28/11/2013
VRAAG VAN VANAVOND: Zin en onzin van vaccinatie bij schapen
Vaccinatie bij schapen in Belgische omstandigheden: zin of onzin?
Dr. Dierenarts Steven Verberckmoes Praktijkdierenarts Lokeren
Welke aandoeningen?
Weerstand tegen:
ANTWOORD: …zeer moeilijke vraag… Heeft u een uurtje?
Soorten vaccins
◦ Bacteriën en hun toxines (vb. Clostridium sp., Rotkreupel, Chlamydia abortus, …) ◦ Virussen (vb. Blauwtongvirus, Orf virus, …) ◦ Parasieten (Toxoplasma abortus, Haemonchus,
Dood vaccin ◦ ◦ ◦ ◦
Dode kiemen / stukken van kiemen Vaak meermaals vaccineren Hulpstoffen om afweerreactie op te wekken Veilig…
Levend vaccin ◦ “Verzwakte” kiemen ◦ Vaak slechts 1 injectie nodig ◦ Veiligheid???
Belangrijke principes
Afweer van het dier moet bescherming bieden
Belangrijke principes
◦ Gezond dier nodig
Drachtige dieren: hoe lammeren beschermen?
Voeding Ontworming Dracht …
◦ Ziek / verzwakt dier: vaak geen goede immuunreactie, dus geen bescherming ◦ Levende vaccins aan zieke/ verzwakte dieren … mogelijk problemen! ◦ Opletten met gelijktijdige toediening medicatie!
Lammeren worden geboren ZONDER weerstand Biest is cruciaal, ook voor werking vaccinatie!
1
28/11/2013
Belangrijke principes
Belangrijke principes
Maternale immuniteit:
◦ Bescherming door moeder via biest ◦ Lam neemt zelf over vanaf ongeveer week 4 ◦ Vaccinatie tijdens maternale immuniteit … moeilijk
Kennis vereist! ◦ Vb. vaccineren tijdens dracht? JA/NEE (verschilt van vaccin tot vaccin) ◦ Beste moment vaccineren? ◦ Vaccineren in kudde zonder problemen?
Correct gebruik vaccins is essentieel! ◦ Bewaring (levende vaccins enkel als ze ‘leven’ werkzaam) ◦ Toedieningswijze ◦…
Overzicht 3 1 aandoeningen 2 4 5
6
Relatief beperkte mogelijkheden
België: 8 vaccins voor 6 aandoeningen UK: 16 vaccins voor 10 aandoeningen
Reden?? België: kleine markt
Grofweg 200 000 schapen over 20 000 beslagen Vergelijking: UK > 30 000 000 schapen…
Aandoeningen vaccineren België Clostridium species (oa.‘Het bloed’) Tetanus Rotkreupel Blauwtong Q-koorts Hondsdolheid (para-TB) (pasteurellose)
Clostridium
Familie van Clostridia: verschillende types!!! ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
‘HET BLOED’ : meest gekend Bacterie komt voor bij normaal dier Profiteert van bepaalde omstandigheden Schade door toxines Plotse sterfte vaak enige symptoom Groei onder anaërobe omstandigheden Indien toch behandeling: eenvoudige penicilline
2
28/11/2013
Kiem
Vaccinatie bij schapen
Symptomen
Groep
C. perfringens type B
(bloederige) diarree, sterfte (enterotoxemie)
Lammeren <3 weken
C. perfringens type D
Pulpy kidney, sterfte
Mestlammeren
C. novyi B
Sterfte, combinatie leverbot, black disease
Volwassen dieren
C. novyi type D/ C. haemolyticum
Haemoglobinurie
Alle
C. sordelli
Abomasitis, toxaemie
Alle
C. septicum
Braxy, abomasitis
Gespeende lammeren
C. chauvoei
Gangreen
Alle
C. tetani
Tetanus
Alle
C. botulinum
Botulisme
Alle
Clostridium perfringens type D ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
Acute sterfte Als levend: koliek! Behandeling: te laat! Meestal beste lammeren Jonge weide/ hoge krachtvoergift: Eiwitrijk voer “overeating disease” ◦ Lijkschouwing: pulpy kidney, opgeblazen karkas, …
Pulpy kidney
Clostridium perfringens type B
Cl. Perfringens type D: “het bloed”
◦ α – toxine : geringe darmletsels ◦ ε – toxine : hyperacute sterfte
Nieren Centraal zenuwstelsel Zelden diarree
Lammeren < 3 weken Vaak einde lammerperiode Bloederige diarree Tot 30 per cent sterfte! (<1d na start symptomen)
Vaccinatie bij schapen
3
28/11/2013
Clostridium tetani
Miloxan vs bravoxin/covexin-10
Tetanus, ‘de klem’ Symptomen: stijfheid (wordt erger), kaken op elkaar geklemd, ogen opengesperd, niet meer recht kunnen Oorzaak:
◦ ◦ ◦ ◦ ◦
C. perfringens type A toxoïd
Elastrator Oormerken Wondjes Tanden …
Cl. perfringens
Cl. Perfringens: (A, B, C, D, E) Pathogeniteit afh van toxines
Type A B
α +++
C
+++ +++
D E
+++ +++
Toxines β
+++ +++
ε
+++ +++
Vaccinatie bij schapen
Clostridium tetani
Vaccinatie bij schapen
Vaccinatie tegen Clostridium
Meestal gecombineerd
Sporen zuurstofarme omstandigheden kiemgroei toxineproductie symptomen
4
28/11/2013
Vaccinatie Clostridium
Vaccinatie Clostridium
Schema volwassen dieren:
1.
Schema lammeren:
2.
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - 1e maal afhankelijk van… zie lammeren
1.
- Booster vaccinatie - Jaarlijks? - Liefst tussen 8 en 2 weken voor lammeren
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - 1e maal na verdwijnen immuniteit via biest - (12 weken)
Vaccinatie Clostridium
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - Geen bescherming door biest: dus veel vroeger vaccineren
- Booster vaccinatie - Jaarlijks? - Liefst tussen 8 en 2 weken voor lammeren
Rotkreupel
Schema lammeren:
1.
2.
Twee bacteriën:
◦ Fusobacterium necrophorum ◦ Dichelobacter nodosus
2.
Groepsprobleem Weide-/stalbesmetting Controlemaatregelen
◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
- Booster vaccinatie - Jaarlijks? - Liefst tussen 8 en 2 weken voor lammeren
Bekappen?? Voetbaden (CuSO4, ZnSO4, formol) Lokale behandeling (spray) Algemene behandeling Afvoer gevoelige dieren Propere weide Vermijden insleep!!
Rotkreupel
Vaccinatie: ◦ Zowel preventief als curatief ◦ Weinig opbouw weerstand dus frequent vaccineren in probleemsituaties! ◦ Combinatie met andere bestrijdingsmaatregelen!!! ◦ Timing!
Vaccinatie bij schapen
5
28/11/2013
Vaccinatie Rotkreupel
Schema:
Vaccinatie rotkreupel
Opmerking voor showdieren:
2.
1.
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - Vanaf leeftijd 12 weken?
- Booster vaccinatie - Halfjaarlijks - Naargelang probleem en risicoperiode
Blauwtong BTV-8 virus Eerste gevallen België: 2006 2007-2008: Verplichte vaccinatie: 2008-2009-2010 Vrij sinds 2012!
6
28/11/2013
Blauwtong
Q-koorts
Vaccinatie: stoppen van virale circulatie Schapen slechts Jaarlijkse booster Lammeren:
Coxiella burnetii Zoönose (Nederland) Overdracht voornamelijk via melk, mest, urine, materiaal van abortussen en aerosol/stof Symptomen: griepachtige symptomen en abortus Melkvee Vlaanderen: 60-70% bedrijven positief maar belang??? Kleine herkauwers: belang duidelijker
◦ Moeder gevaccineerd:…………….1e vacc: 2,5 maand ◦ Moeder niet gevaccineerd:……..1e vacc: 1 maand
Q koorts
Vaccinatie Q koorts
Maatregelen: ◦ Algemene hygiëne ◦ Speciale aandacht voor abortussen Wettelijk: allemaal onderzoeken! Abortusprotocol KHK Foetus/nageboorte verwijderen op hygiënische manier Dieren afzonderen tot resultaten bekend
◦ Pasteurisatie melkproducten op aangetaste bedrijven ◦ Vaccinatie: coxevac Bij bevestiging positieve gevallen Hoog risico bedrijven (Kinderboerderijen,…)
Voornamelijk melk- geiten en schapen Schema: ??
1.
- Primovaccinatie: 2x - 3 weken tussen - Min 3 weken Voor dekking!!
Rabiës/Hondsdolheid
En dan???
Niet routinematig Schapen? Vaak aangetast als ‘slachtoffer’ Uitgeroeid in België, maar labiel evenwicht Vaccinatie bij wild -> heeft uiteindelijk tot uitroeiing geleid Symptomen: abnormaal gedrag, zenuwsymptomen, speekselen,…
- Booster vaccinatie??? Bij geit/ schaap onbekend? - Ook voor dekking
Vaccins voor alle essentiële aandoeningen bij schaap/ geit? Dus: gluren bij de buren!
7
28/11/2013
Pasteurellose
Pasteurellose
Mannheimia haemolytica, Bibersteinia (Pasteurella) trehalosi, Pasteurella multocida Normale ‘neusbewoners’ Verschillende ziektebeelden:
◦ Pneumonie ◦ “Zomerhoest” ◦ Acute sterfte (vaak verkeerdelijk als ‘het bloed’ gezien)
Vaak uitgelokt door andere factoren! ◦ Stress, huisvesting, “crowding disease”…
Pasteurellose
Vaccinatie Pasteurellose
Aanpak:
◦ Primaire factoren (stress, huisvesting, parasitisme…) ◦ Eventueel vaccinatie als (voorlopige?) ondersteuning Niet op markt in België, wel in buitenland Vaak in combinatie met Clostridium vaccinatie
1.
2.
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - 1e maal afhankelijk van… zie lammeren
Vaccinatie Pasteurellose
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - 1e maal na verdwijnen immuniteit via biest - (12 weken)
2.
- Booster vaccinatie - Jaarlijks? - Liefst tussen 8 en 2 weken voor lammeren
- Booster vaccinatie - Jaarlijks? - Liefst tussen 8 en 2 weken voor lammeren
Vaccinatie Pasteurellose
Schema lammeren: 1.
Schema volwassen dieren:
Schema lammeren:
1.
- Primovaccinatie: 2x - 4-6 weken tussen - Geen bescherming door biest: dus veel vroeger vaccineren
2.
- Booster vaccinatie - Jaarlijks? - Liefst tussen 8 en 2 weken voor lammeren
8
28/11/2013
Zere bekjes / Orf Orfvirus Zoönose
Vooral lammeren (ooien: uier) Problemen voornamelijk lammerperiode Aantasting mond/neus/ogen slecht drinken Overdracht naar uier ooi uierontsteking
Overdracht door direct contact, korsten!
Vaccinatie zere bekjes
Niet op bedrijven waar geen Orf voorkomt!!!
Op bedrijven waar problemen zijn:
◦ LEVEND VACCIN !!! Induceert letsels!!! ◦ Preventief: voor verwachtte probleemperiode ◦ Curatief: om uitbraak te beperken
GEEN bescherming via biest!! 2 methodes: scarificatie, injectie
Beiden letsels (korsten) op plaats van vaccinatie
◦ Afhankelijk van vaccin (Scabivax®, Ecthybel®)
Vaccinatie zere bekjes
Speciale voorzorgen: ◦ Gevaccineerde dieren niet in stal waar ze gaan lammeren/ waar gevoelige dieren aanwezig zijn ◦ Anatomische locatie respecteren Achter elleboog Opletten lies: uierletsels!!!
◦ Zelf handschoenen dragen ◦ Effectiviteit controleren: korsten!
Abortus
Normaal bij schapen 2à3%, >5% = probleem Verschillende oorzaken: ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
Afwijkende vrucht/dracht Toxoplasma Chlamydia Campylobacter Listeriose Q fever Salmonella Blauwtong Schimmel (aspergillose) Schmallenbergvirus …
9
28/11/2013
Abortus
Toxoplasma
Normaal bij schapen 2à3%, >5% = probleem Verschillende oorzaken: ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
Afwijkende vrucht/dracht Toxoplasma Chlamydia Campylobacter Listeriose Q fever Salmonella Blauwtong Schimmel (aspergillose) Schmallenbergvirus …
Toxoplasma
Toxoplasma
Eencellige parasiet, zoönose Kat centrale rol in cyclus (eindgastheer) Andere dieren: cysten in weefsels, ABORTUS Vrij goede immuniteit cfr. mens! ◦ ◦ ◦ ◦
Management:
◦ Stabiele (volwassen) kattenpopulatie
Vaccinatie
◦ Vaccineren voor 1e dekking: Praktisch levenslang immuniteit Eventueel oude ooien (>4 jaar) ook Natuurlijke vaccinatie?? geen controle... ◦ Vaccin zeer moeilijk te verkrijgen! (op vraag gemaakt, problemen beschikbaarheid, zeer beperkte houdbaarheid)
◦ Levend vaccin:
Niet tijdens dracht! (min 3 weken voor dekking) niet hanteren door zwangere vrouwen, steeds handschoenen!
(‘lege
ooien’)
◦ Late dracht: abortus, mummificatie vruchten ◦ Lammering: dode lammeren/ mummie/ zwakke lammeren die kort na geboorte sterven ◦ Witte vlekjes op nageboorte ◦ Ooi: NIET ziek
Als antistoffen: weinig zorgen Abortus dus bij jonge dieren/ naïeve dieren Geaborteerde dieren: immuun Voor vaccinatiestrategie…
Toxoplasma
Symptomen ◦ Vroege dracht: mummificatie/ resorptie
Chlamydia Chlamydia psytacci serotype 1 Bacterie, zoönose Abortus laatste 3 weken dracht (ongeacht tijdstip infectie) Abortusstorm Vrucht vers, normaal, vruchtvliezen verdikt en necrotisch, oedemateuse cotelydonen Ooien zelden ziek, blijven vaak drager, scheiden kiem uit andere ooien Ook ram kan drager zijn/worden
10
28/11/2013
Chlamydia
Paratuberculose
Management: ◦ Geaborteerde dieren afzonderen ◦ Eventueel hele groep: tetracyclines
Geiten mogen gevaccineerd worden volgens FAVV Brussel Dierenarts is verantwoordelijk voor vaccinatie (en gevolgen)
Als alternatief voor vaccinatie Als vaccinatie te laat komt
Vaccinatie: ◦ Jonge of aangekochte dieren ◦ Immuniteit voor minimum 3 jaar ◦ Levend vaccin: Niet tijdens dracht! (min 4 weken voor dekking) niet hanteren door zwangere vrouwen, steeds handschoenen!
Vaccinatie bij schapen
Paratuberculose
Vaccinatieschema
Eerste keer: ◦ Volledige kudde ◦ Lammeren > 1 m
Mycobacterium paratuberculosis Johnes Disease Gudair (Pfizer) geïnactiveerd Mycobacterium paratuberculosis stam 316F
Vervolgens
Levenslange immuniteit
◦ Enkel lammeren > 1m
Vaccinatie bij schapen
Vaccinatie bij schapen
Effect vaccinatie
Gebruiksaanwijzing
Vaccinatie volledige kudde: ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
Doorbreken van para-TB positieve dieren Daling klinische para-TB gevallen Daling mortaliteit tgv para-TB Geleidelijke daling para-TB geïnfecteerde dieren Daling faecale uitscheiding van para-TB kiemen
Het geïnactiveerde vaccin introduceert geen ziekte in de kudde 1 ml / dosis: levenslange immuniteit
Vaccinatie bij schapen
Gudair : ◦ Goed schudden ◦ Subcutane injectie (cfr. Footvax) ◦ Geen rappel vaccinatie nodig
Vaccinatie bij schapen
11
28/11/2013
Opmerking
Coli
Schapen en geiten reageren positief bij TBtest Schapen en geiten zullen in de toekomst ook moeten getuberculineerd worden
Zelfde vaccins als bij runderen
Vaccinatie bij schapen
Gebruik buitenlandse vaccins Invoer uit buitenland kan, mits reden Steeds via dierenarts/groothandel Toediening door dierenarts Zelf invoeren is illegaal en als het misgaat ook op eigen verantwoordelijkheid (geen ondersteuning)
Tijdschema vaccinatie Chlamydia Toxoplasmose Campylobacter Rotkreupel (ram) Salmonella
-1 m
0m
Rotkreupel Pasteurellose Ecthyma Chlamydia
1m
2m
3m
Clostridium Coli
4m
dekken
5m
lammeren Vaccinatie bij schapen
Economische aspecten
Prijs naargelang: ◦ Vaccin ◦ Aantallen dieren
Wat is te verwachten effect / verliezen als men niet vaccineert? Maaaaar!!!! Eerst en vooral:
◦ Kennen we de cijfers op ons ‘bedrijf’???
Meeste schapenvaccins relatief goedkoop!
De Vraag:Vaccinatie zin of onzin?
Verschillende mogelijke invalshoeken: ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
(Inter)Nationaal belang? Vb. BTV8 Economisch? Zoönose? Dierenwelzijn? Omstandigheden op het bedrijf… Andere maatregelen mogelijk? Nodig als noodmaatregel of vast onderdeel management?
12
28/11/2013
Besluit Vaccineren heeft zin Blind voor alles vaccineren is onzin Overdachte keuze: beslissen wat voordelen en nadelen van vaccinatie in bepaalde situatie voor bepaalde aandoeningen zijn.
Dank voor jullie aandacht Dierenarts Steven Verberckmoes
[email protected] http://dierenartsverberckmoes.be
Vaccinatie bij geiten
13
