Vrede stichten in de kerk Eddy de Pender
Buijten & Schipperheijn Motief - Amsterdam
© 2014 Eddy de Pender, Driebergen-Rijsenburg Omslagontwerp: Theresia Koelewijn ISBN 978-90-5881-809-6
Inhoud Inleiding ................................................................................................. 7 Deel I: Interpersoonlijke conflicten en een route om tot oplossingen te komen.............................................. 11 1. 2 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Conflicten: definitie en fasen ..........................................................13 Accepteer dat conflicten bij het leven horen ..................................19 Krijg inzicht in de context van conflicten....................................... 25 Breng emoties tot rust.................................................................... 35 Onderzoek je hart.......................................................................... 47 Jongleer met respect....................................................................... 58 Streef naar vergeving en verzoening............................................... 66 Ga met de ander in gesprek........................................................... 75
Deel II: Leiderschap in de storm ................................................... 85 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
Inleiding op het tweede deel.......................................................... 87 Signalen opvangen en de eerste reacties......................................... 93 Niveaus van conflicten en suggesties voor oplossingen................. 102 Bijbels denkkader......................................................................... 117 De kerk als emotioneel veld......................................................... 125 Rollen bij bemiddeling ................................................................ 136 Interventies bij conflictsituaties ................................................... 145
Bijlagen.......................................................................................155 Bijlage 1: Gemeentebrede interventie...................................................155 Bijlage 2: Neutraliseren van het verleden..............................................157 Bijlage 3: Van mening verschillen en toch elkaar liefhebben................159
Inleiding Waarom kan de kerk toch niet een plek van vrede zijn? Waarom zo vaak die spanningen, onenigheden en conflicten? En waarom maken mensen elkaar het leven zo zuur in plaats van in harmonie en in vrede met elkaar om te gaan? Deze vragen worden mij regelmatig gesteld als ik met mensen spreek over hun kerkelijke situatie. Sommigen worden door de spanningen zo verteerd, dat ze wanhopig worden en de neiging hebben het bijltje erbij neer te gooien, naar een andere kerk te gaan of zelfs te verhuizen naar een andere plaats. Bijna iedereen die ik over dit onderwerp spreek, is in verwarring. Hoe kan het toch dat een kerkelijke gemeenschap, die vredig en harmonieus behoort te zijn, waar liefde en acceptatie de boventoon zouden moeten voeren, zoveel negatiefs in zich bergt? Ondanks de goede bedoelingen van alle betrokkenen lijken vrede en harmonie in de kerk verder weg dan ooit. Hoe kan dat? De noodzaak van dit boek Een ding weten we: een eenvoudig antwoord is er niet. Menselijke verhoudingen zijn ingewikkeld en het is niet altijd duidelijk waar bepaalde gedragingen of uitspraken vandaan komen. Wat wel helpt, is het krijgen van inzicht in de oorzaken van conflicten en hoe je je in conflictsituaties moet gedragen. Dit boek helpt je daarbij. Het leert je beter begrijpen waarom we reageren zoals we reageren en geeft je inzicht in hoe je kunt handelen in spannende situaties, ook al zul je misschien nooit helemaal begrijpen waardoor ze zijn ontstaan. Als de kerk lijdt aan innerlijke verdeeldheid, lekt veel energie weg naar de interne strubbelingen. Hoe kan ze dan nog beantwoorden aan haar roeping voor deze wereld? Een enthousiaste, dynamische kerk, open voor de omgeving, is aantrekkelijk voor buitenstaanders. Wie heeft er nu zin om betrokken te raken bij een groep van mensen die elkaar het leven zuur maken? Over de schrijver Ik ben geboren in een midden-orthodox hervormd gezin in Noord-Brabant. Geloof was voor mij lange tijd iets wat erbij hoorde, iets waar ik weinig over nadacht. Ik ging ervan uit dat het om een set leefregels ging.
Vrede stichten in de kerk ijdens mijn studie in Utrecht ben ik in aanraking gekomen met De NaT vigators. Als gevolg daarvan is geloven voor mij belangrijk en persoonlijk geworden. Na mijn huwelijk met Ineke zijn we steeds lid gebleven van wat nu de Protestantse Kerk in Nederland heet. Ik heb in de loop van de jaren in de kerkenraad verschillende functies gehad: jeugdouderling, scriba, voorzitter en pastoraal ouderling. Het kerkelijk leven heb ik van binnenuit meegemaakt, met zijn ups en zijn downs. De studiegenoten die betrokken waren bij De Navigators hadden allerlei verschillende kerkelijke achtergronden; velen van hen sloten zich later aan bij evangelische gemeenten. Ik heb zo een goed beeld gekregen van de kerkelijke kaart in Nederland. Ook als directeur van Willow Creek Nederland in 2008 en 2009 heb ik met een diversiteit aan denominaties te maken gehad. Ik voel me bevoorrecht, dat ik met zoveel verschillende kanten van de kerk in Nederland heb mogen kennismaken. In 2004 heb ik me gevestigd als zelfstandig coach en mediator (zie www. depender.org). Mijn eigen ervaringen en die van anderen hebben ertoe geleid dat ik me verder ben gaan verdiepen in conflictbeheersing binnen de kerk. Ik volgde trainingen van Richard Blackburn, directeur van het Lombard Mennonite Peace Center in Chicago, die een praktische stap-voorstapmethode1 heeft ontwikkeld om kerken die in verwarring zijn te helpen. De kracht van deze methode heb ik in mijn eigen praktijk ervaren. In opdracht van de Evangelische Alliantie heb ik in 2007 de brochure Vuistregels voor vredestichters geschreven. Een praktische handreiking om het gesprek in kerken over een juiste omgang met (menings)verschillen te stimuleren. In het verlengde hiervan heb ik samenwerking gezocht met andere trainers, coaches, mediators en voorgangers. Dit heeft geresulteerd in het opzetten van het Netwerk Vredestichters (zie www.vredestichters.nl). Het is onze missie om geïnspireerd vanuit Matteüs 18 leden en leidinggevenden in kerken en gemeenten te helpen vredestichters te zijn of te worden. Dat doen we door hen toe te rusten in kennis over meningsverschillen en conflicten, en hen te ondersteunen bij het bespreekbaar maken en oplossen ervan. Inmiddels heb ik workshops en trainingen gegeven en heb ik kerken van verschillende denominaties in conflictsituaties begeleid. Ik constateer een grote behoefte aan professionele en geestelijke ondersteuning. Het is mijn 1 Zie hiervoor de site www.vredestichters.nl, bij ‘conflictbemiddeling / gemeentebrede interventie’.
8
Inleiding hoop en verlangen dat door onze inzet op dit terrein, en door de uitgave van dit boek, de naam van God geëerd wordt, en dat zijn heerlijkheid meer zichtbaar wordt, zowel voor mensen binnen de kerk als daarbuiten. Voor wie? Vrede stichten in de kerk is bedoeld voor ieder die aangesloten is bij een kerkelijke gemeente, of je nu ‘gewoon’ lid bent, een bepaalde taak vervult of leidinggevende bent. Conflicten spelen zich op alle niveaus af, en werken vaak op allerlei terreinen door. En als leden van de gemeente zijn we hoe dan ook op elkaar betrokken: ‘Als een lichaamsdeel pijn lijdt, lijden alle andere mee’ (1 Korintiërs 12:26). Hoe je aankijkt tegen problemen in een gemeente hangt af van de positie waarin je verkeert. Als leidinggevende met een verantwoordelijkheid voor het totaal van de gemeente zit je in een andere positie dan als een doorsnee gemeentelid. In welke positie je ook zit, als je een vredestichter wilt zijn, zul je moeten beschikken over de juiste houding en vaardigheden. Hoe je je die kunt eigen maken, laat dit boek zien. De opbouw van het boek Deel I is bedoeld voor iedereen, zowel gewone kerkleden als leidinggevenden. Hierin wordt gekeken naar interpersoonlijke situaties. Hoe ga je met anderen om als er sprake is van spanning in de onderlinge verhoudingen? Aan het einde van elk hoofdstuk vind je vragen voor persoonlijke verdieping. Ze helpen je om je bewust te worden van je eigen situatie en die te spiegelen aan wat je gelezen hebt. Deel II is behulpzaam voor lezers die in een leidinggevende positie zitten, en voor wie meer wil weten over de mechanismes van conflicten binnen een groep. Welke manieren zijn er om tegen problemen aan te kijken? Hoe kun je je nieuwe inzichten inzetten om bestaande of dreigende conflicten aan te pakken? Overwegingen van praktische aard • Het woord ‘kerk’ gebruik ik erg vaak. Ik doel daarmee op de plaatselijke gemeente, niet de overkoepelende denominatie of de wereldwijde kerk. Kerk en gemeente zijn in dit verband dus synoniem. • Alle verhalen die in dit boek voorkomen, zijn gebaseerd op de werkelijkheid. Uiteraard komen personen en gemeentes niet herkenbaar ‘in beeld’. 9
Vrede stichten in de kerk • • • •
Voor het gemak en de leesbaarheid heb ik ervoor gekozen om ‘hij’ te schrijven waar ook ‘zij’ gelezen kan worden. Ik tutoyeer om minder afstand te creëren. Als u dat vervelend vindt, dan hoop ik dat u daar overheen kunt stappen en dat het u niet belemmert bij het lezen van dit boek. Aan het eind van ieder hoofdstuk staan vragen die individueel overwogen of in groepsverband besproken kunnen worden. Er is een website, www.vredestichtenindekerk.nl, waar meer achtergrondinformatie, literatuurverwijzingen, artikelen en testen te vinden zijn.
Vragen • Wat is de aanleiding voor jou om dit boek te lezen? Op welke vragen wil jij graag antwoord? • Wat waardeer je van de gemeente waarbij je betrokken bent? Wat zou je graag versterkt willen zien? • Ben je zelf wel eens in conflictsituaties betrokken geweest? Wat deed dat met je? • Hoe ga je om met mensen die een andere mening hebben? Pas je je gemakkelijk aan of wil je de ander overtuigen? • Welke strategieën kun jij bedenken om met een conflict om te gaan? Welke strategie werkt voor jou goed, en welke niet?
10
