crée une vision autonome, ouverte et responsable sur le monde. Comment y arrivons-nous ? En mettant au centre de tout ce que nous faisons des valeurs comme la Liberté de pensée, la Tolérance et la Diversité.
Bâtiment Y’
KultuurKaffee & GalerY’ Willy Van Der Meeren (1923-2002) est un important créateur d’architecture moderne et de design. Il ne conçut pas uniquement des bâtiments, mais également du mobilier.
Gebouw Y’
KultuurKaffee & GalerY’ Architect Willy Van Der Meeren (1923-2002) is belangrijk voor de moderne architectuur en design. Hij ontwierp niet enkel gebouwen maar ook meubilair. Van de overschot van prefabmateriaal werd Gebouw Y’ opgericht. Deze verwezenlijking is een nageboorte van de Varielperiode. De toenmalige directeur-generaal van de Vrije Universiteit Brussel had kans gezien om alle overblijvende varielstructuren op te kopen en gaf Willy Van Der Meeren de opdracht om hiermee een gebouw voor de Sociale Sector op te richten. Het verwarmingssysteem was gedeeltelijk gebaseerd op het gebruik van zonne-energie. Bestemd voor tentoonstellingen en verwante activiteiten en voor een café, staat het gebouw niet geïsoleerd op de campus maar nabij de Triomflaan, zodat een gevarieerde en constante toeloop verzekerd werd. Het KultuurKaffee werd geopend op 20 oktober 1981. Nadien werd door Van Der Meeren een gedeelte bijgebouwd, dat het sanitair en het trapgedeelte uitmaakt.
Avec les restes de matériaux préfabriqués fût érigé le Bâtiment Y’. Cette réalisation est une ‘naissance tardive’ de la période Variel. Le directeur général de la Vrije Universiteit Brussel de l’époque avait pu saisir l’occasion d’acheter à bas prix toutes les structures Variel restantes et confia à Willy Van Der Meeren la mission de les utiliser dans la construction d’un bâtiment pour le Secteur Social. La chaufferie s’alimenta en partie d’énergie solaire. Destiné d’une part aux expositions et aux activités connexes, d’autre part à un bistrot, l’édifice n’a pas été implanté à un endroit isolé du campus, mais près du Boulevard du Triomphe, assurant ainsi une affluence variée et constante. Le café ‘KultuurKaffee’ fût inauguré le 20 octobre 1981. Par la suite, Van Der Meeren y ajouta une dépendance pour les installations sanitaires et les escaliers.
Studentenhuizen De huidige studentenhuizen (1973) zijn nog steeds een voorbeeld voor wonen binnen een universitaire campus. Architect Van Der Meeren was zich bewust van de kwalijke gevolgen van een studentengetto. “Vierhonderd studenten op een eiland midden in een facultaire betonwoestijn, zonder enige ontspanning, zo’n toestand noopt onvermijdelijk tot baldadigheid ten overstaan van de maatschappij.” Hij streefde naar een speelse vormgeving met aandacht voor optimale lichtinval en schaduw en minimale verkeers- en geluidshinder. Zo creëerde hij een aangename rustgevende plek waar men zich kon afzonderen om te studeren. Hij experimenteerde met prefabelementen. Met gebruik van snelbouwmaterialen (beton, aluminium en vinyl) was de zaak snel beklonken. Door de aaneenschakeling van vier elementen ontstonden groepen van telkens vier kamers met twee sanitaire cellen en een living. De sanitaire cel is opgevat als een badcel van een boot. Van Der Meeren bouwde de kamers bewust als een labyrint (met mei ‘68 in het achterhoofd) zonder enige rechtlijnigheid noch in paden, noch in toegangen, zodat studenten gemakkelijker hun weg vonden dan de rijkswachters. De groene begroeiing bleef grotendeels bewaard en geeft de studenten een heus park als achtertuin. In het kader van de diversiteit werd in de jaren tachtig een blok toegevoegd waar kamers voorhanden waren voor mensen met een beperkte mobiliteit.
Logements des Étudiants Les logements actuels des étudiants (1973) continuent à figurer comme exemples d’habitation en milieu de campus universitaire. L’architecte Van Der Meeren était en fait conscient des conséquences néfastes que pouvait avoir la vie de “ghetto” estudiantin. “Quatre cents étudiants sur un îlot au milieu d’un désert de béton facultaire, sans aucune occasion de détente, voilà qui conduira inévitablement aux goûts destructeurs à l’encontre de la société.” Il aspirait à créer des formes ludiques, où le souci d’une exposition suffisante au soleil et à l’ombre rejoignit l’attention portée aux nuisances sonores et de la circulation, afin de créer un endroit agréable, inspirant le calme et le recueillement nécessaires à l’étude. Il expérimenta l’usage d’éléments d’espace préfabriqués. L’utilisation des matériaux de construction rapide (comme le béton, l’aluminium et le vinyl) contribua à un temps record pour la construction proprement dite. En enchaînant quatre éléments il fit naître des ensembles de quatre chambres avec deux cellules sanitaires et une salle de séjour. La cellule sanitaire est conçue comme une cellule de bains d’un bateau. N’ayant pas oublié Mai ‘68, Van Der Meeren implanta consciemment les chambres comme dans un labyrinthe, évitant toute linéarité prononcée, que ce soit dans les sentiers ou les accès, permettant ainsi aux étudiants de s’y retrouver plus facilement que les gendarmes.La plupart de la végétation prévue à l’origine a été conservée, procurant à l’étudiant l’agrément d’un vrai parc comme jardinet. Dans le cadre de la politique de diversité, un bloc fut ajouté dans les années 80 contenant des chambres pour les personnes à mobilité réduite.
Aula Q Het Gentse architectenbureau Baro (Bureau voor architectuur & ruimtelijke ordening) richtte de Aula Q op in 1977. Later bouwde Baro ook de labo’s en andere leslokalen voor de Vrije Universiteit Brussel (2000-2002). Ze vormen een zeldzame vertegenwoordiger van het brutalisme in België. Het brutalisme ontstond in de jaren vijftig in Groot-Brittannië en hing nauw samen met het structuralisme. De hoofdkenmerken van deze nieuwe stroming waren de eerlijke weergave van de structuur en het materiaal van het gebouw en het denken in flexibele open vormen. Deze flexibiliteit kwam ten volle naar voren in de jaren zeventig. De Aula van de Vrije Universiteit Brussel is uniek door zijn opendraaiende zalen, waardoor de capaciteit naargelang de noodzaak varieert van 250 tot ± 1250 zitplaatsen. Het flexibele systeem voor de Aula Q is typisch door het roterende mechanisme of T.D.A (Turntable Divisible Auditorium) en zijn blote betonnen muren. De Aula Q bestaat uit een vaste zaal van 550 plaatsen met een vast middengedeelte en twee opendraaiende zalen (afzonderlijk of geheel). Deze zijn voorzien van een kraankop met verschillende armen waarop betonnen platen liggen. De wanden draaien vrij rond in een akoestisch labyrint. Dit systeem is uniek en wordt slechts zelden toegepast.
Grande Aula Q Le bureau d’architectes gantois Baro (acronyme de l’expression en Néerlandais pour “bureau d’architecture et d’urbanisme”) construisit la Grande Aula Q en 1977. Baro y ajouta dans les années 2000-2002 les laboratoires et d’autres salles de cours de la Vrije Universiteit Brussel. Ils constituent les rares représentants du style brutaliste en Belgique, style architectural qui vit le jour en Grande-Bretagne dans les années 50, étroitement lié au structuralisme. Les caractéristiques principales de ce nouveau courant étaient la présentation honnête de la structure et des matériaux de construction, ainsi que la pensée en formes ouvertes et flexibles. C’est dans les années 70 que cette flexibilité connut son apogée. La Grande Aula de la Vrije Universiteit Brussel est unique grâce à ses salles ouvrantes ou encore T.D.A (Turntable Divisible Auditorium), permettant une variabilité de la capacité allant de 250 à 1250 places assises. Le système flexible de la Grande Aula Q est typifié par le mécanisme tournant et les murs en béton nus. La Grande Aula Q comporte une salle fixe de 550 places avec une partie centrale fixe et deux salles adjacentes ouvrables séparément ou ensemble. Elles sont munies d’une tête de grue à bras multiples portant des dalles en béton. Ainsi les parois tournent librement dans un labyrinthe acoustique. Ce système est unique et n’a été appliqué que rarement.
Rectorat
Rectoraatsgebouw Renaat Braem (1910-2001) richtte als laatste grote bouwproject het Rectoraatsgebouw van de Vrije Universiteit Brussel op. De werken werden gestart in 1971 en duurden tot 1976. Het gebouw is sinds oktober 2007 beschermd. Met zijn sociaal bewogen kijk op de maatschappij en zijn modernistische stijl trad deze architect in de voetsporen van Le Corbusier. Braem was naast de manueel-artistieke sjouwer en bouwer ook een zeer gevoelig filosoferend denker. Het gebouw, in de vorm van een ellips, sluit op symbolische wijze aan bij de meest primaire wetenschappelijke waarheid, de meest primaire grondvorm die in de natuur voorkomt. Daarom koos Braem niet voor een rechthoek omdat die een opzettelijke ordenende wet uitdrukt. Het gebouw is in de loop van de tijd het icoon van de Vrije Universiteit Brussel geworden. Ook in het Brusselse architecturaal landschap is dit monument een van de prominente voorbeelden van modernistische architectuur. De ellips vond Braem het meest geschikt omdat het een vorm is met twee centra en daardoor een dynamiek in zich heeft. Naar verluid zou het idee van een ellipsvormig gebouw de eerste keer op een bierviltje getekend zijn en zou Braem daarbij gezegd hebben dat hij ze zo lang en zo smal mogelijk wilde hebben. Om de ideeën die Braem fundamenteel achtte voor de Vrije Universiteit Brussel nog meer kracht bij te zetten, wilde hij in het gebouw een synthese van kunsten nastreven. Hij bracht muurschilderingen aan, liet de ellipsvorm in vele details terugkeren en zocht voor de luifel ook naar symbolen ‘van een wereldbeschouwing op basis van de vrije wetenschap’. De muurschilderingen zijn thematisch gerangschikt, als het ware in spiraal stijgend van gelijkvloers naar de vijfde verdieping. Zo staat op het gelijkvloers de afbeelding van energie, de basis van alles. Op de vijfde verdieping is het doel waarnaar we streven uitgewerkt: de vrije mens in een vrij denkende creatieve omgeving. Renaat Braem is ongetwijfeld een van de meest toonaangevende architecten van de naoorlogse, Belgische architectuur.
Le dernier grand projet architectural de Renaat Braem (1910-2001), fut le Rectorat de la Vrije Universiteit Brussel. Commencés en 1971, les travaux furent achevés en 1976. Depuis octobre 2007 le bâtiment est classé. Combinant une vision généreuse sur la société et un style moderniste, cet architecte poursuivit la voie tracée par Le Corbusier. Non seulement Braem était l’artiste qui savait mettre la main à la pâte, il se voulut également penseur et philosophe sensible. La forme ovale de cet édifice évoque symboliquement la vérité scientifique primale, la forme fondamentale la plus primitive présente dans la nature. Aussi Braem ne choisit-il pas le rectangle, qui exprime une loi intentionnellement ordonnatrice. Cet immeuble est devenu avec le temps l’icône de la Vrije Universiteit Brussel. Dans le paysage bruxellois, ce monument est en plus un des exemples saillants de l’architecture moderniste. Braem tenait l’ellipse pour la forme la plus adéquate, sa dynamique naissant de ses deux centres. Apparemment ce fut sur un dessous de bière que l’idée d’un bâtiment de forme ovale prit forme, et Braem aurait dit à l’occasion qu’il désirait que cette ellipse devienne la plus oblongue et étroite possible. Afin de raffermir encore les idées que Braem jugeait fondamentales pour la Vrije Universiteit Brussel, il chercha à y figurer une synthèse des arts. Il exécuta ses propres peintures murales, reprit la forme de l’ellipse dans maint détail et utilisa pour la forme de l’auvent les symboles d’une ‘vision du monde basée sur la science libre’. Les peintures murales sont agencées de manière thématique, montant en spirale du rez-de-chaussée au cinquième étage. Ainsi le rez-de-chaussée montre-t-il l’image de l’énergie, base de tout. Au cinquième étage c’est le but de nos aspirations qui a été élaboré : l’homme libre dans un environnement créateur, qui pense librement. Renaat Braem est sans aucun doute un des architectes les plus importants de l’architecture belge d’après-guerre.
6
bm 08-08/5.000 ex.
Chauss ée de W avre M Hankar
M Delta
Y’
Triomfl aan
T
7
R
Gedrukt met plantaardige inkten op 100% gerecycleerd papier. / Imprimé à l’encre végétale sur papier 100% recyclé.
M Pétillon
BUS 34
G
F
E
Z
P
8
D
C
L
B
rd de la P Pleinlaa laine n
Bouleva
eg
steenw
Waver se
12
uronne Kroonlaa n
de la Co
Boulev ard du Triomp he
K
Q
13
Avenue
M
11
BUS 341 343-348, 349-178 BUS C
Station Etterbeek Gare d'Etterbeek
q
10
Enkel toegang voor voetgangers Accès réservé aux piétons
Tweed e Avenu Lansiers Re e des 2ième gimentlaan Régim TRAM 23-24-25 ents d e Lanc
9
BUS 95
d
KultuurKaffee / GalerY’ Studentenkamers / Logements des étudiants Aula Rectoraatsgebouw / Rectorat Wandel- en fietsroute / Itinéraire pour piétons en cyclistes
ne
aan ue sl
es
Ru i Ave terijla n a u e de n la
Y’ P Q M
i
ill
rij w
V
a
sla
ge r
de
n
n
lo
sV o
ue
ve
n/ A
es
ta ir
ien
Jac raa l Ge
ne ea ér Luc Av htma e c n u e d htlaa e l aF n orc
B
éra Gé n var
ou le
l
Jac qu erie Cav al
iers
