Vrij Nederland VN MediagidsWij willen Bildung! Wij willen Bildung! Op deze pagina vind u de volgende onderwerpen: Top Top Top Top U kunt ook direct naar het hoofdmenu of het zoekveld springen.
filosofie 03.04.2012 Door Sander Pleij Fonkelnieuwe ideeën voor een nieuwe tijd krijgen we als we onmiddellijk weer investeren in Bildung.
Illustratie: Pieter Van Eenoge Als er één reden is om als de sodemieter het begrip Bildung in ere te herstellen, dan is het wel dat we onze dagelijkse boterham moeten blijven verdienen. Ja, het klinkt als armoede van de geest, maar het economische argument moet hier maar het krachtigste zijn. Politici en overheid (Nederlandse, Europese en Amerikaanse) maken een kostbare fout. Geen kleine stommiteit maar een fatale blunder, en hij wordt gemaakt uit angst. Pure angst. De angst is een draak met vele koppen en deze keer heten de twee afschrikwekkendste China en India. Want daar, in het Oosten, is álles groter, goedkoper en bíjna geavanceerder. Nu zijn het nog de goedkope arbeid en grondstoffen die het hem doen, maar straks, zo is het angstbeeld, gaat de Oostelijke overheersing pas echt beginnen, dan gaat het Oosten ons overtreffen in de techniek, die Gouden Graal van de nieuwe economie. Wie de techniek beheerst, is het idee, die controleert de wereldeconomie. In onze doorspookte dromen worden miljoenen Chinese en Indiase whizzkids van 's morgens vroeg tot 's avonds laat gedrild om negens en tienen te halen in wiskunde, natuurkunde en aan technische universiteiten. Opdat zij, straks, het Oosterse Wirtschaftswunder tot stand brengen. De angst maakt dat we het weinige geld dat we nog besteden aan onderwijs voornamelijk pompen in de bètawetenschappen. Vreemde talen (vreemd, dat is bijvoorbeeld Frans, de taal van Voltaire, Beaujolais Primeur en uw campingbaas Mathieu), culturele wetenschappen, kunstgeschiedenis, filosofie ze worden afgeknepen of opgeheven en gezien als een luxe. Waarom deze gedachtegang economisch gezien precies fout is en ons niet op een voorsprong maar juist jaren achterop gaat zetten, kan iemand uit dat andere kamp beter uitleggen. Kishore Mahbubani is decaan aan de Universiteit van Singapore, een van 's werelds snelst groeiende economieën. Hij schreef het volgende: 'Waarom filosofie studeren, zoiets onpraktisch en "nutteloos"? Simpel! We betreden een tijdperk van grote onzekerheid. (...) En hoe kun je je voorbereiden op onzekerheid? De enige manier is het om niks voor lief te nemen. We moeten leren om elke vaste aanname onderwerp van onderzoek te maken, we moeten leren omgaan met complexiteit en onzekerheid. Hoe kunnen we ons hierop voorbereiden? Het antwoord daarop is een western liberal arts education.'Precies die opleidingen die wij in een vlaag van bezuinigingen overboord kieperen, ziet Singapore als de sleutel tot de toekomst.
Een eigen oordeel
Bildung is anno 2012 niet de spielerei van dooie Duitse denkers, maar hot in Singapore. En Bildung is meer dan die 'western liberal arts education' waar de decaan uit Singapore zo'n hoge pet van op heeft. Bij Bildung gaat het erom dat aankomend burgers zich eigen ideeën en een persoonlijkheid vormen na bestudering van de kennis van vorige generaties. De leerling wordt een deelnemer aan de samenleving door samen met het opnemen van kennis een eigen kijk op de wereld te creëren. Bildung betekent dat je ook leert denken over vragen als: wanneer ervaren mensen geluk? Wat betekent vrijheid voor hen? Wat vinden ze mooi? Wat is er eigenlijk tegen de doodstraf en waarom leven we in een democratie? Allemaal materiaal om je een eigen oordeel over te vormen, dat je weer kan gebruiken als je op het punt staat om in je specialisme een levensgevaarlijke ontdekking te doen. Voor Bildung is naast specialisatie ook brede scholing nodig. Pubers moeten op school geen eenzijdige maar juist brede vakkenpakketten krijgen. Studenten verdienen het om in hun studie ook aanbod te krijgen uit andere disciplines: filosofie, geschiedenis, kunst en cultuur als je medicijnen studeert en vice versa.
Kloosterscholen Bildung ontstond toen de Grieken in de eerste stadstaten burgers wilden toerusten met een set capaciteiten waarmee ze het doen en laten van hun voorouders niet alleen konden kopiëren maar ook uitbouwen, opdat zij als mensen zouden groeien. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk benadrukt het belang van de schriftcultuur hierbij, in een binnenkort bij de ISVW te verschijnen boek over Bildung. Een Athener moest niet alleen kunnen leren van de straat of een leraar, nee, hij moest zélf in staat zijn een tekst te lezen en zich kunnen verhouden tot de kennis van zijn voorouders. De schriftcultuur, zegt Sloterdijk, is de grote lijn die door 2500 jaar Europees onderwijs loopt. Een beetje terzijde, want niet heel economisch: we zullen toch wel gek zijn als we niet onderkennen dat daar inmiddels beeld en nieuwe media zijn bijgekomen? Om een voor de eenentwintigste eeuw goed uitgerust mens te krijgen, zul je een kind ook het lezen van de beeldcultuur en mediakunde moeten bijbrengen. In de vroege Middeleeuwen was scholing iets voor in kloosterscholen. In de latere Middeleeuwen kwam de burgerlijke samenleving en die had een leger van beambten en functionarissen nodig: rechters, boekhouders, adviseurs, noem maar op. Die moesten allemaal worden opgeleid. Niet om vrij te denken of een onafhankelijk denkend burger te zijn, maar om praktische redenen. Dat was allemaal Ausbildung (beroepsvorming), tot de Verlichting de Bildung aan het einde van de achttiende eeuw weer populair maakte.
Zelfverheffing En toen ging het mis. Vorig jaar publiceerde de Onderwijsraad een bundel essays waarin nog eens werd geconstateerd dat het vormingsbegrip vanaf de jaren zestig grotendeels van het toneel is verdwenen en de pedagogiek een 'realistische' wending heeft genomen. 'De aloude traditie van "Bildung" lijkt in belangrijke mate plaats gemaakt te hebben voor "Ausbildung", gericht op de "nuttige" voorbereiding op maatschappij en beroep, met volgens sommigen een "culturele ongeletterdheid" tot gevolg.' En afgelopen februari publiceerde het Sociaal en Cultureel Planbureau een dik rapport waarin werd beschreven hoe Bildung van individu en volk regel en geen uitzondering was, tot in de jaren zestig: 'De grenzen tussen hoge en lage cultuur zijn vervaagd, het Bildungsideaal is verbrokkeld.' Waarom ging het toen mis? Het ging mis vanwege een fatale cocktail van technische vooruitgang, hippies en te veel geld. In mei 1961 zei John F. Kennedy dat de Verenigde Staten voor het einde van het decennium een man op de maan zouden zetten ('...and bring him safely back to the Earth'). De krankzinnige wedloop tussen Amerika en de Sovjetunie met als inzet de hegemonie over de ruimte toonde de almacht van de technologie. Wie ging een student ruimtevaartkunde n nog lastig vallen met filosofie en vreemde talen? Het ging ook mis omdat de Bildung steeds bewaakt moet worden door elites met eigen belangen. Zo vonden de Atheense machthebbers het uiteindelijk toch niet zo prettig dat Socrates al die brave leerlingen opvoedde tot mondige, kritische burgers en veroordeelden zij hem tot de gifbeker. En aan het einde van de achttiende eeuw hadden wij hier al in artikel 1 van onze oudste grondwet (de Staatsregeling van 1798) staan: 'Het oogmerk der maatschappelyke vereeniging is beveiliging van persoon, leven, eer en goederen en beschaving van verstand en zeden.' Nou, zedenprekers en kerkvaders wisten best wat 'beschaving van verstand en zeden' was! H n beschaving en h n zeden. Bildung vond plaats binnen een vastomlijnde, hiërarchische westerse cultuur. Pierre Bourdieu zou later opmerken dat Bildung altijd vanuit een blanke, burgerlijke samenleving plaatsvond en die moest bevestigen. In de tweede helft van de vorige eeuw moest ook de grens tussen high en low culture worden geslecht. Want wie bepaalde wat hoog en wat laag was? Juist ja: de elite! In die ivoren torens van ze! Waarom was Grieks leren eigenlijk belangrijker dan Papiamento? Was het op zich al geen racistische opvatting als je de ene cultuur boven de andere stelde, vroeg de radicaalste factie van de nieuwe cultuurrelativisten zich af. Maar over het algemeen hadden de hippies vaak gelijk: het misprijzen tegenover low culture viel inderdaad vaak samen met een algemeen dedain van de elite voor het volk.
Terug naar de economie! Bij de verzorgingsstaat die na de Tweede Wereldoorlog werd opgetuigd hoorden egalitairisme en secularisatie. En met de toenemende welvaart ontstond minder noodzaak om je maatschappelijk omhoog te vechten. De grond zakte onder het sociaaldemocratische ideaal van de zelfverheffing weg. Om consument te zijn is Bildung niet meer nodig. Wilskracht? Meer van je leven maken? Noodzakelijk is het niet meer. Dat laatste is waar Umberto Eco impliciet voor waarschuwt in zijn boek De structuur van de slechte smaak. Eco beschrijft de derde culture, die van de 'kleinburgerlijke middencultuur' waarin waardevolle werken uit de hogere cultuur te gelde worden gemaakt voor de massa en ontdaan van al hun avantgardistische en kunstzinnige waarde. Het brengt hem ertoe een ABC met nadelen van de massacultuur te noteren: die sluit uitzonderingen uit en vervlakt tot de grootste gemene deler, maakt kritiekloos want moet zichzelf in stand houden, et cetera. Oeps! Excuus. Zitten we weer in een nieteconomisch argument voor Bildung: er is Bildung nodig om burgers wijs en verstandig om te laten springen met de vervlakking van de nieuwe massacultuur.
Peter Sloterdijk: 'We kidnappen de kinderen'. Foto: Ulf Andersen/Getty Images
Respect, weet je De cruciale reden om aan Bildung te doen is dat niemand, níemand, het complete programma kan vaststellen van wat een samenleving op een bepaald moment nodig heeft. Dat veronderstelt namelijk dat een samenleving iets als een midden, of 'een ik' heeft (zoals Stalin, Mao en Hitler dachten).Onderwijs kan niet dé adequate kennis overdragen die dé samenleving nodig heeft. Veel mensen werken in vakken die nog niet bestonden toen ze naar school gingen en veel docenten geven les in vakken die er in hun studietijd nog niet waren. Leraren leiden op tot een samenleving die er nog niet is. School is de voortzetting van het klooster met andere middelen en is ook nu nog een autoritaire bekeringsmachine, zegt Peter Sloterdijk. De leerlingen worden slechts tot andere beroepen opgeleid dan de monniken. Sloterdijk zegt in dat aanstaande boek over Bildung in een interview met René Gude: 'We kidnappen de kinderen nu nog op zeer jonge leeftijd om ze op te nemen in een schoolsysteem dat structureel veel overeenkomsten heeft met de kloosters.' Wanneer doen we het dan wel goed? Een mooie trend is de ontwikkeling van canons. Van de geschiedeniscanon tot de bètacanon, er werden er de afgelopen vijftien jaar vele opgesteld. En terecht: eerst de bestaande vijftig lemma's weten, vervolgens beargumenteren dat er onmiddellijk tien uit moeten ten faveure van je eigen tiental! De serieuze boekenlijst zou weer moeten worden ingesteld en dan nooit meer zeggen dat lezen 'leuk' moet zijn. Als je veertien bent is niks wat volwassenen je aanbieden leuk. Verbreding van het aanbod dus, maar ook binnen de specialisatie behoort Bildung een rol te blijven spelen. Voorbeeld. In Denemarken was het niveau van de eerstejaars zo achteruitgegaan dat in 2007 de economiefaculteit van de Universiteit van Kopenhagen in godsnaam dan maar aan de Bildung ging. Er werd een compleet programma opgezet voor het vak wiskunde. Bildung werd daarin geïntroduceerd in de vorm van aandacht voor geschiedenis, logica, filosofie. Dat resulteerde in veel betere cijfers voor de studenten die nu hun nieuwe kennis in een traditie konden plaatsen en inzagen wat de maatschappij, maar ook zij persoonlijk aan de verwerving van die kennis hadden. Nog een: het vak van leraar in ere herstellen. Hoe? Ja, leuk of niet, daar is maar één maatregel voor: meer aanzien (respect, weet je) krijg je als je meer verdient. Meer salaris voor leraren dus en dan niet die idiote bonusstructuur: omdat je hard werkt, verdien je een goed salaris, geen toetje.
Nog iets: buitenschoolse Bildung. De stemming aan het begin van de eenentwintigste eeuw is dat de mens er niet zomaar op los kan leven maar dat hij een bewust leven moet 'leiden'. Daar is niks mis mee, ware het niet dat het moeilijk blijkt om er vervolgens inhoud aan te geven. Daarvan getuigt wel de opkomst van alternatieve religies, trends als yoga, mindfulness, je leven in dienst stellen van armen, de wereldvrede, een lifestyle als 'duurzaam' leven, Apple of H&M. Willen we toch lekker bezig blijven, waarom zouden we bij Bildung dan alleen aan school en universiteit denken? Bildung is een project voor het leven geworden. We zijn nooit af. We worden niet voor niets bekogeld met aanbiedingen voor ons eigen lifelong learning project. Zonder Bildung valt de gemeenschap uit elkaar, zo ook de gemeenschap van de western liberal arts education. Luister daarom eens naar een van de vaders van de Europese Unie: Jean Monnet. Hij was een van de oprichters van de EEG (de Europese Economische Gemeenschap), maar verzuchtte aan het einde van zijn leven: 'Als Europa zou worden gereconstrueerd, zou ik dit keer beginnen met cultuur in plaats van economie.' De bakermat voor die western liberal arts education die de decaan uit Singapore wilde, ligt in Europa, in het Europa van de vermaledijde, uiteenvallende Europese Unie. Zonder Bildung geen Europa. Daarom moeten we aan die Bildung gaan werken, dan volgt de economie. Het is nu: eerst de moraal, dan volgt het vreten vanzelf. Li e
12
0
0 reacties Reacties per email ontvangen
RSS
Voeg nieuwe reactie toe
vn.nl Wij willen Bildung! Wij willen Bildung!
Probeer VN n
12 Weken voor 12 Euro
Maak kans op een boekenpakket!
Geef VN Cadeau
Login
Lees meer
Burkely tas
VN Winkel
