Vrede Sjaloom Peace Paz

Vrede

Sjaloom

Peace

Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen en herhaal ze honderd malen, alle malen zal ik wenen. Leo Vroman

Paz

ONDER ONS 4

7

9

12

WAAROM LOOP JE HIER? Voor de derde keer liep Ben Engelbertink mhm in mei – juni 2013 de weg van de 88 tempels op het eiland Shikoku in Japan. Hij ‘heeft iets’ met Japan. Dit artikel spreekt van zijn bewogenheid. Waarom loop je hier? Het was een vraag die me dikwijls werd gesteld. Zelfs in het Japans wist ik wanneer me deze vraag werd gesteld. Er was geen irritatie, maar ik kreeg er een goed gevoel bij, want het betekende dat een zekere familiariteit was ontstaan tussen de vraagsteller en mezelf. DE DAG DIE IK NOOIT VERGETEN ZAL. Zuster Rosemary Nzioka is een Keniaanse ‘Mill Hill Zuster’ – FMSJ – en werkt in Ecuador, waar veel misdaad en geweld voorkomen. Het gebeurde op een dinsdagavond toen ik van Quito naar Puerto Quito reisde. Zoals gebruikelijk pakte ik de bus om half zeven. We waren ongeveer een uur onderweg toen drie mannen tussen de 30 en 40 jaar oud ons begonnen te beroven. Ze zaten al in de bus. We weten niet of ze bij het station ingestapt waren of ergens onderweg. SPREKEN OVER VREDE: OM STIL VAN TE WORDEN. Op 11 september werd in het Vredepaleis in Den Haag een symposium gehouden over Vrede en Verzoening. Sjaak de Boer mhm was een van de initiatiefnemers. “Peace be with you – ‘vrede zij met u’. We moeten nooit toegeven aan degenen die anderen verketteren en zichzelf voordoen als behoeders van de waarheid. Religie is een bron van inspiratie voor wie op zoek is naar verzoening”, zo betoogde oud-minister Dr. Ernst Hirsch Ballin, moderator van deze bijeenkomst, in zijn inleidend woord. DE EMMAÜS WANDELTOCHT. Ivan Fang mhm ging onlangs op weg met enkele metgezellen op een bijzondere pelgrimstocht in Borneo. Op 23 juli 2013 ga ik met drie vrienden op pad. We gaan in Penampang van start. De Emmaüs wandeltocht is een trektocht van vier dagen van 107 km te voet en 64 km met de trein. De tocht geïnspireerd door de tocht die bisschop Wachter en gezellen ondernamen van Penampang naar hun dood in Sapong. Daarom volgen we ruwweg hetzelfde traject. We volgen wel de hoofdweg naar de plaatsen waar zij waarschijnlijk hun reis onderbraken.

RUBRIEKEN Piet IJben ..............................................……..........………..................…………………………..14 Martien van Leeuwen .........…………………….......................………………………………….17 John Jorna ..........................................……..............................…………………………………..19 Paul en Cora Snoeren .........................................................…......................................………21

3

WAAROM LOOP JE HIER? Voor de derde keer heeft Ben Engelbertink mhm in mei – juni 2013 de weg van de 88 tempels gelopen op het eiland Shikoku in Japan. Zoals pelgrims van allerlei slag, naar Santiago, Lourdes, Rome, Mekka, eenstemmig zullen beamen is zo’n tocht vooral een innerlijke reis. Hieronder vertelt Ben hoe deze tocht hem van binnen heeft geraakt. Het was een vraag die me dikwijls werd gesteld. Zelfs in het Japans wist ik wanneer me deze vraag werd gesteld. Er was geen irritatie, maar ik kreeg er een goed gevoel bij, want het betekende dat een zekere familiariteit was ontstaan tussen de vraagsteller en mezelf. Meestal hadden we dan een paar keer samengelopen op deze pelgrimsweg in Japan, de zogenaamde Henro Michi, de weg naar de 88 tempels op het eiland Shikoku. Het is een lange

Ja, waarom liep ik deze weg? Ik, een christen uit het Westen. Het is toch een boeddhistische pelgrimstocht! Ja, waarom? Een paar jaar geleden heb ik deze tocht gelopen om uit te vinden hoe de boeddhisten omgaan met het lijden in deze wereld en in hun eigen persoonlijke leven. Het was een paar maanden na de aardbeving, de tsunami en de grote kernramp, duizenden

Aankondiging van de geboorte van Kobo Daishi. Aankondiging van de geboorte van Jezus.

en moeilijke weg, dikwijls steil tegen de bergen op, alles bij elkaar zo’n 1300 km. Ik kreeg de indruk dat de bergen steiler waren geworden sinds twee jaar geleden! 4

doden, een verwoest land. Ik had toen het geluk om enkele Engelssprekende pelgrims te ontmoeten en met hen van gedachten te wisselen over deze problematiek die iedereen treft in deze

Kobo onderwijst de kinderen. Laat de kinderen tot mij komen.

wereld. Het was een goede dialoog over het lijden. Deze keer, van 1 mei tot 21 juni, liep ik met de vraag hoe christenen en boeddhisten met elkaar kunnen omgaan. Je mag dus gerust zeggen dat mijn pelgrimstocht in het kader was van de boeddhistisch-christelijke dialoog en dat deze dialoog bij mijn missionair leven is gaan behoren. Zo zouden wij dat in het Westen zeggen. Maar ja, zo kon ik dat niet in het Japans met een paar woordjes formuleren en in het Engels was het ook niet iets waar men dagelijks over spreekt; trouwens ook niet in het Nederlands. Soms begon ik te zeggen dat ik naar Japan was gekomen om naar het fluisterende bamboebos te luisteren. Als je naar het bamboebos luistert,dan ben je niet bezig met jezelf, maar dan zijn je oren gespitst naar iets anders; je treedt dan buiten jezelf en verlaat je eigen christelijke of boeddhistische

vooroordelen en luistert gezamenlijk bv. naar de Japanse nachtegaal, of zoals ik zei, naar dat fluisterende bamboebos. Je moet dan stil zijn; je wordt er stil van. En als je dat doet, dan word je overspoeld door vrede, zoals in elke tempel geschreven staat en zoals verkondigd wordt door elke kerk: vrede, vrede is blijvend, vrede zal standhouden. Weinig Japanse pelgrims hadden opgemerkt dat in zo goed als elke tempel een houten paaltje in de grond staat sinds het jaar 2000, waarop geschreven staat, ook in het Engels: ‘that peace may prevail’ – dat vrede de overhand zal hebben, of dat vrede algemeen zal zijn. We hadden dan een gesprek over hoe de boeddhisten in het algemeen naar vrede zoeken, in zichzelf, in het land, en over hoe christenen hetzelfde doen. ‘Vrede zij met jou’, een wens die zelfs door dichte deuren gaat. Het zijn twee wegen die bij elkaar komen en één weg kunnen vormen, één weg naar vrede, 5

als we de moed hebben om samen te luisteren, zoals wanneer we luisteren naar het fluisterende bamboebos. Het was best moeilijk om dit allemaal in mijn Engels-Japans te zeggen, maar het bracht altijd – en ik zeg altijd- een glimlach teweeg, een blijdschap, en ’s avonds bij het eten soms zelfs een applaus. In het algemeen volgde ik het tempel ritueel. Je komt aan, maakt een diepe buiging in de poort, slaat op de grote tempelbel met een bamboe-paal, je wast je handen en reinigt je mond, en gaat naar de tempels voor je gebeden, overdenkingen en steekt een kaarsje aan of brandt een paar wierookstaafjes voor de mensen die je wilt gedenken. De Boeddha van dit eiland is een

hij bestaan, zodat er nu gewoonlijk twee of drie tempels staan in één tempelcomplex. Het betekent ook dat veel mensen de geesten van het Shintoïsme vereren terwijl ze een boeddhistische leefregel er op na houden. Voor mezelf was het een grote uitdaging om in deze christelijke-boeddhistische dialoog te zien hoe het boeddhisme een verrijking kan zijn van mijn eigen christen-zijn en van mijn eigen leefwijze. Vorige keer heb ik dagelijks het Lukas evangelie gelezen. Dit keer las ik elke dag een stukje uit een klein boekje van een zekere Muso Soseki Kokushi (1275-1351): Droomgesprekken Over Wakker Worden. Voor een Westerling is het heel moeilijke literatuur, zoals het

Kobo Daishi neemt afscheid van zijn leerlingen. De afscheidsrede van Christus.

zekere Kobo Daishi (774-835), die het boeddhisme in China had bestudeerd en toen terugging naar zijn eigen eiland en daar een bijzondere vorm van het boeddhisme heeft geïntroduceerd. Het reeds bestaande Shintoïsme, de oorspronkelijke religie van Japan, liet 6

hele leven in het Oosten dikwijls haaks staat op het Westen. En toch, toch is het mogelijk om samen te komen in dialoog…als we maar luisteren naar die fluisterende bamboe! De meest interessante gesprekken

Kobo Daishi bij de leraren in de tempel. Jezus op twaalfjarige leeftijd in de tempel.

hierover heb ik gehad met een jonge vrouw, 29 jaar, boeddhiste, afgestudeerd aan de universiteit van Osaka in economie en een jonge man, 35 jaar, video-artist. Beiden wilden een andere richting geven aan hun leven. De een wilde ontwikkelingswerk gaan doen in de Filippijnen en de ander wilde een commune van pelgrims vormen, gebaseerd op het meest eenvoudige leven, zoals Franciscus. We konden samen praten over onze gezamenlijke bronnen van inspiratie, namelijk de weg van Jezus van Nazareth, de weg van Kobo Daishi van Shikoku en de weg van Franciscus van Assisi. Ik had al eens een boek gelezen waarin gezegdes van Boeddha en van Jezus naast elkaar waren gezet. Nu zag ik ergens in een tempel schilderingen van het leven van Kobo Daishi, die eigenlijk ook wel Japanse schilderingen van het leven van Jezus hadden kunnen zijn: een

bijzonder goed begin voor een dialoog! Kijkt u maar eens naar de bijgevoegde afbeeldingen van schilderijen, waar ik een tekst over Kobo Daishi heb bijgezet en die vergeleken heb met Jezus van Nazareth. (De Derde Pelgrimstocht in Japan, een voettocht langs de 88 tempels van Shikoku, in het fluisterend bamboebos, 157 pgs., uitgave Asbreuk Enschede, is verkrijgbaar bij: engelbertink@hotmail. nl voor 9 euro. Beperkte oplage) Ben Engelbertink mhm

7

DE DAG DIE IK NOOIT VERGETEN ZAL. Zuster Rosemary Nzioka is een Keniaanse Mill Hill Zuster (FMSJ). Zij is werkzaam als missionaris in Ecuador en vertelt hier een verhaal dat illustratief is van de onveiligheid in dat Latijns-Amerikaanse land. Het gebeurde op een dinsdagavond toen ik van Quito naar Puerto Quito reisde. Zoals gebruikelijk pakte ik de bus om half zeven. We waren ongeveer een uur onderweg toen drie mannen tussen de 30 en 40 jaar oud ons begonnen te beroven. Ze zaten al in de bus. We weten niet of ze bij het station ingestapt waren of ergens onderweg. Een van hen ging bij de chauffeur zitten zodat deze niet kon stoppen of hulp inroepen. Een ander ging voor in de bus staan en beval iedereen om mobieltjes en geld in te leveren. Eerst ging hij rond om de mobieltjes op te halen daarna nog een keer voor het geld. Hij begon met de conducteur die hem zijn mobieltje gaf plus het geld dat hij in bezit had. Daarna moest de man

Zr Rosemary Nzioka (r) met Zt Meir en parochiaan.

8

op de vloer van de bus gaan liggen. Hij moest tot nader orde blijven liggen. De overvaller gaf vervolgens ons het bevel om alle ramen te sluiten en alsook de gordijntjes. In stilte moesten we hem onze telefoons en geld geven. Hij doorzocht ook nog onze zakken. Een van de drie beval ons om onze handen op onze hoofden te leggen en niet te bewegen zolang zij geld zochten. Eén dame deed niet meteen de gordijntjes dicht. De man loste een schot door het dak van de bus en zei: ‘Dit gebeurt met degene die niet doet wat ik zeg.’ Ik zat op de tweede rij en alles wat ik had, inclusief mijn mobieltje, zat in mijn tas. De tas viel van mijn knieën. Ik reikte naar de tas om mijn mobieltje

Zr Rosemary Nzioka met bekenden.

te pakken. Ik beefde als een rietje. De vrouw naast mij vertelde me niet te bewegen en de tas te laten liggen. De overvaller voor in de bus vroeg om de genoemde spullen; de ander achter in de bus deed hetzelfde. Toen de man mij bereikte, vroeg hij om mijn mobieltje. Maar alles wat ik bij me had, zat in de tas die aan mijn voeten lag. Ik vertelde de man dat ik geen mobieltje had. Hij zag mijn polshorloge en beval me het hem te geven. Terwijl ik mijn horloge afdeed, zag hij de rozenkrans in mijn hand. Voordat de overvallers opstonden, was ik al begonnen om de rozenkrans te bidden. Toen zij op ons afkwamen, hield ik de rozenkrans vast en bad in stilte onzevaders en weesgegroeten. Ik smeekte de Heer dat niemand gewond zou worden of het leven zou laten. Ze mochten alles pakken wat ze maar wilden als ze ons maar in leven lieten. Toen ik hem mijn rozenkrans gaf, keek hij ernaar en gaf hem en ook mijn horloge terug. Toen ging hij weer verder. Hij moet een goede katholiek geweest zijn!! De man die vanachter kwam, liet me ook met rust. Hij stapte over me heen en pakte de handtas van de dame naast me. Hij doorzocht ook haar zakken, maar

godzijdank zag hij het geld niet. Wel nam hij al haar papieren mee, ook die van haar invalide zoon. Toen liep hij weer verder. Alle mannen voorin moesten hun schoenen uitdoen. De overvallers verlieten de bus terwijl ze de chauffeur bevalen om verder te rijden en om niet om te kijken. Na een paar kilometer stopten we. Sommigen vroegen de chauffeur om terug te gaan voordat die mannen de volgende bus ook zouden overvallen. Maar anderen zeiden dat dat te riskant was en dat ze op ons zouden schieten. Daarom zetten we onze reis voort. We waren zeer verdrietig. Sommigen van ons jammerden dat ze hun BlueBerry mobieltjes en geld kwijt waren. Anderen treurden om hun papieren. We stopten een kwartiertje in het volgende dorp Nengalito genaamd. We dronken om van die verschrikkelijke ervaring wat bij te komen. Moge God zijn volk altijd beschermen, want je weet nooit in wiens gezelschap je op stap gaat. Rosemary Nzioka FMSJ 9

SPREKEN OVER VREDE: OM STIL VAN TE WORDEN. Op 11 september 2013, de dag van de herdenking van de aanslag op de Twin Towers in New York werd in het Vredepaleis in Den Haag een symposium gehouden over het thema Vrede en Verzoening. Sjaak de Boer mhm was één van de organisatoren van dit buitengewone evenement. En last but not least: Sjaak de Boer MHM, pastoor van de internationale parochie van de ‘Church of Our Saviour’ in Den Haag, was een van de initiatiefnemers van dit bijzondere evenement samen met Mr. Steven van Hoogstraten, algemeen directeur van de Carnegie Foundation. Anthony Chantry, algemeen overste van de Mill Hill Missionarissen, was speciaal komen overvliegen uit Engeland om erbij te kunnen zijn.

Sjaak de Boer mhm en opperrabbijn Awraham Soetendorp.

Een bijzondere belevenis! Dat is de reactie die spontaan bij me opkomt na deelname aan het interreligieus symposium met bovengenoemd onderwerp als thema: vrede en verzoening. Bijzonder gedenkwaardig was de dag zelf : 11 september, een datum die nu in ieders geheugen gegrift staat als ‘9/11’. En dan de plaats van samenkomst: het Vredespaleis in Den Haag, dat dit jaar zijn honderdjarig bestaan viert. En het karakter van de bijeenkomst zelf was bijzonder: een dialoog tussen vertegenwoordigers van de vijf grote wereldreligies aanwezig in Nederland – hindoes, boeddhisten, joden, christenen en moslims. 10

“Peace be with you – ‘vrede zij met u’. We moeten nooit toegeven aan degenen die anderen verketteren en zichzelf voordoen als behoeders van de waarheid. Religie is een bron van inspiratie voor wie op zoek is naar verzoening”, zo betoogde oud minister Dr. Ernst Hirsch Ballin, moderator van deze bijeenkomst, in zijn inleidend woord. Daarmee was de toon gezet. Twee vertegenwoordigers van elk van de wereldreligies schetsten vervolgens heel in het kort hun eigen specifieke invalshoek over het thema van verzoening en vrede: een theologisch perspectief en, uit de praktijk, een levensecht voorbeeld van inzet voor verzoening, bemiddeling, vergeving in een conflictsituatie. Aangrijpend was het getuigenis van Alfonse Mulefu, Rwandees, die uit persoonlijke ervaring de hartverscheurende gebeurtenissen van de genocide in zijn geboorteland in herinnering bracht. Zijn prangende vragen, “Hoe houd je gerechtigheid en verzoening met elkaar in evenwicht?

van deze serie korte toespraken. Tien minuten stille overweging na de vloed van woorden, al dan niet verstaanbaar, uitgestort over het aanwezige publiek. Voor mij was dit het hoogtepunt van het symposium. Stilte als uitdrukking van erkenning van kwetsbaarheid en de bereidheid om te luisteren. Sjaak’s uitnodiging om op de vloer te gaan zitten ‘als symbool van gelijkheid’ werd door velen opgevolgd. Je kon een speld horen vallen.

Anthony Chantry mhm en Sjaak de Boer mhm.

Is verzoening wel altijd nodig? Hoeveel waarheid is genoeg?”, bleven begrijpelijk zonder antwoord. Ze werden meegedragen in de stilte die Sjaak de Boer aankondigde aan het eind

Ter afsluiting volgde nog de inhuldiging van een ‘vredeskolom’ op het plein voor het Vredespaleis, waarbij Sjaak het mooie gebed van Franciscus van Assisi voorlas: “Heer, maak mij een instrument van uw vrede”. De door de organisatie voorziene vlaggetjes van alle landen in de wereld vonden gretig aftrek. Iemand riep de namen van elke natie die de aardbol telt, we herhaalden ze uitbundig als met één stem: “Israël, Somalië, Congo, Mexico, Syrië..... salaam, peace, sjaloom, paz, vrede”. Fons Eppink mhm

Alfonse Malefu.

11

DE EMMAÜS WANDELTOCHT. Op 23 juli 2013 gaan ze op pad, Fr Ivan Fang mhm met drie vrienden. Ze gaan in Penampang op het eiland Borneo, Maleisië van start. Ze hebben hun voorgenomen tocht ‘De Emmaüs wandeltocht’ genoemd. Het is een voettocht van vier dagen over 107 km en 64 km met de trein. Daarmee willen ze de schrikbarende tocht van Bisschop Wachter mhm en zijn mannen herdenken die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog onder dwang van de Japanse bezetter deze tocht maakten en uiteindelijk de dood vonden. Het is juli 2011 als ik een verzoek ontvang van collega Terry Burke, de leider van de Mill Hillers in Maleisië. Hij nodigt me uit om deel te nemen aan een jubileumviering, en wel aan de 75ste verjaardag van de stichting van de Franciscaanse Zusters in Sabah. Ik ben pas enkele maanden in Kota Kinabalu. Ik ben daar om een nieuwe benoeming op me te nemen. Mijn werk zal bestaan uit het animeren van de jeugd in die streek. Ik ga een missionaire gemeenschap promoten. Dat soort gemeenschappen begon ooit in een parochie in Brunei maar is nu ook in Sabah en in de Filipijnen actief. Ik haal Terry Burke op van het vliegveld. We gaan op weg naar een plaats Tenom genaamd. Het is een rit van zo’n drie uur. In Tenom zullen de festiviteiten plaatsvinden. Tot mijn verbazing hoor ik daar belangrijke inlichtingen over het begin van die franciscaanse zusters. Die congregatie werd namelijk gesticht door een Mill Hill missionaris en wel door bisschop August Wachter. Deze man werd in 1927 als eerste aangesteld als hoofd van de Prefectuur van het Britse Noord-Borneo. De kerk ontwikkelde zich via het onderwijs dat aan de jeugd gegeven werd. De bisschop bouwde scholen en kerken. Hij wilde ook vrouwelijke religieuzen hebben om voor de meisjes te zorgen. Daarom nodigde hij karmelietessen uit om in die streek een klooster te stichten. Hun klooster getuigt nu nog van zijn bezorgdheid omtrent het lot 12

Mgr Wachter

van de meisjes. Bovendien ontving ik informatie over het lot van bisschop Wachter en zes andere Tiroolse priesters en één broeder. Tijdens de Tweede Wereldoorlog namelijk was die streek bezet door de Japanners. De Tiroolse missionarissen werden niet gevangengezet. Bisschop Wachter en zijn makkers konden gewoon het missiewerk voortzetten. Tegen het eind van de oorlog vertrouwden de Japanners de missionarissen niet meer. Toen de Jappen de missiegebouwen in Penampang wilden overnemen, werden de missionarissen gevangengenomen en naar Papar vervoerd. Vandaar moesten ze langs de spoorweg lopend naar Beaufort en naar Tenom. Ze werden gevangen gehouden op Sapong Estate, het Japanse hoofdkwartier. Daar stierven ze. Ze werden ofwel door de Jappen vermoord of stierven ten gevolge van de bombardementen van de geallieerden. Hun lichamen werden nooit teruggevonden. Ik schaam me dat ik dat deel van de geschiedenis van de katholieke kerk in Sabah niet kende. Als ik niet ingestemd had om het jubileum van de zustercongregatie bij te wonen, had ik nooit de belangrijke rol ontdekt die Mill Hillers in Sabah ooit speelden. In Penampang zien mijn ogen een groot monument dat zich bij de ingang van de kerk bevindt. Een Chinees koppel heeft drie beelden laten maken. Eén daarvan staat trots onder een afdak. Het is het beeld van bisschop Wachter.

Ivan Fang mhm voor het monument van Mgr Wachter en gezellen.

Vlak daarbij is een plaat aangebracht met de namen van allen die in Sapong hun leven lieten. De volgende ochtend, 17 augustus 2011, zegent de bisschop van Keningau het monument, een waar heiligdom. De bisschop heet Cornelius Piong. Het heiligdom onderstreept de grote opofferingen van de Mill Hill missionarissen die hun thuisland verlieten om de plaatselijke kerk te dienen. Ik word geraakt door het feit dat de zusters en de huidige bisschop dat jubileum aangrijpen om de offers die de missionarissen brachten, in herinnering te houden. Het overvalt me dat de herinnering aan al die missionarissen zo belangrijk is. De missionarissen worden wel beschouwd als een onderdeel van de geschiedenis van de plaatselijke kerk. Maar zeer spoedig zal de herinnering aan hun

leven vervagen. De nieuwe generatie gelovigen zal dan niets meer weten van de offers die aan de grondslag van hun gemeenschap liggen. Bovendien maakten de Mill Hillers nooit reclame voor zichzelf. Toch werkten ze hard om die kerkgemeenschappen te stichten. Dan komt het in me op om een missie bedevaart naar het heiligdom te organiseren in het kader van mijn jeugdwerk. Zo ontstaat het zaadje van een Emmaüs wandeltocht. Op 23 juli 2013 ga ik met drie vrienden op pad. We gaan in Penampang van start. De Emmaüs wandeltocht is een trektocht van vier dagen van 107 km te voet en 64 km met de trein. Zoals ik zei is de Emmaüs tocht geïnspireerd door de tocht die bisschop Wachter en gezellen ondernamen van Penampang naar hun dood in Sapong. Daarom volgen we ruwweg 13

hetzelfde traject. We volgen wel de hoofdweg naar de plaatsen waar zij waarschijnlijk hun reis onderbraken. Daarom zijn we van plan om te stoppen in Membakut, Beaufort en in Tenom. We organiseren de tocht om het leven van die missionarissen te vieren. Ook willen we de mensen die we op onze tocht ontmoeten, bewust maken van hun eigen missionaire roeping. Een dergelijke tocht herinnert ons aan Jezus’ voettocht van Jeruzalem naar Emmaüs. Tijdens die wandeling ontmoet Hij twee volgelingen die zijn kruisiging en dood bespreken. Jezus legt hun de geschriften uit. Tenslotte herkennen zij hem in het breken van het brood. Ook onze geloofsreis kan anderen aantrekken om Jezus te herkennen in het delen van het brood. Deze geloofsbedevaart zou niet compleet zijn zonder de viering van de Eucharistie. Elke avond vieren we dus de Eucharistie en vertellen we het verhaal van bisschop Wachter en zijn vrienden. Na elke liturgische viering in de drie genoemde dorpen houden we een bijeenkomst. We willen de aandacht op het missiewerk vestigen en op het feit dat elke gedoopte een opdracht heeft in zijn of haar eigen parochie.

Enkele jeugdige sympathisanten.

14

Het is wonderlijk dat enkele jongelui zich bij de wandeling aansluiten. Van het Monfort jeugdcentrum lopen achttien jongens zeventien km met ons mee. Vanuit Membakut lopen tien parochianen 21 km langs de spoorlijn mee. Drie parochianen van de kathedraal van Kota Kinabalu reizen in de trein met ons mee. Van verschillende plaatsen lopen verscheidene mensen de laatste acht km met ons mee naar de plek waar de missionarissen in Sapong gedood werden. We begonnen de tocht met ons vieren. Na vier dagen lopen deden onze voeten zeer. We waren het lawaai van de zware vrachtwagens zat. Onze oren toeterden van het gezoem van de snelle personenauto’s. Maar onderweg praatten we over bisschop Wachter en zijn gezellen. We maakten nieuwe vrienden. We deelden onze verhalen en boden aan onze medetochtgenoten nieuwe perspectieven. Zij voelden zich geroepen om ook anderen te betrekken in een eventuele nieuwe voettocht. Het staat vast dat bisschop Wachter en zijn medemissionarissen met groot respect herinnerd zullen worden. Ik hoop dat er volgend jaar weer een nieuwe Emmaüs wandeltocht zal zijn. Zo zal het Goede Nieuws doorgegeven worden. Ivan Fang mhm

TURDA, EEN NIEUW MISSIONAIR INITIATIEF OP DE FILIPIJNEN. De tyfoon Haiyan heeft verschrikkelijk huisgehouden in de Filipijnen. Ook het eiland Panay waar Millhillers werken is zwaar getroffen. Charles Okata mhm schrijft dat er bij hem gelukkig geen levens zijn te betreuren maar wel veel mensen dakloos zijn geworden. De nood is groot. Al sinds 2010 begeleidt Piet IJben de Foundation Walk and Work in Iloilo, een NGO dat arme kinderen en jeugdigen met een beperking helpt met het verstrekken van protheses. Walk and Work (Loop en Werk in Nederland) was een initiatief in 2006 van de helaas in april vorig jaar veel te vroeg overleden Fr. Jacques Derksen mhm en Dr. Jessie Villareal. Ook spant hij zich in voor de parochie van Turda op het eiland Busuanga in Palawan, een nieuw initiatief van Mill Hill in de Filipijnen, waar nu Charles Okata, een jonge Oegandese Millhiller en een Indiase collega werkzaam zijn. aan vervanging toe is na de laatste storm van december. Cordaid is inmiddels gevraagd om een donatie voor een nieuwe en verbeterde versie. De regio is bekend van toerisme maar hiervan profiteert Turda door haar ligging nauwelijks. De logistieke situatie vormt de belangrijkste belemmering voor verdere ontwikkeling en verbetering van de levensomstandigheden van de plaatselijke bevolking. De bevolking leeft heel eenvoudig van visserij, kleine landbouw en houtkap. Veel jonge mensen trekken dan ook weg naar Manilla voor werk of onderwijs. Bijna alle basisbehoeften moeten uit Coron of Manila komen. Het dorp heeft maar één jeepney hiervoor ter beschikking. De weg is nog steeds niet verbeterd ondanks alle beloften sinds jaren. Charles Okata mhm.

Turda is een klein dorp gelegen in bergachtig gebied op het eiland Busuanga in Palawan, met een bevolking van rond 5000 mensen. Het is verbonden met de buitenwereld door een enkele bergachtige grindweg in erg slechte conditie. De belangrijkste verbinding is over zee met Coron. Hiervoor heeft de parochie de beschikking over een eigen Banka (kleine catamaran), die echter dringend

De parochie van Turda bestaat uit 8 kapel locaties met een totale bevolking van rond 10.000 mensen, een deel ervan is de Tagbanua minderheid, vooral op het eiland Tana. Rond 70% van de plaatselijke bevolking is lid van de parochie. Op dit moment zijn in deze parochie werkzaam Fr. Charles Okata mhm en Fr. Sleevaraj Manchanapally Gopal mhm. De vele keren dat de elektriciteit uitvalt (geen ‘blackout’, maar ‘brownout’ in 15

de Filipijnen) belemmert het goed functioneren van de parochie. In beperkte mate kan de kapel in Turda tijdens de mis dan gebruik maken van een generator van een familie die aan dezelfde weg woont. Maar meestal is het gebruik van kaarsen het enige alternatief. Om de parochie meer onafhankelijk te maken is de aanschaf van een generator beslist noodzakelijk. Ook ontbreken er zuiveringsfilters voor het drinkwater, zodat dit drinkwater telkens gekocht moet worden. Inmiddels is er een financiële toezegging door de Stichting Luanda/ Jinja, die Mill Hill een warm hart toedraagt, voor het oplossen van deze problemen. Verder is de enige auto van de parochie sinds lange tijd stuk, omdat deze (geen 4x4) niet geschikt is voor gebruik in de bergen rond Turda. Na mijn recente bezoek hoop ik dat deze vervangen kan worden door een die beter past bij het vervoer door het gebied.

Bij mijn bezoek heb ik zelf mogen ervaren dat de kapel in Turda gewoon te klein is voor de grote toeloop in het weekeinde. Bovendien is de conditie van het houten gebouwtje in erg slechte staat en moet er telkens worden geïmproviseerd bij de mis. Grond voor een nieuwbouw is al in het bezit van de parochie in Turda. Binnenkort volgen er gesprekken met instanties die mogelijk een financiële bijdrage kunnen leveren. Ook is er behoefte aan meer liturgische middelen vooral te gebruiken in de buitengebieden. Duidelijk is dat er in de komende tijd nog veel werk te doen is om de Mill Hill Missionarissen voldoende steun te kunnen geven bij hun werk en het realiseren van vernieuwingen, het verbeteren van de logistieke en liturgische omstandigheden in deze Mill Hill parochie in Turda. Piet IJben

Charles Okata mhm op bezoek bij slachtoffers van de orkaan.

16

EVEN KENNIS MAKEN...... Gods wegen zijn ondoorgrondelijk en nauwelijks te begrijpen. Mijn benoeming tot regionale overste kwam niet alleen voor mij als een totale verrassing maar ook voor een groot aantal leden van Mill Hill hier in Nederland. Daarom is het goed mij even aan u voor te stellen: wie is Martien van Leeuwen? Wonderlijk is het als je je gaat voorstellen, om in een terugblik te zien dat je alsnog de cirkel van je leven mag rondmaken. Dit overkwam mij toen ik vicerector werd in Vrijland. Mijn taak was het om op te trekken met mensen die lichamelijk ziek waren en begeleiding behoefden naar ziekenhuis, tandarts, huisarts etc. Dat heb ik drie jaar lang mogen doen en vervulde zo enigermate mijn oorspronkelijke wens broederverpleger te worden. Voor mijn intreden bij Mill Hill in 1955 als jongen van 14 had ik te kennen gegeven dat ik broederverpleger

van boekhouding en de Engelse taal. In 1964 volgde mijn eerste benoeming: Freshfield in Engeland waar ik mijzelf verdienstelijk maakte in de glastuinbouw. Na een periode van vier jaar werd ik benoemd tot de staf van de broederopleiding in Courtfield en 5 jaar later, in 1974, kwam eindelijk mijn benoeming voor de missie, Kenia waar ik tot 2000 heb mogen wonen en werken op diverse plaatsen. Mijn taken waren zeer gevarieerd, van administrateur tot sportleraar, van tuinier tot boer, van ziekenbroeder tot assistent van de eerste regionaal in Kenia.

Martien van Leeuwen mhm.

wilde worden. Dat ging niet zomaar in Oosterbeek; ik werd eerst naar de technische school en daarna naar de tuinbouwschool gestuurd en werd tuinier en landbouwer. In de avonduren studeerde ik de beginselen

In 1987 werd ik administrator van ons gasthuis in Nairobi, waar ik naast gastheer ook enkele jaren de econoom was en als nevenfunctie ook de leiding had over de bouw van twee grootschalige bouwwerken van 17

de Kleine Zusters van Sint Jozef en de Sisters of Our lady of the Missions in Nairobi. In diezelfde tijd was ik rekening-couranthouder van het alom bekende Liliane Fonds. In 2000 werd ik benoemd voor ons gastenhuis in Kampala, Oeganda. Na een ernstig auto-ongeluk keerde ik terug naar Nederland, Missiehuis Vrijland waar ik voor een periode van vijf maanden verbleef en geweldig fijn werd verzorgd en helemaal opgeknapt ben. Ik volgde daarna een cursus spiritualiteit in Margate, Engeland voor een goed half jaar en werd daarna benoemd tot rector van het Sint Jozefhuis voor een periode van drie jaar.

deze mooie en dankbare taak. Maar...... zoals ik begon, kan ik eindigen: Gods wegen zijn ondoorgrondelijk, nauwelijks te bevatten. Op 15 augustus 2013 werd ik geïnstalleerd tot regionaal van Mill Hill in Nederland voor een periode van drie jaar. Ik hoop en bid dat de ondoorgrondelijke wegen van God voor mij begaanbaar mogen zijn en dat ik voldoende inspiratie en wijsheid mag vinden om deze verantwoordelijke taak goed te vervullen. Ik hoop en reken hierbij ook op uw gebed voor mij, waarvoor mijn welgemeende dank. Martien van Leeuwen mhm. Regionaal

Martien van Leeuwen en Zr Christa Oprins.

Drie mooie jaren, gevolgd door nog eens drie in welke periode de verkoop en verhuizing volgde van het huis en waarin ik mijn aandeel mocht leveren in planning en bouw van het nieuwe Sint Jozefhuis. In 2010 werd ik vicerector van Vrijland, waarmee de cirkel rond kwam. De voornaamste taak in Vrijland werd voor mij het begeleiden van bewoners naar artsen, ziekenhuizen etc. In augustus 2013 dacht ik herbenoemd te worden voor 18

MILL HILL WEBSITE. Voor meer actuele informatie over Mill Hill kun je terecht op onze website: www.millhillmissionaries.com Nieuws van de Nederlandse regio vind je onder de kop: News> Dutch Region news.

INTERACTIEVE ONTMOETINGSDAG MET ALS THEMA COMPASSIE. Madelinde benaderde het onderwerp compassie door te onderzoeken welke van de Benedictijnse leefregels raakten aan compassie. Een eerste regel vraagt om gasten goed te ontvangen. Bij de stoffige wegen van vroeger hoorde je een gast eerst de voeten te wassen. Benedictus vindt dat je van een gast iets kunt leren. Daarom kun je dankbaar zijn voor het bezoek van een vreemdeling. Dat staat haaks op de houding van sommige landgenoten, die vreemdelingen liever kwijt dan rijk zijn. ‘Die lui komen alleen maar om te profiteren’. Zo’n houding laat het tegendeel van compassie zien. De tweede leefregel vraagt om goed te luisteren en ‘wel’ te spreken. Je moet er niet zomaar van alles uitflappen. Veel van wat we horen dringt niet echt tot ons door. In een derde regel wijst

Madelinde Krantz.

Benedictus op de nederigheid. Je bent allesbehalve alwetend. Je moet ook rustig zeggen dat je iets niet begrijpt. Andersom moet je een ander niet vernederen.

Madelinde in gesprek met deelnemers.

19

In een vierde regel vraagt Benedictus zijn volgelingen om gehoorzaamheid. Het gaat om gehoor geven aan. Als mensen zich gehoord voelen hebben ze minder last van eenzaamheid. De vijfde regel vraagt om goede daden te stellen. Het mooiste is als het een tweede natuur wordt en het nauwelijks opvalt. De regel vraagt zelfs je vijanden lief te hebben. Dat wordt wel heel moeilijk als die ander alleen maar het slechte wil, het kwaad in persoon is. Denk aan de beulen van Auschwitz. De zesde leefregel vraagt om te gehoorzamen aan elkaar, om gehoor te geven aan de roep om hulp van de ander. De zevende regel vraagt om als monnik te wedijveren in het goede. Het goede voorbeeld geven. Anderen inspireren tot het goede.

Piet Koomen mhm in gesprek met Gijs Tolboom.

20

Dat is eigenlijk ook het doel van de beweging “Arnhem, City of Compassion”. Er gebeuren zoveel goede dingen in onze samenleving. Er lopen zoveel geweldige mensen rond. Als je dat menselijk kapitaal kunt mobiliseren, gaat onze samenleving er heel wat fijner uitzien. En toen was het pauze met een drankje, heerlijke soep en belegde broodjes. De Millhillers weten ook van gastvrijheid. In de middag gingen we in groepjes aan het werk rond de vraag: “Kan compassie een positieve bijdrage leveren in de huidige tijd, een periode met tal van crises?” Die verhalen zijn te vinden op http://www.cityforcompassion.nl/ John Jorna

ONTMOETINGSDAG 1 MAART 2014 Op 1 maart zullen we onze eerste ontmoetingsdag voor het jaar 2014 houden. Het gaat erg hard met alle kerksluitingen in Nederland; geregeld horen we dat er kerken binnenkort dicht zullen gaan, maar tegelijkertijd ontstaat er een nieuw netwerk van zelfstandige geloofsgemeenschappen, een bezield verband. Wat doe je als je eigen kerkgebouw dichtgaat? Ga je zelfstandig verder en hoe doe je dat? Maar nog veel belangrijker zijn de vragen: wat wil je dat niet verloren gaat, wat wil je doorgeven? Wat is geloven voor jou? Wat heb je daar voor nodig? Welk vuur zie je onder de as? De spreker voor deze ontmoetingsdag is Moniek Siermann. Zij is voorganger en mede-initiatiefnemer van de Zijp in Arnhem dat is ontstaan in 2007. Deze vragen raken ons allemaal. Het belooft een interessante en boeiende dag te worden. U bent van harte uitgenodigd voor deze ontmoetingsdag van de vrienden van Mill Hill. Als u graag wilt deelnemen, geef het a.u.b. even door. Vriendelijke groet en hopelijk tot ziens, Wim van der Salm Sint Jozefhuis Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek Tel: 026-3397555 E-mail: [email protected]

VAN HER EN DER TWEE MAANDEN IN KISUMU ALS LEKENMISSIONARIS. Wij, Cora en Paul Snoeren, wonend in Vlaardingen zijn begin dit jaar 2 maanden in Kisumu, Kenia geweest. We hebben in deze periode meegeholpen op het project Pandipieri, dat veel activiteiten ontplooit die ingebed zijn in de samenleving van Kisumu. Paul zijn twee ooms zijn missionarissen van Mill Hill. Zij kwamen wel eens met foto’s en verhalen in Nederland op vakantie. Dit was voor hem voldoende reden om na zijn schoolopleiding een halfjaartje in Maleisië bij oom Ben rond te kijken.

Cora kwam met missionarissen in aanraking die in de derde wereld zijn geweest. Zij is met Same en Missie en jongeren naar Kenia en Zaïre geweest. Enkele jaren geleden wilden we weer naar Afrika en hebben we, na een voorbereiding van een half jaar in Mill Hill Londen, drie jaar in Mamfe, Kameroen gewoond. We hebben daar gewerkt voor een net opgericht bisdom. Cora in een Health-Centre en Paul zorgde voor begeleiding in de bouw en kleinschalige landbouwprojecten. 21

Cora Snoeren met bekenden.

Vorig jaar zijn we met Mill Hill gaan praten over mogelijkheden om onze baan in Nederland niet op te geven en toch iets in Afrika te gaan doen. En dan niet eenmalig, maar kijken of dit ieder jaar herhaald kan worden. Na wat gesprekken over en weer is daar het project Pandipieri in Kisumu uitgerold. Het leven in Afrika heeft een ander ritme dan hier. Mensen beleven hun christen zijn op een intense manier, verweven in het leven. In Kisumu wordt er een positieve invulling aan gegeven. Activiteiten door en voor mensen uit de lokale gemeenschap. Pandipieri werkt voor straatkinderen, met mensen met HIV/Aids, opvang van wezen, ondervoede baby’s, voorlichting/begeleiding op scholen, gezondheidszorg en ziekenbezoek in de wijk. Wij denken dat we daar als christen iets hebben mogen betekenen, er ZIJN voor de medemens. Cora en Paul Snoeren 22

CORRECTIE. In het vorige nummer is bij het in memoriam van Jan Nielen mhm per vergissing een foto van Anton Timmerman mhm afgedrukt. Onze oprechte excuses daarvoor. Hieronder een foto van Jan Nielen mhm.

ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Heel

Mw. Riet Copray, zus van Fr. Sjaak Copray mhm.

Ulft



Dhr. Bertus Driever, vader van Fr. Bertus Driever mhm.

Hengelo



Dhr. Frans Holtslag, ex- Millhiller.

Purmerend



Dhr. Ko Michels, broer van Zr. Pia Michels.

Oosterbeek

Dhr. Gerrit van de Berg.

Cyprus

Dhr. Jan Snelders, broer van Br. Ben Snelders mhm.



Roosendaal De Bilt Hoorn



Dhr. Ad L.M. van Mechelen, vriend van Mill Hill. Mw. Wil van der Horst-van Eik, schoonzuster van Fr. Karel van der Horst mhm. Dhr. Jos Korse, broer van Piet Korse mhm.

FOTOGRAFIE

Foto’s: Fons Eppink, Ben Engelbertink, Ivan Fang, Rosemary Nzioka, Piet IJben, Jos Boerkamp, Huub de Bij, Paul en Cora Snoeren, Anton Steiner

UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”

WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen Giro: 1066957 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. Bank: ABN/AMRO Rek 40.02.36.311 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: ING: 939153 t.n.v. Mill Hill Oosterbeek. Bij voorbaat hartelijk dank. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de RK Kerkprovincie in Nederland. Door de belastingdienst is op 30 november 2007 een groepsbeschikking afgegeven ten name van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden.

23

Retouradres: Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek.

Contactblad van Mill Hill Administratie & redactie. Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek. Telefoon : (026) 339 80 82 E-mail : [email protected] Internet : www.mhmobk.nl December 2013 Jaargang 47 - nummer 4 Verschijnt 4 keer per jaar Drukkerij voor de Poort - Oosterbeek